1993 წლის 2 ივლისი ოჩამჩირეში დაბა ტამისში რუსებმა საზღვაო დესანტი გადმოსხეს

2.07.2015

ტამიში

26-09-2011

(გაგრძელება. დასაწყისი “კვირის პალიტრა” #33-38)

“სკოლა 1993 წლის მაისში დავამთავრეთ. მაშინ ოჩამჩირეში სიმშვიდე იყო, ამიტომ გადავწყვიტეთ, გამოსაშვები საღამო 2 ივლისს, ოჩამჩირის ცენტრში, გადაგვეხადა. წინაღამეს  მღელვარებისგან ვერ დავიძინე,  დროდადრო თვალს შევავლებდი საწოლთან დაკიდებულ კოსტიუმს და კლასელებსა და სკოლაზე ვფიქრობდი. გამთენიისას ჩამეძინა. დილით გამაყრუებელმა ხმამ გამაღვიძა, რომელიც თანდათან ძლიერდებოდა. შუადღისას  დედამ მითხრა, – აფხაზებს ტამიშთან დესანტი გადმოუსხამთო. იმ ღამეს კლასელები მაინც შევიკრიბეთ სოფელ ილორში. დათრგუნვილნი შევყურებდით, როგორ კიდებდნენ რუსული თვითმფრინავები ე.წ. ლამპრებს არემარის გასანათებლად და როგორ ცდილობდა ქართული არტილერია მათ ჩამოყრას. ვიდექით და  მხოლოდ ერთ რამეზე ვფიქრობდით, – ვნახავდით კი ისევ ერთმანეთს? რატომღაც “ღიმილის ბიჭები” გამახსენდა”. 

ირაკლი კემულარია, ოჩამჩირე

“იდეური მოხალისე მობილიზებულ ჯარისკაცზე ბევრად საშიშია. ტამიშთან ბრძოლების მეოთხე დღეს, 5 ივლისს, კრიტიკული სიტუაცია შეიქმნა. ოსურ-ყაბარდოული დესანტის უფროსმა ალან ჯიოევმა რადიოკავშირით გუდაუთას დახმარება სთხოვა. კარგა ხნის შემდეგ აფხაზეთის თავდაცვის მინისტრის მოადგილისგან უარი მოვიდა – ამჯერად ვერ გავრისკავთ, რადგან ჩვენს მონაკვეთზე უფრო დიდ  დანაკარგს  ველოდებითო. სამი დღის შემდეგ დესანტის ნარჩენებს კატარღებმა მიაკითხეს და გუდაუთაში გადაიყვანეს. დესანტის უფროსმა დამხვდურებში  პირველ რიგში იმ კაცის მოძებნა სცადა, ვინც დახმარებაზე უარი უთხრა და ერთი ლაზათიანად უთავაზა ყბაში, თან დედის გინება მიაყოლა. ძირს გაგორებული კაცი შეწინააღმდეგებას არ აპირებდა და არც კავკასიელისთვის სიკვდილის ტოლფას შეურაცხყოფაზე  გაუბარტყუნებია ყური. ბეტონზე ეგდო და დუმდა. ის შამილ ბასაევი იყო”. 

ევგენი კრუტიკოვი, “შესანიშნავი მითი“, 2006 წ.

1993 წლის 1-ელ ივლისს ტამიშთან დუშეთის ბატალიონის მეომრები ერთ-ერთი თანამებრძოლის დაბადების დღეს აღნიშნავდნენ. სასმელი ერთმა ადგილობრივმა მცხოვრებმა მიართვა. ვინაიდან ქართული შენაერთების დიდი ნაწილი რამდენიმე დღით შინ იყო გაშვებული, სოხუმსა და გუმისთაზე მეომართა რიგები შეთხელდა. 20 მაისის ხელშეკრულების თანახმად, გაყვანილი იყო  ჯარები ოჩამჩირიდანაც, ორი თვეა, სიმშვიდე იყო 33-კილომეტრიან საზღვაო ზოლზეც, რომელსაც “მხედრიონი” ამაგრებდა. მათ, რამდენიმე ზარბაზნის გარდა, ჰქონდათ იმ დროისთვის სახელგანთქმული საარტილერიო თვითმავალი “დერზკი”(ის თავად მებრძოლებმა გააკეთეს და თავადვე მონათლეს), რომელსაც მტრის დასაშინებლად ხანდახან  დააქუხებდნენ ხოლმე.
1993 წლის 2 ივლისს, გამთენიისას, 5 საათზე, სოფელ ტამიშთან,   საზღვაო ზოლის მონაკვეთში გემი შენიშნეს. 

გემის წარმომავლობაზე ინფორმაცია ოჩამჩირის რუსულ პორტში გადაამოწმეს. რუსებმა – ეს ბათუმში მიმავალი მშრალი ტვირთის გემი “გელენჯიკია”, რომელსაც გზაში რაღაც დაუზიანდა და ამიტომ ცდილობს ნაპირთან მოდგომასო. ამასობაში ზღვაში კიდევ სამი პატარა ხომალდი გამოჩნდა. ვინაიდან დაზვერვას ჰქონდა ინფორმაცია, რომ პრიმორსკიდან  მრავალრიცხოვანი დესანტის გადმოსვლა იგეგმებოდა, ქართულმა მხარემ ცეცხლის გახსნის ბრძანება გასცა. სამი  ხომალდიდან ერთი ჩაიძირა. ერთი უკან დაბრუნდა, მესამემ  კი მაინც მოახერხა ნაპირზე დესანტის გადმოსხმა და 2 ივლისს, დილით, რუსულ-აფხაზურ-ჩრდილოკავკასიურმა შენაერთებმა წამოიწყეს სამხედრო ოპერაცია, რომლის საბოლოო მიზანი სოხუმის აღება იყო. 

16 მარტის უიღბლო იერიშის შემდეგ აფხაზები მიხვდნენ, რომ ქალაქს პირდაპირი შეტევით ვერ აიღებდნენ,  ამიტომ სოხუმის იერიშის ახალი გეგმით, ოპერაცია, ოჩამჩირის პარალელურად, გუმისთის მიმართულებითაც დაიწყო. დესანტის  პირველი დარტყმა სოფელ  ტამიშთან, ლაბრასა და ქვემო კინდღში მდგარმა ქართველმა მეომრებმა მიიღეს,  

დუშეთის ბატალიონი თითქმის გაწყდა. ნამთვრალევ მეომრებს მტერი ისე წამოადგა თავს, ვერც გაიგეს, ვერც ჯეროვნად შეეწინააღმდეგნენ, რადგან სასმლისგან იყვნენ მოწამლულები (ამბობდნენ, შეგნებულად მოწამლესო). დიდი დანაკარგი ჰქონდათ შინაგანი ჯარების ნაწილებსაც. რამდენიმე საათში ქართულმა მხარემ 300 მებრძოლი დაკარგა, აფხაზებმა კი პლაცდარმი გააფართოეს და სოხუმი-ოჩამჩირის მაგისტრალი გადაკეტეს. მოწინააღმდეგე გააფთრებით ცდილობდა ანუარხუს სიმაღლის ხელში ჩაგდებას, რომლითაც  სოხუმი-ოჩამჩირის მაგისტრალის სრულ კონტროლს შეძლებდა. 

სიმაღლეს შავანაბადას ბატალიონის მეომრები იცავდნენ. 3 ივლისს დესანტის რამდენიმე ჯგუფმა ანუარხუს შეუტია. ბრძოლა დიდხანს არ გაგრძელებულა, ანუარხუ კვლავ ქართველების ხელში იყო. სამხედრო ხელმძღვანელობამ, რომელიც  ტამიშთან განვითარებული მოვლენების გამო გვარიანად დაბნეული იყო, გუმისთაზე აფხაზების გააქტიურება მნიშვნელოვან საფრთხედ არ მიიჩნია და დესანტის ლიკვიდაციის გეგმაზე დაიწყო ფიქრი. ამასობაში, მძიმე ბრძოლებით და დანაკარგებით აფხაზებმა შეძლეს სოხუმჰესის, სოფელ გუმისა და ახალშენის დაკავება და მიადგნენ სტრატეგიული დანიშნულების სოფელ კამანს. 5 ივლისს აფხაზებმა შრომა-კამანისკენ იერიში წამოიწყეს. საღამოს უკვე კამანში იყვნენ. სოფელში ქვა ქვაზე არ დატოვეს, მოსახლეობა უმოწყალოდ გაჟლიტეს. “ბოევიკებს” სოხუმამდე 12 კმ-ღა რჩებოდათ. თბილისიდან მეომრები სასწრაფოდ ბრუნდებოდნენ აფხაზეთში.

“2 ივლისს სმბ-ის (ДШБ – სადესანტო მოიერიშე ბატალიონი) “თეთრი არწივის” შენაერთის ბიჭები ბაბუშერაში  ვიდექით, სიმშვიდე იყო და ნახევარი ბატალიონი რამდენიმე დღით თბილისში წავიდა. ბაბუშერაში ბრძანება მოვიდა, – მგონი, დესანტია გადმოსხმულიო. ზუსტად არც იცოდნენ და სამხედრო მზადყოფნა გამოცხადდა. ტამიშისკენ დავიძარით. გზაზე  რკალად მივდიოდით. სულ წინ ერთი ბიჭი მიდიოდა. რუსული გარეგნობის გამო “კუკლას” ვეძახდით. ტამიშის მისადგომებთან მოულოდნელად დესანტის ნაწილს გადააწყდა. რუსი ეგონათ და უთხრეს, – დაუძახე შენს მეთაურსო. მანაც – კიო და გამოიქცა, ბიჭები გაგვაფრთხილა, – წინ დესანტიაო. ბედად, სადაც გავჩერდით, ჩვენთვის ძალზე ხელსაყრელი პოზიცია იყო, ამიტომ იქვე გავმაგრდით და “პარპრიზამ” (ლევან ასათიანი, სმბ–ის მეთაური. – ავტ.) დესანტს რუსულად გასძახა, -“მე “თეთრი არწივის” მეთაური ვარ. ალყაში ხართ და დაგვნებდითო. იქიდან რუსებმა დაგვიწყეს გინება, არც ჩვენ დავაკელით და ბრძოლაც გაჩაღდა.

25 ბიჭი დაგვეჭრა იმ დღეს ძირითადად “პოდსტვოლნიკების” ნამსხვრევებით. მოგვიანებით გავიგეთ – ჩვენც ბევრი დაგვიხოცავს. 3 ივლისს პოზიციებიდან დასასვენებლად გამოგვიყვანეს. იმ შენაერთმა, რომელმაც შეგვცვალა, ჩვენი ბრძოლის ველიდან ბევრი “ტრაფეინი” იარაღი წამოიღო. საომრად გამოიყვანეს ტამიშის მოსახლეობაც. იმ დღეს ბიჭებიც ჩამოფრინდნენ თბილისიდან. როდესაც ისევ გავედით პოზიციებზე, იქ დაგვხვდა თელავის და გორის ბატალიონები, ანუარხუზე შავნაბადას მეომრები იდგნენ ჯიგრულად. შეტევაზე გადასვლას ვაპირებდით, გავიგეთ, რომ მეორე მხარეს წითელაშვილის “ავაზას” ბიჭები იდგნენ, მათთან კავშირი არ იყო, ერთმანეთი რომ არ ჩაგვეხოცა, შეტევა გადაიდო, საღამოს სმბ ცოტა ხნით დაგვასვენეს. 4-ში, დილით, პოზიციებზე დაბრუნებულებს გორის და თელავის ბატალიონის ბიჭები დახოცილები დაგვხვდნენ. შავნაბადას ბატალიონი შველას ითხოვდა – 20 კაცი ანუარხუზე ალყაში იყო მოქცეული. სიმაღლისკენ დავიძარით. ძველი კინდღიდან გვინდოდა “შავნაბადელებს” მივშველებოდით. ვერ შევძელით… თუმცა ისინი მაინც იდგნენ, ანუარხუს არ ტოვებდნენ”.

გიორგი, სმბ–ის მებრძოლი

9 ივლისს, 6 საათზე, აფხაზებმა მძიმე ტექნიკით კვლავ სცადეს ანუარხუზე იერიშის მიტანა. უთანასწორო ბრძოლა 5 საათი გრძელდებოდა, “შავნაბადელებისგან” რამდენიმე მეომარიღა გადარჩა. ბოლო წუთებში ახალი კინდღიდან ქართულმა არტილერიამ მოახერხა  დესანტის განადგურება, აფხაზებმა მაშინ 150  კაცი დაკარგეს, ანუარხუზე კვლავ ქართველები იდგნენ. ასევე ბოლო წუთებში გამოჰგლიჯეს ქართველმა მეომრებმა აფხაზებს სოფელი შრომა, რომელიც თითქმის დაკავებული ჰქონდათ და იქ ქართული პოლიციის ნაწილები გამაგრდნენ, თუმცა აფხაზებმა ღამით მათი  უჩუმრად ამოხოცვა  მოახერხეს და შრომა ისევ აიღეს. 10 ივლისს აფხაზებმა კინდღისკენ სცადეს გაჭრა, მაგრამ აქაც ქართველ მეომრებს გადააწყდნენ და დიდი დანაკარგით პატარ-პატარა ჯგუფებად დაიწყეს ტყვარჩელისკენ გადაადგილება. 

ბრძოლები მიმდინარეობდა ოჩამჩირეშიც. სოფელ ცაგერასთან “მხედრიონის” და ლოთი ქობალიას რაზმებმა საბოლოოდ გაანადგურეს დესანტის ნაწილები და ცოცხლად დარჩენილებს სოფელ ლაბრამდე სდიეს. ტამიშში დაბრუნებისას ოჩამჩირე-სოხუმის მაგისტრალი სრულიად გაწმენდილი იყო,  თუმცა აფხაზები აკონტროლებდნენ კამანს, ჰრომას, ახბიუქისა და აპიანდის სიმაღლეებს, რომლის დაბრუნება ქართულმა შენაერთებმა დიდი თავგანწირვის ფასადაც ვეღარ შეძლეს. ამრიგად, სოხუმი ჩრდილოეთიდან ბლოკირებული იყო, აფხაზებმა გუმისთას მოუარეს და  ქართული პოზიციების ზურგში გამაგრდნენ.