ბოლშევიკების თავდასხმა სამხედრო სკოლაზე, – ბოლშევიკების იერიში, – წითელი ხიდი

გენერალი გიორგი ლვინიტაძის მოგონებები

საქართველოს დამოუკიდებლობის წლები

1917 – 1921

თავი XIV

ბოლშევიკების თავდასხმა სამხედრო სკოლაზე, – ბოლშევიკების იერიში, – წითელი ხიდი

ბოლშევიკების თავდასხმა სამხედრო სკოლაზე

ამგვარი იყო ჩემი პირველი ღონისძიებები, როდესაც მთელი თბილისისთვის მნიშვნელოვანი მოვლენები განვითარდა. ეს იყო ღამით, ბოლშევიკების თავდასხმა სამხედრო სკოლაზე. 1 მაისს, ქალაქში როგორც ყოველთვის, “1 მაისის დღესასწაულს” ზეიმობდნენ. დემონსტრაციის დროს, როგორც გადმომცეს, ხალხი დაეტაკა ბოლშევიკებს, რომლებიც ცალკე ორგანიზაციად იყვნენ გამოსული. იმავე საღამოს, უფრო სწორად 2 მაისს, ღამის პირველ საათზე, სახალხო სახლში მუშა დეპუტატების საბჭოს სხდომა იყო დანიშნული. მე ვესწრებოდი ამ სხდომას, რომელზეც მთავრობის წევრებმა შექმნილი ვითარების შესახებ ილაპარაკეს (1920 წლის 20 აპრილს დასრულდა აზერბაიჯანის ოკუპაცია და იქ საბჭოთა ხელისუფლბა გამოცხადაა – ზ.თ). სხდომა დიდხანს გაგრძელდა დაშინ გვიან დავბრუნდი. მაშინ სამხედრო სკოლაში ვცხოვრობდი. თან გენერალი ზაქარიაძე მახლდა, როდესაც ავტომანქანა სკოლის სადარბაზოს  მიუახლოვდა, შორიახლოს სროლის ხმა გაისმა. გენერალმა ზაქარიაძემ შენიშნა, “ისვრიანო”. მე ვუპასუხე, ეს პირველი შემთხვევა არ არის – მეთქი და ყურადღება არ მიმიქცევია. ზაქარიაძე წავიდა, მე კი ჩემს ოთახში ავედი. სახლში ყველას ეძინა. 10 – 15 წუთის შემდეგ ხმაური, ფეხის ხმა, ყვირილი შემომესმა. ეს ხმა დერეფნიდან ან სამორგეო ოთახიდან მოდიოდა. ხმაური არ წყდებოდა, ამიტომ შეშფოთებული ტელეფონთან მივედი და მორიგე ოფიცერთან შეერთება ვითხოვე. მაცნობეს, რომ მორიგე ოთახში არავინ პასუხობდა. მაშინ თვითონ გავეშურე იქით. შესვლისთანავე იატაკზე დაგდებული პალტო დავინახე, ირგვლივ სიჩუმე სუფევდა. გამიკვირდა, რომ ოთახი ცარიელი დამხვდა, რადგან ოფიცრის გასვლის შემთხვევაში აქ მორიგე იუნკერი უნდა მჯდარიყო. კიბესთან გამოვედი. ზევით ფულის ყუთთან 3 ყარაული იდგა. ყარაულის უფროსად ყოველთვის იუნკერი ინიშნებოდა, ამჯერად ეს გეგეჭკორი იყო. ქვევიდან შევეკითხე, რა ხდება  – მეთქი. თავიდან მიპასუხა, არაფერი არ ვიციო, მაგრამ მერე მოაყოლა, მგონი იუნკერებმა იჩხუბეს, ოღონდ ვიღაც უცხო ხალხი ტრიალებდაო. ყარაულის ერთ – ერთ ჯარისკაცს ვუბრძანე, იუნკერთა ოთახში წასულიყო და გაეგო რა მოხდა. ჯარისკაცი ბრძანების შესასრულებლად წავიდა, 2 – 3 წუთის შემდეგ შემობრუნდა და მომახსენა, ყველა იუნკერი და ჩვენი ოფიცრებიც ოთახში არიან თავმოყრილი. უცხოთაგან კი იქ არავინ არისო. გადავწყვიტე თავად გამერკვია, რა ხდებოდა და წავედი. უცებ რაღაც წინათგრძნობით ჩემს ოთახში მიბრუნება და “ნაგანის” აღება მომინდა. მაგრამ ჯარისკაცის მოხსენებითა და სრული სიჩუმით დამშვიდებული აღარ გავბრუნდი და იუნკერების ოთახისკენ მარტო გავემართე. გავცდი სამორიგეო ოთახის გვერდზე მოთავსებულ მისაღებს და დერეფანში შევუხვიე. აქ 4 კარი იყო: ერთი კიბეზე გადიოდა, რომლითაც იუნკრების ოთახში და მეზობელ ასეულებში ავდიოდით; მეორე დერეფნის სიღრმეში მდებარე კიბეზე გადიოდა, რომელსაც სკოლის მოედანზე გავყავდით, მესამე და მეოთხე კარი სამსაწავლებლოში და ერთ – ერთ საკლასო ოთახში გადიოდა. ის იყო დერეფანში შევუხვიე, რომ სამოქალაქო ტანსაცმელში გამოწყობილ ვიღაც კაცს მოვკარი თვალი, იუნკრების ოთახისკენ მიმავალი კიბის კარებიდან, რომ შემოვიდა და სწრაფი ნაბიჯით გაეშურა იმ კარებისკენ, რომელის იქით მდებარე კიბეს სკოლის შიდა მოედანზე გავყავდით. მას გრძელი ლაბადა ეცვა და თავზე ველოსიპედისტის რბილი ქუდი ეხურა. კარებამდე მისვლა ვერ მოასწრო, რომ ჩემმა შეძახილმა გააჩერა; უცნობი შემოტრიალდა და რაღაცის ყვირილით ჩემსკენ გამოექანა, 10 – 12 ნაბიჯი გვაშორებდა ერთმანეთს, როდესაც მის ხელში ჩემზე დამიზნებული რევოლვერი დავინახე. ჯიბეში, კიდევ 1894 წელს ნაყიდი, პატარა რევოლვერი მედო, რომელიც მუდამ თან დამქონდა. ის უკვე მოძველებული იყო და ბოლო დროს ვამჩნევდი, რომ ხშირად ტყვია არ ვარდებოდა. არ მახსოვს, რომელმა გავისროლეთ პირველად, მგონი მან. ყოველ შემთხვევაში სასხლეტზე თითის პირველ დაჭერას სროლა არ მოჰყოლია. ამასობაში უცნობი სროლა – სროლით მიახლოვდებოდა და მეორე გასროლა არ გამომდიოდა. მისაღები ოთახისკენ მიმავალ კართან ვიდექი და იქით ვეცი. მისაღები გადავკვეთე და, კიბეზე ავირბინე და სამორიგეო ოთახის წინ აღმოვჩნდი. უკან მოვიხედე, ჩემი მოწინააღმდეგეგ კარებში იდგა, მე კი ელქტრონული ჭაღით განათებულ ადგილას ვიდექი, კიდევ ვცადე გასროლა; რევოლვერმა ერთხელ გაისროლა, მაგრამ შემდეგ მიმტყუნა, ჩემი მოწინააღმდეგე კი სროლას განარძობდა. მერე ამ კარში 5 ნახვრეტი ნახეს. ერთ ტყვიას კი ეს კარი გაეხვრიტა და ჩემსOოთახში შემავალ კარში გაჭედილიყო. მაშინ ჩემს ოთახს შევაფარე თავი, ახლაც ვერ გამიგია, როგორ მოვახერხე ისე სწრაფად ჯიბეში გასაღების პოვნა და კარის გაღება: გასაღები პაწაწინა და ბრტყელი იყო, ამასთან, ინგლისური საკეტის ვიწრო ჭრილში უნდა გამეყარა, როდესაც ჩემს ოთახში შევარდი პირველ რიგში “ნაგანით” შევიარაღდი, პატარა ტუმბოში, რომ მედო.

ეზოში სროლის ხმა ისმოდა. მივხვდი, რომ სამხედრო სკოლას თავს დაესხნენ. ტელეფონით გენერალურ შტაბს დავუკავშირდი. დადგენილი წეისი თანახმად ტელეფონთან მორიგე ოფიცერი იმყოფებოდა. ვკითხე, მიცნო თუ არა ხმაზე და როდესაც დადებითი პასუხი მივიღე, მოკლედ ავუსხენი ვითარება და ვუბრძანე, სასწრაფოდ შეეტყბინებინა სამხედრო მინისტრისთვის, შტაბის უფროსისთვის და გარნიზონის უფროსისთვის სკოლაზე თავდასხმის შესახებ, რათა სასწრაფოდ გამოეგზავნათ ჯავშანსტრანსპორტიორები და გვარდიის ან არმიის ნაწილები.

ამ დროს ჩემს ბინაში პეტრე ციციშვილი ცხოვრობდა, რომელსაც გორში მიწისძვრის გამო სახლი დაენგრა. იგი რუსეთ – იაპონიის ომში ჩემი თანამებრძოლი იყო. ამ დროს ჩვენ ერთსა და იმავე ბატალიონსა და პოლკში ასეულებს ვმეთაურობდით. იაპონიის ომის შემდეგ საინტენდანტო აკადემია დაამთავრა. უკანასკნელი ომის დროს ჯერ დივიზიის, შემდეგ კი კორპუსის ინტენდანტი გახლდათ და კავკასიის ფრონტზე ამ მხრივ საუკეთესოდ ითვლებოდა. ქართულ ჯარში სამსახურს ჯერ კიდევ 1919 წელს ჩამოაშორეს. არა მგონია რამე დაეშავებინა. უდავოდ ძალზე ენერგიული და ნიჭიერი ოფიცერი იყო. ტელეფონს მოვშორდი და მის კარზე დავაკაკუნე. იგი შინ არ აღმოჩნდა, მხოლოდ მეუღლე დამხვდა. მაშინ ჩემს თანაშემწეს პოლკოვნიკ ჩხეიძეს დავურეკე, ტელეფონზე მისმა ერთ – ერთმა შვილმა, 16 – 17 წლის ვაჟმა მიპასუხა, “ მამამ ჩაიცვა, კარაბინი აიღო და სადღაც წავიდაო”, თან დასძინა – მე თვითონ მოვალ თქვენთანო. ამასობაში ეზოს სიღრმეში გვარდიელთა იარაღის საწყობთან სროლა ატყდა (გვარდიელები დღევანდელი თვადაცვის ეროვნული აკადემიის (ზოგს გაყიდულს ზოგს ჯერ არა) შენობა – ნაგებობებს იყოფდნენ, რაც გიორგი კვინიტაძისთვის არა ერთი უსიამოვნების მიზეზი გამხდარა – ზთ). დავრეკე პოდპოლკოვნიკ გარდაფხაძის ბინაში, მაგრამ ვერ დავუკავშირდი. ამასობაში მოვიდა პოლკოვნიკ ჩხეიძის ვაჟი, ვინც ახალი ვერაფერი მითხრა და საერთოდ არ იცოდა რა ხდებოდა სკოლაში. იძულებული გავხდი გავსულიყავი მოედანზე, რადგან საშუალება არ მქონდა გამეგო რა ხდებოდა სინამდვილეში, როგორი იყო თავდასხმის მასშტაბი. მთვარიანი ღამე იდგა, გვარდიელთა საწყობთან ხალხი ტრიალებდა, ისმოდა სროლის ხმა და ხმაური. ვერაფერს ვარჩევდი. კორპუსის იმ მხარეს, სადაც იუნკრებისა და უნტერ – ოფიცერთა ბატალიონების ზოგიერთი ოთახები იყო განლაგებული, სრული სიმშვიდე სუფვდა: ფანჯარაში კი არავინ იხედებოდა, თითქოს არავის ესმოდა არც სროლა არც ხმაური. პოლკოვნიკ ჩხეიძის ბინაში შევედი და ისევ გენერალურ შტაბში დავრეკე, მორიგე ოფიცერმა მომახსენა, თქვენი განკარგულება ყველას გადავეცი და ჯავშანტრანსპორტიორები მალე ადგილზე გაჩნდებიანო. ვითხარი, დაეჩქარებინა. გვარდიელთა იარაღის საწყობთან ახლოს უნტერ – ოფიცერთა ბატალიონის სამი ასეული იყო განლაგებული და რადგან იქ ხალხი ისევ ტრიალებდა არც სროლის ხმა წყდებოდა, ეჭვი გამიჩნდა, რომ ბატალიონი ბოლშევიკების მხარეს გადავიდა, მითუმეტეს, ჩემთან მითითებების მისაღებად არც ოფიცრები არც ჯარისკაცები არ მოსულან. ვითარება გაავანალიზე და მივხვდი, ბოლშევიკებს ჩემი აყვანა შეეძლოთ. ამიტომ ბინაში აღარ დავბრუნებულვარ და ხან ეზოში გავდიოდი, ხან პოლკოვნიკ ჩხეიძის ბინაში ვიყავი. ვცადე მისი ოთახის ფანჯრის გაღება, რომელიც პლეხანოვის გამზირზე გადიოდა, ქვედა სართულის სიმაღლე იყო. ქუჩაში შენობის გასწვრივ ვიღაც ხალხი იდგადა შიგადაშიგ სროლის ხმა ისმოდა. განსაკუთრებით იმან გამაოცა, რომ იუნკრების მხრიდან ჩამი – ჩუმი არ ისმოდა. თუ ჯარისკაცებსა ან მათ ნაწილზე მაინც გავიფიქრე, რომ ბოლშევიკების მხარეზე გადასვლა შეეძლოთ, იუნკრებთან დაკავშირებით ასეთი რამ წარმოუდგენლად მიმაჩნდა.

პოლკოვნიკ ჩხეიძის აივანზე გამოსულს მეზობელი აივნიდან კლასების ინსპექტორის ჩხეტიანი ხმა მომესმა, მეკითხებოდა რა მოხდაო. ავუხსენი სკოლას ბოლშევიკები დაესხნენ თავს, გვარდიელთა საწყობებთან ხალხია თავმოყრილი, იქიდან სროლის ხმა ისმის, მე ვითარებაში გარკვევის შესაძლებლობა გამაჩნია, თვითონ იქ მისვლა არ შემიძლია, რადგან მოქმედებების  დაწყებისთანავე, მე მთავარსარდალი (გაწითლებული აზერბაიჯანიდან ბოლშევიკების თავდასხმის საშიშროების გამო ნოე ჟორდანიას მთავრობამ გენერალი გიორგი კვინიტაძე ქართული ჯარის სარდლად დანიშნა – ზ.თ), შეიძლება ბოლშევიკების ხელში ჩავარდე მეთქი. იგი მზად იყო თავად წასულიყო, მაგრამ სინანული გამოთქვა, რომ რევოლვერი არ გააჩნდა. მე ჩემი რევოლვერი შევთავაზე, მაგრამ საუბარში მისი მეუღლე ჩაერთო და სურვილის შესრულებაში ხელი შეუშალა. მეც ვერ ვაიძულე იქ წასვლა რადგან, როგორც ოფიცერს, მასაც აუცილებლად დააპატიმრებდნენ, მე ხომ მათი განწყობა დანამდვილებით არ ვიცოდი. ამგვარად ვითარებაში გარკვევას კვლავ ვერ ვახერხებდი. ამ მიზნით ყველაზე უკეთესი იქნებოდა რომელიმე ჯარისკაცის გაგზავნა, მაგრამ ჩვენს განკარგულებაში ირგვლივ არავინ იყო. დრო გადიოდა. იუნკრების დუმილმა, გაურკვევლობამ, სრულმა უმოქმედობამ, პასიური მოლოდინის აუცილებლობამ საშინელ ყოფაში ჩამაგდო; არც ის ვიცოდი, რა შეემთხვა პოლკოვნიკ ჩხეიძეს, ასე უსუსრად თავი ცხოვრებაში არასოდეს მიგრძვნია. ერთხელ რუსეთ – იაპონიის ომის დროს, შემაცდინეს და ჩემს შიკრიკთან ერთად ქალაქ ფუშუნში გავეშურე, რომელიც იაპონელებს ეკავათ. მათ ბანაკს მიუახლოვდი. იაპონელები მხოლოდ მაშინ ვიცანი, როცა საუბარი გავუბი. სრლა დაგვიწყეს, შიკრიკი მომიკლეს, მე ქალაქიდან ბეწვზე გამოვაღწიე. მტრის გარემოცვაში უძლური ვიყავი, არ ვიცოდი როგორ დამეღწია თავი ამ მდგომარეობიდან, მაგრამ მაშინაც კი არ განმიცდია ისეთი ტანჯვა, როგორიც ამჯერად. პოლკოვნიკ ჩხეიძის ბინასა და მოედანს შორის რევოლვერით ხელში მივდი – მოვდიოდი და მოვლენათა განვითარებას ველოდებოდი. თითი რევოლვერი სასხლეტზე მედო, რათა მტრის დანახვისთანავე მზად ვყოფილიყავი სასროლად. 1 – 2 საათის შემდეგ, როდესაც ბოლშევიკები წავიდნენ და ირგვლივ სრული სიმშვიდე დამყარდა, სამორიგეო ოთახში შევიკრიბეთ.

თავდასხმის რეკონსტრუქცია

ამასობაში კი, აი თურმე რა მომხდარა: არმდენიმე ათეულმა ბოლშევიკმა სკოლის შენობის გარშემო თავის გუშაგები დააყენა, თვითონ კი, 25 – 30 კაცის შემადგენლობით, სკოლი ღობეზე გადაძვრნენ და შიდა ეზოში აღმოჩნდნენ. იქვე ერთ – ერთ შენობაში გვარდიელთა საგუშაგო იყო მოთავსებული, რომელიც ხელმძღვანელობდა ყარაულის დაყენებას ჭიშკართან, თავის ყაზარმებთან, სადაც პროდუქციისა და სხვადასხვა ნივთების მარაგი ინახებოდა, და ტყვია – წამლის საწყობთან. ამრიგად აღნიშნული უბნის დაცვა ამ საგუშაგოს მოვალეობა იყო, რომელშიც უეჭველად საუკეთესო გვარდიელები შედიოდნენ. ეზოში შეღწევის შემდეგ ბოლშევიკები შიდა აივანზე ავიდნენ და მისაღებ ოთახში შემავალ იმ კარს მიადგნენ, რომელთანაც ერთ – ერთმა სროლა ამიტეხა. იმ დროს იმ კართან, ზურგით მორიგე ოფიცერი კაპიტანი ქარუმიძე იდგა და იუნკერს ესაუბრებოდა. ბოლშევიკები, 10 – 12 კაცი, უკნიდან ეცნენ და განაიარაღეს. ეს ყველაფერი დაინახა იუნკერმა ისკანდერაშვილმა, ვინც სამორიგეო ოთახების გვერდის ავლით კიბეზე გამოვარდა და პოლკოვნიკ ჩხეიძისა და პოდპოლკოვნიკ ბალუევის ოთახებთან აღმოჩნდა. კაპიტან ქარუმიძის დაკავების შემდეგ ბოლშევიკები სამორიგეო ოთახში შევარდნენ და იქ უნებლიედ ჩაძინებულ კაპიტან ჯაფარიძეს ეცნენ; ტელეფონის ხაზები დაწყვიტეს და ორივე დაპატიმრებული იუნკრების შენობაში წაიყვანეს. იუნკრების სადგომი 5 ოთახისგან შედგებოდა, აქედან 4 საძინებელი იყო, მეხუთე ოთახს, შუაში მდებარეს, თოფებისა და ტყვია – წამის შესანახად იყენებდნენ. მორიგე იუნკერი ცარიელი ხიშტის ამარა გახლდათ. ხუთივე ოთახი ერთმანეთზე იყო ჩამწკრივებული, რომლებსაც გასწვრივ შემინული დერეფანი გასდევდა. აქედან იუნკრების სადგომში მოხვედრა შუა ოთახში შემავალი კარით შეიძლებოდა. ღამის 12 საათი იქნებოდა იუნკრებს ეძინათ. მაშ შემდეგ რაც ბოლშევიკებმა იარაღითა და ტყვია წამლით სავსე ოთახში შეაღწიეს, ძალა მათ ხელში აღმოჩნდა. ამის შემდეგ იუნკრები გააღვიძეს და ყველანი ერთ განაპირა ოთახში შეყარეს, რომლის ახლოს მისაღებ ოთახში მიმავალი კიბე იყო მოთავსებული. უიარაღო, დატყვევებული იუნკრების სადარაჯოდ ორი შეიარაღებული გუშაგი დაუტოვეს, თვითონ კი ყაზარმებისკენ გაემართნენ, სადაც გვარდიელთა იარაღის საწყობი იყო. აქ ყარაულები განაიარაღეს, საწყობის კარი გატეხეს, ნაწილი ყაზარმებში ჯარისკაცთა გასაღვიძებლად გაეშურა. ბოლშევიკებმა ჯარისკაცებს ამცნეს, მთავრობა და მასთან ერთად გენერალი კვინიტაძე და პოლკოვნიკი ჩხეიძე უკვე დაპატიმრებული არიან, მთელი გარნიზონი ჩვენს მხარეზეა, სკოლა გარშემორტყმულია ჯავშნოსნებითა და ჩვენს მხარეს გადმოსული ჯარითო. იარაღით ემუქრებოდნენ და მოითხოვდნენ, რომ ჯარისკაცებს  ჩაეცვათ და სასწრაფოდ ეზოში გამოსულიყვნენ. 40 – მდე ადამიანი ასე ძალით გამორეკეს გარეთ. ეს იყო სწორედ ხალხის ის მასა, რომელიც გვარდიელთა საწყობებთან ტრიალებდა და ძალიან შემაშფოთა, რადგან მათი განწყობა არ ვიცოდი.

მინდა მოგითხროთ ასევე, თუ რა მოხდა სკოლის ტერიტორიაზე ბოლშევიკების შემოღწევისთანავე, როდესაც ისინი ღობეზე გადმოძვრნენ, გვარდიელთა ერთ – ერთმა გუშაგმა, რომელიც სურსათის საწყობთან იდგა, დაინახა, რომ ბოლშევიკები იარაღის საწყობს თავს დაესხნენ და ამის შესატყობინებლად გვარდიელთა საგუშაგოში გაიქცა. თოფმომარჯვებული გვარდიელი გუშაგები საშველად გამოცვივდნენ, მაგრამ გზად რამდენიმე ბოლშევიკს გადაეყარნენ და მათი ბრძანებით, წინააღმდეგობის გაუწევლად დაყარეს იარაღი.

პოლკოვნიკი ჩხეიძე

პოლკოვნიკი ჩხეიძე კი ამასობაში თურმე მარტო მოქმედებდა. იგი უკვე საწოლში იწვა, როდესაც მასთან იუნკერმა ისკანდერაშვილმა მიირბინა. მისი ნათქვამიდან პოლკოვნიკ ჩხეიძეს ასე ეგონა, ვიღაცა ფულის ყუთს დაესხა თავსო. ადგა ჩაიცვა, აიღო კარაბინი და ეზოში გავიდა. როდესაც შენობაში შემავალ კარს მიუახლოვდა, სადაც იუნკრები და უნტერ – ფოიცერთა ბატალიონის რამდენიმე ასეული იყო მოთავსებული, ორი სილუეტი დალანდა, ერთ – ერთში პოდპოლკოვნიკი ბალუევი შეიცნო, როგორც უკვე აღვნიშნე, იუნკერმა ისკანდერაშვილმა ბალუევიც გააფრთხილა, ვისაც ამ დროს ჯერ კიდევ არ ეძინა და ჩაცმული იყო. მან რევოლვერი აიღო და ის გზა გაიარა, რომლითაც შემდეგ პოლკოვნიკი ჩხეიძე წავიდა. როდესაც კარი გაიღო და შენობაში შედიოდა, 5 ბოლშევიკი შემოერტყა გარს, განაიარაღეს, ერთი ყარაული მიუჩინეს, თვითონ კი ყაზარმებისკენ გაემართნენ. პოლკვნიკი ჩხეიძე საფრთხეს არსაიდან ელოდა, ამასთან, თავისი ოფიცერიც შეიცნო, ამიტომ მშვიდად უახლოვდებოდა. მათ შორის სულ 3 – 4 ნაბიჯიღა იყო დარჩენილი, როდესაც ბოლშევიკმა ესროლა, მაგრამ საბედნიეროდ, ააცილა. პოლკოვნიკ ჩხეიძის გასროლილი ტყვიაც ვერ მოხვდა მიზანს. ბოლშევიკი შენობის გასწვრივ, ტროტუარზე გარბოდა, თან მაუზერიდან შემობრუნებით ისრდა. სულ 60 ნაბიჯზე იქნებოდა გაქცეული, როდესაც მიზანში სროლით ყოველთვის განთქმული პოლკოვნიკ ჩხეიძის ტყვია წამოეწია. ბოლშევიკი სკოლის ეკლესიის შორიახლოს წაიქცა.

პოლკოვნიკმა ჩხეიძემ გზა განაგრძო, მაგრამ ახლა სხვა მარშრუტი აიირჩია. კარისკაცი გააღვიძა და ვესტიბიულში შევიდა, ზევით ამოვიდა, ჩემს ბინაში დააკაკუნა, ეტყობა, ჩემი გაფრთხილება სურდა. მე უკვე შინ არ ვიყავი. ჩვენმა ბაბალემ (ეს ის ბაბალეა, რომლის მაწვნის რეცეპტმაც კვინიტაძეების ოჯახი გადაარჩინა საფრანგეთში ემიგრაციისას – სცენა ფილმიდან “ფესვები” კვინიტაძეების ოჯახის ნამდვილი ისტორიის ოდნავ შევცლილი ვარიანტია – ზ.თ), ბავშვების გადიამ, ხმაზე ვერ იცნო, იფიქრა, ვაითუ ბოლშევიკები იყვნენო და დაკეტილი კარიდან უპასუხა გენერალი შინ არ არისო. პოლკოვნიკმა ჩხეიძემ ფულის ყუთი დაათვალიერა, დარწმუნდა, რომ მისთვის ხელი არავის ეხლო, გუშაგებს სრული მზად ყოფნა უბრძანა და იუნკრების სადგომისკენ გაემართა. ეტყობა, გუშაგებმა არაფერი უთხრეს, მე რა გადამხდა თავს. საერთოდ მთელი საგუშაგო, თავის უფროსებიანად, ძალიან დუნედ მოქმედებდა. სამორიგეო ოთახიდან ჩამოსულმა პოლკოვნიკმა ჩხეიძემ ჩემს მიერ განვლილი გზა გაიარა, მაგრამ ამჯერად უკვე ფრთხილობდა და ყოველ წუთს მზად იყო სროლისთვის. როცა იმ დერეფანში გამოვიდა, სადაც მე პირველად მესროლეს ვიღაც კაცი დაინახა. იგი ბოლშევიკების დაყენებული გუშაგი იყო, ვისაც მოახლოებული საფრთხის შემთხვევაში თვისიანები უნდა გაეფრთხილებინა. ერთდორულად ორი გასროლა გაისმა. ბოლშევიკმა ააცდინა, თვითონ ბოლშევიკი ტყვიამ ძირს დასცა, კიდევ ერთხელ სცადა სროლა, მაგრამ პოლკოვნიკ ჩხეიძის მეორე ტყვიამ სიცოცხლეს გამოასალმა. მასთან გასწორების შემდეგ პოლკოვნიკი ჩხეიძე იუნკრების სადგომისკენ გაემართა.

იუნკერები

როდესაც იუნკრების ოთახების გასწვრივ მდებარე დერეფანს მიაღწია, ფანჯარაში ერთად შეყრილ იუნკრებს მოჰკრა თვალი. იმათაც შეამჩნიეს, ფანჯარა გამოაღეს და უთხრეს, მაუზერებით შეიარაღებული ორი ბოლშევიკი გვდარაჯობსო. აღსანიშნავია, რომ ბოლშევიკებმა იუნკრებს დაპატიმრების შემდეგ, თავის მხარეზე გადასვლა შესთავაზეს, მაგრამ სასტიკი უარი მიიღეს. პოლკოვნიკმა ჩხეიძემ მათთან შეტაკება გადაწყვიტა, მაგრამ არ გაუშვეს. მაშინ იგი უნტერ – ოფიცერთა ბატალიონის მეზობლად განლაგებულ ასეულში წავიდა, იქიდან სამი თოფი მოიტანა და იუნკრებს ფანჯრიდან გადააწოდა. მათვე მისცა სახლიდან წამოღებული ტყვიებით სავსე კოლოფი, უნტერ – ოფიცერთა ბატალიონის ასეულებში, ჩემი ბრძანებით, ტყვიები არ იყო. შეიარაღებული იუნკრები შეტევაზე გადავიდნენ, უაირაღოები სკამებით შეიარაღდნენ. პოლკოვნიკი ჩხეიძე დერეფანში დარჩა, რათა უკან დახევისას ბოლშევიკებისთვის გზა გადაეჭრა. იუნკრებმა შუქი გამორთეს და შეუტიეს ბოლშევიკებს, რომლებმაც საძინებლის გავლით უკან დაიხიეს, ბოლო ოთახიდან წყალსადინარ მილს ეცნენ და სირბილით გაცვივდნენ პლეხანოვის გამზირზე. ერთ – ერთი მათგანი დაიჭრა, ფანჯარაზე, რომლიდანაც დაბლა ჩავიდნენ, სისხლის კვალი ვნახე, მაგრამ იგი გადარჩა, მეორე დაბლა პოლიციელებმა დააკავეს. სკოლაში ატეხილი სროლის გამო განგაში ატყდა და ისინი ჩვენს საშველად მოვიდნენ. ერთმა ზემოხსენებულ ბოლშევიკს სტაცა ხელი, ორმა სხვამ სკოლის შენობაში შემოაღწია. ერთი მიუახლოვდა კავალერიის ოცეულის გუშაგს, ვინც ცხენებს იცავდა და მხოლოდ ცივი იარაღით იყო შეიარაღებული. ამ უკანასკნელს იგი ბოლშევიკი ეგონა და განაიარაღა.

ბოლშევიკების გუშაგების გაქცევის შემდეგ იუნკრებმა იარაღი გაინაწილეს, ტყვიები აიღეს და პოლკოვნიკ ჩხეიძესთან ერთად სკოლის მოედანზე გამოვიდნენ, სადაც ამდენ ხანს გაურკვევლობისგან ვიტანჯებოდი. როგორც კი კარში მწყობრად გამომავლ იუნკრებს მოვკარი თვალი, მაშინვე დავწყნარდი. ახლა უკვე შემეძლო მემოქმედა.

კვინიტაძე, ჩხეიძე და იუნკრები შეხვდნენ

ამასობაში კი გვარდიელთა საწყობთან მდებარე ყაზარმების მხრიდან კვლავ სროლა და ხმაური ისმოდა. როგორც შემდეგ გაირკვა, იქ თურმე კურიოზი ხდებოდა. სკოლაში მცხოვრები ოფიცრები განგაშის ხმაზე თავიანთ ასეულებში გამოცხადდნენ და, ბოლშევიკები, რომ ჯარისკაცებს თავის მხარეზე გადმოსვლაში არწმუნებდნენ, ამათ ურჩიეს წამქეზებლებს ყური არ უგდოთო. ბოლშევიკებმა მათი დაპატიმრება მოინდომეს, მაგრამ ჯარისკაცებმა თავიანთი ოფიცრები დაიცვეს და მათზე ძალადობის ნება არ მისცეს (ოფიცრების დამცირება და დახვრეტაც კი მაშინდელ სოც – დემოკრატიულ საქართველოში ჩვეულებრივი ამბავი იყო – ოფიცრები ძირითადად თავადიშვილები და აზნაურები ანუ მუშებისა და გლეხების მოწინააღმდეგე კლასის წარმომადგენლები იყვნენ – ზ.თ). კაპიტანი ჯაფარიძე, ვისაც ბოლშევიკები სამორიგეო ოთახში მძინარეს დაესხნენ თავს, რამდენჯერმე დააპატიმრეს, მაგრამ ჯარისკაცებმა გაათავისუფლეს.

იუნკრები ჩემთან იყვნენ, ამიტომ მაშინვე ვბრძანე მზვერავების გაგზავნა; ერთი მიმართულებით, სადაც ხალხის გროვა იდგა და სროლის ხმა ისმოდა, რათა საქმის ვითარებაში გარკვეულიყვნენ და დაედგინათ, ვინ იყო ის ხალხი; მეორე ჭიშკრისკენ გავუშვი, დიდი მთავრის ქუჩაზე, რომ გადიოდა. იმ მზვერავთა ჯგუფს პოლკოვნიკი აბულაძე ხელმძღვანელობდა და მასში სამი იუნკერი შედიოდა – თოხაძე, კიკიანი, მესამეს გვარი არ მახსოვს. როდესაც ეს მზვერავები დანიშნულ ადგილს მიუახლოვდნენ, ერთ ბოლშევიკს გადაეყარნენ ვინც ჰკითხათ: “ვინ ხართ, ჩვენები თუ იმათიანებიო?” პოდპოლკოვნიკმა აბულაძემ დროის მოგების მიზნით უპასუხა: “რას ნიშნავს ჩვენები, თქვენ თვითონ ვინ ხართ?” პასუხის ნაცვლად ბოლშევიკმა ესროლა, მაგრამ ააცილა. სამწუხაროდ ტყვია იუნკერ კიკიანს მოხვდა, რომელიც მისგან ახლაც იტანჯება. იუნკერმა თოხაძემ სროლით უპასუხა და მიზანშიც მოარტყა, რადგან მისმა ტყვიამ მოწინააღმდეგეს თავი შუაზე გაუპო. ატყდა სროლა. ბოლშევიკები ჭიშკრის მხრიდან ისროდნენ. ჩვენს გვერდით მყოფი იუნკრები მიწაზე გაწვნენ და იმ მიმართულებით ცეცხლი გახსნეს.  მე ამდროს კართან ვიდექი, საიდანაც იუნკრები  გამოვიდნენ, პარმაღზე ავხტი, რამდენიმე წამში  ბოლშევიკების მხრიდან ჩემთან ორმა ოფიცერმა მოირბინა. ვესტიბიულში შევედით, ცოტა ხანში უკან გამოვედი და შევამჩნიე, რომ ბოლშევიკების მხრიდან სროლის ხმა აღარ მოდიოდა ჩემებს ცეცხლის შეწყვეტა ვუბრძანე. იუნკრებს შორის სასიკვდილოდ დაჭრილი აღმოჩნდა მაყაშვილი. სროლის შეწყვეტის შემდეგ დაბრუნდნენ მზვერავები და მოგვახსენს, უნტერ – ოფიცერთა ბატალიონის ასეულები ჩვენს მხარეზე არიან და ბოლშევიკები მტკვრის სანაპიროთი გაიქცნენო. პირველი ცნობა ძალზე მნიშვნელოვანი იყო და ძალიან გამახარა. ვბრძანე მთელი ბატალიონი მოედანზე გამოეყვანათ და მათთვის ტყვიები დაერიგებინათ.

სურათი მომაწოდა ისტორიკოსმა ლევან ურუშაძემ

დასასრულისკენ

იუნკრების ნაწილი სასწავლებლის გარშემო შემოსავლელად გავგზავნე და ყველგან გუშაგები დავაყენებინე. თვითონ შენობაში, ბოლშევიკების აღმოჩენის მიზნით, ყველა ოთახი შემოვიარე. ერთი მათგანი კურიოზულ ვითარებაში ჩავიგდეთ ხელთ. იგი ერთ – ერთი ასეულის ოთახში შერბოდა, სწორედ ამ დროს იმ კარში უნტერ – ოფიცერთა ბატალიონის ჯარისკაცი შედიოდა, სამწუხაროდ, ახლა მისი გვარი აღარ მახსოვს, როდესაც მან მაუზერმომარჯვებული კაცი დაინახა, კარს ხელი ჰკრა და კარებს შუა მოაყოლა. თავი და რევოლვერიანი მარჯვენა ხელი ოთახში მოექცა, ხოლო ტანი გარეთ დარჩა. ბოლშევიკი თხოვდა – გამიშვიო. ჯარისკაცმა იარაღის დაგდება უბძანა და განიარაღების შემდეგ დააპატიმრა. ამრიგად, ორი გვამის გარდა, ბოლშევიკებმა სამი თავისიანი დაგვიტოვეს. ერთი მათგანი პოლკოვნიკმა ჩხეიძემ დასაწყისშივე დაჭრა. იმავე დღეს სასამრთლო დაინიშნა, რომლის განაჩენითაც სამივე იმ დღესვე დაიხვრიტა.

დასასრული

ასეულები მოედანზე გამოვიდნენ და მოქმედებისთვის მოემზადნენ, სწორედ მაშინ გამოჩნდა ჯავშნოსანიც, რომელიც აღარ იყო საჭირო. სკოლაში მოვიდნენ –  სამხედრო მინისტრი ლორთქიფანიძე, გენარალი ზაქარიაძე, ვალიკო ჯუღელი და სხვანი. სამხედრო მინისტრმა იუნკერებს და ჯარისკაცებს მადლობა გადაუხადა. თენდებოდა.

10996139_894520293949251_4569707585502374283_n

როდესაც საბოლოოდ გაირკვა, რომ ქალაქში სიწყნარეა და თავდასხმა, მხოლოდ სკოლაზე მოხდა, შეკრებილი ასეულები გავუშვი. შენობა ყველამ ერთად შემოვიარეთ  და სამორიგეო ოთახში შევიკრიბეთ, ერთმანეთს შთაბეჭდილებებს ვუზიარებდით. ერთი მათგანი დამამახსოვრდა. პოლკოვნიკმა ჩხეიძემ ასეთი ფრაზა წარმოთქვა: “ეს უვარგისები ცუდად ისვრიან, ორ ნაბიჯშიც კი ვერ ახვედრებენ მიზანსო. დიდებული და ჩვენი ფლეგმატური ჩხეიძის შესაფერისი ნათქვამი იყო. “რას იზამ, – ვუპასუხე მე, – ამის გამო ძალიან დარდობ?”.

იმავე დღეს, ჩემი წინადადებით სკოლაში მთავრობის თავჯდომარე მოვიდა. თავიდან წამოსვლა არ უნდოდა, მაგრამ ჩემი დაბეჯითებული თხოვნის შემდეგ მობრძანდა. შკოლის შემადგენლობას მოვალეობისადმი ერთგულებისათვის მადლობა გამოუცხადა. ასე დამთავრდა სკოლაზე თავხედური თავდასხმა.

ამ საქმეს შინაგან საქმეთა სამინისტრო იძიებდა, მაგრამ არც სკოლისთვის, არც სამხედრო უწყებისთვის მიღწეული შედეგების შესახებ არაფერი უცნობებია. მე შემდგომი მოვლენებით ვიყავი გართული და ამისთვის არ მეცალა. ვფიქრობდი, რომ ბოლშევიკებს სკოლაში ჰყავდათ თანამოაზრე მუშები, მაგრამ ამის დამამტკიცებელი არანაირი საბუთი არ გამაჩნდა. ამბობდნენ, ბოლშევიკები იმ ღამეს მთელ ქალაქში აპირებდნენ ერთიანი თავდასხმის განხორციელებას და მხოლოდ სკოლაზე თავდასხმა რაღაც შემთხვევამ გამოიწვიაო. იმასაც ამბობდნენ, თავდასხმის ორგანიზატორი საშა გეგეჭკორი იყო, ვინც ასეთივე თავდასხმა რუსეთის ერთ – ერთ სასწავლებელზე მოახდინა და წარმატებასაც მიაღწიაო. იმ დროს მოსკოვსა და პეტროგრადს ასახელებდნენ. იუნკრები მარწმუნებდნენ, თვითონ საშა გეგეჭკორმა გესროლაო. იგი ჩემს მიერ მისი ჩაცმულობის აღწერით იცნეს. იუნკრების ოთახშიც ნახეს და ზოგიერთმა სახით იცნო.

პ.ს. კვინიტაძე წერს, რომ სწორედ ამ დროს, ანუ პირველ მაისს ბოლშევიკებმა პირველი იერიში მიიიტანეს ფოილოს ხიდთან გამაგრებულ ქართულ ნაწილებზე. შეუძლებელია, რომ ეს ორი, სკოლაზე თავდასხმა და ფოილოს ხიდზე იერიში, ერთანეთს შეთანხმებული მოქმედება არ ყოფილიყო.

შენიშვნა: ქვესათაურები შერჩეულია ჩემს მიერ ტექსტის აღქმის გასაადვილებლად.

error: სტატიის დაკოპირება აკრძალულია!!!