საქართველოში მომხდარ კონფლიქტთან დაკავშირებული ფაქტების დამდგენი დამოუკიდებელი საერთაშორისო მისია ტომი II

საქართველოში მომხდარ კონფლიქტთან დაკავშირებული ფაქტების დამდგენი დამოუკიდებელი საერთაშორისო მისია  ტომი II

81-169 გვერდი.

აფხაზეთის გამოყოფა 179

 

აფხაზეთის               ეროვნული               მოძრაობა               „აიდგილარა“                                    (ერთობა) 1988 წელს ჩამოყალიბდა. 1989 წლის 18 მარტს, მასობრივ შეკრებაზე სოფელ ლიხნში

30.000-ზე მეტმა ადამიანმა მოითხოვა აფხაზეთის იურიდიული სტატუსის აღდგენა, რომელიც მას ჰქონდა 1921 წელს, როგორც მოკავშირე რესპუბლიკას.

1989 წლის 14 მაისს, ხელისუფლებამ თბილისში გადაწყვიტა აფხაზეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართული განყოფილება თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოხუმის ფილიალად გადაეკეთებინა. ქართული უნივერსიტეტის ცალკე ფილიალის შექმნა აფხაზების მიერ აღქმული იქნა, როგორც მათი საგანმანათლებლო სისტემისთვის ძირის გამოთხრის მცდელობა და „პრაქტიკული, გონივრული და მშვიდობიანი დიალოგის უბადრუკი ხრიკებით“ ჩანაცვლების მცდელობა.180 ამან გამოიწვია აფხაზების საპროტესტო დემონსტრაციები, რასაც 1989 წლის ივლისში შეიარაღებული შეტაკებები მოჰყვა სოხუმსა და ოჩამჩირეში, სადაც რამდენიმე ადამიანი გარდაიცვალა და ბევრი დაიჭრა.

1990 წლის 25 აგვისტოს, აფხაზეთის უმაღლესმა საბჭომ მიიღო „აფხაზეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის სახელმწიფო სუვერენიტეტის დეკლარაცია,“ ქართველი დეპუტატების დაუსწრებლად. 181 დოკუმენტის წმინდა დეკლარაციული ხასიათი არ ცვლიდა აფხაზეთის პოლიტიკურ სტატუსს, 182 მაგრამ ახდენდა დემონსტრირებას აფხაზეთის მისწრაფებისა, განეხილათ აფხაზეთი სუვერენულ რესპუბლიკად,

179 Darrell Slider, ‘Georgia’, in Glenn Eldon Curtis (ed.), Armenia, Azerbaijan and Georgia: Country Studies (Washington, DC, Library of Congress,1995),149-230; Jürgen Gerber, Georgien: Nationale Opposition und kommunistische Herrschaft seit 1956 (Baden-Baden, Nomos Verlag, I997); Naira Gelaschwili, Georgien: Ein Paradies in Trümmern (Berlin, Aufbau Taschenbuch Verlag, I993); Svetlana Chervonnaya, Conflict in the Caucasus: Georgia, Abkhazia and the Rusian Shadow (London, Gothic Image, 1994); Jonathan Cohen (ed), A Question of Sovereignty: The Georgia-Abkhazia Peace Process, Accord: An International Review of Peace Initiatives, 7 (1999); For an Abkhaz view of the history of Georgian–Abkhaz relations see Stanislav Lakoba, Ocherki politicheskoi istorii Abkhazii (Sukhum, Alashara, 1990), and Abkhazia. Posle dvukh okkupatsii, (Gagra, Assotsiatsiya ‘Intelligentsia Abkhazii’, 1994).

180 “Decree issued by the Presidium of the Supreme Council of the Abkhaz ASSR on the substantive exacerbation of the inter ethnic relations in the Abkhaz ASSR because of the unlawful attempt to establish a Sukhumi

branch of the Tbilisi State University – July 15th 1989,” in: Tamaz Diasamidze… op. cit., p. 3.

181 The Declaration was denounced the day after by the Georgian Supreme Soviet, and resulted in numerous

protest rallies and the blockade of the railway in Sukhumi. A week later, the deputies who were absent during the vote of the declaration met and rescinded it. Chumalov, op. cit. pp. 218-19.

182 Indeed, the Supreme Council of Abkhazia decreed that ”before the resolution of this issue by the Supreme

Council of the USSR and concluding the new union treaties, the current state-legal relations between Georgia and Abkhazia shall remain in force.” “Decree issued by the Supreme Council of the Abkhaz SSR on Legal Guarantees of Protection of the Statehood of Abkhazia” in: Tamaz Diasamidze… op. cit., pp.29-31. Such declarations of sovereignty were far from extraordinary at that time: 28 other entities, including autonomous republics, autonomous oblasts, Transdniestria, Crimea and Gagauzia declared their sovereignty from December 1989 to September 1991. Walker Edward W., Dissolution. Sovereignty and the Breakup of the Soviet Union, Lanham, Rowman and Littlefield Publishers, 2003, p.96.

რომელსაც შეეძლო ახალი ხელშეკრულება გაეფორმებინა საქართველოსთან სახელმწიფო/სამართლებრივ ურთიერთობებთან დაკავშირებით. მეორე დღესვე საქართველოს უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმმა გადაწყვეტილება უკანონოდ გამოაცხადა. 1991 წლის 17 მარტს ქართველი, მათ შორის, აფხაზეთის ქართველი მოსახლეობის მიერ ბოიკოტირებული იყო რეფერენდუმი საბჭოთა კავშირის შენარჩუნების საკითხზე. თუმცა, აფხაზეთის ეთნიკურად არაქართველი მოსახლეობის დიდმა უმრავლესობამ (ისევე, როგორც სამხრეთ ოსეთში) მონაწილეობა მიიღო რეფერენდუმში (ხმის უფლების მქონე ამომრჩევლების 52%), და ეთნიკურად არაქართველი მოსახლეობის 99%-მა ხმა საკითხის დადებით გადაწყვეტას მისცა.183 ეს ნიშნავდა, რომ საკანონმდებლო ომმა წარმოშვა აფხაზეთის საქართველოდან გამოყოფის საკითხი.

2. სამშვიდობო ძალისხმევა აფხაზეთში დაძაბულობის ესკალაცია 1991-1992 წლებში

საარჩევნო კანონი და ძალაუფლების გაყოფის ხელშეკრულება

 

მოლაპარაკებები თბილისსა და სოხუმს შორის მიზნად ისახავდა მზარდი დაძაბულობის გადაჭრას აფხაზეთში – ძირითადად, მის პოლიტიკურ სტატუსთან დაკავშირებით, რომელიც ჯერ კიდევ, 1991 წელს დაიწყო, ანუ დასუსტებული საბჭოთა კავშირის ფორმალურ დაშლამდე. წარმოიქმნა აფხაზეთში ძალაუფლების გადანაწილების საჭიროება. პირველი წინადადება, წამოყენებული 1991 წლის მარტში აფხაზეთის ეროვნული ფორუმის „აიდგილარას“ (ერთობა) მიერ, ეხებოდა ადგილობრივი უმაღლესი საბჭოს რეორგანიზაციას. მოწოდებული იყო იდეა ორპალატიანი პარლამენტის შექმნის შესახებ აფხაზეთში, რომლის შემადგენლობაში შევიდოდა, ერთი მხრივ, რესპუბლიკის საბჭო – მოქალაქეთა უფლებების თანასწორობის პრინციპის საფუძველზე და ტერიტორიული ერთეულების საზღვრების მიხედვით; და მეორე მხრივ, ეროვნებათა უფლებების თანასწორობის პრინციპის საფუძველზე და ტერიტორიული ერთეულების საზღვრების მიხედვით შექმნილი ეროვნული საბჭო.184 ეს წინადადება უარყოფილი იქნა საქართველოს პრეზიდენტის ზვიად გამსახურდიას მიერ, რომელიც როგორც ჩანს, შეშინდა, რომ აფხაზეთს ექნებოდა ვეტოს უფლება ეროვნებათა საბჭოში და რომ ამ მოდელს, შესაძლოა, შეექმნა საქართველოსთვის არასასურველი პრეცედენტი ქვეყანაში მცხოვრები სხვა ეროვნებებისთვის.185

183 Information of the Central State [Election] Commission of the Abkhaz ASSR. In: Tamaz Diasamidze… op. cit., p. 54.

184 Hewitt George B., “Abkhazia: a problem of identity and ownership,” Central Asia Survey, 12(3), 1993, p.321.

185 Interviews in Sukhumi on 6/11/07 and 05/05/08.

საბოლოოდ, 1991 წლის ივლისში, მხარეები საბჭოთა ტიპის ქვოტაზე დაფუძნებულ გადაწყვეტას დაუბრუნდნენ. ყველა რაიონისთვის აფხაზი, ქართველი და სხვა ეროვნების ასარჩევი კანდიდატების რაოდენობა უნდა განსაზღვრულიყო კანონით. 28 ადგილი გამოიყო აფხაზი, 26 – ქართველი, ხოლო 11 – დანარჩენი ეროვნებების დეპუტატებისთვის. დამატებითი მოლაპარაკებები გაიმართა ქართულ-აფხაზური შეთანხმების კომიტეტში პარლამენტის პროცედურის და პოლიტიკური მანდატების სხვადასხვა ეროვნებებისთვის განაწილების საკითხებზე მოსალაპარაკებლად. კომიტეტმა უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარედ დანიშნა აფხაზი, ხოლო თავმჯდომარის მოადგილედ – ქართველი, მინისტრთა საბჭოს თანამდებობებზე კი – პირიქით. 186 თუ მხედველობაში იქნება მიღებული ის ფაქტი, რომ ამ რეფორმამდე უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარეობა უკვე მინიჭებული ჰქონდათ აფხაზებს, და რომ აფხაზებს უკვე ჰქონდათ უმაღლეს საბჭოში მანდატების უმრავლესობა, ასევე ის, რომ მინისტრთა საბჭოს უკანასკნელი თავმჯდომარე იყო ქართველი, შეთანხმებებს ძალთა ბალანსი ძირეულად არ შეუცვლია. თუმცა, რეფორმებს ჰქონდა ორი უპირატესობა: ისინი იცავდნენ აფხაზებს ქვოტების მოხსნისგან, ხოლო ქართველებს – არასასურველი კონსტიტუციური ცვლილებებისგან. მართლაც, საკონსტიტუციო ცვლილებების ახალი კანონის მიხედვით, საკონსტიტუციო საკითხების დღის წესრიგში დასაყენებლად საჭიროა უმრავლესობის ორი მესამედი, შემდეგ კი, კანონების მიღება. 187 ძალაში შესვლის შემთხვევაში ეს კანონი გამორიცხავდა ცალმხრივი ცვლილების შესაძლებლობას სხვა ეროვნული ძალის მხრიდან დამტკიცების გარეშე, რაც ალბათ, შეუძლებელი იქნებოდა ძველი კანონის ძალაში ყოფნის შემთხვევაში.

პრეზიდენტმა გამსახურდიამ, შესაძლოა, იფიქრა, რომ კომპრომისული გადაწყვეტილების მიღებისა და აფხაზეთის ზოგიერთი პრეტენზიის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, თბილისი შეასუსტებდა არსებულ პოლიტიკურ დაძაბულობას აფხაზეთში და თავიდან აიცილებდა მეორე კონფლიქტს საქართველოში (პირველი კონფლიქტი სამხრეთ ოსეთში იყო). თუმცა, პრობლემა იყო, რომ ეს კომპრომისი სრულად არ აკმაყოფილებდა არც აფხაზი, და არც ქართველი თემის მისწრაფებებს (რომელიც ხშირად ამ შეთანხმებას აღწერდა, როგორც „აპარტეიდის კანონს“). გარდა ამისა, 1991 წლის 25 სექტემბერს ჩატარებული არჩევნების შემდეგ, ადგილობრივი საკანონმდებლო ორგანოს 11 დეპუტატისგან შემდგარი ჯგუფი, რომელიც სხვა ეროვნებებს წარმოადგენდა, გაიყო. შვიდი მათგანი შეუერთდა აფხაზურ ფრაქციას, ხოლო ოთხი –

186 Similarly, the Ministers, Chairmen of State Committees and other agencies under the jurisdiction of the Council of Ministers were to be appointed by two thirds of the votes, meaning that the Georgians and the Abkhaz had to agree on every appointment. “Temporary Law of the Abkhaz ASSR on Rules of Election and Appointment of Officials by the Supreme Council of the Abkhaz ASSR,” 27 August 1991, in: Tamaz Diasamidze… op. cit., pp. 71-72.

187 “Law of the Abkhaz ASSR on changes to the law of the Abkhaz ASSR on Public Referendum in the Abkhaz ASSR,” 27 August 1991, in: Tamaz Diasamidze… op. cit., p.71.

ქართულს.            ამგვარად,            65-წევრიან            უმაღლეს            საბჭოში                                შედგა 35-წევრიანი პრო-აფხაზური უმრავლესობა. ქართული მხარის მიხედვით, გარკვეულ შემთხვევებში ეს უმრავლესობა იღებდა საკონსტიტუციო კანონებს ორი მესამედის უმრავლესობის მოთხოვნის დარღვევით; ეს მოთხოვნა განსაზღვრული იყო საკონსტიტუციო ცვლილებების ახალი კანონით,188 რამაც ახალი დავები გამოიწვია.

1992 წლის მაისში (ე.ი.სახელმწიფო გადატრიალების შემდეგ თბილისში, რომლის შედეგადაც პრეზიდენტ გამსახურდიას ჩამოერთვა ძალაუფლება, ხოლო ედუარდ შევარდნაძე არჩეულ იქნა საქართველოს სახელმწიფო საბჭოს თავმჯდომარედ), საქართველოს გაღიზიანებულმა წარმომადგენლებმა დატოვეს ადგილობრივი უმაღლესი საბჭო, მთავრობა და ჩამოაყალიბეს ძალაუფლების პარალელური სტრუქტურები. ორი თვის შემდეგ, პროაფხაზურმა დეპუტატებმა შეცვალეს 1978 წლის კონსტიტუცია 1925 წლის კონსტიტუციის პროექტით და წამოაყენეს წინადადება აფხაზეთსა და საქართველოს შორის ახალი სამოკავშირეო ხელშეკრულების დადების თაობაზე.189 სტატუსის შესახებ ქართულ-აფხაზურ მოლაპარაკებას რაიმე ხელშესახები შედეგი არ მოჰყოლია; თუმცა, მთლიანობაში მოვლენების განვითარებამ კიდევ უფრო გააძლიერა დაძაბულობა აფხაზეთში. 1992 წლის 14 აგვისტოს, საქართველოს შეიარაღებული ძალების შესვლამ აფხაზეთის ტერიტორიაზე საკმაოდ ხანგრძლივად მოშალა პოლიტიკური კონტაქტები მხარეებს შორის.

შეიარაღებული კონფლიქტის დაწყება და სამშვიდობო ძალისხმევა 2008 წლამდე

1992 წლის 14 აგვისტოს, ქართული ჯარების შესვლამ აფხაზეთში ოფიციალურად – რუსეთის, სომხეთსა და აზერბაიჯანთან საქართველოს ტერიტორიის გავლით დამაკავშირებელი რკინიგზის დასაცავად – საომარი მოქმედებები გამოიწვია, რომლებიც, რამდენიმე ხანმოკლე დაზავებით, 1994 წლის 1 მაისამდე გაგრძელდა.190

1992 წლის აგვისტოს, ქართულმა ძალებმა მოახერხეს კონტროლის დამყარება აფაზეთის აღმოსავლეთ და დასავლეთ ნაწილებზე (ქალაქ ტყვარჩელის გარდა, აღმოსავლეთით), მაშინ როდესაც პრო-აფხაზური ფორმირებები აკონტროლებდნენ ცენტრალურ ნაწილს (მდინარეების გუმისტასა და ბზიფს შორის და გუდაუთას ჩათვლით).

188 For example, on 23 July 1992, without the two-thirds majority required to make constitutional changes, the pro-Abkhaz deputies replaced the 1978 Constitution with a 1925 draft Constitution and proposed to work on a new Union treaty between Abkhazia and Georgia. They entrusted the Presidium to bring proposals to the session of the Supreme Council to “restore inter-state relations between Abkhazia and Georgia. [See: Tamaz Diasamidze… op. cit., p.131].

189 Decree issued by the Supreme Council of Abkhazia on Decree issued by the State council of Georgia “on

Regulation of Problems on Formation and Operation of the Border zone of the Republic of Georgia,” 3 June 1992, in: Tamaz Diasamidze… op. cit., p.101.

190 ომის შესახებ იხილეთ: იური ანჩაბაძე, ისტორია – თანამედროვე პერიოდი და Dodge Billingsley, ომის სამხედრო ასპექტები: შემობრუნების წერტილი. G. Hewitt.შრ. ციტ., გვ. 132-146, 147-156.

მოლაპარაკებების პირველი სერიოზული საერთაშორისო მცდელობა აფხაზეთის კონფლიქტის მშვიდობიანად მოგვარების შესახებ, რუსეთის ფედერაციის მაშინდელი პრეზიდენტის, ბორის ელცინის მიერ განხორციელდა. ამ ძალისხმევის შედეგი იყო 1992 წლის 3 სექტემბრის სამშვიდობო შეთანხმება. ¹⁹¹ ქართველი, აფხაზი და რუსი ხელმძღვანელების გარდა, ამ შეთანხმებას ხელი მოაწერეს რუსეთის ფედერაციის ჩრდილოეთ კავკასიის რესპუბლიკების ხელმძღვანელებმა. სხვა მრავალთა შორის, ის ითვალისწინებდა ცეცხლის შეჩერებას, უკანონო შეიარაღებული ფორმირებების გაყვანას აფხაზეთიდან და ქართული ძალების შემცირებას „შეთანხმებით განსაზღვრული ამოცანების შესასრულებლად შესაბამის დონემდე“ (რკინიგზის და სხვა ნაგებობების დაცვა). უფრო მნიშვნელოვანია ისა, რომ ეს შეთანხმება მოიცავდა საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის ერთადერთ მკაფიო აღიარებას, რაც კი აფხაზურ მხარეს ოდესმე გამოუხატავს საქართველოს მიმართ; ასევე იგი მოუწოდებდა გაერო-ს და ეუთო-ს ამ რეგიონში სამშვიდობო ძალისხმევისკენ. გაერო-ს პირველი სამშვიდობო მისია რეგიონში უკვე 1992 წლის სექტემბერში ჩავიდა.¹⁹²

თუმცა, ცეცხლის შეჩერება 1992 წლის 3 სექტემბრის შეთანხმების მიხედვით, დიდხანს არ გაგრძელებულა და, ოქტომბრის დასაწისში, პრო-აფხაზურმა ძალებმა, რომელსაც მხარს უჭერდნენ მოხალისეები ჩრდილოეთ კავკასიიდან და რუსეთის ფედერაციის სხვა ნაწილებიდან, დაიწყეს შეტევა ბზიფის გადმოღმა და დაიკავეს აფხაზეთის მთელი დასავლეთი ნაწილი, ქალაქ გაგრის ჩათვლით, საქართველო–რუსეთის საზღვრამდე, მდინარე ფსოუს გასწვრივ. მრავალი ანალიტიკოსი სტრატეგიულ  მნიშვნელობას ანიჭებს აფხაზების სამხედრო წარმატებას 1992 წლის ოქტომბერში, ვინაიდან ამან საშუალება მისცა აფხაზებს, გადაელახათ „სენდვიჩის“ მოუხერხებელი პოზიცია საქართველოს მიერ კონტროლირებულ ზონებს შორის და მათ გაუჩნდათ პირდაპირი, დაუბრკოლებელი სახმელეთო კავშირი რუსეთის ფედერაციასთან.

1992 წლის ფართომასშტაბიან საომარ მოქმედებებზე გაერო-მ რეაგირება მოახდინა მაღალი რანგის კიდევ ერთი მისიის გაგზავნით საქართველოში და რეგიონში გაერო-ს

„პირველადი დასწრების“ ჩამოყალიბებით. გაერო-ს როლი რეგიონში სამშვიდობო ძალისხმევაში შემდგომ გაიზარდა 1993 წლის მაისში, როდესაც გაერო-ს გენერალურმა მდივანმა დანიშნა თავისი სპეციალური წარმომადგენელი საქართველოში. მისი ამოცანები მდგომარეობდა შეთანხმების მიღწევაში ცეცხლის შეწყვეტის თაობაზე, მხარეების დახმარებაში მოლაპარაკებების აღდგენასთან დაკავშირებით და მესამე

191 თამაზ დიასამიძე, მოსკოვის შეხვედრის საბოლოო დოკუმენტი,შრ. ციტ., გვ. 132-133.

192 აფხაზეთში, საქართველოსა და ჩრდილოეთ კავკასიაში UNPO მისიის მოხსენება, 1992 წლის ნოემბერი. http://www.unpo.org/downloads/AbkGeo1992Report.pdf; 24.08.2009.

ქვენების მხარდაჭერის მოპოვებაში და ამ მიზნების მიღწევაში CSCE-ის მოქმედ თავმჯდომარესთან კოორდინაციით.¹⁹³

ამასობაში, საომარი მოქმედებები აფხაზეთში გრძელდებოდა, განსაკუთრებით მძიმე ბრძოლებით სოხუმში, ტყვარჩელში, ტამიშში და მათ გარშემო, ისევე როგორც მდინარე გუმისტას გასწვრივ (1993 წლის მარტსა და ივლისში). მხოლოდ 1993 წლის 27 ივლისს გამოიღო შედეგი რუსეთის შუამდგომლობამ და შედგა ახალი შეთანხმება ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ (ე. წ. სოჭის შეთანხმება).¹⁹⁴ ის ასევე, ითვალისწინებდა კონფლიქტის ზონის თანდათანობითი დემილიტარიზაციას ცეცხლის ხაზის ორივე მხარეს (ძირითადად, მდ. გუმისტას დინების გასწვრივ); ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნებას; მონიტორინგის ჯგუფების, ქართველების, აფხაზებისა და რუსების და შეთანხმებისამებრ, გაერო-ს და ეუთო-ს წარმომადგენელებისგან შემდგარი ერთობლივი კომისიის შექმნას მშვიდობიანი დარეგულირებისთვის; რკინიგზის დაცვას ქართველი და აფხაზი სპეციალური ძალების მიერ; საერთაშორისო დამკვირვებლებისა და სამშვიდობო ძალების, ასევე, რუსეთის სამხედრო კონტინგენტის განლაგებას ცეცხლის შეწყვეტის უზრუნველსაყოფად. ასევე, იგი ითვალისწინებდა მოლაპარაკებების გამართვას გაერო-ს ეგიდით და რუსეთის ფედერაციის, როგორც ფასილიტატორის ხელშეწყობით, კონფლიქტის სრული დარეგულირების მიზნით.¹⁹⁵

სოჭის შეთანხების შემდეგ, გაერო-ს უშიშროების საბჭომ, 1993 წლის 24 აგვისტოს #858 რეზოლუციით, დააარსა გაერო-ს სადამკვირვებლო მისია საქართველოში (UNOMIG), რომელიც შედგებოდა 88 სამხედრო დამკვირებლისგან, მხარდამჭერ პერსონალთან ერთად, მათი ფუნქცია შეთანხმებასთან შესაბამისობის დადგენაში მდგომარეობდა. გაერო-ს დამკვირვებელთა პირველი მცირე ჯგუფი კონფლიქტის ზონაში 1993 წლის აგვისტოს ბოლოს ჩავიდა.¹⁹⁶

მას შემდეგ, რაც ქართული მძიმე შეიარაღება გამოყვანილ იქნა კონფლიქტის ზონიდან სოჭის შეთანხმების თანახმად, პრო-აფხაზურმა ძალებმა დაარღვიეს შეთანხმება ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ და 1993 წლის 16 სექტემბერს, დაიწყეს მასიური შეტევა სოხუმზე და ცეცხლის შეწყვეტის ხაზის ქართულ მხარეზე განლაგებულ რამდენიმე სხვა პოზიციაზე. ამავდროულად, განდევნილი პრეზიდენტის, ზვიად გამახურდიას მხარდამჭერებმა     განაახლეს                                               აჯანყება სამეგრელოს რეგიონში (დასავლეთ

193 Repertoire of the Practice of the Security Council 1993-95, თავი 8: სიტუაცია საქართველოში, ხელმისაწვდომია: http://www.un.org/french/docs/cs/repertoire/93-95/93-95_chap08table.htm. მაისი, 2009, გვ. 4. აგრეთვე: Hewitt George, აფხაზეთი: პრობლემა,შრ. ციტ.

194 თამაზ დიასამიძე, შეთანხმება ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ და მისი შესრულების მექანიზმები აფხაზეთში,შრ. ციტ., გვ. 154.

195 იქვე.

196 http://www.un.org/Depts/dpko/missions/unomig/background.html; წვდომა: 24.08.2009.

საქართველოში, აფხაზეთის საზღვარზე),¹⁹⁷ ამრიგად, სამთავრობო ძალები მოექცა ორ საცეცხლე ხაზს შორის. ისინი ორ კვირაში დაამარცხეს და აფხაზეთის ტერიტორიის უმეტესი ნაწილი დაიკავეს პრო-აფხაზურმა ძალებმა. ერთადერთი გამონაკლისი იყო კოდორის ხეობა, სადაც ბრძოლა 1994 წლის გაზაფხულამდე გაგრძელდა; 1994 წლის 4 აპრილის კი, ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის პოლიტიკური მოგვარების ზომების მისაღებად შედგა შეთანხმება ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ, ხოლო შემდგომში მოხდა შესაბამისი საკითხების ფორმალიზაცია 1994 წლის 14 მაისის ცეცხლის შეწყვეტისა და ძალების განცალკევების შეთანხებაში. ორივე დოკუმენტს ხელი მოეწერა მოსკოვში რუსეთისა და გაერო-ს მედიატორობით.¹⁹⁸

მოსკოვის შეთანმება, სხვათა შორის, ითვალისწინებდა ცეცხლის შეწყვეტას და საერთაშორისო დამკვირვებლებისა და დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობის კოლექტიური სამშვიდობო ძალების (CIS PKF) განლაგებას. ძალების გამოცალკევება გაძლიერებული იყო უსაფრთხოების ზონებისა და შეზღუდული შეიარაღების ზონების ჩამოყალიბებით ცეცხლის შეწყვეტის ხაზის ორივე მხარეს; ცეცხლის შეწყვეტის ხაზი კი, იმ დროს, ძირითადად, მიჰყვებოდა მდინარე ენგურს და ემთხვეოდა ქართულ-აფხაზურ ადმინისტრაციულ საზღვარს.

მოსკოვის შეთანმების თანახმად, დსთ-ის კოლექტიური სამშვიდობო ძალები (CIS PKF), პრაქტიკულად, მთლიანად რუსული ძალა, კონფლიქტი ზონაში იმყოფებოდა 1994 წლის ივნისამდე. ეს პოსტ ფაქტუმ მოწონებული იქნა გაერო-ს უშიშროების საბჭოს მიერ, მაშინ როდესაც რამდენიმე წევრმა სახელმწიფომ ეჭვი გამოთქვა ასეთი როლის მეზობელი ძალისთვის მინდობასთან დაკავშირებით, რომელსაც სასიცოცხლო მნიშვნელობის ინტერესები ჰქონდა ამ ზონაში.

21 ივლისის #937 რეზოლუციაში, გაერო-ს უშიშროების საბჭომ ასევე გაზარდა UNOMIG- ის მანდატი და იგი გაავრცელა 136 სამხედრო დამკვირვებელზე შესაბამისი სამოქალაქო დამხმარე პერსონალით. ¹⁹⁹ ზემოთ აღწერილ მოვლენებს მოჰყვა შეთანხმება გაერო-ს გენერალურ მდივანს ბუტროს-ბუტროს გალის და დსთ-ის სახელმწიფოთა მეთაურების საბჭოს თავმჯდომარეს, ბორის ელცინს შორის UNOMIG-სა და CIS PKF-ს შორის თანამშრომლობის შესახებ. ²⁰⁰ ზემოხსენებულმა ზომებმა გააძლიერა ცეცხლის შეწყვეტის დაცვა და საფუძველი დაუდო სამშვიდობო პროცესს. 1992–1994 წლების

197        გიორგი      კინწურაშვილი,       ინტერვენცია      ამიერკავკასიაში.       „პერსპექტივა,“       ტომი         IV                 Nr                                 3 (თებერვალი/მარტი 1994), http://www.bu.edu/iscip/vol4/Khutsishvili.html; 24.08.2009.

198 ოთხმხრივი შეთანხმება ლტოლვილების და გადაადგილებული პირების ნებაყოფლობითი დაბრუნების შესახებ, თამაზ დიასამიძე.შრ. ციტ., გვ. 172-174; დეკლარაცია საქართველო-აფხაზეთის კონფლიქტის პოლიტიკური მოგვარების ზომების შესახებ, თამაზ დიასამიძე.შრ. ციტ., გვ. 175; შეთანხმება ცეცხლის შეწყვეტის და ძალების გამოცალკევების შესახებ. თამაზ დიასამიძე.შრ. ციტ., გვ. 179-181.

199 http:// daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N94/298/25/PDF/N9429825.pdf?OpenElement; 24.08.2009.

200 http://untreaty.un.org/unts/120001_144071/9Z3/00006986.pdf; 24.08.2009.

აფხაზეთის კონფლიქტმა, სადაც ჩართული იყვნენ მოხალისეები ჩრდილოეთ კავკასიიდან, რუსეთიდან და რომელიც საქართველოს დამარცხებით დასრულდა, გამოიწვია ათასობით მსხვერპლი ორივე მხარეს და გააღრმავა არსებული მტრობა. დაახლოებით 300 000 ადამიანს,²⁰¹ რაც ძირითადად ქართველ მოსახლეობას მოიცავდა, (დაახლოებით 250 000-ს), მოუხდა აფხაზეთიდან გამოქცევა. ²⁰² ქართველებისთვის ეს ეროვნული ტრაგედია იყო. აფხაზეთიდან გადაადგილებულმა მოსახლეობამ დაიკავა სასტუმროები, სკოლები და პრაქტიკულად, ყველა ცარიელი შენობა თბილისში. საქართველომ, უკვე დაღლილმა წინა ხუთი წლის მოვლენებით, შემდგომ ქაოსსა და იმედგაცრუებაში შეაბიჯა.

1992–1994 წლების ქართულ-აფხაზურ შეიარაღებულ კონფლიქტსა და მის შემდგომ პერიოდთან დაკავშირებული ერთ-ერთი ყველაზე მეტად წინააღმდეგობებით აღსავსე და სხვადასხვაგვარად ინტერპრეტირებული საკითხი იყო რუსეთის როლი კონფლიქტში და მისი პასუხისმგებლობა კონფლიქტთან მიმართებაში. ქართველი, აფხაზი და რუსი მეცნიერები თანხმდებიან რუსეთის ჩართულობის არათანმიმდევრულ ბუნებაზე. ბევრს მიაჩნია, რომ პოლიტიკურმა კრიზისმა მოსკოვში, რომელმაც 1993 წლის ოქტომბერში, ელცინის მიერ პარლამენტის დათხოვნა გამოიწვია – გამორიცხა რუსეთის მიერ რაიმე სახის დაგეგმილი, დაბალანსებული ინტერვენცია მის სამხრეთ საზღვართან.²⁰³

ჩანდა, რომ რუსეთის პოლიტიკური ელიტის მნიშვნელოვან წარმომადგენლებს სურდათ ახალი პოსტ-საბჭოთა სახელმწიფოების (კავკასიის სახელწიფოების ჩათვლით), ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპის შენარჩუნება, მაგრამ ეს არ ყოფილა ერთობლივი შეხედულება და კერძოდ, არ ყოფილა რუსეთის სამხედრო ან აფხაზეთში განლაგებული ადგილობრივი მეთაურების მთავარი საზრუნავი, რომლებიც აქტიურად უჭერდნენ მხარს აფხაზურ მხარეს. ²⁰⁴ უთანხმოება რუსეთის მთავრობის სხვადასხვა ფრაქციას შორის გვიჩვენებს, თუ რატომ იღებდა გარკვეულ ეტაპებზე ორივე მხარე – ქართველებიც და აფხაზებიც – რუსეთის მნიშნელოვან მხარდაჭერას.

ჯერ კიდევ რთულია 1992–1994 წლების აფხაზეთის კონფლიქტში რუსეთის ზუსტი როლის შესახებ მსჯელობა. თუმცა, ეჭვგარეშეა, რომ რამდენიმე გადამწყვეტ მომენტში რუსეთის მიერ აფხაზეთის მხარდაჭერამ, შექმნა დიდი წინააღმდეგობა მოსკოვსა და

201 http://daccessdds.un.org/doc/UND0C/GEN/N94/055/27/PDF/N9405527.pdf?0penElement; 24.08.2009.

202 თამაზ დიასამიძე, „რეზოლუცია 896 (1994) მიღებული გაეროს უშიშროების საბჭოს მიერ – 31 იანვარი,

1994,“ შრ. ციტ., გვ. 168-169.

203 Bruno Coppieters, საქართველოს უსაფრთხოების დადგენა. Bruno Coppieteres, Robert Legvold (ed.), სახელმწიფოებრიობა და უსაფრთხოება, საქართველო ვარდების რევოლუციის შემდეგ. The MIT Press, კემბრიჯი, ლონდონი 2005, გვ. 373.

204 Alexei Zverev, ეთნიკური კონფლიქტი კავკასიაში 1988-1994. საკამათო საზღვრები კავკასიაში. VUBPRESS ბრიუსელი 1996, გვ. 51 და შემდ.

თბილისს შორის მეგობრული ურთიერთობების დამყარების თვალსაზრისით. საზოგადოებრივი აზრი საქართველოში, ძირითად პასუხისმგებლობას აფხაზეთის კონფლიქტისა და აგრეთვე, საქართველოს დამარცხებისთვის, რუსეთს აკისრებდა.

კონფლიქტის ორ მხარეს შორის შუამავლობის საერთაშორისო ძალისხმევა, პრაქტიკულად, შეუსუსტებლად მიმდინარებდა, აფხაზეთში შეიარაღებული დაპირისპირების ზემოთ ნახსენებ პერიოდში, და მას შემდეგ. გაერო-ს ეგიდით ბევრი მცდელობა განხორციელდა. საქართველოს მეგობართა ჯგუფი შეიქმნა 1993 წლის დეკემბერში ²⁰⁵ და მოიცავდა საფრანგეთს, გერმანიას, რუსეთის ფედერაციას, გაერთიანებულ სამეფოს და შეერთებულ შტატებს. იგი მხარს უჭერდა გაერო-ს სამშვიდობო ძალისხმევას. ეს განსაკუთრებით მიშვნელოვანი გახდა 1997 წლის ივლისის შემდეგ, როდესაც ჯგუფი ოფიციალურად ჩაერთო გაერო-ს მიერ დაფინანსებულ ქართულ-აფხაზურ სამშვიდობო პროცესში, რის გამოც მას შეეცვალა სახელი და დაერქვა გაერო-ს გენერალური მდივნის მეგობართა ჯგუფი.²⁰⁶

რუსეთის ფედერაციამ თავისი შესაძლებლობების ფარგლებში შეასრულა მნიშვნელოვანი და მეტწილად გადამწყვეტი როლი როგორც გაერო-ს მიერ მხარდაჭერილ სამშვიდობო პროცესის ფასილიტატორმა, ასევე მეგობართა ჯგუფის წევრმა, და ასევე დამოუკიდებლად (გაერო-სთან კოორდინაციის და კონსულტაციის სხვადასხვა ხარისხის საფუძველზე).

ქართულ-აფხაზურმა პირდაპირმა კონტაქტებმა შექმნა მესამე არხი სამშვიდობო ძალისხმევისთვის. ამ თვალსაზრისით დადებითი როლი შეასრულა ქართულ-აფხაზურმა ორმხრივმა საკოორდინაციო კომისიამ, რომელიც 1997 წლის აგვისტოში შეიქმნა და პრაქტიკულ საკითხებზე მუშაობდა.²⁰⁷

კომუნიკაციის ეს სამი არხი და სადისკუსიო ფორუმები ზოგადად, ერთმანეთს ავსებს, თუმცა, მათ შესაბამის საქმიანობას შორის გარკვეული კონკურენცია შეინიშნებოდა.

ცალკეული სახელმწიფოების დიპლომატიური ინიციატივები ავსებდა საყოველთაო სამშვიდობო ძალისხმევებს რეგიონში; პირველ რიგში, უნდა დავასახელოთ გერმანია, საფრანგეთი, დიდი ბრიტანეთი და შეერთებული შტატები.

ოფიციალური არხების გარდა, ქვემოთ ჩამოთვლილსაც მნიშვნელოვანი, თუმცა, მხოლოდ მხარდამჭერი როლი ჰქონდა საყოველთაო სამშვიდობო ძალიხსმევაში –

205 http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/5253.htm; წვდომა: 25.09.2009.

206 http://www.un.org/News/Press/docs/1997/19970731.SC6405.html; 25.08.2009. იხ. Susan Stewart, გაერო-ს როლი ქართულ-აფხაზურ კონფლიქტში. http://www.ecmi.de/jemie/download/Stewart_SC_final.pdf; წვდომა: 25.08.2009.

207 იქვე. აგრეთვე: ქართულ და აფხაზურ მხარეებს შორის ნდობის შექმნის სამოქმედო პროგრამის დანართი, http://www.rrc.ge/law/oqm_2001_03_15_e.htm?lawid=1455&lng_3=en; წვდომა: 25.08.2009.

ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის კონტექსტში: საერთაშორისო და ადგილობრივ არასამთავრობო ორგანიზაციებს, კვლევით ცენტრებს, უნივერსიტეტებს, პრესას და პუბლიკაციებს. ეს მეორე პლანის დიპლომატია შეიძლება განვიხილოთ, როგორც მნიშვნელოვანი და შეუცვლელი კომპონენტიც კი, განსაკუთრებით, ნდობის შექმნისა და აკადემიური წრეებიდან იდეების გახმაურების, აგრეთვე ფართო მასების დამოკიდებულების, ხედვის და მისწრაფებების ასახვის თვალსაზრისით. ამ კონტექსტში, ასევე, უნდა ვახსენოთ ე. წ. შლაინინგის პროცესის წვლილი, რომელიც წამოიწყო ბრიტანულმა არასამთავრობო ორგანიზაციამ „შერიგების რესურსები“²⁰⁸ და კონფლიქტის კონსტრუქციული მართვის ბერგოფის ცენტრმა,²⁰⁹ აგრეთვე, ბრიუსელის თავისუფალი უნივერსიტეტმა ²¹⁰ და ირვინის კალიფორნიის უნივერსიტეტმა. ²¹¹ მრავალი ასეთი სამშვიდობო ძალისხმევა სარგებლობდა ფრიდრიხ ებერტის ²¹² და ჰაინრიხ ბიოლის²¹³ ფონდების მატერიალური მხარდაჭერით. „აბხაზსკი მერიდიანი“²¹⁴ დამოუკიდებელი ყოველთვიური გამოცემა, რომლის თბილისში იბეჭდებოდა, მაგრამ ხელმისაწვდომი იყო სოხუმშიც, შეიძლება მოვიხსენიოთ, როგორც ერთ-ერთი უმთავრესი და თვალსაჩინო გამოცემა, რომელიც წარმოშობდა საინტერესო იდეებს და წვლილი შეჰქონდა ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის მოგვარებაში. აფხაზეთის მხრიდან ასეთივე როლს ასრულებდა გაზეთები „ნუჟნაია გაზეტა“ (Нужная Газета),²¹⁵

„ ე ხ ო ა ბ ხ ა ზ ი ი “ ²¹⁶ (Эхо Абхазии) და „ჩეგემსკაია პრავდა“²¹⁷ (Чегемская Правда)

ეს სამშვიდობო ძალისხმევები გამიზნული იყო არა მხოლოდ საომარი მოქმედებების შეწყვეტაზე და, შემდგომ, მათი ხელახლა დაწყების პრევენციაზე, არამედ, პირველ რიგში, კონფლიქტის სრულყოფილ მოგვარებაზე. კონფლიქტის ამგვარი სახით მოგვარებას უნდა მოეცვა შეთანხმებები აფაზეთის პოლიტიკური სტატუსის, ლტოლვილთა/იძულებით გადაადგილებულ პირთა დაბრუნების, უსაფრთხოების საკითხებისა და ეკონომიკური რეკონსტრუქციის შესახებ. რაც შეეხება საერთაშორისო სამშვიდობო ინიციატივებს აფხაზეთის კონფლიქტთან მიმართებაში, უნდა აღვნიშნოთ, რომ მან გარკვეული ევოლუცია განიცადა და თვალსაჩინო დარჩა დროის გარკვეული

208 http://www.c-r.org/our-work/caucasus/schlaining.php

209 http://www.berghof-center.org/std_page.php?LANG=e&id= 13

210 http://poli.vub.ac.be/

211 http://www.uci.edu/

212 http://www.fes.de/

213 http://www.boell.de/service/home.html

214 გამოცემულის ფრიდრიხ ებერტის ფონდის და შვეიცარიის საელჩოს მიერ თბილისში. http://www.fes.ge/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=35&I temid=13; წვდომა: 25.08.2009.

215 http://www.abkhazianews.narod.ru/news_Digest1_NG.htm; წვდომა: 25.08.2009.

216 http://www.era-abkhazia.org/news/smi/eho.php

217 http: / /era- abkhazia. org/news/smi/true. php

პერიოდის განმავლობაში – როგორც მინიმუმ მოლაპარაკებათა სტრატეგიისა და ტაქტიკის თვალსაზრისით.

ზოგადად, შეიძლება ითქვას, რომ 1997 წლის შუა პერიოდამდე, სამშვიდობო ძალისხმევა კონცენტრირებული იყო მხოლოდ აფხაზეთის პოლიტიკურ სტატუსზე და ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნებაზე. სტატუსის საკითხი ყოველთვის განიხილებოდა, როგორც ძირითადი საკითხი აფხაზეთში კონფლიქტის სამომავლო მშვიდობიანი მოგვარებისთვის, თუმცა აშკარა იყო, რომ ეს რთული და პრობლემატური ამოცანა იყო. არც ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნება იყო მარტივი საკითხი. თვალსაჩინო ჰუმანიტარული და ეკონომიკური განზომილებების გარდა, მას ჰქონდა ძლიერი პოლიტიკური და უსაფრთხოების ასპექტები, ვინაიდან ქართველი ლტოლვილების/ იძულებით გადაადგილებული პირების მასობრივი დაბრუნება აფხაზეთში ისევ გამოიწვევდა სერიოზულ ცვლილებას მის ეთნიკურ შემადგენლობაში და შემდგომ, სახელისუფლებო სტრუქტურაში, რაც პრობლემას შეუქმნიდა აფხაზებს თავის ტერიტორიაზე წამყვანი როლის შესრულებაში. ეს ორი საკითხი ურთიერთდაკავშირებული იყო და აქედან გამომდინარე, იმ პერიოდში ამ საკითხზე ხშირად იმართებოდა მოლაპარაკებები, ფაქტობრივად, ერთ პაკეტში. შესაბამისად, დამთხვევა არ იყო, რომ აღნიშნულ ორ საკითხზე მნიშვნელოვანი ჩარჩო დოკუმენტები ერთად მიიღეს 1994 წლის 4 აპრილს მოსკოვში; კერძოდ, ეს დოკუმენტებია: ქართულ- აფხაზური კონფლიქტის პოლიტიკური მოგვარების ზომები და ოთმხრივი შეთანხმება ლტოლვილების ნებაყოფლობითი დაბრუნების შესახებ.

სამწუხაროდ, როგორც გაერო-ს, ისე რუსეთის ფედრაციის ენერგიულმა ძალისხმევამ წარმატებას ვერ მიაღწია. 1994–1995 წლებში, ოთხმხრივი შეთანხმების თანახმად, აფხაზეთში დაბრუნდა მხოლოდ 300-ზე ცოტა მეტი ქართველი ლტოლვილი/ იძულებით გადაადგილებული პირი. ²¹⁸ შემდგომში, ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების მოწესრიგებულ დაბრუნებას, რაც UNHCR-ის (გაერო-ს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრის) მხარდაჭერით ხდებოდა, დიდად შეუშალა ხელი უსაფრთხოების არასახარბიელო ვითარებამ, აფხაზეთის დაუდგენელმა პოლიტიკურმა სტატუსმა და გადაუჭრელმა ქართულ-აფხაზურმა დავამ დაბრუნების ტემპებთან დაკავშირებით. იმ დროს აფხაზური მხარე მზად იყო განეხილა კვირაში 200-მდე (ანუ თვეში 800) ადამიანის რეპატრიაცია, ²¹⁹ მაშინ, როდესაც ქართველები ამ რიცხვს ზედმეტად მოკრძალებულად მიიჩნევდნენ, ²²⁰ კამათობდნენ, რომ ასეთი ტემპით თუ

218 http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N95/003/95/IMG/N9500395.pdf?OpenElement; 25.08.2009.

219http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N95/130/12/IMG/N9513012.pdf?OpenElement და http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N95/231/93/IMG/N9523193.pdf?OpenElement; 25.08.2009.

220 http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N95/231/93/IMG/N9523193.pdf?OpenElement; 25.09.2009.

გაგრძელდებოდა, 250 000 ქართველი ლტოლვილის/იძულებით გადაადგილებული პირის დაბრუნება, სულ მცირე, 25 წელიწადს გაგრძელდებოდა – დროის მონაკვეთი, რომელიც მიუღებელი იყო შეჭირვებული ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირებისთვის.

ამასობაში, ადგილი ჰქონდა სპონტანური დაბრუნების პროცესს აფხაზეთის გალის რაიონში (რომელიც 1992–1994 წლების შეიარაღებულ კონფლიქტამდე ძირითადად, ქართველებით დასახლებული ადგილი იყო).²²¹ შემდგომ აღმოჩნდა, რომ სპონტანური დაბრუნება ერთადერთი შესაძლო ფორმა იყო და აქედან გამომდინარე, შეიძლება მოვიხსენიოთ, როგორც უფრო ეფექტიანი (2002 წელს, დაბრუნებული მოსახლეობა გალის რაიონში შეფასებული იყო 40 000 ადამიანის რაოდენობით ანუ, იმის ნახევარი, რაც იქ 1992–1994 წლების კონფლიქტამდე ცხოვრობდა).²²² მიუხედავად ამისა, მაინც იყო სერიოზული პრობლემები, როგორიცაა: უკანონობა და დაუცველობა, იურიდიული სტატუსის არარსებობა, მშობლიურ ქართულ ენაზე ბავშვების სწავლასთან დაკავშირებული სიძნელეები, წარუმატებლობა და სხვ. (1998 წლის მაისში განახლებული საომარი მოქმედებების და  სახლების  დანგრევის  გამო,  დაახლოებით, 30 000–40 000 ლტოლვილმა დატოვა გალი და მეორედ გადმოვიდა ცეცხლის შეწყვეტის ხაზის ქართულ მხარეს). (იხ. თავი 7 „საერთაშორისო ჰუმანიტარული კანონი“ და

„ადამიანთა უფლებების კანონი“).

აფხაზეთის სტატუსის საკითხი კიდევ უფრო ძნელი აღმოჩნდა, როდესაც საქმე შეეხო ორმხრივად მისაღები გადაწყვეტილების მიღების პროცესს. ზოგადად, ქართული მხარე მზად იყო შეეთავაზებინა და ემსჯელა ავტონომიის დიდ ხარისხზე აფხაზეთისთვის (ფედერალური მოწყობა), მაშინ, როდესაც აფხაზები ითხოვდნენ კონფედერაციულ მოდელს, რომელიც ორივე ერთეულს (საქართველოს და აფხაზეთს) თანასწორ საფუძველზე დააყენებდა საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით და ორივეს მისცემდა გამოცალკევების უფლებას.²²³ (იხ. თავი 3 „დაკავშირებული სამართლებრივი საკითხები“).

1993–1997 წლებში, რამდენიმე ინიციატივა იყო უმეტესად, რუსეთის დიპლომატიის მიერ მოწოდებული, რომელიც მიზნად ისახავდა ამ ორი მიდგომის კომბინირებას. მოლაპარაკებათა მაგიდაზე იხილებოდა კონცეფციები, როგორებიცაა „სახელმწიფოს კავშირი,“ „საერთო სახელმწიფო“ და სხვა მსგავსი ფორმულირებები. ორ სხვადასხვა

221 იქვე.

222 http://www.unhcr.org/3e2c05c37.html; 25.08.2009.

223 Wojciech Gorecki, Abchaskie elity wobec niepodleglosci (აფხაზეთის ელიტა დამოუკიდებლობისკენ), Studia i Materialy nr 103, Polski Instytut Spraw Mi^dzynarodowych (საერთაშორისო ურთიერთობების პოლონეთის ინსტიტუტი), ვარშავა, 1996.

შემთხვევაში, 1995 ²²⁴ და 1997 ²²⁵ წლებში, მხარეებმა მიიღეს შესაბამისი შეთანხმების პროექტი სამუშაო დონეზე, მაგრამ შემდეგ, როგორც ერთმა, ისე მეორე მხარემ (1995 წლის ივლისში აფხაზებმა, ხოლო 1997 წლის ივნის-აგვისტოში – ქართველებმა) შეიცვალეს აზრი და მოახდინეს ადრინდელი თანხმობის უგულვებელყოფა. მხარეებისთვის ერთ-ერთ ყველაზე რთულ საკითხს არა მომავალი მოწყობის კონცეფცია (ფედერაცია თუ კონფედერაცია) ან მისი დასახელება წარმოადგენდა, არამედ უმთავრესად, გამოცალკევების უფლება. აფხაზები მოითხოვდნენ ამ უფლებას, ამტკიცებდნენ რა, რომ ეს იქნებოდა ყველაზე ქმედითი გარანტია იმისა, რომ მათი უფლებები და პოზიციები არ იქნებოდა უგულებელყოფილი მომავალში. ქართველები, პირიქით, სერიოზულ პოტენციურ რისკებს ხედავდნენ, რომლებიც მათ მიერ გამოცალკევების უფლების მიღებიდან გამომდინარეობდა.²²⁶ ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ასეთ დებულებას მომავალ სახელმწიფო მოწყობაში შეიძლებოდა გამოეწვია ერთ-ერთი შემდეგი ორი არასასურველი სცენარიდან: (ა) აფხაზმა უფლებამოსილმა პირებმა შეიძლება, ბოროტად გამოიყენონ ასეთი უფლება მაშინაც კი თუ ეს არ იქნება პროვოცირებული ქართული მხარის მიერ და უკვე არც თუ შორეულ მომავალში შეიძლება გამოეყონ საქართველოს და (ბ) აფხაზეთი შეიძლება, ფორმალურად დარჩეს საერთო სახელწიფოს შემადგენლობაში რამდენიმე ხნის განვალობაში, მაგრამ ყოველთვის იქნება აფხაზური „დამოკლეს მახვილის“ – გამოყოფის – საფრთხე, როცა კი, მოსკოვი უკმაყოფილო იქნება თბილისის საგარეო პოლიტიკით.

პრეზიდეტმა შევარდნაძემ სცადა მოცემული დილემის გადაჭრა 1995 წლის სექტემბერში, რუსი სამხედროების საქართველოს ტერიტორიაზე ყოფნის ვადის კიდევ 25 წლით გაგრძელებით, რაც არსებული ინფორმაციით, გაკეთდა მოსკოვის მიერ თბილისის რეინტეგრაციის პოლიტიკის მხარდაჭერის სანაცვლოდ. ²²⁷ შემდგომ, მოსკოვის მხარდაჭერის დონემ, როგორც ჩანს, არ დააკმაყოფილა თბილისის მოლოდინი, ვინაიდან თბილისის პარლამენტმა არ მოახდინა 1995 წლის სექტემბრის ხელშეკრულების რატიფიცირება რუსეთის სამხედრო ბაზების შესახებ. ნაცვლად ამისა, ედუარდ შევარდნაძის მთავრობამ დააყენა საქართველოდან ოთხი რუსული ბაზის (ერთ-ერთი ამ ბაზათაგანი, „ბომბორა,“ განლაგებული იყო აფხაზეთში, ქ. გუდაუთას

224   თამაზ  დიასამიძე,  საქართველო-აფხაზეთის  კონფლიქტის  დარეგულირება  (პროექტი),შრ.  ციტ.,  გვ.

230-231.

225 საქართველოს, აფხაზეთის პრეზიდენტები თანხმდებიან მოლაპარაკებებზე, რადიო ევროპა / რადიო თავისუფლება (RFERL) Newsline 5.08.1997, http://www.rferl.org/content/article/1141465.html, წვდომა: 25.08.2009.

226იხ.: გია ნოდია, საქართველოს პერსპექტივები და ლიანა კვარჩელია, აფხაზეთის პერსპექტივა: სუვერენიტეტის საკითხი. საქართველო-აფხაზეთის სამშვიდობო პროცესი. „Accord,“ სექტემბერი, 1999, http://www.c-r.org/our- work/accord/georgia-abkhazia/contents.php; 25.08.2009.

227 შეთანხმება, ხელმოწერილი 15.09.1995 პრეზიდენტ შევარდნაძის და რუსეთის პრემიერ-მინისტრ ჩერნომირდინის მიერ.

მახლობლად) და რუსი მესაზღვრეების გაყვანის მოთხოვნა. ოფიციალური შეთანხმება რუსეთის სამხედრო ბაზების საქართველოდან გაყვანის დაწყების შესახებ მიღწეულ იქნა 1999 წელს ეუთო-ს სტამბულის სამიტზე, ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღების შესახებ ხელშეკრულების (CFE) ფარგლებში.²²⁸

რაც შეეება გაერო-ს მიერ მხარდაჭერილ ქართულ-აფხაზურ სამშვიდობო პროცესს, 1997 წლის პირველ ნახევარში, UNSG (გაერო-ს გენერალური მდივნის) სპეციალური დესპანი საქართველოში შეიცვალა UNSG სპეციალური წარმომადგენლით (SRSG) და ამ ცვლილებას მოჰყვა ცვლილება სამშვიდობო სტრატეგიაში. ²²⁹ იცოდა რა, რომ ადრინდელი მცდელობები სტატუსის საკითხის გადაწყვეტასთან დაკავშირებით წარუმატებელი იყო, UNSG სპეციალურმა წარმომადგენლმა სამშვიდობო პროცესში მონაწილე მხარეებს შესთავაზა მოეხდინათ ძალისხმევის კონცენტრირება პრაქტიკულ საკითხებზე, კერძოდ, ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნებაზე, ცეცხლის შეწყვეტის ხაზის გასწვრივ უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული პირობების გაუმჯობესებაზე და ეკონომიკურ რეაბილიტაციაზე. რუსეთის ფედერაციის გამოცდილებას მოლაპარაკებებთან და 1996 წლის აგვისტოში ჩეჩნეთის შესახებ ხასავიურტის შეთანხმების ხელმოწერასთან დაკავშირებით, პოლიტიკური სტატუსის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების ხუთი წლით გადადებით, შესაძლოა, ასევე გარკვეული გავლენა ჰქონოდა SRSG–ის ახალ მიდგომას ქართულ- აფხაზურ სამშვიდობო მოლაპარაკებებთან დაკავშირებით.

შემდგომ, SRSG-მა წარმატებას მიაღწია სამშვიდობო პროცესში გაერო-ს როლის აღდგენისა და მოლაპარაკებების კარგად შემუშავებული მექანიზმის შემოღებით, რომელიც მოიცავდა უმაღლეს დონეზე პლენარულ შეხვედრებს ჟენევაში, საკოორდინაციო საბჭოს პერიოდულ სესიებს თბილისსა და სოხუმში მონაცვლეობით და სამ, თითქმის მუდმივად მოქმედ სამუშაო ჯგუფს, რომლებიც მუშაობდნენ ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნებაზე, უსაფრთხოების საკითხებზე და ეკონომიკურ და სოციალურ საკითხებზე. გათვალისწინებული იყო ზემოთ ნახსენები მექანიზმის მუშაობის შევსება და გაძლიერება ნდობის შექმნაზე მიმართული ფართომასშტაბიანი საქმიანობით, ქართული და აფხაზური საზოგადოების ფართო მასების წარმომადგენლების მონაწილეობით. ჩატარდა გაერო-ს მიერ ორგანიზებული ქართულ და აფხაზურ მხარეებს შორის ნდობის შექმნისადმი მიძღვნილი სამი კონფერენცია – 1998 წლის ოქტომბერში (ათენი),²³⁰ 1999 წლის ივნისში

228 საქართველო, რუსეთი, თანხმდებიან ორი რუსული ბაზის დახურვაზე. RFERL Newsline, 22.11.1999, http://www.rferl.org/content/article/1142039.html; წვდომა: 17.08.2009

229                                                                                                                    http://www.un.org/News/Press/docs/1997/Sc6366.doc.htm; 25.08.2009 http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N97/198/17/IMG/N9719817.pdf?OpenElement; 25.08.2009.

230 http:// daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N98/307/32/IMG/N9830732.pdf?OpenElement; 25.08.2009.

(სტამბული)²³¹ და 2001 წლის მარტში (იალტაში),²³² სადაც მიღებული იქნა სპეციალური დოკუმენტები და პროგრამები. ამ სამშვიდობო მექანიზმმა, რომელსაც შემდგომ ჟენევის პირველი პროცესი ეწოდა, პოლიტიკური წონა შესძინა პროცესს, ვინაიდან დასაწყისიდანვე, გაერო-ს გენერალური მდივნის მეგობართა ჯგუფი აქტიურად მონაწილეობდა მის მუშაობაში (ოფიციალურად, დამკვირვებლის სტატუსით), კონფლიქტის ორი მხარის, გაერო-სა და ეუთო-ს გარდა, რუსეთის ფედერაციის, როგორც ფასილიტატორის სახით.

და მაინც, ჟენევის პროცესის შთამბეჭდავმა სამშვიდობო მექანიზმმა, რეალურად, ძალიან მოკრძალებული შედეგი გამოიღო. ნდობის შექმნაზე უარყოფითად იმოქმედა გაგრძელებულმა ანტი-აფხაზურმა (დროდადრო, ანტი-რუსულმა) პარტიზანულმა და ტერორისტულმა საქმიანობამ ცეცხლის შეწყვეტის ხაზის გასწვრივ, განსაკუთრებით, გალის რაიონში, ვინაიდან, ძლიერი ეჭვი არსებობდა, რომ ეს საქმიანობა ფარულად დაფინანსებული იყო საქართველოს ზოგიერთი ოფიციალური უწყების მიერ.²³³

1996 წლის იანვარში, დსთ-ის სახელმწიფოთა მეთაურთა საბჭომ მიიღო დოკუმენტი, რომელიც შეზღუდვებს აწესებდა კონტაქტსა და თანამშრომლობაზე დსთ-ის წევრ ქვეყნებსა (რუსეთის ჩათვლით) და აფხაზეთს შორის.²³⁴ ამ შეზღუდვებმა, რომლებიც გასაგები იყო საერთაშორისო კანონის თვალსაზრისით, გამოიწვია ცხოვრების ისედაც ძალიან დაბალი სტანდარტის შემდგომი გაუარესება აფხაზეთში და, ამრიგად, გააძლიერა ანტი-ქართული განწყობა, რომელიც ჯერ კიდევ, 1992–1994 წლების შეიარაღებული კონფლიქტის შემდეგ არსებობდა, ვინაიდან მათ ზოგადად, სჯეროდათ, რომ ამ შეზღუდვების დაწესება საქართველოს ინიციატივით მოხდა.

მოგვიანებით, 1998 წლის მაისში, აქტიური საომარი მოქმედებების დაწყებას გალის რეგიონში არა მარტო ათეულობით მსხვერპლი მოჰყვა, არამედ ქონების განადგურება (UNHCR-ის მიერ გარემონტებული ასობით სახლის ჩათვლით) და აფხაზების მიერ კონტროლირებული ტერიტორიიდან (წინასწარი შეფასებით 30 000 – 40 000 ადამიანი) ქართველების უმეტესობის გასვლა, რომლებიც სპონტანურად დაბრუნდნენ ცეცხლის შეწყვეტის მეორე მხრიდან. 1998 წლის გაზაფხულის მიწურულს, პრაქტიკულად, სამშვიდობო პროცესის უკუქცევა მოხდა. იძულებით გადაადგილებული პირების უმეტესი ნაწილი, რომლებიც 1998 წლის მაისის მოვლენების შემდეგ გამოიქცნენ, გალის

231 http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N99/212/47/IMG/N9921247.pdf?OpenElement; 25.08.2009.

232 http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N01/347/97/IMG/N0134797.pdf?OpenElement; 25.08.2009.

233 ბესიკ კურტანიძე, პარტიზნები ბრძოლას აგრძელებენ. სლავური და აღმოსავლეთ ევროპული კოლექციები, UC Berkeley. არმია და საზოგადოება საქართველოში, 1998 წლის ივნისი. http://www.lib.berkeley.edu/doemoff/slavic/pdfs/army698.pdf; 25.08.2009.

234              დსთ          სამიტი          ზეწოლას          ახდენს          აფხაზეთზე.          RFERL          Newsline          22.01.1996, http://www.rferl.org/content/article/1141092.html; 25.08.2009.

რაიონში 1999 წელს აფხაზების თანხმობით დაბრუნდნენ, მაგრამ მთლიანობაში იქ სიტუაცია წლების განმავლობაში რთული რჩებოდა.²³⁵

კონფლიქტის ზონისთვის გათვალისწინებული ეკონომიკური რეაბილიტაცია სერიოზულ სტიმულად მიიჩნეოდა საყოველთაო სამშვიდობო ძალისხმევისათვის, და ასევე ჟენევის პროცესის მნიშვნელოვან ელემენტად. ამ კონტექსტში, საჭიროებათა შეფასების მისია (NAM), რომელსაც UNDP ხელმძღვანელობდა, აფხაზეთს, 1998 წლის თებერვალში ²³⁶ ეწვია და გადასცა მოხსენება რეკომენდაციებით – ეკონომიკის სხვადასხვა                               სფეროებში           საერთაშორისო           ხელშეწყობის                               პროგრამების განხორციელებისთვის, რაც თითქმის 200 მლნ აშშ დოლარს გულისხმობდა. ²³⁷ საქართველოს მთავრობა, რომელიც როგორც ჩანს, ეკონომიკურ რეაბილიტაციას აფხაზების მიერ კონტროლირებულ ტერიტორიებზე თავის „მთავარ ინსტრუმენტად“ მიიჩნევდა; იგი ამჯობინებდა ასეთი რეაბილიტაციის სხვა საკითხებთან ერთად პაკეტში განხილვას (სტატუსი და ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნება). ამ პირობებში – მოლაპარაკებების არარსებობა სტატუსის საკითხზე და მოწესრიგებული დაბრუნების ნათელი პერსპექტივების არარსებობა – ქართულ მხარეს არ ეჩქარებოდა NAM-ის რეკომენდაციების განხორციელება. 1998 წლის გალის მოვლენებმა სერიოზული უარყოფითი ზეგავლენა იქონია მთლიან სამშვიდობო პროცესზე.²³⁸

1998 წლის მოვლენებიდან გაერო-ს მიერ მიღებული მთავარი გამოცდილება, როგორც ჩანს, ის იყო, რომ სამშვიდობო პროცესში პროგრესის მიღწევა და კონკრეტული პრობლემების გადაჭრა პოლიტიკური სტატუსის გარეშე ძალიან ძნელი იყო, აქედან გამომდინარე, ჩამოყალიბდა ნათელი მოსაზრება, რომ კვლავაც საჭირო იყო ამ საკითხზე მსჯელობა; იმის გათვალისწინებით, რომ წინა წლებში განხორციელდა მრავალი ქმედება მხარეების მიერ ამ საკითხთან დაკავირებით კომპრომისის მისაღწევად, გადაწყვიტეს, რომ უნდა შეემუშავებინათ პროექტი სტატუსის საკითხის ყველაზე უფრო საკამათო ასპექტებზე, რაც საერთაშორისო მხარეების წარმომადგენლებს უნდა წარედგინათ მხარეებისთვის. შედეგად, 1999 წლის 30 ივლისის #1255 რეზოლუციით გაერო-ს უშიშროების საბჭომ მხარი დაუჭირა „გენერალური მდივნის და მისი სპეციალური წარმომადგენლის ინიციატივას, რუსეთის ფედერაციასთან (როგორც

235 „The       Blood-Dimmed       Tide       Is       Loose…“       RFERL,       „კავკასიის       მოხსენება“        13,                 26.05.1998, http://www.rferl.org/content/article/1342037.html;   25.08.2009; http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N98/          164/04/PDF/N9816404.pdf?0penElement;                წვდომა: 25.08.2009;               http://daccessdds.un.org/doc/UND0C/GEN/N98/307/32/IMG/N9830732.pdf?0penElement;

25.08.2009.

236 http://daccessdds.un.org/doc/UND0C/GEN/N98/122/08/IMG/N9812208.pdf?0penElement; 25.08.2009.

237 http://www.unpo.org/content/view/712/236/; 25.08.2005.

238 S. Neil MacFarlane, გაეროს როლი; სუვერენიტეტის საკითხი, შრ. ციტ.

შუამავალთან), ეუთო-სთან და გენერალური მდივნის მეგობრების ჯგუფთან მჭიდრო თანამშრომლობით, გაგრძელებულიყო შეთავაზებების წარდგენა მხარეებისათვის, რომელიც გულისხმობდა თბილისსა და სოხუმს შორის კონსტიტუციური კომპეტენციების განაწილებას; ეს შეასრულებდა სრულყოფილი დარეგულირების კომპონენტის როლს.“²³⁹

ზემოხსენებული გაერო-ს უშიშროების საბჭოს რეზოლუციის საფუძველზე დაწყებული მუშაობის შედეგი იყო 2001 წლის ბოლოს, მეგობრების ჯგუფის მიერ დოკუმენტის მიღება სახელწოდებით „თბილისსა და სოხუმს შორის კომპეტენციის განაწილების ძირითადი პრინციპები,“ რომელიც ცნობილია ბოდენის დოკუმენტის სახელწოდებით, ახალი SRSG-ის სახელის მიხედვით, რომელმაც ეს ფუნქცია 1999 წლის ბოლოს მიიღო.²⁴⁰ ბოდენის დოკუმენტი, რომელსაც მხარს უჭერდა გაერო-ს უშიშროების საბჭო, ²⁴¹ აფხაზეთს სუვერენულ ერთეულად მიიჩნევდა საქართველოს სახელმწიფოს შემადგენლობაში. შედეგად, ის თანხვედრაში არ იყო სოხუმის პოზიციასთან, რომ აფხაზეთი და საქართველო საერთაშორისო სამართლის თანასწორი სუბიექტები იყვნენ და შესაბამისად, მხედველობაში არ იღებდა მის მოწოდებას გამოყოფის უფლებაზე. ის ასევე, გამორიცხავდა ერთპიროვნული ცვლილების შესაძლებლობას მომავალ ფედერალურ შეთანხმებაში. ფედერალური შეთანხმების ფარგლებში, თბილისსა და სოხუმს შორის კომპეტენციის განაწილების შემდგომი პარამეტრები, ორ მხარეს შორის შემდგომი მოლაპარაკების საგნად იქნა დატოვებული. ასეთი მოწყობა უნდა ყოფილიყო საერთაშორისო გარანტიების საგანი, სადაც რუსეთის ფედრეცია წარმოდგენილი იქნებოდა ერთ-ერთი გარანტორის სახით.

თეორიულად, თუ მხარეები მიიღებდნენ ბოდენის დოკუმენტს, მას შეიძლებოდა გამოეწვია გარღვევა მოლაპარაკებებში სტატუსის საკითხზე. მაგრამ მისი მიღების დროსაც კი, შანსი, რომ ის ამგვარ როლს შეასრულებდა, მწირი იყო. იმის მოლოდინით, რომ გაერო-ს უშიშროების საბჭოს რეზოლუციების შესაბამისი პრინციპები (რომლებიც ნათლად უჭერდა მხარს საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას), მომავალი დოკუმენტის საფუძველი გახდებოდა, 1999 წლის ოქტომბერში, სოხუმმა დამოუკიდებლობა გამოაცხადა²⁴² და შემდგომ, განმეორებით განაცხადა უარი ბოდენის დოკუმენტის განხილვაზე.²⁴³ გარდა ამისა, 2001 წლის იანვრიდან, აფხაზურმა მხარემ

239 http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N99/223/74/PDF/N9922374.pdf?OpenElement; 25.08.2009.

240 http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N02/220/44/IMG/N0222044.pdf?OpenElement; 25.08.2009.

241 http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N02/238/65/PDF/N0223865.pdf?OpenElement; 25.08.2009.

242 აფხაზეთის რესპუბლიკის ეროვნული დამოუკიდებლობის აქტი; თამაზ დიასამიძე. შრ, გვ. 351-352.

243 2006 წლის დასაწყისში, აგრეთვე, რუსეთის ფედრაციამ დაიწყო შეკითხვების დასმა ბოდენის დოკუმენტის სასარგებლოობაზე საქართველო-აფხაზეთის სამშვიდობო პროცესისთვის, თუმცა არა მისი პრინციპების შესახებ, საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის ჩათვლით, რაც მოსკოვმა ღიად დააყენა ეჭვს ქვეშ მხოლოდ 2008 წლის აგვისტოში.

შეაჩერა თავისი მონაწილეობა გაერო-ს მიერ მხარდაჭერილი საკოორდინაციო საბჭოს მექანიზმში და სერიოზულად შეასუსტა მთელი სამშვიდობო პროცესი.²⁴⁴ გამოუვალი ვითარება, რომელიც სამშვიდობო პროცესში ჩამოყალიბდა, ხელს უწყობდა დაძაბულობის ზრდას კონფლიქტის ზონაში, რომლის კულმინაციაც იყო საომარი მოქმედებები კოდორის ხეობაში 2001 წლის ოქტომბერში. ²⁴⁵ ოქტომბრის ბრძოლა სიცოცლის ფასად დაუჯდა გაერო-ს სამკვირვებლო მისიის ცხრა თანამშრომელს: მისიის შვეულმფრენი საჰაერო-სამხელეთო ტიპის რაკეტით ჩამოაგდეს.²⁴⁶

ყველა ამ სიძნელის მიუხედავად, ადგილზე სიტუაციის სტაბილიზაციასთან და ქართულ-აფხაზური სამშვიდობო პროცესის განახლებასთან დაკავშირებით, სერიოზული და მეტად წარმატებული ძალისხმევა განახორციელა ახალმა SRSG-მ 2000 – 2006 წლების შუა პერიოდებს შორის; ამ ძალისხმევას აქტიურად უჭერდა მხარს მეგობართა ჯგუფი. კოდორის ხეობაში წინასწარმა შეთანხმებამ უსაფრთხოების საკითხებზე (მაღალი რანგის საერთაშორისო სამხედრო ჯგუფით რეზერვში) და რეკომენაციების განხორციელებამ, რომლებიც უსაფრთხოების შეფასების მისიის მიერ 2002 წელს იქნა შემუშავებულ გალის რეგიონისთვის (SAM), ²⁴⁷ ხელი შეუწყო კონფლიქტის ზონაში უსაფრთხოების ზოგადი სიტუაციის ეტაპობრივ გაუმჯობესებას. ეს რეკომენდაციები, სხვა მრავალ საკითხთა შორის, გულისხმობდა გაერო-ს სამოქალაქო პოლიციური ძალების განლაგებას, პოლიციის ადგილობრივი ოფიცრების საერთაშორისო გადამზადებას და ეკონომიკური რეაბილიტაციის პროგრამებს, რომლებსაც ძირითადად, გაერო-ს სადამკვირვებლო მისია (UNOMIG) და გაერო-ს განვითარების პროგრამა (UNDP) ახორიელებდნენ და უმეტესად, ევროპის კომისიის, ასევე ისეთი დონორი ქვეყნების მიერ ფინანსდებოდა, როგორებიცაა: შვეიცარია, ნიდერლანდები, ფინეთი, იტალია, ნორვეგია. ნდობის გაღრმავების ზომების უზრუნველსაყოფად ორივე მხრიდან ჩართული იყვნენ მაღალი რანგის წარომადგენლები; ისინი მონაწილეობდნენ გაერო-ს მიერ მხარდაჭერილ ერთობლივ სასწავლო ვიზიტებში ბოსნია-ჰეროგოვინაში, კოსოვოში, შვეიცარიასა და იტალიაში (სამხრეთ ტიროლი) ისევე, როგორც ცეცხლის შეწყვეტის ხაზის გადაკვეთის ხელშეწყობაში ადგილობრივების მიერ ენგურის მთავარი ხიდზე. (UNOMIG-ის მიერ სპეციალურად უზრუნველყოფილი ავტობუსით).

თუმცა, იმ პერიოდის მთავარი წარმატება, იყო ოფიციალური სამშვიდობო დიალოგის და მხარეთა შორის თანამშრომლობის განახლება ე. წ. ჟენევის მეორე პროცესის ჩარჩოში,

244 საქართველო-აფხაზეთის მოლაპარაკებები იწყება გაეროს მფარველობით. RFERL Newsline 16.05.2006, http://www.rferl.org/content/article/1143634.html; წვდომა: 25.08.2009.

245 სიტუაცია აფხაზეთში დაძაბული რჩება. RFERL Newsline 29.10.2001, http://www.rferl.org/content/article/1142514.html; 25.08.2009.

246 http://daccessdds.un.org/doc/UND0C/GEN/N01/600/84/PDF/N0160084.pdf70penElement; 25.08.2009.

247 http://daccessdds.un.org/doc/UND0C/GEN/N03/318/04/IMG/N0331804.pdf70penElement; 25.08.2009.

რომელიც 2003 წლის თებერვალში დაიწყო, მეგობართა ჯგუფის სრული და აქტიური მონაწილეობითა და ხელმძღვანელობით. რეგულარული პლენარული სესიების გარდა, სადაც მონაწილეობდა გაერო, მეგობართა ჯგუფი და ორივე მხარე. ეს პროცესი ასევე მოიცავდა სამი ოპერატიული ჯგუფის საქმიანობას, რომლებიც განიხილავდნენ ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნების, ეკონომიკის რეაბილიტაციის, უსაფრთხოებისა და პოლიტიკურ საკითხებს.²⁴⁸ მესამე ოპერატიული ჯგუფის მუშაობის შედეგად შეიქმნა ფორუმი კონცეფციების შემუშავებისთვის; მოცემული კონცეფციები სცდებოდა ადგილობრივი უსაფრთხოების პრობლემებს და ეხებოდა რეგიონის უსაფრთხოებასთან და უსაფრთხოების საერთაშორისო გარანტიებთან დაკავშირებულ საკითხებს, რასაც ხელი უნდა შეეწყო სამომავლო ხელშეკრულებისათვის კონფლიქტის სრულყოფილი დარეგულირების შესახებ.. შეხვედრებმა და დაგეგმილმა ღონისძიებებმა უსაფრთხოების საერთაშორისო გარანტიებთან დაკავშირებით, თავის მხრივ, შექმნა პერსპექტიული პლატფორმა პოლიტიკური საკითხების (მათ შორის სტატუსის) განსახილველად მომდევნო სტადიაზე. 2005 წელს მომზადდა დოკუმენტების პაკეტი ძალის გამოუყენებლობისა და ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნების შესახებ, რაზეც ორივე მხარის მაღალი რანგის წარმომადგენლებს უნდა მოეწერა ხელი.²⁴⁹ 2006 წლის მაისში, საკოორდინაციო საბჭომ (შეიქმნა 1997 წლის ნოემბერში, მაგრამ უმოქმედო იყო 2001 წლის იანვრიდან), რომელსაც გაერო ხელმძღვანელობდა, ასევე განაახლა მუშაობა.²⁵⁰

ჟენევის მეორე პროცესს დაემატა ე.წ. სოჭის პროცესი, რომელიც შეთანხმებული იყო პრეზიდენტ ედუარდ შევარდნაძესა და პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს შორის, მათ შეხვედრაზე სოჭში 2003 წლის მარტში. ²⁵¹ ეს მექანიზმი ძირითადად, ეხებოდა რკინიგზის რეაბილიტაციას (რომელიც სოჭიდან, (რუსეთის ფედერაცია) სოხუმისა და ზუგდიდის გავლით, (საქართველო) მიემართებოდა ერევანსა და ბაქოში, (შესაბამისად, სომხეთსა და აზერბაიჯანში), ენერგეტიკის სექტორში თანამშრომლობას და ლტოლვილების/იძულებითი გადადგილებული პირების დაბრუნებას. გაერო-ს წარმომადგენლები აქტიურად მონაწილეობდნენ სოჭის პროცესის ღონისძიებათა უმრავლესობაში, განაკუთრებით კი, პროცესებში, რომლებიც დაკავშირებული იყო ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნებასთან. ²⁵² დაბრუნების სტრატეგია, რომელიც მომზადებულია ლტოლვილთა საკითხებში გაერო-ს

248იქვე.0penElement

249 http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N06/205/97/PDF/N0620597.pdf?OpenElement; წვდომა:

25.08.2009.

250 საქართველო-აფხაზეთის მოლაპარაკებების განახლება, შრ. ციტ.

251 პრეზიდენტების – ვლადიმირ პუტინისა და ედუარდ შევარდნაძეს შორის შეხვედრის დასკვნითი განცხადება. 6-7 March 2003; თამაზ დიასამიძე… შრ. ციტ. გვ. 459460.

ლტოლვილთა უმაღლეს კომისართან (UNHCR) ერთად, მიმართული იყო სამართლებრივი უსაფრთხოებისა და ეკონომიკური პირობების გაუმჯობესებაზე დაბრუნებულთათვის, განსაკუთრებით, გალის რაიონში და იმ იძულებით გადაადგილებული პირების იდენტიფიცირებასა და რეგისტრაციაზე ცეცხლის შეწყვეტის ხაზის ქართულ მხარეზე, რომლებსაც სურდათ აფხაზურ მხარეზე თავის მუდმივ საცხოვრებელ სახლებში დაბრუნება.²⁵³

სამწუხაროდ, პოზიტიური მომენტი, რომელიც სამშვიდობო პროცესმა 2002-2006 წლებში შეიძინა, არ იქნა სრულად გამოყენებული და შენარჩუნებული. 2006 წლის ივლისში ე.წ. აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის დევნილი მთავრობის პრო- ქართულმა სტრუქტურებმა თავიანთი შტაბბინა თბილისიდან საქართველოს მიერ კონტროლირებად კოდორის ხეობაში გადაიტანა, რომელიც აფხაზეთის ყოფილი ავტონომიური რესპუბლიკის ნაწილს შეადგენდა საქართველოს შემადგენლობაში. სოხუმმა ეს ნაბიჯი გააპროტესტა და ნაწილობრივ შეაჩერა მონაწილეობა სამშვიდობო მექანიზმებში.

საქართველოს გადაწვეტილება ზემო კოდორის ხეობაში ალტერნატიული პრო- ქართული ორგანოების შექმნის შესახებ რამდენიმე ანალიტიკოსმა გააკრიტიკა, რომლებიც მიიჩნევდნენ, რომ ამგვარ ნაბიჯს შესაძლოა უარყოფითად ემოქმედა ქართულ-აფხაზურ სამშვიდობო პროცესზე. საერთაშორისო დონეზე არსებული სხვაობების გათვალისწინებით (კოსოვოს მომავალ აღიარებასთან და მოსკოვის გაფრთხილებასთან დაკავშირებით, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის შესაძლო აღიარებაზე), სხვა ანალიტიკოსებმა თბილისის ნაბიჯი შეაფასეს როგორც პრევენციული ზომა, რომელიც მიმართული იყო იმაზე, რომ რუსეთის მიერ აფხაზეთის აღიარება უფრო რთული და აქედან გამომდინარე, ნაკლებად შესაძლებელი გამხდარიყო. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ზემოხსენებული შეფასებები მართებულია, ალტერნატიული ადმინისტრაციისა და საქართველოს უსაფრთხოების ძალების არსებობას ზემო კოდორის ხეობაში, რეალურად არ გამოუწვევია აფხაზური მხარის მიერ სამშვიდობო მექანიზმების უმეტესობაში მონაწილეობის შეჩერებდა. როგორც ჩანს, ეს წარმოადგენდა საბაბს, ვიდრე რეალურ მიზეზს იმისათვის, რომ სოხუმს მნიშვნელოვნად შეემცირებინა მონაწილეობა სამშვიდობო პროცესში.

სამშვიდობო პროცესში, 2006 წლის შუა პერიოდის შემდეგ, შექმნილი მძიმე ვითარება დაემთხვა თბილისის მოთხოვნებს, რაც უკავშირდებოდა მოლაპარაკების არსებული ფორმატის შეცვლას და რუსი პერსონალით დაკომპლექტებული დსთ-ის კოლექტიური სამშვიდობო ძალების ჩანაცვლებას, პოლიციური ფუნქციების მქონე საერთაშორისო

სამშვიდობო ძალებით.²⁵⁴ თუმცა, შედარებითი სიწყნარის შემდეგ, კონფლიქტის ზონაში არსებულმა სიტუაციამ დაიწყო სწრაფად გაუარესება 2008 წლის გაზაფხულზე, როგორც უსაფრთხოების, ისე პოლიტიკის სფეროებში.²⁵⁵

სამშვიდობო ინიციატივები, რომლებიც პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა გააჟღერა 2008 წლის მარტსა ²⁵⁶ და მაისში, ²⁵⁷ უმაღლეს დონეზე ქართულ-აფხაზურ ორმხრივ მოლაპარაკებებთან ერთად სოხუმსა (2008 წლის მაისი)²⁵⁸ და სტოკჰოლმში (2008 წლის ივნისი), ²⁵⁹ შეიძლება ასევე განივიხილოთ როგორც ზემოხსენებული სახიფათო ტენდენციის შეჩერებისა და შემობრუნების მცდელობა. ²⁶⁰ მრავალი დასავლელი დიპლომატის ვიზიტებსა და სამშვიდობო მცდელობებს რეგიონში 2008 წლის გაზაფხულსა და ზაფხულში, როგორც ჩანს, იგივე ამოცანები ჰქონდა,²⁶¹ ევროპის საბჭოს საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის დარგში უმაღლესი წარმომადგენლს ჰავიერ სოლანას, აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის კონდოლიზა რაისისა და გერმანიის საგარეო საქმეთა მინისტრის ფრანკ–ვალტერ შტაინმაიერის (2008 წლის ივლისი) ჩათვლით, ისევე როგორც მეგობართა ჯგუფის შეხვედრას ბერლინში (2008 წლის ივნისი)²⁶².

254 განაცხადა პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა მისი მისამათით გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე

22.09.2006. იხ: “სივილ ჯორჯია”, 22.09.2006,

http://www.civil.ge/eng/article.php?id=13622&search=international%20peacekeeping; 25.08.2009.

255 Liz Fuller, ანალიზი: ქარიშხლის ხმა, თვალუწვდენელი უფსკრულები საქართველოს სიტყვების ომში რუსეთის, აფხაზეთის წინააღმდეგ. RFERL კავკასიის მოხსენება,” 15.05.2008, http://www.rferl.org/content/article/1347801.html; 25.08.2009.

256 საქართველოს 2008 წლის 28 მარტის ინიციატივა მოიცავდა წინადადებებს შეუზღუდავი ავტონომიის შესახებ აფხაზეთისთვის და ფართო ფედერალიზმს, განმტკიცებულს საერთაშორისო გარანტიებით; აფხაზეთის ფართო პოლიტიკური წარმომადგენლობა საქართველოს ოფიციალურ სტრუქტურებში, ვიცე-პრეზიდენტის ახალი პოსტის აფხაზის მიერ დაკავებით; აფხაზების უფლება ვეტოზე კანომდებლობასა და გადაწყვეტილებებზე აფხაზეთის კონსტიტუციურ სტატუსთან და აფხაზეთის კულტურის, ენის და ეთნიკურობის საკითხებთან დაკავშირებით; ერთობლივ კონტროლს დაქვემდებარებული თავისუფალი ეკონომიკური ზონების ჩამოყალიბება გალის და ოჩამჩირეს რაიონებში; და კანონდამცავი და საბაჟო სამსახურების თანდათანობითი შერწყმა. (UNSG მოხსენება, 23 ივლისი, 2008, S/2008/219, პ. 18). აფხაზეთის მხარემ უარყო ეს ინიციატივა.

257 Liz Fuller, აფხაზეთი, საქართველო მოლაპარაკებებს განაახლებს? RFERL „კავკასიის მოხსენება,“ 23.05.2008, http://www.rferl.org/content/article/1347803.html; 25.08.2009.

258იქვე.

259 აფხაზეთი-საქართველოს საიდუმლო მოლაპარაკებები შვედეთში. „სივილ ჯორჯია,“ 20.06.2008, http://www.civilgeorgia.ge/eng/article.php?id=18588;      25.08.2009.    აგრეთვე:     უფროსი     MP                                                                                                        აფხაზეთის ოფიციალურ პირებთან შეხვედრის შესახებ. „სივილ ჯორჯია,“ 27.06.2008, http://www.civil.ge/eng/article.php?id=18630&search=Stockholm; 25.08.2009.

260 Liz Fuller, ანალიზი: საშინაო წნეხი აფხაზეთის პრეზიდენტზე ძლიერდება. RFERL კავკასიის  მოხსენება”, 6.06.2008, http://www.rferl.org/content/article/1347815.html; 25.08.2009.

261 http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N08/427/22/PDF/N0842722.pdf?OpenElement; 25.08.2009.

262 Spiegel-ის მოხსენება აფხაზეთის სამფაზიანი გეგმის შესახებ, http://www.civil.ge/eng/article.php?id=18708&search= Berlin Friend; 25.08.2009.

2008 წლის 23 ივნისს, საქართველოს პრეზიდენტმა სააკაშვილმა გაუგზავნა წერილი რუსეთის პრეზიდენტ მედვედევს სამშვიდობო წინადადებებით აფხაზეთთან დაკავშირებით. საქართველოს სამშვიდობო ინიციატივა, სხვებთან ერთად ითვალისწინებდა, შემდეგს:

• თავისუფალი ეკონომიკური ზონების დაარსებას აფხაზეთის გალის და ოჩამჩირეს რაიონებში, ერთობლივ ქართულ-აფხაზურ ადმინისტრირებასა და ერთობლივი სამართალდამცავი უწყებების მოქმედებას და ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნებას ამ ორ რეგიონში;
• დსთ-ის სამშვიდობო ძალების გამოყვანას მაშინდელი დისლოკაციის ადგილიდან და მათ განლაგებას მდინარე კოდორის გასწვრივ;

• მოსკოვი–თბილისი–ერევანის სარკინიგზო კავშირის ხელახლა გახსნას (აფხაზეთის გავლით);

• საზღვაო კავშირის გახსნას სოხუმსა (აფხაზეთი) და ტრაბზონს (თურქეთი) შორის, ასვევე შეძლებისდაგვარად, სხვა ხაზების გახსნას;
• შესაბამისი ხელშეკრულება/ხელშეკრულებები შეიძლებოდა ყოფილიყო საერთაშორიო გარანტიების საგანი, რუსეთის ფედერაციის მონაწილეობით;
• შეთანხმებას ძალის გამოუყენებლობის და ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნების შესახებ აფაზეთის სხვა ნაწილებში, რომელიც შეიძლება გაფორმებულიყო შემდგომ სტადიაზე, სხვა შეთანხმებებთან ერთად.²⁶³

პასუხად, 2008 წლის 1 ივლისს, პრეზიდენტმა მედვედევმა, მხარი არ დაუჭირა საქართველოს სამშვიდობო ინიციატივას; ამის ნაცვლად მან გამოხატა მოსაზრება, რომ აფხაზური მხარე უნდა ყოფილიყო საქართველოს მთავარი პარტნიორი სამშვიდობო დისკუსიებში, აფხაზეთთან დაკავშირებით და რომ პირველ რიგში, დაძაბულობის შემცირება და ნდობის ჩამოყალიბება ორ მხარეს შორის გამოიწვევდა ქართულ- აფხაზური სამშვიდობო პროცესის განახლებას, რომელიც 2006 წლის ივლისში შეწყდა. ამ კონტექსტში რუსეთის პრეზიდენტის რეკომენდაციით, თბილისსა და სოხუმს შორის უნდა გაფორმებულიყო შეთანხმება „ძალის გამოუყენებლობის და საქართველოს შეიარაღებული ძალების ზემო კოდორის ხეობიდან გამოყვანის შესახებ“.²⁶⁴

263 პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილის 23.06.2008 წერილი პრეზიდენტ დიმიტრი მედვედევს, რომელიც საქართველოს ხელისუფლებამ მიაწოდა IIFFMCG-ს.

264 პრეზიდენტ დიმიტრი მედვედევის 01.07.2008 წერილი პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილისადმი,

რეგიონში სიტუაციის მკვეთრად გაუარესებისა და გაერო-ს მიერ დაფინანსებულ სამშვიდობო პროცესში ხანგრძლივი გამოუვალი სიტუაციის გამო, 2008 წლის ზაფხულში, გაერო-ს გენერალურმა მდივანმა დანიშნა გაერო-ს ყოფილი მაღალი რანგის ოფიცერი პროცესის შეფასების ჩასატარებლად და მისი აღდგენის შესაძლებლობის შესწავლისათვის.²⁶⁵ თუმცა, ეს ინიციატივა მეტისმეტად დაგვიანებული აღმოჩნდა და შეუძლებელი გახდა მოახლოებული კრიზისის თავიდან აცილება.

3. სამშვიდობო ძალისხმევა სამხრეთ ოსეთში ზოგადი შენიშვნები

 

ქართულ და ოსურ მხარეებს აქვთ განსხვავებული და წინააღმდეგობრივი პოლიტიკური და ისტორიული გაგება იმისა, თუ რა ქმნის მათ შორის კონფლიქტის საფუძველს.

საქართველოს პოზიცია ხშირად ორნაირად გამოიხატებოდა, კერძოდ, სამხრეთ ოსეთი იყო რუსეთის მიერ შექმნილი პრობლემა, რომელიც მიზნად ისახავდა საქართველოს დაშლას და ქვეყანაში რუსეთისთვის დასაყრდენის შენარჩუნებას. ²⁶⁶ მოგვიანებით, განსაკუთრებით, 2003 წლის შემდეგ გაჩნდა მოსაზრება, რომ სამხრეთ ოსეთში მძიმე კრიმინალური ფონი არსებობდა – ეს იყო ტერიტორია, რომელსაც მართავდა კრიმინალური კლანი და ტერიტორიას იყენებდა კონტრაბანდული ან სხვა არალეგალური საქმიანობისთვის – ხოლო ოსები მიესალმებოდნენ იმას, თუ ისინი გათავისუფლდებოდნენ ამგვარი ვითარებისაგან.²⁶⁷

მიუხედავად იმისა, რომ ეს ორი შეხედულება გარკვეულწილად ერთმანეთს ეწინააღმდეგება, თბილისი მას დროდადრო უცხოელ პარტნიორებს წარუდგენდა, სამხრეთ ოსეთში ვითარების შეფასების მიზნით. სავარაუდოდ იგი ასახავდა

რომელიც საქართველოს ხელისუფლებამ მიაწოდა IIFFMCG-ს.

265 http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=27259&Cr=Georgia&Cr1; წვდომა: 25.08.2009.

266 2007 წლის 15 მარტს, თავის ყოველწლიურ მიმართვაში პრეზიდენტმა სააკაშვილმა განაცხადა, რომ ტერმინები ქართულ-ოსური და ქართულ-აფხაზური კონფლიქტები „შექმნეს სულელმა და უცოდინარმა ადამიანებმა.“ შემდგომ მან განაცხადა, რომ ქართულ-ოსური კონფლიქტი საერთოდ არ არსებობს და ეს იმპერიალიზმის იდეოლოგების კიდევ ერთი ფაბრიკაციაა („სივილ ჯორჯია“, 15 მარტი, 2007, პუნქტი 14796). ზოგადად, ამ პოზიციისთვის, იხ. Осетинский вопрос (ოსეთის საკითხი), Ред. Бакрадзе А., Татишвили Л. Тбилиси 1994.

267 საქართველოს პარლამენტმა დაადგინა 2005 წლის 11 ოქტომბრის რეზოლუციით, რომ „აფხაზეთის და სამხრეთ ოსეთის ყოფილი ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე ჩამოყალიბდა კლანური დიქტატურა, რომლის მიზანიც იყო პირადი ძალაუფლების გაძლიერება და უკანონო შემოსავლის მიღება“ (www.rrc.ge/law/dadg_2005_10_11_e.htm). ბაქოში გუამ-ის სამიტზე 2007 წლის 19 ივნისს, საუბრისას, პრეზიდენტმა სააკაშვილმა განაცხადა, რომ საქართველოს და ოსეთის ხალხებს შორის ურთიერთობის პრობლემა არ იყო, მაგრამ არსებობდა პრობლემები ცხინვალის ხელისუფლებასთნ, რომელსაც როგორც მან განაცხადა, კრიმინალური წარსული ჰქონდა („სივილ ჯორჯია“, 19 ივნისი, 2007).

საქართველოს ხელმძღვანელობის მიდგომას, კონფლიქტის გადასაჭრელად, განსაკუთრებით, 2003 წლის ნოემბრის შემდეგ.²⁶⁸

ოსური მხარის მიერ კონფლიქტი ყოველთვის წარმოსახული იყო როგორც ეთნიკური ხასიათის, სადაც ისინი დაზარალებულ მხარედ იყვნენ წარმოდგენილი. 1918-1921 წლების მოვლენების 1989-1992 წლების მოვლენებთან დაკავშირებისას, ლუდვიგ ჩიბიროვმა, ოსეთის ლიდერმა 1993-2001 წლებში განაცხადა: „ასეთი რამ მეორედ ხდება ერთი თაობის ცხოვრების მანძილზე, როდესაც გავხდით ქართველების მხრიდან გენოციდის მსხვერპლი. ამრიგად, ჩვენს მიერ დამოუკიდებლობის მოთხოვნა არ უნდა განიხილებოდეს, როგორც იდეალიზმი, არამედ, როგორც პრაგმატიზმი.“ ²⁶⁹ ასევე სამხრეთ ოსეთის დე-ფაქტო პარლამენტმა მიიღო რეზოლუცია 2006 წლის ნოემბერში, რომელიც მიმართული იყო საეთაშორისო საზოგადოებისათვის და ითხოვდა 1920 წელსა და 1989-1992 წლებში ოსი ერის წინააღმდეგ განხორციელებული არაერთი სისასტიკის გენოციდად და კაცობრიობის წინააღმდეგ დანაშაულებზე საქართველოს მორალური და სამართლებრივი პასუხისმგებლობის აღიარებას.²⁷⁰

წლების შემდეგ, მსგავსი მოთხოვნები უფრო მწვავე გახდა, როდესაც მხარეებს შორის ნდობა პრაქტიკულად, გაქრა და უკიდურეს დაძაბულობას მიაღწია.

პირველი ფაზა: ნდობის აღდგენა (1992 – 1999)

1992 წლის 24 ივნისის სოჭის შეთანხმება ქართულ-ოსური კონფლიქტის დარეგულირების შესახებ, სხვა მრავალთა შორის, ითვალისწინებდა ცეცხლის დაუყოვნებლივ შეწყვეტას. ის ასევე, ითვალისწინებდა შეიარაღებული ფორმირებების გაყვანას კონფლიქტის ზონიდან და შერეული სამშვიდობო ძალების (JPKF) შექმნას შერეული საკონტროლო კომისიის (JCC) ზედამხედველობის ქვეშ, რომელიც შედგებოდა კონფლიქტის მხარეების, ჩრდილოეთ ოსეთის რესპუბლიკის და რუსეთის ფედერაციის წარმომადგენლებისგან. შეთანხმება ითვალისწინებდა შემდგომ მოლაპარაკებებს კონფლიქტის ზონის ეკონომიკური რეაბილიტაციის და

268 სამხრეთ ოსეთის კრიტიკა, როგორც კრიმინალური საქმიანობის სამოთხისა, დაიწყო შევარდნაძის მმართველობის ბოლო წლებში. ტელეარხზე რუსთავი-2 საუბრისას, 2002 წლის 2 დეკემბერს, საქართველოს სახელმწიფო მინისტრმა ვალერი ხაბურზანიამ განაცხადა, რომ ცხინვალი საქართველოდან ნაქურდალი მანქანების რუსეთში კონტრაბანდის ცენტრი იყო და მის სამინისტროს ჰქონდა ინფორმაცია, რომ ეს რეგიონი უნდა გამხდარიყო გამოძალვის და მოტაცების ახალი ცენტრი მას შემდეგ, რაც გაიწმინდა პანკისი. (იხ. BBC მონიტორინგი, 3 დეკემბერი, 2002).

269 ლუდვიგ ჩიბიროვთან საუბრიდან, ივლისი, 1995, ციტატა „საქართველო-ოსეთის კონფლიქტის ისტორია და საქართველო-რუსეთის ურთიერთობების სამომავლო პერსეპქტივები“, LINKS reports, 11 აგვისტო,(http://www.lmks-london.org/documents/ReportontheGeorgiaOssetiaConflictandfutureof GeorgianRussian Relations.pdf; accessed 13.08.2009). ოსური შეხედულების გასაგებად, იხილეთ, მაგ.: Марк Блиев, Южная Осетия в коллизиях российско-грузинских отношении (სამხრეთ ოსეთი რუსეთ- საქართველოს ურთიერთობათა შეჯახებაში). მოსკოვი, 2006.

270 www.kavkaz-uzel.ru/articles/102862 (in Russian; 13.08.2009)

ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნების შესახებ. ასევე უზრუნველყოფდა ადგილობრივი მოსახლეობის და საქონლის გადაადგილების თავისუფლებას. ²⁷¹ შერეული სამშვიდობო ძალების ფორმირება ოდნავ მოგვიანებით მოხდა და შედგებოდა ქართველი, რუსი და ოსი სამხედროებისგან. მისი მოქმედების წესი აღწერილი იყო სხვა ერთობლივ დოკუმენტში, რომელიც მიიღეს 1994 წლის ივნისში და სამეთაურო ფუნქცია რუს სამხედროებს ჰქონდათ მინიჭებული.²⁷²

სოჭის შეთანხმებას მრავალი ანალიტიკოსი მიიჩნევდა ქართველი ლიდერის, შევარდნაძის წარმატებად. ეს მოხდა არა მხოლოდ იმიტომ, რომ მან შეაჩერა კონფლიქტი და შექმნა მისი პოლიტიკური გადაჭრის მექანიზმი, არამედ იმიტომაც, რომ საქართველოს ცენტრალურ ხელისუფლებას შეეძლო ფოკუსირება უფრო დიდ და პოტენციურად, უფრო სერიოზულ პრობლემაზე აფხაზეთში და ასევე მთლიანად საქართველოში სიტუაციის სტაბილიზაციაზე, სამოქალაქო არეულობის ფონზე.

ცხადი იყო, რომ ოსებს ასევე, სჭირდებოდათ დასვენება. პრობლემები კავკასიაში სსრკ- ის დაშლის შემდეგ არ იყო შემოფარგლული უღელტეხილიდან მხოლოდ სამხრეთით. შეტაკებები იყო რუსეთის ფედერაციაში, ჩრდილოეთ ოსეთში, პრიგოროდნის რაიონში, სადაც დიდი რაოდენობითაა ინგუში მოსახლეობა, ²⁷³ რაც ნაწილობრივ, სამხრეთ ოსეთიდან და საქართველოს სხვა ტერიტორიიდან ლტოლვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების იმ რეგიონში გადაადგილების შედეგი იყო.

1991 წლის ნოემბერში, ჩეჩნეთმა დამოუკიდებლობა გამოაცხადა, ხოლო 1994 წლის დეკემბერში მოსკოვმა სამხედრო ზომები მიიღო ტერიტორიაზე კონტროლის აღსადგენად. ყოველივე ზემოაღნიშნულმა პირდაპირი გავლენა მოახდინა მეზობელ ჩრდილოეთ ოსეთში განვითარებულ მოვლენებზე.

სოჭის შეთანხმებით გათვალისწინებულმა მექნიზმებმა – შერეულმა საკონტროლო კომისიამ და შერეულმა სამშვიდობო ძალებმა – მოახდინეს ადგილზე სიტუაციის სტაბილიზაცია სამხრეთ ოსეთში, თუმცა დასაწყისში ძირითადი ძალისხმევა მიმართული იყო პირველ რიგში, ძალადობის შეჩერებაზე. 1994 წლისთვის გადადგმული იყო გარკვეული ნაბიჯები კონფლიქტის სხვა პრობლემების გადასაჭრელად.

271 Дипломатический вестник МИД РФ. 1992. (რფ საგარეო საქმეთა სამინისტროს დიპლომატიური მაცნე)

№ 13-14. c.31.

272 http://www.mid.m/BRP_4.NSF/0/2bd92ad3afa09703c3256ea90022457f?OpenDocument in Russian; 13.08.2009

273 ინგუშების-ოსების შიდა ეთნიკური კონფლიქტი დაიწყო 1989 წელს და 1992 წლის შემოდგომაზე, განვითარდა მოკლე ეთნიკურ ომად ადგილობრივი ინგუშებისა და ოსების გასამხედროებულ ქვედანაყოფებს შორის. Helsinki Human Rights Watch ორგანიზაციის მიხედვით, ოსების ორგანიზებული იყო ეთნიკური წმენდის კამპანია 1992 წლის ოქტომბრის და ნოემბრის მოვლენების დრო, რასაც შედეგად მოყვა 600-ზე მეტი ინგუში სამოქლაქო პირის სიკვდილი და დაახლოებით, 60000 ინგუში განდევნა პრიგოროდნი რაიონიდან.

1994 წლის 31 ოქტომბერს ოთხმხრივმა ერთობლივმა საკონტროლო კომისიამ კმაყოფილებით აღნიშნა, რომ შერეულმა სამშვიდობო კომისიამ წარმატებებს მიაღწია სოჭის შეთანხმების რიგი დებულებების რეალიზაციასთან დაკავშირებით. ის ასევე, ფიქრობდა, რომ ახლა შეთანხმების რეალიზაცია „უნდა გარდაიქმნას მუდმივმოქმედ მექანიზმად, რომელიც გეგმაზომიერად და კოორდინირებულად შეიტანს წვლილს კონფლიქტის მოგვარებასთან დაკავშირებული რიგი ასპექტების გადაჭრაში: პოლიტიკური, სამხედრო (სამშვიდობო ოპერაციები), ეკონომიკური, ჰუმანიტარული და სხვა.“ ²⁷⁴ ერთ-ერთი რეალური გზა, რომლის მეშვეობითაც ეს განხორციელდა, იყო ძალაუფლების განაწილების საფუძველზე კონსტიტუციური მოწყობის შესახებ ღია დისკუსიებზე მიმართული ძალისხმევა CSCE/OSCE-ის ხელმძღვანელობით. თუმცა, დისკუსიები ამ თემაზე ძალიან ნელი ტემპით მიმდინარეობდა და მოგვიანებით, შეწყდა.

ერთი წლის შემდეგ, 1995 წლის 30 ოქტომბერს, ვლადიკავკაზში განმეორებით შეხვედრისას, ოთხივე მხარემ და ეუთო-მ გადაწყვიტა მოლაპარაკებების პროცესის გააქტიურება და დანიშნეს ექსპერტთა ჯგუფი რიგ სფეროებში, სტატუსის საკითხების ჩათვლით.²⁷⁵

1996 წლის 16 მაისს, ეუთო-ს ეგიდით, მხარეები შეთანხმდნენ, ალბათ, ყველაზე ოპტიმისტურ დოკუმენტზე, რომელიც ოდესმე ყოფილა მიღებული კონფლიქტის გადაჭრის პროცესის შედეგად: მემორანდუმი უსაფრთხოების გაძლიერების ზომების და ქართულ-ოსური კონფლიქტის მხარეებს შორის ურთიერთნდობის გაძლიერების შესახებ. ამ მემორანდუმით მხარეები უარს აცხადებდნენ ძალისმიერი მეთოდების გამოყენებაზე, როგორც კონფლიქტის გადაჭრის გზაზე. ასევე, ერთმანეთზე პოლიტიკური, ეკონომიკური ან სხვა სახის ზეწოლის გამოყენებაზე. მემორანდუმი ამნისტიას ანიჭებდა მათ, ვინც მონაწილეობდა 1989-1992 წლების საომარ მოქმედებებში, მაგრამ არ ჩაუდენია სამხედრო დანაშაულობები; თანხმობას აცხადებდა სამხედრო დანაშაულების მოკვლევაზე და ითვალისწინებდა სასჯელს მათთვის, ვისაც ბრალეულობა დაუმტკიცდებოდა; თანხმობას აცხადებდა საკონტროლო-გამშვები პუნქტების თანდათანობით აღებასა და სამშვიდობო ძალების რაოდენობის შემცირებაზე კონფლიქტის ზონაში და ასევე, თანხმდებოდა სამოქალაქო ინიციატივების მხარდაჭერაზე. ისინი ასევე შეთანხმდნენ კონფლიქტის სრულყოფილი პოლიტიკური გადაჭრისთვის გამიზნული მოლაპარაკებების გაგრძელებაზე.²⁷⁶

274                            http://www.caucasica.org/docs/detail.php?ID=1330&PHPSESSID=85ce24d286e083a2941a5edb041f4078 (რუსულად; 13.08.2009).

275 http://sojcc.ru/soglashenia/165.html (რუსულად;13.08.2009). http://www.civil.ge/eng/article.

276 http://sojcc.ru/eng_news/271.html 13.08.2009.

ამ წარმატებებმა მოლაპარაკებებისას, პრეზიდენტ ედუარდ შევარდნაძესა და სამხრეთ ოსეთის ლიდერს ლუდვიგ ჩიბიროვს საშუალება მისცა სამი ოფიციალური შეხვედრა ჩაეტარებინათ 1996 – 1998 წლებში.

ამ შეხვედრების შემდეგ გამოცემულ განცხადებებში კმაყოფილებით იყო აღნიშნული პოზიტიური ძვრები კონფლიქტის სრულყოფილ დარეგულირებასთან დაკავშირებით (მათ შორის ერთობლივი ეკონომიკური პროექტები).²⁷⁷

ამ სამმა შეხვედრამ, რომლებიც ორ წელიწადზე ნაკლები პერიოდის განმავლობაში ჩატარდა, აჩვენა, რომ ადგილი ჰქონდა პროგრესს არა მარტო კონფლიქტის შერბილების, არამედ შეიარაღებული დაპირისპირებით მიყენებული ჭრილობების მოშუშების მხრივ; აგრეთვე სრულყოფილი დარეგულირებისთვის საფუძველის ჩამოყალიბების თვალსაზრისით.

ამ სამი შეხვედრა–სამიტის საფუძველზე „ექსპერტთა ჯგუფი, რომელიც შედგებოდა სრულუფლებიანი დელეგაციებისგან ორივე მხრიდან, ქართულ-ოსური კონფლიქტის ყოვლისმომცველ დარეგულირებასთან დაკავშირებული მოლაპარაკებების ჩარჩოს ფარგლებში“ პირველად შეხვდა ერთმანეთს ვლადიკავკაზში 1999 წლის 16–17 თებერვალს.²⁷⁸ ეს ჯგუფი თავდაპირველად განიხილებოდა, როგორც ფორუმი, სადაც შესაძლებელი იქნებოდა საბოლოო პოლიტიკური გადაწყვეტილების პრინციპების გამომუშავება მათ წარდგენამდე საბოლოო დადასტურებისთვის, ორივე მხარის პოლიტიკური ხელმძღვანელობისთვის. 1999-2003 წლებს შორის ჩატარდა ამ ჯგუფის ათი შეხვედრა. პირველი სამი ჩატარდა თვით ამ რეგიონში, ხოლო მეოთხე შეხვედრა, რომელსაც 2000 წლის 10-13 ივლისს გაიმართა, გაიმართა ბადენში, ავსტრიაში, ეუთო-ს მოქმედი ავსტრიელი თავმჯდომარის ინიციატივით.²⁷⁹

მოლაპარაკებები, რომლებიც მოჰყვა 1996 წლის მემორანდუმს, ჩატარდა იმ დროს, როდესაც საქართველოში ოპტიმიზმის ახალი შეგრძნება გაჩნდა. ეს ასევე, დაემთხვა პერიოდს, როდესაც სსრკ-ს დაშლის შემდეგ რუსეთი, შეიძლება ითქვას, დასავლეთთან ყველაზე ახლოს იყო. საქართველო-რუსეთის ურთიერთობები ასევე ვითარდებოდა და პირადი ურთიერთობები ელცინსა და შევარდნაძეს შორის კარგი იყო.

277 http://sojcc.ru/soglashenia/95.html (რუსულად; 13.08.2009). იხ. აგრეთვე: „განცხადებები. შევარდნაძესა და ლ. ჩიბიროვს შორის შეხვედრასთან დაკავშირებით,“ „სვობოდნაია გრუზია,“ გამოც. 210, 15 November 1997 (თარგმანი რუსულიდან) და აგრეთვე: „შეხვედრა ე. შევარდნაძესა და ლ. ჩიბიროვს შორის,“ “სვობოდნაია გრუზია,“ გამოცემა 158, 23 ივნისი 1998 (თარგმანი რუსულიდან).

278 ეუთოს საინფორმაციო ბიულეტენი, ტ. 6, No 2/3 (http://www.osce.org/publications/sg/1999/02/14247_314_en.pdf; 13.08.2009. http://www.civil.ge/eng/article.

279 წლიური ანგარიში, 2000 ეუთოს საქმიანობასთან დაკავშირებით (http://www.osce.org/publications/sg/2005/05/ 14111_280_en.pdf; 13.08.2009.

მრავალი ექსპერტი თვლის, რომ 1996–1999 წლების პერიოდი განსაკუთრებით სახარბიელო იყო სამშვიდობო პროცესის მნიშვნელოვანი პროგრესირებისთვის. ნდობის ელემენტი იმ დროისთვის აღდგენილი იყო, 1989–1992 წლების კონფლიქტის შემდეგ. არსებობდა ერთობლივი ხედვის ელემენტები პროცესის წინსვლასთან დაკავშირებით და სამუშაოდ არსებობდა კარგი ადგილობრივი და საერთაშორისო პოლიტიკური კონტექსტი.

ალბათ, ორივე მხარემ ვერ მოახერხა მომენტის გამოყენება ან თუნდაც, საკმარისად კარგად გამოყენება. ყოველ შემთხვევაში, 1999 წელს დაიწყო განწყობის მნიშვნელოვნად შეცვლა, რაც ჩანს სამხრეთ ოსეთის მხარის მიერ 1999 წლის 24 სექტემბერს გაკეთებული განცხადებიდან. სამხრეთ ოსეთის დე-ფაქტო ხელისუფლებამ განაცხადა, რომ

„კონფლიქტის მოგვარება ვერასოდეს იქნება საქართველოს შიდა საქმე და ნებისმიერი საწინააღმდეგო განცხადება ძირს უთხრის მოლაპარაკებების პროცესს.“ შემდგომ, განცხადებაში ნათქვამი იყო: „… მიუხედავად თბილისის ოფიციალური მოსაზრებისა, პრობლემის გარდაუვალი მოგვარების შესახებ, ფაქტები მიუთითებს საქართველოს დამოკიდებულების შეცვლის შესახებ პრობლემასთან მიმართებაში.“ სამხრეთ ოსეთის მხარემ შემდგომ განაცხადა, რომ საქართველო „ეკონომიკურ ზეწოლას ახორციელებდა სამხრეთ ოსეთზე“ საქონლის ტრანზიტის ბლოკირებით, რაც გამიზნული იყო ტერიტორიის ეკონომიკურ რეაბილიტაციაზე. განცხადებაში გამოთქმული იყო უკმაყოფილება იმასთან დაკავშირებით, რომ ელექტროენერგიით მომარაგების გრაფიკი დარღვეული იყო როგორც მოცულობის, ისე დროის თვალსაზრისით. შემდეგ განცხადებაში ნათქვამი იყო, რომ სამხრეთ ოსეთის ხელისუფლება თვლიდა, რომ ეკონომიკურ რეაბილიტაციასთან დაკავშირებით, 1999 წლის იანვარსა და ივნისში მიღებული შეთანხმებები არ ყოფილა წარმატებით განხორციელებული.²⁸⁰

სამხრეთ ოსეთის მხრიდან ამ კრიტიკას დაემთხვა ლუდვიგ ჩიბიროვის მზარდი შიდა არაპოპულარობა 1993 წლიდან. არ არსებობდა რეალური ფაქტები ვარაუდისთვის, რომ ჩიბიროვის არაპოპულარობა პირდაპირ კავშირში იყო მის კონსტრუქციულ პოზიციასთან საქართველოსთან მოლაპარაკებებში. მაგრამ მისი პოლიტიკური პოზიციის თანდათანობით შესუსტებამ, რაც ალბათ, დაკავშირებული იყო გახანგრძლივებულ სოციალურ და ეკონომიკურ სიძნელეებთან და მისმა შემდგომმა დამარცხებამ 2001 წლის დეკემბერში, სამხრეთ ოსეთში დე-ფაქტო საპრეზიდენტო არჩევნებში, როგორც ჩანს, მკვეთრად უარყოფითი გავლენა იქონია ქართულ-ოსურ სამშვიდობო პროცესზე.

280 სამხრეთ ოსეთი საქართველოს ადანაშაულებს მოლაპარაკებათა საბოტაჟში. RFERL Newsline 27.09.1999. http://www.rferl.org/content/article/1142000.html

კონფლიქტის გადაჭრის პროცესში ეკონომიკური სკითხები წარმოიშობა, როგორც მნიშვნელოვანი ელემენტები

1992 წლის სოჭის ხელშეკრულების შემდეგ, როდესაც ბრძოლა შეჩერდა, კონფლიქტის გადაჭრის პროცესში ეკონომიკური საკითხები ცენტრალურ თემად იქცა. მათი შეჯამება სამ კატეგორიად შეიძლება: სამხრეთ ოსეთის მხარის მოთხოვნები 1989–1992 მიყენებული მატერიალური ზარალის კომპენსაციასთან და კონფლიქტის ზონის ეკონომიკურ რეაბილიტაციასთან დაკავშირებით; ეკონომიკური რეაბილიტაცია, მათ შორის ინფრასტრუქტურული განვითარება, და საქონლის ტრანზიტთან დაკავშირებული საკითხები რუსეთის ფედერაციიდან სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიის გავლით საქართველოში და, პირიქით.²⁸¹

ოსური მხარე რეგულარულად აყენებდა კომპენსაციის საკითხს ზარალის შესახებ, რომელიც მათი განცხადებით, განიცადეს 1989–1992 წლების კრიზისის შედეგად, და რომელიც უტოლდებოდა მილიარდობით რუბლს.²⁸²

ოსი პოლიტიკოსები ხშირად აკრიტიკებდნენ რუსეთს და განსაკუთრებით, საქართველოს იმისთვის, რომ არ უზრუნველყოფდნენ ფინანსურ დახმარებას, რომელსაც შეპირდნენ კონფლიქტის ზონის ეკონომიკური რეაბილიტაცისთვის.²⁸³

ამ პერიოდში, საქართველოს ეკონომიკის სტატუსის გათვალისწინებით, მცირე იმედი იყო იმისა, რომ საქართველო შეძლებდა კომპენსაციის ან პოსტ-კონფლიქტური რეაბილიტაციისთვის არსებითი დახმარების უზრუნველყოფას, რასაც ოსები ელოდნენ. თუმცა, ქართული მხარე მოლაპარაკებებს აწარმოებდა უცხოურ მთავრობებთან და

281 სოჭის შეთანხმება. იხ. Дипломатический вестик МИД РФ. 1992…შრ. ციტ. (ინგლისური თარგმანიდან: თამაზ დიასამიძე, რეგიონული კონფლიქტები საქართველოში (სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი, აფხაზეთის ავტონომიური სსრ 1989-2008). თბილისი, 2008. გვ. 110-111. 1992 წლის სოჭის შეთანხმებაში ნათქვამია, რომ: „მხარეებმა დაუყოვნებლივ უნდა დაიწყონ მოლაპარაკებები კონფლიქტის ზონაში განლაგებული რეგიონების ეკონომიკის აღდგენაზე და სათანადო პირობების შექმნაზე ლტოლვილების დასაბრუნებლად; მხარეებს მიუღებლად მიაჩნიათ ეკონომიკური სანქციების, ბლოკადების ან რაიმე სხვა დაბრკოლებების გამოყენება საქონლის, მომსახურების ან ადამიანების თავისუფალი გადაადგილებისთვის და იღებენ ვალდებულებას ჰუმანიტარული დახმარების უზრუნველყოფასთან დაკავშირებით, დაზარალებული მოსახლეობისთვის.“

282 2006 წლის მარტში ოსეთის მხარემ შეაფასა სრული ზარალი (და მისი შემდგომი საჩივარი საქართველოს მიმართ) 56.1 მილიარდი რუბლის ( USD 118 მილიარდზე მეტი) ოდენობით. http://www.kavkaz- uzel.ru/articles/92083 (რუსულად, წვდომა: 13.08.2009).

283 ქართულ-ოსური კონფლიქტის ზონის ეკონომიკური რეაბილიტაციის შესახებ 1993 წლის 14 სექტემბრის საქართველო-რუსეთის მთავრობათაშორისი შეთანხმების შესაბამისად, ქართულ მხარეს უნდა დაეფარა ღირებულების 2/3, ხოლო რუსულ მხარეს ღირებულების 1/3. იხ.: Дипломатический вестник МИД РФ. 1993. (რფ საგარეო საქმეთა სამინისტროს დიპლომატიური მაცნე) № 23-24. გვ. 44. ინგლისური თარგმანიდან: თამაზ დიასამიძე…შრ. ციტ., გვ. 158. 2002 წელს საქართველომ და რუსეთმა დადეს კიდევ ერთი შეთანხმება, რომლითაც მხარეები შეთანხმდნენ, რომ საჭიროა უკეთესი კოორდინაცია, დანერგვისთვის მთავრობათაშოროსი ორგანოს ჩათვლით (JCC 2-ე ოქმის დანართი 2, 2001 წლის 3 ივლისი).

საერთაშორისო ორგანიზაციებთან კონფლიქტის შემდგომი აღდგენისთვის დაფინანსების მოპოვების მიზნით, იმის გათვალისწინებით, რომ დახმარების გაწევა მოხდებოდა საქართველოს მთავრობის გავლით.

ოსები აგრეთვე ამტკიცებდნენ, რომ ვინაიდან მათი ეკონომიკა კონფლიქტის გამო დანგრეული იყო, მათ არ შეეძლოთ ელეტქროენერგიის ღირებულების გადახდა, რომელსაც თბილისიდან იღებდნენ. არსებობდა ელექტროენერგიით მომარაგებასთან დაკავშირებული სხვა საკითხებიც. მაგალითად, ცხინვალი დაახლოებით ერთსაათიან ელექტრომომარაგებას იღებდა დღეში. საქართველოს სხვა რაიონებიც ასეთივე სიტუაციაში იყვნენ და თვით თბილისშიც ელექტრომომარაგება არარეგულარული იყო, ხდებოდა ელექტროენერგიის მიწოდების ყოველდღიური შეწყვეტა. ისევე, როგორც ყოფილი საბჭოთა კავშირის სხვა ნაწილები, სამხრეთ ოსეთი განიცდიდა ცენტრალიზებული ეკონომიკური სისტემის კოლაფსის შედეგებს და სოფლის მეურნეობის გარდა, ინვესტიციები მცირე, ან საერთოდ არ იყო.

სხვა საკამათო სფერო ქართველებსა და ოსებს შორის ეკონომიკის დარგში, დაკავშირებული იყო საქონლის მიმოქცევასთან – რუსეთსა და საქართველოს შორის როკის გვირაბის და სამხრეთ ოსეთის მიერ კონტროლირებული ტერიტორიის გავლით, რაზეც ქართულ ხელისუფლებას კონტროლი არ ჰქონდა.

1995–1996 წლებამდე, სამშვიდობო ძალების საკონტროლო-გამშვები პუნქტებით მხარეები გამოცალკევებული იყო ერთმანეთისგან და ვაჭრობაც იშვიათი იყო, თუმცა, ცოტაოდენი კონტრაბანდული საქონელი საქართველოს მიმართულებით უკვე მიედინებოდა. 1996 წლის შემდეგ, ეს სიტუაცია რადიკალურად შეიცვალა და ვაჭრობა ორ მხარეს შორის გააქტიურდა.

ეუთო და ქართულ-ოსური კონფლიქტის გადაჭრის პროცესი

1992 წლის ბოლოს, ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის კომისია (CSCE) შეუდგა ამბიციური გეგმის შესრულებას „გრძელვადიანი მისიების“ დაწყებით, რაც შემდგომ ცნობილი გახდა საქართველოში ეუთო-ს მისიის სახელით. CSCE-ის მომხსენებელი მისია საქართველოში 1992 წლის 17–22 მაისს გაიგზავნა, მალევე, მას შემდეგ, რაც ქვეყანა ამ ორგანიზაციას შეუერთდა. მისიის დაარსების შესახებ გადაწყვეტილება მიღებულ იქნა CSCE-ის უფროსი ოფიციალური პირების საბჭოს მე-17 შეხვედრაზე, 1992 წლის ნოემბერში. ²⁸⁴ მისიის მანდატი  ერთი  თვის  შემდეგ შეთანხმდა, ²⁸⁵ როდესაც გადაწყდა, რომ მისიის ამოცანა იქნება „მოლაპარაკებების

284 OSCE CSO შეხვედრების ჟურნალი 2, დანართი 2, 1992 წლის 6 ნოემბერი.

285 ქართულ-ოსურ კონფლიქტთან დაკავშირებით, CSCE საბჭოს მიერ გაცემული მანდატის მიხედვით, მისიის მოვალეობა იყო „უფრო ფართო პოლიტიკური ჩარჩოს შექმნის ფასილიტაცია, რომელშიც შესაძლებელი იქნება პოლიტიკური დარეგულირების მიღწევა CSCE პრინციპების და

ხელშეწყობა საქართველოში კონფლიქტის მხარეებს შორის(…) პოლიტიკური დარეგულირების მიღწევის მიზნით.“²⁸⁶

მისიამ ²⁸⁷ მუშაობა 1992 წლის დეკემბერში დაიწყო და მნიშნელოვანია, რომ მცირე დროის განმავლობაში მოიპოვა ქართულ-ოსური კონფლიქტის ორივე მხარის მხარდაჭერა. ურთიერთგაგების მემორანდუმს საქართველოს მთავრობასთან ხელი მოეწერა 1993 წლის იანვარში, ხოლო სამხრეთ ოსეთის ხელმძღვანელობასთან ურთიერთგაგების მემორანდუმი შეთანხმებულ იქნა წერილების გაცვლით, 1993 წლის მარტში.

თავიდანვე, ეუთო-ს მისია საქართველოში იძულებული იყო შეგუებოდა ორ ფაქტს, რაც გავლენას ახდენდა მის მუშაობაზე. პირველი იყო, ის რომ 1992 წლიდან და შემდგომ, CSCE/OSCE თანმიმდევრულად უჭერდა მხარს საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას ყველა თავის ოფიციალურ დოკუმენტში. მისიას ეწოდებოდა მისია საქართველოში და განლაგებული იყო თბილისში. ეს არ ხიბლავდა სამხრეთ ოსეთის მხარეს, რომელიც, ხშირად ეჭვობდა, რომ მისია მიკერძოებული იყო. მიუხედავად ამისა, წლების განმავლობაში, CSCE/OSCE-მ მოახერხა ნდობის მოპოვება სამხრეთ ოსეთის მხარესაც. მეორე ფაქტორი იყო, რომ CSCE/OSCE პროცესში ჩაერთო სოჭის შეთანხმების ხელმოწერის შემდეგ. მართალია, სოჭის ხელშეკრულებით არ ყოფილა ნათლად დადგენილი, მაგრამ ხდებოდა მისი განმარტება ისე, (მხარეების მიერ შეთანხმების საფუძველზე შემდგომ დოკუმენტებში ინკორპორაციის გზით), რომ რუსეთის ფედერაცია იყო სამშვიდობო პროცესის მთავარი ფასილიტატორი. შერეული საკონტროლო კომისიის მექანიზმი უზრუნველყოფდა ოთხმხრივ განლაგებას, სადაც რუსეთის ფედერაცია მთავარი ფასილიტატორი იყო. თუმცა, CSCE/OSCE პროცესში მონაწილეობას მიესალმებოდნენ და, 1994 წლისთვის, მისი პოზიცია ასევე ფორმალიზებული იყო შერეული საკონტროლო კომისიის ჩარჩოს ფარგლებში.

მისიამ მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა მხარეებს შორის დიალოგის გაუმჯობესებაში, ნდობის ჩამოყალიბებაში, განსხვავებების შემცირებაში და, ფაქტობრივად, მხარეების შეთანხმებისკენ დაახლოებაში. მისი არსებობა იმის ნიშანი იყო, რომ საერთაშორისო

ვალდებულებების საფუძველზე; კონფლიქტის ყველა მხარესთან დიკუსიების ინტენსიფიკაცია, მრგვალი მაგიდების ორგანიზების ჩათვლით, დაძაბულობის წყაროების იდენტიფიცირებისა და აღმოფხვრისთვის; მონიტორინგის ფუნქციის შესასრულებლად ერთობლივ სამშვიდობო ძალებთან დაკავშირებით, სამხედრო ძალის მეთაურებთან კონტაქტის სათანადო ფორმების დამყარება, ინფორმაციის შეგროვება სამხედრო განლაგების ადგილზე, ცეცხლის შეწყვეტის არსებული დარღვევების მოკვლევა და ადგილობრივი მეთაურების ყურადღების მიპყრობა კონკრეტულ სამხედრო აქციებზე შესაძლო პოლიტიკურ გამოხმაურებასთან დაკავშირებით; აქტიური ჩართვა ახლად მოწვეულ ერთბლივ საკონტროლო კომისიაში.“ CSCE CSO შეხვედრების ჟურნალი 3, დანართი 1, 13 დეკემბერი, 1992 წ.

286 იქვე.

287 http://www.osce.org/georgia.

საზოგადოება დაინტერესებული იყო რეგიონში მშვიდობის ჩამოსაყალიბებლად. მისია ავსებდა და, გარკვეულწილად, აბალანსებდა რუსეთის როლს ქართულ-ოსურ სამშვიდობო პროცესში.

ევროკავშირი და ქართულ-ოსური კონფლიქტის გადაჭრის პროცესი

საქართველოსთან ევროკავშირმა საქმიანობა მალევე დაიწყო, 1992 წლის შემდეგ. ევროკომისიის დელეგაცია თბილისში, 1995 წელს გაიხსნა, ანალოგიური მისიების სომხეთსა თუ აზერბაიჯანში დაარსებამდე დიდი ხნით ადრე. იმ დროს ევროკავშირის მთავარი მუშაობა ჰუმანიტარული ხასიათის იყო. მისია უზრუნველყოფდა საქართველოსთვის ერთობ საჭირო დახმარებას მისი უახლესი ისტორიის ამ რთულ ეტაპზე. ევროკომისია ასევე ცდილობდა მოკრძალებული პოლიტიკური მხარდაჭერის უზრუნველყოფას საქართველოს ახლად შექმნილი დემოკრატიისთვის.²⁸⁸ თუმცა, 1997 წლამდე, ევროკავშირის ჩართულობა ქართულ-ოსურ კონფლიქტში, უმთავრესად, ხორციელდებოდა მის მიერ არასამთავრობო ორგანიზაციების ნდობის აღდგენის პროგრამების მხარდაჭერის მეშვეობით.

1995 წლის შემდეგ, შეინიშნებოდა რა, პროგრესი მოლაპარაკებებში ქართულ და სამხრეთ ოსურ მხარეებს შორის, ევროკავშირი ცდილობდა ამ პროცესის მხარდაჭერას კონფლიქტის შემდგომი ეკონომიკური რეაბილიტაციის ხელშეწყობის შეთავაზებით. 1997 წლის გაზაფხულზე, ევროკომისიის დელეგაცია ეწვია ცხინვალს, სამხრეთ ოსეთის ლიდერთან, ლუდვიგ ჩიბიროვთან შესახვედრად. 1997 წელს, ევროკომისიამ დაიწყო მცირე კვლევითი პროექტი ხელშეწყობის შესაძლო არეების დასადგენად. სამხრეთ ოსეთის მხარე პოზიტიურად ჩაერთო ამ პროცესში. ერთი მოსაზრება, რომელიც ყოველთვის საყურადღებო საკითხს წარმოადგენდა, ის იყო, რომ ევროკავშირის პროექტი სამხრეთ ოსეთში უნდა ყოფილიყო საქართველოსთვის მხარდაჭერის პაკეტის ნაწილი, რაც ნიშნავდა: პირველი, ქართველები უნდა დათანხმებოდნენ იმას, რომ ფულის ნაწილი დაიხარჯებოდა სამხრეთ ოსეთში; და მეორე, ოსები უნდა დათანხმებოდნენ, რომ მათ მიერ კონტროლირებულ ტერიტორიაზე დახარჯული თანხები წამოვიდოდა საქართველოსთვის გამიზნული საბიუჯეტო ხაზებიდან. შეიძლება გულახდილად ითქვას, რომ ყველა მხარეზე მნიშვნელოვანი პოზიციების მიუხედავად, ზოგადად, პრაგმატიზმი აღინიშნებოდა 2008 წლის კრიზისამდე და ორივე მხარისთვის მისაღები ენა შეთანხმებული იქნა იმ გაგებაზე დაფუძნებით, რომ ფული გამოყოფილი უნდა ყოფილიყო კონფლიქტის ხაზის ორივე მხარეს.²⁸⁹

288 http://www.delgeo.ec.europa.eu/en/about_us/about_us.html#therole%20of%20the%20Delegation 13.08.2009.

289 საქართველო: სამხრეთ ოსეთში ომის თავიდან აცილება. საერთაშორისო კრიზისის ჯგუფი, ევროპის მოხსენება Nr 159. თბილისი/ბრიუსელი ნოემბერი, 2004 წ., გვ. 19-20.

დასაწყისში, კონფლიქტის ორივე მხარის მიერ ევროკავშირი უმთავრესად აღიქმებოდა, როგორც ფინანსური მხარდაჭერის მნიშვნელოვანი წყარო. მისი ჩართულობის ზრდასთან ერთად, ევროკავშირის მიმართ მოთხოვნა იყო, უშუალოდ და ფართოდ ჩართულიყო კონფლიქტის გადაჭრის პროცესში.

1999 წლის ივლისში, შერეული საკონტროლო კომისია დაეთანხმა, რომ ევროკომისიას შეეძლო მის მიერ გამართულ შეხვედრებზე დასწრება, როგორც დამკვირვებელს, ეკონომიკურ საკითხებზე დისკუსიების დროს.²⁹⁰ ეს ფაქტობრივად, ადგილს აძლევდა ევროკომისიას მოლაპარაკებების მაგიდასთან და თუმცა, ფორმალურად არ ცვლიდა მოლაპარაკებების ფორმატს, ნამდვილად მოახდინა გავლენა მათს დინამიკაზე. შემდგომ, ასევე შეიქმნა ხელმძღვანელი კომიტეტი, ეკონომიკური რეაბილიტაციის პროგრამაზე ზედამხედველობისთვის. ევროკომისია ხელმძღვანელი კომიტეტის სრული წევრი იყო, ²⁹¹ და შემდგომში, გამოიყენა მისი არსებობა სხვა, ძირითადად, დასავლეთის დონორი ქვეყნების კომიტეტში ჩართვის გასაადვილებლად, ნაბიჯი, რომელიც ქართულმა მხარემ დადებითად მიიღო და უხმოდ მიიღეს რუსებმა და ოსებმა. ევროკომისია ცდილობდა გამოეყენებინა მისი მონაწილეობა შერეულ საკონტროლო კომისიაში, უფრო პრობლემურ საკითხებში მონაწილეობისათვის. 2002 წელს ევროკავშირი-ეუთო-ს ერთობლივი პროექტით შემოთავაზებული იყო დიდ გუფთაში ქართულ-ოსური ერთობლივი სავაჭრო კონტროლის ცენტრის შექმნა. ეს პროექტი თაროზე რჩებოდა გარკვეული დროის განმავლობაში და ნელ-ნელა, სხვადასხვა ფორმატშიც წამოიწია, მაგრამ რეალურად არასოდეს განხორციელებულა.²⁹²

მეორე რიგის ინიციატივები

ამ პერიოდში ეუთო-სა და ევროკავშირის მუშაობაში საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციების ახლებური ჩართულობა დაიწყო. 1994–2000 წლებში მნიშვნელოვანი ინოვაციური მუშაობა ჩატარდა ბრიტანული ორგანიზაციების მიერ -VERTIC და LINKS. ჩატარდა მაღალი პროფილის რამდენიმე შეხვედრა, სადაც ორი მხარის პოლიტიკოსები შეხვდნენ ერთანეთს, ხშირად, პირველად, შერეული საკონტროლო კომისიის ჩარჩოს ფარგლებს გარეთ.²⁹³

290 1999 წლის 23 ივლისის JCC სესიის 10 პროტოკოლის დანართი 4;

www.rrc.ge/law/Skkprot10dan4_1999_07_23_e.htm; 13.08.2009.

291 იხილეთ, მაგ. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=14668 და http://www.undp.org.ge/Projects/Osetibrief.pdf; ორივეს წვდომა: 14.08.2009.

292 ზოგადად, ევროპის კომისიის ხელშეწყობის შესახებ აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში იხ.: http://www.delgeo.ec.europa.eu/en/programmes/rehabilitation.html; 14.08.2009. იხ. აგრეთვე UN OCHA საქართველო „შენიშვნები სამხრეთ ოსეთის შესახებ მოხსენებასთან დაკავშირებით,“ იანვარი, 2004.

293 http://www.links-london.org/.

1997 წლის იანვარში, პროცესის ფარგლებში შესაძლებელი გახდა სამხრეთ ოსეთის დე- ფაქტო პარლამენტის სპიკერის, კოსტა ძუგაევის ვიზიტი თბილისში, სადაც ის შეხვდა პრეზიდენტ შევარდნაძეს და პარლამენტის სპიკერს, ზურაბ ჟვანიას. ასევე ჰქონდა ცალკე შეხვედრები ყველა პოლიტიკურ ფრაქციასთან საქართველოს პარლამენტში. ეს დარჩა უმაღლესი დონის ვიზიტად სამხრეთ ოსეთის ლიდერის მიერ თბილისში 1991– 1992 წლების საომარი მოქმედებების შემდეგ.²⁹⁴ ამ პერიოდის განმავლობაში, სამხრეთ ოსეთის მხარე ასევე პოზიტიურად ჩაერთო სხვა ინიციატივებში, რომლებსაც უძღვებოდა ნორვეგიის ლტოლვილთა საბჭო ²⁹⁵ და Mercy Corps-ის კონფლიქტების მართვის ჯგუფი (რომელსაც მჭიდრო კავშირები ჰქონდა ჰარვარდის უნივერსიტეტთან).²⁹⁶

მხარეებს შორის ნდობის აღდგენის საქმეში დამსახურების გარდა, ეს ინიციატივები ხელს უწყობდა სამხრეთ ოსური მხარის შესაძლებლობის გაზრდას ქართულ მხარესთან მათი მოლაპარაკებების მართვის და კონფლიქტების გადაჭრის საერთაშორისო გამოცდილების გაგების თვალსაზრისით. სამხრეთ ოსეთის მოხელეებს უმასპინძლეს ბოსტონსა და ლონდონში, გააცნეს ჩრდილოეთ ირლანდიაში მიმდინარე კონფლიქტის გადაჭრის პროცესები და კონსტიტუციური პროცესები და ძალაუფლების დელეგირება შოტლანდიაში.

1999 წლის შემდეგ, მეორე რიგის ინიციატივებს სიძნელეები შეექმნათ, ვინაიდან ერთი მხრივ, ქართული მხარე, როგორც ჩანს, ცდილობდა სამხრეთ ოსეთთან დაკავშირებული სამშვიდობო ინიციატივების ცენტრალიზებას, ხოლო მეორე მხრივ, ოსურ მხარეს ჰქონდა მზარდი რწმენა იმისა, რომ თბილისთან კავშირი და ურთიერთობები შესაძლო, მოსკოვიდან იყო მართული.

მეორე ფაზა: პროცესის „მიძინება“ (2000 – 2003)

1999 წელს, სამხრეთ ოსეთის ლიდერის, ლუდვიგ ჩიბიროვის პოპულარობა დაეცა. 1999 წლის ნოემბერში, სამხრეთ ოსეთში გაიმართა პირველი ანტი-სამთავრობო დემონსტრაციები, სადაც მოითხოვდნენ მის გადადგომას კატასტროფული ეკონომიკური სიტუაციისა და კერძოდ, ენერგომომარაგების არარსებობის გამო. 2001 წლის დეკემბერში, სამხრეთ ოსეთში ჩატარებულ დე-ფაქტო საპრეზიდენტო არჩევნებში,

294 სამხრეთ ოსეთის ლიდერი საქართველოში. Tbilisi. RFERL Newsline 16.01.1997 http://www.rferl.org/content/article/1141329.html; 14.08.2009. აგრეთვე, იხ.: საქართველოს პარლამენტის სპიკერი სამხრეთ ოსეთში. RFERL Newsline 21.01.1997. http://www.rferl.org/content/article/1141332.html

144 http://www.nrc.no.

296 http://www.mercycorps.org/countries/unitedstates/10703.

ჩიბიროვმა პირველ რაუნდში მესამე ადგილი დაიკავა და შემდგომ, ის შეცვალა  ედუარდ კოკოითმა, მოსკოვში მცხოვრებმა ოსმა ბიზნესმენმა.²⁹⁷

კონფლიქტის გადაჭრის პროცესის გაუარესება 1999 წლის შემდეგ დაიწყო. არა მხოლოდ არ ყოფილა შემდგომი შეხვედრები ორი მხარის ლიდერებს შორის, არამედ დელეგაციების დონემაც თანდათანობით დაიწია. ამასობაში, შერეული საკონტროლო კომისიის შეხვედრები, ძირითადად, ორიენტირებული იყო ეკონომიკურ საკითხებზე.

ერთი შეხედვით, კონფლიქტის გადაჭრის პროცესი გრძელდებოდა. ექსპერტების ჯგუფმა, სულ მცირე, ათი შეხვედრა ჩაატარა 1999-2003 წლებს შორის. პირველ ოთხ შეხვედრაზე იყო იმ რამდენიმე პრინციპის წინა პლანზე წამოწევის მცდელობები, რომლებზეც შესაძლებელი იქნებოდა მომავალი პოლიტიკური შეთანხმების დაფუძნება, მაგრამ საბოლოო ტექსტი არ ყოფილა შეთანხმებული, თუმცა იყო რაღაც პროექტები, სადაც ტექსტის ნაწილი შეთანხმებული იყო, ნაწილი კი, არა.²⁹⁸ ეს ძალისხმევებიც კი, შემდგომ დავიწყებულ იქნა. დროის გარკვეული მომენტის შემდეგ, ქართულ-ოსური სამშვიდობო პროცესი გადაიქცა კონფლიქტის მართვის პროცესად, პოლიტიკური გადაწყვეტილების გაურკვეველი დროით გადადებით. ზოგიერთი ანალიტიკოსის მიხედვით, მხარეებმა „მიაძინეს“ კონფლიქტის გადაჭრის პროცესი.

ერგნეთის ბაზარი – კონტრაბანდა, როგორც „ნდობის აღდგენის ღონისძიება“

1996-1998 წლებისთვის სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტის ზონაში უსაფრთხოების თვალსაზრისით, სიტუაციის თანდათანობითი სტაბილიზაცია მოხდა და გაუქმდა იმ საკონტროლო-გამშვები პუნქტების უმეტესობა, რომლებიც ორ მხარეს ყოფდა. ქართული ბაზრები უეცრად გაივსო სამხრეთ ოსეთის გავლით შემოტანილი რუსული საქონლით. არ ხდებოდა საბაჟო გადასახადის გადახდა, რაც საქართველოს სუსტ ეკონომიკას შემოსავლის მნიშვნელოვან წყაროს ართმევდა. ამ დროს კი, ოსებმა დაიწყეს ფულის კეთება სატრანზიტო გადასახადის შემოღებით როკის გვირაბის მათ მხარეზე. ამ უკანონო ვაჭრობის ცენტრად ერგნეთის ბაზარი მოგვევლინა, ტერიტორია სამხრეთ ოსეთისა და დანარჩენი საქართველოს ადმინისტრაციულ საზღვარზე, რომელიც

297 დე-ფაქტო საპრეზიდენტო არჩევნების მეორე რაუნდში 22 109 ამომრჩეველმა,  ანუ დარეგისტრირებული ელექტორატის 63% მონაწილეობა მიიღო არჩევნებში. ედუარდ კოკოითმა მიიღო 12 171 ამომრჩევლის ანუ 55% მხარდაჭერა; მისმა მეტოქემ მეორე რაუნდში, პარლამენტის თავმჯდომარემ სტანისლავ ქოჩიევმა მიიღო 9 009 ხმა ან 40,7%. სამხრეთ ოსეთის ქართველმა მოსახლეობამ არჩევნების ბოიკოტირება მოახდინა (იხ. „ბლექ სი პრეს“ მოხსენება 7 დეკემბერი, 2001წ). ედუარდ კოკოითი ნაკლებად იყო ცნობილი საქართველოში, რომ არაფერი ვთქვათ დანარჩენ სამყაროზე. როდესაც აირჩიეს – 38 წლისა იყო. საბჭოთა დროში ის კომკავშირის ცხინვალის განყოფილების მდივანი და ჭიდაობაში საქართველოს ჩემპიონი იყო. იგი აცხადებდა, რომ იბრძოდა 1991-1992 დაპირისპირების დროს („ბლექ სი პრეს“ 7 დეკემბერი, 2001წ).

298 იხ.: შეთანხმება (დეკლარაცია) ქართულ-ოსური კონფლიქტის მხარეებს შორის პოლიტიკური და სამართლებრივი ურთიერთობების ძირითად პრინციპებზე. პროექტი. სტატუსი 12.07. 2000 წ. მდგომარეობით. თამაზ დიასამიძე. შრ. ციტ. გვ. 364-365.

მოულოდნელად გადაიქცა ქართველებისა და ოსების სავაჭრო ადგილად. წარმატებულ პერიოდში, ყოველდღიურად, ბაზრობაზე 3000-მდე ადამიანი იყრიდა თავს, რათა თავისი ბიზნესი წარემართა.

ამის შედეგად საქართველოს ჩრდილოვანი ეკონომიკა კიდევ უფრო გაღრმავდა და სხვადასხვა ადამიანი, რომელსაც ადგილობრივ ხელისუფლებასთან და ზოგიერთს კი, შესაძლებელია სამშვიდობო პროცესთან ჰქონდათ კავშირი, ჩართული აღმოჩნდა ამ შემოსავლიან კონტრაბანდულ ოპერაციებში. ²⁹⁹ საქართველოს მთავრობის კონტრაბანდის გაკონტროლების ნებისმიერი მცდელობა ჩვეულებრივ, ოსეთის მხარის ბრალდებებით მთავრდებოდა, რომ ეს იყო მათი ეკონომიკის „ჩაძირვის“ პოლიტიკის ნაწილი და ირღვეოდა სოჭის ხელშეკრულება.³⁰⁰

პრაქტიკულად, ერგნეთის ბაზარი გადაიქცა სპონტანურ, თავისუფალ კვაზი-სავაჭრო ზონად, სადაც ოსები ქართველებზე ყიდიდნენ კონტრაბანდულ საქონელს, მათ კი, არ უწევდათ საბაჟო გადასახადის გადახდა. კონტრაბანდა, გავრცელებული ინფორმაციით მიდიოდა მეორე მიმართულებითაც, საქართველოდან რუსეთისკენ, მაგრამ მისი გავლენა გაცილებით დიდ, რუსულ ეკონომიკაზე შედარებით უმნიშვნელო იყო. სხვა საკითხია ის, საქართველოს ხელისუფლებამ, რომელიც სენსიტიურად აღიქვამდა ოსეთის სირთულეებს, ერგნეთის ბაზარი სამშვიდობო პროცესის ნაწილად მიიღო, თუ სხვა მიზეზების გამო დაუშვა მისი არსებობა. ნებისმიერ შემთხვევაში, წლების განმავლობაში საქართველოს მთავრობა იყო ძალიან პასიური ამ პრობლემაზე რეაგირების თვალსაზრისით.³⁰¹

ის ფაქტი, რომ ორი საზოგადოება აღარ იყო გაყოფილი და შეეძლოთ აღედგინათ ურთიერთობა, ვაჭრობის ჩათვლით, ცხადია, პოზიტიური მოვლენა იყო და ხშირად აღიქმებოდა, როგორც სამშვიდობო პროცესის წარმატების ნიშანი. თუმცა, ერგნეთის ბაზარს ასევე, შესაძლებელია ჰქონოდა ნეგატიური გავლენა კონფლიქტის მოგვარების პროცესზე:

• ზოგიერთ ადგილობრივ თანამდებობის პირს გაუჩნდა ერგნეთის კონტრაბანდულ ბაზრობაზე მონაწილეობის ინტერესი, რაც მათ აძლევდა საფუძვლიან ინტერესს პოლიტიკური და ლეგალური სტატუს-ქვოს შენარჩუნებაში. ერგნეთის, როგორც

„ქართულ-ოსური       მეგობრობის       სიმბოლოს,“       მაგრამ       აგრეთვე,                                       როგორც

299 ქართველი და ოსი ოფიციალური პირების დისკუსიისთვის, რომელიც ჩართული იყო ერგნეთის  ბაზრის არალეგალური ოპერაციებისთვის იხ. საქართველო, ომის თავიდან აცილება. შრ. ციტ.გვ. 10-11.

300იქვე, გვ. 11.

301 ალექსანდრე კუხიანიძე, ალეკო კუპატაძე, რომან გოცირიძე, კონტრაბანდა საქართველოს აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონების გავლით. თბილისი, 2004. ამერიკის უნივერსიტეტის ტრანსნაციონალური დანაშაულისა და კორუფციის ცენტრის კვლევის შესახებ მოხსენება. http://www.conflicts.rem33.com/images/Georgia/crim_geor_kukhian_kupatad.pdf; 14.08.2009.

არალეგალური შემოსავლის წყაროს დაცვა, შესაძლოა გამხდარიყო მათი მთავარი პრიორიტეტი;

• ამან საშუალება მისცა პრეზიდენტ შევარდნაძის პოლიტიკურ ოპოზიციას ნათლად გამოეხატა შეხედულება, რომ ქართულ-ოსური სამშვიდობო პროცესი, საერთოდ არ ყოფილა პროცესი, არამედ იყო კონტრაბანდული ოპერაცია, რომელიც პოლიციას უნდა აღეკვეთა; ეს, როგორც ჩანს, სააკაშვილის ხელისუფლების ნაწილის მიდგომა იყო; სააკაშვილი ხელისუფლებაში 2004 წელს მოვიდა;
• როგორც ჩანს, ამან გააღიზიანა საერთაშორისო თანამეგობრობის ნაწილი მაინც, და საგრძნობლად შეასუსტა მისი ენთუზიაზმი, კონფლიქტის მოგვარების პროცესში დასახმარებლად.³⁰²

საბოლოოდ, ერგნეთი საკუთარი თავისთვის მოხვეული პრობლემა გახდა. ბევრი ოსი, რომელსაც შემოსავლის სხვა წყარო არ გააჩნდა, კონტრაბანდულ საქმიანობაზე გახდა დამოკიდებული, როგორც ერთადერთ შემოსავალზე. შემდგომ, როდესაც ქართველებმა ერგნეთის ბაზარი დახურეს 2004 წლის ივნისში, ოსეთის ხელმძღვანელობამ ისევე, როგორც პოლიციამ არ აღიქვა ეს, როგორც კონტრაბანდის საწინააღმდეგოდ მიმართული ღონისძიება, არც ოსმა ხალხმა მიიღო ეს კარგად, როგორც ამას, შესაძლოა, საქართველოს ახალი ხელისუფლება ელოდა.

ამის ნაცვლად, ეს აღქმული იყო, როგორც კიდევ ერთი, არამეგობრული საქციელი აგრესიული ქართული სახელმწიფოს მხრიდან, რომელმაც ზიანი მიაყენა სამხრეთ ოსეთის ხალხს.³⁰³

კრიზისის საერთაშორისო ჯგუფი, თავის მოხსენებაში, რომელიც 2004 წლის ნოემბერში მომზადდა, ეთანხმებოდა, რომ „მთლიანობაში ერგნეთის ბაზარს უარყოფითი გავლენა ჰქონდა საქართველოს სამართლებრივ, პოლიტიკურ და ეკონომიკურ გარემოზე,“ მაგრამ ასევე ამტკიცებდა, რომ „მას ჰქონდა სულ მცირე, სამი სარგებელი. მართალია, შემოსავლების დიდი ნაწილი ადგილობრივი უფლებამოსილი პირების, სამართალდამცავებისა თუ „ბიზნეს საზოგადოების“ ელიტასთან მიდიოდა, ჩვეულებრივ მოქალაქეებსაც შეეძლოთ საარსებო სახსრების მოძიება ვაჭრობის საშუალებით, სამხრეთ ოსეთში არსებული მაღალი უმუშევრობისა და ცუდი ეკონომიკური მდგომარეობის ფონზე. ფასები ისეთ აუცილებელ საქონელზე, როგორიცაა, პური, ხელოვნურად დაბალი იყო, რადგან არ იყო გადასახადი. ყველაზე მნიშვნელოვანია, რომ ომის წლების შემდეგ, ბაზარი იყო საშუალება რიგითი ქართველებისა და ოსებისთვის შესახვედრად, კონტაქტების დასამყარებლად და

302 საქართველო: ომის თავიდან აცილება… შრ. ციტ., გვ.11.

303 საქართველო ახორციელებს ზეწოლას სამხრეთ ოსეთის ლიდერებზე. RFERL კავკასიის მოხსენება, ტ. 7, nr 25, 25.06.2004.

საერთო ინტერესების დასასახად.“³⁰⁴ მოხსენებაში აღნიშნული იყო, რომ ამის მსგავსად, ჩრდილოეთ ბოსნია-ჰერცეგოვინაში, ძირითადი გზის გასწვრივ, რომელიც ხორვატულ, ბოსნიურ და სერბულ დასახლებებს აერთებდა, 1996 წლიდან მოყოლებული „არიზონას ბაზარი“ წარმოადგენდა უნიკალური შეხვედრის ადგილს, რაც ხელს უწყობდა მშვიდობის აღდგენას და 2000 წლამდე, არც აქ იყო საბაჟო გადასახადების სისტემა ვაჭრობის დასარეგულირებილად.³⁰⁵

თუმცა, მიუხედავად კონფლიქტის ზონაში უსაფრთხოების სიტუაციის საგრძნობი გამოსწორებისა და ვაჭრობისა, რომელიც 2004 წლის ივნისამდე იყო აქტიური, კვლავ გაურკვეველი რჩებოდა სამხრეთ ოსეთის სტატუსი, რაც ნიშნავდა, რომ ქართულ-ოსური კონფლიქტი ისევ შორს იყო მოგვარებიდან.

მესამე ფაზა: შეცდომები და არასწორი წარმოდგენები (2004 – 2008)

2003 წლის ნოემბრის ვარდების რევოლუციის შემდეგ, ქართულ-ოსურმა ურთიერთობებმა            რადიკალური ცვლილება განიცადა. თავიდან, ახალმა პრემიერ-მინისტრმა, ზურაბ ჟვანიამ, ლიდერობა თავის თავზე აიღო ცხინვალთან მოლაპარაკებებში. 2004-2005 წლებში, საქართველოს ხელისუფლებამ გამოთქვა სურვილი მოეგვარებინა სამხრეთ ოსეთთან კონფლიქტი და აგრეთვე, გამოთქვა მოლოდინი, რომ როგორც ოსები, ისე რუსი შუამავლები თავიანთ წვლილს შეიტანდნენ ამ ძალისხმევაში. მოლაპარაკებებში საქართველოს პოზიცია ისეთი იყო, რომ თუ მის ტერიტორიულ მთლიანობას პატივის სცემდნენ (შესაბამისად, თუ სამხრეთ ოსეთი აღიარებდა, რომ ის საქართველოს ნაწილი იყო), სხვა ყველაფერზე შესაძლებელი იყო შეთანხმება.³⁰⁶

თუმცა, 2004 წლიდან 2008 წლის აგვისტოს შეიარაღებულ დაპირისპირებამდე, ქართული პოლიტიკა არ იყო ძალიან თანმიმდევრული. ერთი მხრივ, საქართველოს ლიდერები წარმოადგენდნენ სამშვიდობო გეგმებს, რათა მოეპოვებინათ საერთაშორისო მოწონება და მხარდაჭერა მათი შემდგომი განხორციელებისთვის; ისინი პირდებოდნენ

304 საქართველო: ომის თავიდან აცილება… შრ. ციტ., გვ.10-11.

305იქვე, გვ. 11.

306 გელა ბეჟუაშვილმა, საქართველოს უშიშროების საბჭოს მეთაურმა, JCC შეხვედრამდე მოსკოვში 2004 წლის 13 ივლისს, განაცხადა: „ამ კონფლიქტის მოგვარების საბოლოო შედეგი იქნება საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა.“ (იხ. BBC მონიტორინგი, 13 ივლისი, 2004 წ. ბეჟუაშვილის ინტერვიუ იმედი TV-ზე იგივე დღეს, ცნ BBCMNF00200040713e07d001md); მეორე მხრივ იმავე დღეს, სხვა ქართველმა ოფიციალურმა პირმა, სახელმწიფო მინისტრმა გიორგი ხაინდრავამ განაცხადა, რომ

„ჩვენ მზად ვართ მივცეთ სამხრეთ ოსეთს ისეთივე სუვერენიტეტი, რამდენიც ჩრდილოეთ ოსეთს აქვს რუსეთში. სამხრეთ ოსეთი ოდესღაც ოლქი იყო. ჩვენ მზად ვართ უფრო შორს წავიდეთ, მივცეთ უფლება, იყოს ავტონომიური რესპუბლიკა, ყველა გამომდინარე უფლებით.“ (იხ. BBC მონიტორინგი, 13 ივლისი, 2004, ხაინდრავას ინტერვიუ რადიოსთვის „ეხო მოსკვი“, ცნობა BBCSUP0020040713e07d003ux)

კონფლიქტის მხოლოდ მშვიდობიანი გზით მოგვარებას და გულწრფელ დახმარებას სთავაზობდნენ ოს მოსახლეობას, რათა მოეპოვებინათ მათი გული და გონება. ³⁰⁷ ამავდროულად, როგორც ჩანს, ისინი ცდილობდნენ გამოეყენებინათ ფსიქოლოგიური და სამხედრო ზეწოლაც კი (როგორც 2004 წლის აგვისტოში), სამხრეთ ოსეთში მცხოვრებ ხალხზე. ამ ქმედებებს ოსური მხარე ხშირად განიხილავდა ანტი-ქართული განწყობის ხელშემწყობ ძალად.

2004 წლის პირველი 6 თვის განმავლობაში, საქართველოს მთავრობა ორიენტირებული იყო აჭარის ავტონომიურ რეგიონში მიმდინარე მოვლენებზე, რომელსაც მართალია, არასდროს გამოუცხადებია დამოუკიდებლობა, როგორც აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთს, და გაცილებით უფრო იყო დაკავშირებული ქართულ სახელმწიფოსთან, მაგრამ დე- ფაქტოდ თბილისის კონტროლს მიღმა იყო, ედუარდ შევარდნაძის მმართველობის ძირითადი პერიოდის განმავლობაში. 2004 წლის 6 მაისს, აჭარის ლიდერი ასლან აბაშიძე მოსკოვში გაიქცა, თბილისის ცენტრალურ ხელისუფლებასთან რამდენიმეთვიანი დაპირისპირების შემდეგ. საქართველოს მთავრობამ, ისევე როგორც ქართველების ძირითადმა უმრავლესობამ, აღიქვა ცვლილებები აჭარაში, როგორც საქართველოს ტერიტორიური მთლიანობის აღდგენის დასაწყისი. ამ მოვლენებს შესაძლოა, აგრეთვე გავლენა ჰქონოდა ოსეთის მიერ საქართველოს ახალი სტრატეგიის აღქმაზე: ხშირ შემთხვევაში ოსეთის ლიდერები ბრალს სდებდნენ თბილისს სამხრეთ ოსეთში „აჭარის სცენარის“ განმეორების მცდელობაში.³⁰⁸

თაფლაკვერისა და მათრახის მიდგომა

2004 წლის შუაში სიტუაცია დაიძაბა, როდესაც 31 მაისს, შინაგან საქმეთა სამინისტროს რაზმებმა ცხინვალს გარშემო საკონტროლო-გამშვები პუნქტები მოაწყვეს, რათა შეეჩერებინათ კონტრაბანდა და ერგნეთის ბაზარი, რომელიც ოდესღაც ნდობის აღდგენის უკანასკნელ ზომად განიხილებოდა – ერთ ღამეში გაქრა.³⁰⁹

307 შეთავაზებები იყო ასევე, სამხრეთ ოსეთის ლიდერის მიმართ. ინტერვიუში რუსეთის სადგურთან НТВ Мир 2004 წლის 3 ივნისს, პრეზიდენტმა სააკაშვილმა არა მარტო შესთავაზა ედუარდ კოკოითს იმუნიტეტი, არამედ განაცხადა: „ვფიქრობ, მას შეეძლო გამხდარიყო საქართველოს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ლიდერი, და არ დარჩენილიყო ალყაშემორტყმულ საველე მეთაურად პატარა ანკლავში.“ (იხ. BBC მონიტორინგი, 3 ივნისი, 2004, ცნობა BBCMNF00240603e063004ed).

308 2004 წლის მაისში, საქართველოს ახალგაზრდული მოძრაობა „კმარა,“ მოქმედებდა, როგორც ვარდების რევოლუციის ერთ–ერთი ძალა, პრეზიდენტ შევარდნაძის გადადგომამდე. ის ასევე, ძალიან აქტიური იყო აჭარაში, ასლან აბაშიძის განდევნამდე და განზრახული ჰქონდა კონცენტრირება მოეხდინა სამხრეთ ოსეთზე, ედუარდ კოკოითის მხრიდან მწვავე რეაქციის პროვოცირებით. (იხ. „პრაიმ ნიუსში“, 24 მაისი, 2004, [ცნ: primene0020040524e05o00006].

309 Грузия проводит политику экономической блокады Южной Осетии (საქართველო ატარებს ეკონომიკური ბლოკადის პოლიტიკას სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ) http://www.kavkaz- uzel.ru/articles/56279 (რუსულად; 14.08.2009).

ძალის ამ დემონსტრირებამ პროტესტი გამოიწვია, როგორც მოსკოვის, ისე ცხინვალის მხრიდან, და განაპირობა შერეული სამშვიდობო ძალების მეთაურის სწრაფი მოთხოვნა, რომ მოეხსნათ ახალი საკონტროლო-გამშვები პუნქტები. 2004 წლის 1 ივნისს, რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ გამოსცა მკაცრად ფორმულირებული განცხადება, სადაც ნათქვამი იყო, რომ თბილისის „პროვოკაციულ ნაბიჯებს“ შეიძლება გამოეწვია „ძალზე ნეგატიური შედეგები.“ რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა განაცხადა, რომ საქართველოს მთავრობა იქნებოდა პასუხისმგებელი, მომავალში სიტუაციის გაუარესებასა ან „სისხლისღვრაზე“ რეგიონში. ³¹⁰ ოსების ნეგატიური რეაქცია ქართველების მიერ ძალის დემონსტრირებაზე თბილისმა მიიღო, როგორც რეაქცია კონტრაბანდის აღმოფხვრის მცდელობაზე.³¹¹

2004–2008 წლებში განვითარებული მოვლენების მიხედვით ჩანს, რომ საქართველოს მიერ ცხინვალის მარწუხებში მოქცევას თან ახლდა პარალელური პროცესი, რომელიც ოსების გადაბირებას ისახავდა მიზნად. იმავე დღეს, როდესაც უპირისპირდებოდა ოსეთის ხელმძღვანელობას და შერეულ სამშვიდობო ძალებს, პრეზიდენტმა სააკაშვილმა სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობას შესთავაზა პაკეტი, რომელიც ითვალისწინებდა პენსიის გადახდას საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან, სასწრაფო დახმარების უფასო სერვისს და უფასო სასოფლო-სამეურნეო სასუქს ოსი ფერმერებისთვის. საქართველომ ასევე დაიწყო რადიომაუწყებლობა ოსეთში, დღეში ორი საათის განმავლობაში.³¹²

ივნისის განმავლობაში გრძელდებოდა მცირე ინციდენტები და 2004 წლის 7 ივლისს, ქართულმა სამშვიდობო კონტიგენტმა დააკავა იარაღითა და ტყვია-წამალით დატვირთული 9 სატვირთო მანქანა, რომელიც რუსეთის სამშვიდობო ძალებს ეკუთვნოდა. ქართველები აცხადებდნენ, რომ რუსები ახდენდნენ ოსი სეპარატისტების შეიარაღებას, მაშინ როდესაც სამშვიდო ძალები ამტკიცებდნენ, რომ ეს იყო მათთვის განკუთვნილი მარაგი საკუთარი გამოყენებისთვის. მომდევნო დღეს, ოსმა სეპარატისტებმა ალყაში მოაქციეს ქართული სამშვიდობო ბატალიონის ორმოცდაათი

310 Сообщение для печати о ситуации вокруг Южной Осетии (პრეს-რელიზი სამხრეთ ოსეთის გარშემო სიტუაციის შესახებ) ცნ. nr. 1236-01-06-2004, 1.06.2004. http://www.mid.rU/brp_4.nsf/0/E389EB4B3E33A4EFC3256EA6005C1C61; რუსულად; 14.08.2009.

311 თბილისი აძლიერებს საკონტროლო–გამშვებ პუნქტებს ოსეთის კონფლიქტის ზონაში. „სივილ ჯორჯია,“ 31 მაისი, 2004, http://www.civil.ge/eng/article.php?id=7033&search=; 26.08.2009.

312 2004 წლის 30 ივნისს, საქართველოს გავლენიანმა უშიშროების მინისტრმა (შინაგან საქმეთა ყოფილი მინისტრი), ვანო მერაბიშვილმა მოუწოდა სახელმწიფო სტრატეგიის შეცვლისკენ სამხრეთ ოსეთთან დაკავშირებით. მან თქვა, რომ საქართველომ უნდა უჩვენოს საერთაშორისო საზოგადოებას, რომ ის მხარს უჭერს სამხრეთ ოსეთში სამშვიდობო პოლიტიკას, ამავე დროს იმის ნათლად ჩვენებით, რომ არ მოითმენს ოსეთის ლიდერის, ედუარდ კოკოითის ქმედებებს (იხ. მოხსენება „პრაიმ ნიუსში“, 30 ივნისი, 2004, ცნობა primene0020040630e06u0002).

მებრძოლი. რუსულმა ტელევიზიამ აჩვენა დაჩოქილი ქართველი ჯარისკაცები ოსეთის დედაქალაქ ცხინვალში. ერთი დღის შემდეგ ისინი გაათავისუფლეს.

10 ივლისს, პრეზიდენტმა სააკაშვილმა, სამხედრო აკადემიაში ახლადდანიშნული ოფიცრების აღლუმზე სიტყვით გამოსვლისას თქვა, რომ საქართველო „ძალიან მალე დაიბრუნებს ცხინვალზე კონტროლს (…) ვერაფერი შეაფერხებს ამ პროცესს.“ „თუმცა,“ დაამატა მან, „ჩვენ ყველაფრისთვის უნდა ვიყოთ მზად.“³¹³ პარალელურად კი, თითქმის ყოველ ღამე იყო სროლები, სადაც ქართველი, ოსი და რუსი სამშვიდობო ძალები იყო ჩართული. ორივე მხარეს აფერხებდა როკის გვირაბიდან ცხინვალამდე, გზის გასწვრივ სატრანსპორტო მოძრაობა.

2004 წლის 14 ივლისს, ³¹⁴ და განმეორებით, 30 ივლისს ³¹⁵ გაიმართა შერეული საკონტროლო კომისიის (JCC) საგანგებო შეხვედრები კრიზისის გადალახვის გზების მოსაძიებლად. თუმცა, ეს პროცესი წარმატების გარეშე დასრულდა და აგვისტოში ინციდენტები უფრო სერიოზული გახდა, როდესაც მხარეებმა დაიწყეს ყუმბარმტყორცნებისა და მსუბუქი არტილერიის გამოყენება.

ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებას მიაღწიეს შერეული საკონტროლო კომისიის რიგგარეშე შეხვედრაზე, 2004 წლის 13 აგვისტოს და შესაბამის ხელშეკრულებას ხელი მოაწერეს საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა ზურაბ ჟვანიამ და სამხრეთ ოსეთის დე- ფაქტო ლიდერმა ედუარდ კოკოითმა.³¹⁶ თუმცა, შეტაკებები აგვისტოს განმავლობაში გაგრძელდა; ეს იყო იმის მაგალითი, რომ შერეული საკონტროლო კომისიას მიუხედავად შეზღუდვებისა, მაინც ჰქონდა პოტენციალი, ყოფილიყო კონფლიქტის მართვის პრაქტიკული (ეფექტიანი თუ არა) მექანიზმი. თუმცა, 2004 წლის ზაფხულის მოვლენებმა ქართულ და ოსურ მხარეებს შორის ვითარება გააუარესა და გაანადგურა ნდობის აღდგენის სამუშაოების დიდი ნაწილი, რომელზეც დიდი მონდომებითა და მოთმინებით მიდიოდა მუშაობა გასული ათწლეულის განმავლობაში.³¹⁷ მთლიანობაში,

313სააკაშვილი იფიცებს, რომ სამხრეთ ოსეთზე კონტროლს „მალე“ დაიბრუნებს. „სივილ ჯორჯია“, 10 ივნისი, 2004 http://www.civil.ge/eng/article.php?id=7377&search=; 26.08.2009.

314 შერეული საკონტროლო კომისიის (JCC) სპეციალური სხდომის ოქმი nr 33 საქართველო-ოსეთის კონფლიქტის გადაჭრის შესახებ. თამაზ დიასამიძე.შრ. ციტ., გვ. 499-500.

315 რამდენიმე დაჭრილი ქართულ და ოსურ ძალებს შორის შეტაკებაში… მაგრამ მოლაპარაკებები შეუფერხებლად გრძლელდება. RFERL Newsline 2.08.2004 http://www.rferl.org/content/article/ 1143212.html; 14.08.2009. ასევე, იხ.: თამაზ დიასამიძე, ერთობლივი კონტროლის კომისიის (JCC) სხდომის თანათავმჯდომარის ოქმი nr 35 საქართველო-ოსეთის კონფლიქტის გადაჭრის შესახებ,შრ. ციტ., გვ. 502.

316 თამაზ დიასამიძე, შერეული საკონტროლო კომისიის (JCC) რიგგარეშე სხდომის ოქმი nr 36 საქართველო-ოსეთის კონფლიქტის გადაჭრის შესახებ,შრ. ციტ., გვ. 505.

317 2007 წლის 17 თებერვალს, ქართულმა გაზეთმა „24 საათი“ ახსენა 2004 წლის აგვისტოს მოვლენები და დაუშვა, რომ „ამ მოვლენებმა სერიოზულად შეარყია ოსეთის საზოგადოების პროქართული ნაწილის საქართველოს სახელმწიფოს რწმენა, ანტიქართული ნაწილი უფრო რადიკალური გახადა და გააძლიერა ედუარდ კოკოითის მთავრობა“ (იხ. BBC მონიტორინგი, 19 თებერვალი, 2007 წ. (ცნობა

რამდენიმე ათეული ქართველი და ოსი ჯარისკაცი, პოლიციელი თუ მშვიდობიანი მოქალაქე დაიღუპა შეტაკებების დროს. ასევე დაიღუპა რამდენიმე რუსი სამშვიდობო ძალების წარმომადგენელი.

2004 წლის ზაფხულის მოვლენები იყო ქართველების თაფლაკვერისა და მათრახის სტრატეგიის პირველი მაგალითი: ერთი მხრივ, მცდელობა, მოეპოვებინათ ოსების სიმპათია (ვიდრე ზეწოლა განხორციელდებოდა ედუარდ კოკოითის მმართველობაზე). ოსები ამტკიცებენ, რომ კოკოითი მზად იყო შეხვედრებისთვის „ახალგაზრდა პრეზიდენტ სააკაშვილთან“ 2004 წელს მისი არჩევის შემდეგ, მაგრამ ეს მცდელობები უგულებელყოფილი იყო.³¹⁸ ედუარდ კოკოითი და მიხეილ სააკაშვილი არ შეხვედრიან ერთმანეთს, თუმცა, 2004 -2005 წლებში შედგა სამი შეხვედრა კოკოითსა და ზურაბ ჟვანიას შორის.

გაერო-ს გენერალური ასამბლეის სესიაზე გამოსვლისას, 2004 წლის 21 სექტემბერს, ნიუ-იორკში, პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა შესთავაზა სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის კონფლიქტების ახალი „ეტაპობრივად დარეგულირების გეგმა.“ მან გამოყო სამი ეტაპი, რომლებიც მისი თქმით, ამ კონფლიქტების „სწრაფად გადაჭრისთვის იყო შემუშავებული:“ კერძოდ, ნდობის აღდგენა და დევნილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნება; კონფლიქტის ზონების დემილიტარიზაცია; სეპარატისტული რეგიონებისთვის „ფართო ავტონომიის“ შეთავაზება, საერთაშორისო გარანტიებით.³¹⁹

თუმცა, პრეზიდენტმა სააკაშვილმა აგრეთვე განაცხადა, რომ სეპარატისტული რეგიონები საქართველოში იყო „შავი ხვრელები, სადაც ყვაოდა კრიმინალი, ნარკოტრაფიკი, იარაღით ვაჭრობა და უპირველეს ყოვლისა, ტერორიზმი.“ „უკანონობის ამ ზონებს გააჩნია პოტენციალი, გავლენა მოახდინოს ევროპის უსაფრთხოებაზე, თუ გადაუჭრელი დარჩება (…) [საერთაშორისო თანამეგობრობას] არ შეუძლია თავდაცვის რისკის იგნორირება, რომელიც ამ შავი ხვრელებიდან და კონტრაბანდისტების თავშესაფრებიდან მომდინარეობს,“ დაამატა მან.³²⁰

2004 წლის 5 ნოემბერს, ზურაბ ჟვანიამ და ედუარდ კოკოითმა მოლაპარაკება გამართეს სოჭში. თავიდან მას ესწრებოდნენ რუსეთის, ჩრდილოეთ ოსეთის და ეუთო-ს წარმომადგენლები, შემდეგ კი, ეს შეხვედრა პირისპირ გაიმართა. შედეგი:

BBCSUP00200070219e32j00xe).

318 Южная      Осетия      готова      к      переговорам      (სამხრეთ       ოსეთი      მზადაა                   მოლაპარაკებებისთვის), http://www.kavkaz- uzel.ru/articles/47933 რუსულად; 14.08.2009.

319 http://www.un.org/webcast/ga/59/statements/geoeng040921.pdf 14.08.2009.

320 იქვე.

ურთიერთგაგება, რაც ახალი სამშვიდობო მოლაპარაკებების დასაწყისის იმედს იძლეოდა.³²¹

2005 წლის დასაწყისში, საქართველოს პრეზიდენტი გამოვიდა ახალი სამშვიდობო ინიციატივით, რომელიც შეიძლება განვიხილოთ, როგორც 2004 წლის სექტემბრის

„მოგვარების გეგმის“ უფრო დამუშავებული და დახვეწილი ვერსია. ის ზოგადად, აღქმული იყო, როგორც სამხრეთ ოსეთში დეტალური და ყოვლისმომცველი კონფლიქტის მოგვარების შემოთავაზება. პირველად, პრეზიდენტმა სააკაშვილმა წარადგინა იგი თავის მიმართვაში, ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეაზე სტრასბურგში, 2005 წლის 26 იანვარს. კერძოდ, შემოთავაზება ითვალისწინებდა, ფართო ავტონომიას სამხრეთ ოსეთისთვის – „სინამდვილეში იმაზე ფართოს, ვიდრე ეს გათვალისწინებულია ჩრდილოეთ ოსეთისთვის“ რუსეთის ფედერაციის მიერ. ამასთან, გათვალისწინებულია ფუნქცია საქართველოს ცენტრალურ საპარლამენტო, სასამართლო და სამთავრობო სტრუქტურებში.³²² ის ითვალისწინებდა მოლაპარაკებებს თავისუფალი ეკონომიკური ზონების შექმნასთან დაკავშირებით, ისევე, როგორც სპეციალურ    უფლებებზე    განათლებისა    და    კულტურის    სფეროებში.    შეეხო   რა,

„წარსულის შეცდომებს,“ ის სთავაზობდა სპეციალურ კანონს, 1990-1992 წლების კონფლიქტის მსხვერპლთა ქონების რესტიტუციის შესახებ, ერთ სპეციალურ კომისიას ქონებასთან დაკავშირებული გადაუჭრელი საკითხების განსახილველად და მეორეს – მოსახლეობის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულებში ბრალდებების განსახილველად. შეთავაზება უნდა აღსრულებულიყო კონფლიქტის მოგვარების 3-წლიან, გარდამავალ პერიოდში, საერთაშორისო დახმარებითა და გარანტიებით.³²³

2005 წლის 10 ივლისს, საქართველოს მთავრობამ ბათუმში უმასპინძლა მსხვილ საერთაშორისო კონფერენციას სამხრეთ ოსეთის საკითხზე. თავის გამოსვლაში, კონფერენციის გახსნაზე, პრეზიდენტმა სააკაშვილმა სამხრეთ ოსეთისთვის გაკეთებული ზემოხსენებული შეთავაზება აღწერა, როგორც „საოცნებო ჩამონათვალი,“ რომელიც ცხინვალს აძლევდა ყველაფერს, რაც მას სურდა, დამოუკიდებლობის გარდა. სამხრეთ ოსებმა უარყვეს მშვიდობის შეთავაზება და უარი განაცხადეს ბათუმის შეხვედრაზე დასწრებაზე. მათი მთავარი მიზეზი ის იყო, რომ არც ჩრდილოეთ ოსები და არც რუსები მიწვეულები არ იყვნენ. ამას მოჰყვა კიდევ ერთი ცხელი ზაფხული –

321 საქართველო ისევ იღებს ვალდებულებას სამხრეთ ოსეთიდან ქვედანაყოფების გაყვანის თაობაზე… მაგრამ ვერ ჭრის სტატუსის საკითხს. RFERL Newsline 8.11.2004. http://www. rferl.org /content/ article/ 1143278.html; 14.08.2009.

322 http://www.coe.int/T/E/Com/Files/PA-Sessions/janv-2005/saakashvili.pdf; 14.08.2009.

323 იქვე.

შეტაკებებით, ადამიანთა გატაცებებითა და მკვლელობებით, რაშიც ორივე მხარე ერთმანეთს ადანაშაულებდა.³²⁴

11 ოქტომბერს, საქართველოს პარლამენტმა გამოსცა რეზოლუცია, რომელიც საქართველოს მთავრობას ინსტრუქციას აძლევდა მიეღო ზომები რუსი სამშვიდობო ძალების სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტის ზონებიდან გაყვანის დასაწყებად, „თუ სამშვიდობო ძალების მუშაობა არ გაუმჯობესდებოდა 2006 წლის თებერვლამდე.“³²⁵

2005 წლის 27 ოქტომბერს, ეუთო-ს მუდმივმოქმედი საბჭოს სპეციალურ სხდომაზე ვენაში, ახალმა პრემიერ-მინისტრმა ზურაბ ნოღაიდელმა წარმოადგინა სამოქმედო გეგმა, სადაც გამოკვეთა საქართველოს ხელისუფლების მიზნები უახლოესი 15 თვის განმავლობაში და ნაბიჯები კონფლიქტის სრულად მოგავრებისკენ. აშშ და ევროკავშირი მიესალმნენ ამ სამოქმედო გეგმას, რომელიც ითვალისწინებდა რადიკალურ ცვლილებებს კონფლიქტის მოგვარებისა და კონფლიქტის მართვის მექანიზმში, შერეული საკონტროლო კომისიის ფორმატის ჩათვლით. ის, სხვა მრავალთა შორის, ითვალისწინებდა ახალი ჩარჩოს შექმნას კონფლიქტის მოგვარების პროცესში ეუთო-ს, ევროკავშირის, აშშ-სა და რუსეთის ფედერაციის მონაწილეობით.³²⁶ საქართველოს ეს წინადადება დაუყოვნებლივ უარყვეს როგორც რუსეთის, ისე ოსეთის მხარეებმა, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ შერეული საკონტროლო კომისიის მექანიზმი იყო კონფლიქტის მოგვარების ერთადერთი ეფექტიანი გზა.³²⁷

ვიდრე თბილისი დაკავებული იყო თავისი ახალი სამშვიდობო გეგმების პროპაგანდით, ოსებმა შეინარჩუნეს ე. წ. სამეტაპიანი სამშვიდობო გეგმა: ნდობის აღდგენა, კონფლიქტის ზონის დემილიტარიზაცია და სამხრეთ ოსეთის პოლიტიკური სტატუსის განხილვა, რომელიც პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა წარადგინა გაერო-ში 2004 წლის სექტემბერში და მოგვიანებით, 2005 წლის იანვარში ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეაზე (PACE).³²⁸ 24-25 ოქტომბერს, შერეული საკონტროლო კომისიის სხდომაზე მოსკოვში როგორც რუსეთმა, ისე სამხრეთ ოსეთმა მხარი დაუჭირა კონფლიქტის

324 საქართველო ისევ სთავაზობს ოსეთს „ფართო ავტონომიას.“ სამხრეთ ოსეთის ლიდერების არყოფნა. RFERL Newsline 11.07.2005. http://www.rferl.org/content/article/1143435.html; 14.08.2009. იხ. ასევე: Глава Грузии готов конституционно предоставить Южной Осетии полную автономию (საქართველოს ლიდერი მზადაა მიანიჭოს სამხრეთ ოსეთს სრულმასშტაბიანი ავტონომია). http://www.kavkaz-uzel.ru/articles/78481 (რუსულად; 14.08.2009).

325 საქართველოს პარლამენტი გამოსცემს ულტიმატუმს რუსი სამშვიდობო ძალების მიმართ… რასაც რუსეთის მინისტრები კონტრპროდუქტიულს უწოდებენ. RFERL Newsline 12.10.2005. http://www.rferl.org/content/article/1143498.html; 14.08.2009.

326 http://www.osce.org/documents/pc/2005/10/16791_en.pdf; 14.08.2009.

327 რუსეთი, სამხრეთ ოსეთი უარყოფენ საქართველოს ახალ სამშვიდობო ინიციატივას. RFERL Newsline 1.11.2005. http://www.rferl.org/content/article/1143511.html; 14.08.2009.

328 იქვე.

მოგვარების ამ გეგმას.³²⁹ შერეული საკონტროლო კომისიის სხდომაზე კომენტირებისას, რუსეთის სპეციალურმა წარმომადგენელმა ვალერი კენიაკინმა 26 ოქტომბერს განაცხადა, რომ მიუხედავად მწვავე დებატებისა, როგორც ჩანს, მოხდებოდა

„შეთანხმება“ „სამეტაპიან სქემაზე.“ კენიაკინის აღწერა შეესაბამებოდა, მაგრამ ზუსტად არ ასახავდა პრეზიდენტი სააკაშვილის მიერ ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეაზე შეთავაზებულ სამშვიდობო გეგმას, რომელიც თავის დროზე უარყო სამხრეთ ოსეთმა, ხოლო რუსეთის ფედერაციამ თავი შეიკავა მხარდაჭერისგან.³³⁰

საქართველოს მინისტრმა კონფლიქტების მოგვარების საკითხებში გიორგი ხაინდრავამ, რომელსაც მხედველობაში ჰქონდა ეს სამშვიდობო მოლაპარაკებები, მათ შორის, შერეული საკონტროლო კომისიის ბოლო სხდომაც, 2005 წლის 28 ოქტომბერს განაცხადა, რომ ისინი აღსანიშნავი იყო როგორც „გარღვევა, ფურცელზე მაინც.“ ³³¹ ხაინდრავას ოპტიმიზმი დიდხანს არ გაგრძელებულა. შერეული საკონტროლო კომისიის შემდეგ შეხვედრაზე, რომელიც 16 ნოემბერს, ლუბლიანაში გაიმართა, სადაც რუსებმა, რომლებიც ცხადად აღშფოთებული იყვნენ საქართველოს მცდელობით, შეეცვალათ შერეული საკონტროლო კომისიის ფორმატი, გაფრთხილების გარეშე გამოაცხადეს, რომ ისინი სთავაზობდნენ შერეული საკონტროლო კომისიის შემდეგი სხდომის რუსეთის, საქართველოს, სამხრეთ და ჩრდილოეთ ოსეთის პრეზიდენტების მონაწილეობით გამართვას. ³³² ელჩმა ვალერი კენიაკინმა განაცხადა, რომ ასეთი შეხვედრა „ახალ იმპულსს მისცემდა მოლაპარაკებების პროცესს.“ საქართველოს მხარემ უარი განაცხადა ამ შემოთავაზებაზე და ასევე (როგორც იტყობინებიან), პრეზიდენტ სააკაშვილსა და ედუარდ კოკოითს შორის პირდაპირი შეხვედრის იდეაზე. ამის ნაცვლად, ქართველები ამ უკანასკნელს სთავაზობდნენ ზურაბ ნოღაიდელთან შეხვედრას, რაზეც ედუარდ კოკოითმა უარი განაცხადა.³³³

2004 წლის შემდეგ, ქართველები უპირატესობას ანიჭებდნენ არასამთავრობო ორგანიზაციებს, ვინაიდან მიჩნდათ, რომ ისინი უფრო მეტ სარგებელს მოიტანდნენ სამხრეთ ოსეთში თავიანთი პოლიტიკური და კონსტიტუციური პაკეტების

329 თამაზ დიასამიძე, შერეული საკონტროლო კომისიის (JCC) სპეციალური სხდომის ოქმი nr 45 საქართველო-ოსეთის კონფლიქტის გადაჭრის შესახებ.შრ. ციტ., გვ. 534-535.

330 რუსეთი       ხედავს      საქართველო-ოსეთის        კონფლიქტის       დარეგულირების       სამეტაპიან                            სქემას.

http://www.regnum.ru/news/534206.html; რუსულად; 14.08.2009.

331 http://www.civil.ge/eng/article.php?id=11069; 14.08.2009.

332 სამხრეთ ოსეთის საუბარი არადამაჯერებელია; სამხრეთ ოსეთის ლიდერი უარყოფს საქართველოს მოთხოვნებს, სამშვიდობო შემოთავაზება. RFERL Newsline 18.11.2005. http://www.rferl.org/content/article/1143522.html;14.08.2009.

333 თამაზ დიასამიძე, შერეული საკონტროლო კომისიის (JCC) სპეციალური სხდომის ოქმი 46 საქართველო-ოსეთის კონფლიქტის გადაჭრის შესახებ.შრ. ციტ., გვ. 540-541. ასევე, იხ.: Встреча президента Южной Осетии и премьер-министра Грузии не состоится (არ შედგება შეხვედრა სამხრეთ ოსეთის პრეზიდენტსა და საქართველოს პრემიერ-მინისტრს შორის). http://www.kavkaz- uzel.ru/articles/85146 (რუსულად; 17.08.2009).

განსაზღვრისათვის; მათ არ განიხილავდნენ როგორც სამხრეთ ოსეთის მხარესთან კომუნიკაციის ალტერნატიულ საშუალებას. მეორე მხრივ, ოსები – განსაკუთრებით

„ფერადი რევოლუციების“ შემდგომ პერიოდში, ეჭვის თვალით უყურებდნენ არასამთავრობო ორგანიზაციებს და ყველა ღონისძიებაზე მათი ნებისმიერი ქმედების წინააღმდეგი იყვნენ და აღიქვამდნენ, როგორც შერეული საკონტროლო კომისიის ფორმატის კონკურენტს.

2005 წლის დეკემბერში, როგორც საქართველო, ისე სამხრეთ ოსეთი, კონფლიქტის მოგვარების საკუთარი, განსხვავებული ხედვის გატარებას ცდილობდნენ. ქართულმა მხარემ წარმოადგინა თავისი შეხედულებები ეუთო-ს მინისტრთა საბჭოს სხდომაზე ლუბლიანაში.³³⁴

სამხრეთ ოსეთის მხარემ გამოხატა საკუთარი პოზიცია ახალ შეთავაზებაში სათაურით

„სამხრეთ ოსეთის პრეზიდენტის ინიციატივა ქართულ-ოსური კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარებისთვის,“ რომელიც გადმოსცა ეუთო-ს სახელმწიფოთა ლიდერებისთვის გაგზავნილ წერილში, 12 დეკემბერს. შეთავაზებას ჰქონდა ბევრი საერთო ადრე წარმოდგენილ ქართულ შეთავაზებასთან და მისგან გამომდინარეობდა სამ ეტაპიანი გეგმა: (ა) დემილიტარიზაცია, ნდობის აღდგენა და თავდაცვის გარანტიები; (ბ) სოციალური და ეკონომიკური რეაბილიტაცია და (გ) პოლიტიკური დარეგულირება. თუმცა, „ეშმაკი დეტალებშია“, რადგან ოსები თვლიდნენ, რომ გეგმის მესამე ნაწილის შესრულება დიდი ხნის, შესაძლოა ათწლეულების განმავლობაში გაგრძელებულიყო. ქართველებს დროის გაცილებით მცირე ჩარჩო ჰქონდათ, რომელიც თვეებს მოიცავდა და არა წლებს.³³⁵

2006 წელს, საქართველომ გადადგა ნაბიჯები კონფლიქტთან დაკავშირებულ კიდევ ერთ საკითხში: ყველა იძულებით გადაადგილებული პირის/ლტოლვილის დაბრუნება. საქართველომ აიღო პასუხისმგებლობა, მიეღო ქონების რესტიტუციის კანონი 1999 წელს, ევროპის საბჭოში შესვლისას. 2006 წლის მაისში პარლამენტში „ქართულ-ოსური კონფლიქტის მსხვერპლთათვის კომპენსაციის, რესტიტუციისა და უფლებების აღდგენის“ კანონპროექტი იქნა წარდგენილი. ის აღიარებდა იძულებით გადაადგილებული პირების/ლტოლვილების უფლებას, დაბრუნებულიყვნენ საკუთარ სახლებში, თუ მათ ამის სურვილი ჰქონდათ და თუ დაადასტურებდნენ მათი საკუთრების უფლებას.³³⁶

334 საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს მეთაურის თქმით, სამშვიდობო ძალების რადიკალური ტრანსფორმაცია უნდა მოხდეს. http://www.kavkaz-uzel.ru/articles/85098 რუსულად,17.08.2009.

335 საქართველოს პრემიერ-მინისტრი დარწმუნებულია, რომ ედუარდ კოკოითის წინადადებები კონფლიქტის გადაჭრასთან დაკავშირებით სამხრეთ ოსეთში, ემთხვევა თბილისის გეგმას). http://www.kavkaz-uzel.ru/articles/86519; რუსულად, წვდომა: 17.08.2009.

336 საქართველო სთავაზობს კანონპროექტს რესტიტუციის შესახებ სამხრეთ ოსეთში. Georgia Proposes Draft

ოფიციალური ქართული წყაროები ამტკიცებენ, რომ 60 000 ეთნიკური ოსი იძულებული იყო, დაეტოვებინა სამხრეთ ოსეთი და საქართველოს სხვა ნაწილი 1989-1992 წლების კონფლიქტის შედეგად, რომელთა უმეტესობამაც თავშესაფარი ჩრდილოეთ ოსეთში იპოვა. 10 000-მდე ეთნიკურმა ქართველმა დატოვა სამხრეთ ოსეთი. წარდგენილი კანონი ითვალისწინებდა 18-კაციანი სამმხრივი კომისიის შექმნას, რომელიც განიხილავდა კონფლიქტის მსხვერპლთა საჩივრებს. კომისიის ექვს ადგილს, რომლებიც თბილისში უნდა ყოფილიყო განლაგებული, საერთაშორისო ორგანიზაციების წარმომადგენლები დაიკავებდნენ. კომისიის ამ წევრებს კი, უნდა აერჩიათ ორივე მხარის (ქართული და სამხრეთ ოსური) ექვს-ექვსი წარმომადგენელი ღია კონკურსის საფუძველზე. ³³⁷ ოსურმა მხარემ დოკუმენტი დაახასიათა, როგორც საქართველოს მთავრობის „კიდევ ერთი პიარ-კამპანია,“ რომელიც ვერ დაეხმარება იძულებით გადაადგილებულ პირებს/ლტოლვილებს. ³³⁸ 2006 წლის 30 დეკემბერს, საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი, მაგრამ სამხრეთ ოსურ მხარეს არ მიუღია მასში მონაწილეობა, და ის ძირითადად, დარჩა, როგორც სიმბოლური ქართული ჟესტი.³³⁹

ორივე მხარე აგრძელებდა ფსონების გაზრდას მთელი 2006 წლის განმავლობაში. 15 თებერვალს, საქართველოს პარლამენტმა მიიღო რეზოლუცია, რომელიც ავალებდა მთავრობას ჩაენაცვლებინა რუსი სამშვიდობო ძალები სამხრეთ ოსეთში „ეფექტიანი საერთაშორისო სამშვიდობო ოპერაციით,“ ³⁴⁰ – 9 თებერვალს, მიუხედავად ეუთო-ს მიმართ აშშ-ის ელჩის გაფრთხილებისა, რომ შერეული სამშვიდობო ძალების გაყვანა სამხრეთ ოსეთიდან „შეიძლება გამხდარიყო დესტაბილიზაციის მიზეზი.“³⁴¹

შეგრძნება, რომ ხაზი გაავლეს, სამხრეთ ოსეთშიც გაუჩნდათ.

2006 წლის 26 აპრილს, დე-ფაქტო „სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკის პარლამენტმა“ მიიღო ორი რეზოლუცია: „1989–1992 წლებში სამხრეთ ოსების გენოციდის შესახებ დეკლარაცია“ და „1989–1992 წლების მოვლენების პოლიტიკური და სამართლებრივი შეფასების“ შესახებ რეზოლუცია. ორივე რეზოლუცია გამიზნული იყო 1989–1992

Law on S. Ossetia Restitution. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=12596; 17.08.2009.

337 იქვე.

338 სამხრეთ ოსეთი უარყოფს თბილისის კანონპროექტს რესტიტუციის შესახებ. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=12387; 17.08.2009.

339 საქართველოში მიიღეს კანონი „რესტიტუციის შესახებ“. http://www.kavkaz- uzel.ru/articles/106239 (რუსულად, 17.08.2009).

340 2005 წლის ოქტომბერში, საქართველოს პარლამენტმა ასევე, მიიღო კიდევ ერთი რეზოლუცია

„საქართველოს ტერიტორიაზე კონფლიქტის რეგიონებში არსებული სიტუაციის შესახებ,“ რომელმაც უარყოფითად შეაფასა რუსი სამშვიდობო ძალების როლი აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში, აფრთხილებდა, რომ თუ სიტუაცია არ გაუმჯობესდება 2006 წლის თებერვლის ბოლოსთვის, მოითხოვს ამ ოპერაციების დასრულებას.

341 ვადის ამოწურვასთან ერთად, საქართველო იცვლის ტონს სამხრეთ ოსეთის სამშვიდობო ძალებთან დაკავშირებით. http://www. eurasianet.org/ departments/insight/articles/eav021006a.shtml; 17.08.2009.

წლების მოვლენების შესახსენებლად, რათა ამის საშუალებით გაემართლებინათ სამხრეთ ოსეთის შეურიგებლობა. პირველი რეზოლუცია მოუწოდებდა საერთაშორისო თანამეგობრობას 1989–1992 წლების სისასტიკე ეღიარებინათ, როგორც გენოციდი ოსი ხალხის წინააღმდეგ და საქართველო ეცნოთ, როგორც „მორალურად, სამართლებრივად და ფინანსურად პასუხისმგებელი კაცობრიობის წინააღმდეგ დანაშაულზე.“ ის მოუწოდებდა საქართველოს „მიეღო საჭირო ზომები, შეექმნა დევნილთა რესტიტუციისთვის სათანადო პირობები, მორალური და მატერიალური ზიანის სრული კომპენსაციით.“ მეორე რეზოლუცია იყო მოწოდება ეღიარებინათ „სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკის საერთაშორისო სამართლებრივი იდენტობა“ და გამოეყენებინათ „ყველა კანონიერი ზომა, რათა აღეკვეთათ საქართველოს მხრიდან პროვოკაციები, რომლებიც მიმართული იყო სამხრეთ ოსეთში სიტუაციის დესტაბილიზაციისა და დაუსრულებელი ბლოკადისკენ.“³⁴²

2006 წლის ზაფხულში მოვლენები გაუარესდა. 9 ივლისს, „სამხრეთ ოსეთის ეროვნული უშიშროების საბჭოს მდივანი“ საკუთარი ავტოფარეხის კარის გაღებისას, ბომბის აფეთქების შედეგად, მოკლეს.³⁴³ რამდენიმე დღის შემდეგ ორი მოზარდი გარდაიცვალა და 4 სხვა სამოქალაქო პირი დაიჭრა ბომბის აფეთქების შედეგად ცხინვალში. ³⁴⁴ 18 ივლისს, საქართველოს პარლამენტმა მიიღო რეზოლუცია, რომელიც მოუწოდებდა მთავრობას დაეწყო აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში რუსეთის სამშვიდობო ოპერაციების შეჩერების პროცედურები.³⁴⁵ სექტემბერში სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტის ზონაში ადგილი ჰქონდა შეტაკებებს, რომლის შედეგად, გარდაცვლილები ორივე მხარეს იყო.³⁴⁶

ჩრდილოეთ ოსეთთან კავშირი

ზოგიერთ საერთაშორისო ექპერტს სჯერა, რომ სამხრეთ ოსეთში კონფლიქტის ქართული ანალიზის დიდ ნაწილში, კერძოდ 2006 წლის შემდეგ, სათანადოდ ვერ შეაფასეს ჩრდილოეთ ოსეთის პოლიტიკური ხელმძღვანელებისა და ხალხის ურთიერთქმედების მასშტაბები, როლი და ქართულ–ოსურ კონფლიქტში არსებული სირთულეები.

342 სამხრეთ ოსეთი ითხოვს, საქართველოს დაეკისროს პასუხისმგებლობა გენოციდისთვის. http://www. kavkaz-uzel.ru/ articles/ 95997; რუსულად; 17.08.2009.

343 სამხრეთ ოსეთის მოქალაქე მოკლულია ბომბის აფეთქების შედეგად;

http://www.rferl.org/content/article/1143669.html; 17.08.2009.

344 ორი ადამიანი დაიღუპა აფეთქების შედეგად სამხრეთ ოსეთში.

http://www.rferl.org/content/article/1143673.html; 17.08.2009.

345 საქართველოს პარლამენტი რუსი სამშვიდობოების გაყვანისკენ მოუწოდებს.

http://www.rferl.org/content/article/1143676.html; 17.08.2009.

346 სამხრეთ ოსეთში მოკლულია ერთი ქართველი სამხედრო მოსამსახურე, ორი დაჭრილია.

http://www.rferl.org/content/article/1143712.html; 17.08.2009.

როგორიც არ უნდა იყოს ჩრდილოეთ ოსეთის როლი 1989–1992 წლების კონფლიქტში, ეჭვგარეშეა – იგი სამხრეთ ოსეთის ხალხის ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური მხარდამჭერი იყო. თუმცა, 1992 წელს სოჭის ხელშეკრულების ხელმოწერის შემდეგ, ჩრდილოეთ ოსეთი ცდილობდა, რომ უმეტეს შემთხვევებში, აქტიური როლი შეესრულებინა, როგორც კონფლიქტის მართვაში, ისე მის დარეგულირებაში ³⁴⁷ და იქცეოდა უფრო როგორც შემკავებელი, ვიდრე წამქეზებელი. მიუხედავად ამისა, ბოლო წლებში, ჩრდილოეთ ოსეთს მცირე ადგილი მიუჩინეს კონფლიქტის შესახებ ქართულ ნარატივში. უნდა ითქვას, რომ ვლადიკავკაზის როლის დაკნინების სისტემატურმა მცდელობებმა კონფლიქტის მოგვარების პროცესში, შესაძლოა, განამტკიცა მოკლე- ვადიანი მიდგომის განხორციელება შესაბამისად თბილისმა გააძლიერა სამხრეთ ოსეთის ხელმძღვანელობის მაქსიმალისტური პოზიციები.

სამხრეთ ოსეთში ალტერნატიული ადმინისტრაციის ჩამოყალიბება

2006 წლის 24 ოქტომბერს „ოსების ხსნის კავშირმა,“ ახლადშექმნილმა ორგანიზაციამ, რომელსაც თბილისიდან, მკაფიო მხარდაჭერა ჰქონდა გამოაცხადა, რომ ნოემბერში მოაწყობდა ალტერნატიულ საპრეზიდენტო არჩევნებსა და რეფერენდუმს სამხრეთ ოსეთში, (ცხინვალის ხელისუფლების მიერ ორგანიზებულის პარალელურად). ახალი ინიციატივა გააჟღერა დიმიტრი სანაკოევმა, ოსმა, რომელიც მსახურობდა „თავდაცვის მინისტრად,“ „პრემიერ-მინისტირს მოადგილედ“ და მცირე ხნის განმავლობაში,

„სამხრეთ ოსეთის პრემიერ-მინისტრად“ „პრეზიდენტ“ ჩიბიროვის მმართველობის დროს, 1996 და 2001 წლებს შორის.³⁴⁸

2006 წლის 12 ნოემბერს, მეტად კონკურენტურიანი არჩევნები ჩატარდა სამხრეთ ოსეთის, როგორც ცხინვალის მიერ კონტროლირებულ, ისე საქართველოს მიერ კონტროლირებულ ტერიტორიებზე. როგორც მოსალოდნელი იყო, ცხინვალის მიერ კონტროლირებულ ტერიტორიაზე ედუარდ კოკოითი გახდა გამარჯვებული, ხმების 98,1%-ით, მაშინ როდესაც საქართველოს მიერ კონტროლირებულ ტერიტორიაზე დიმიტრი სანაკოევმა გაიმარჯვა, ხმების 94%-ით.³⁴⁹

347 2002 წლის აპრილში, როგორც საქართველომ, ისე სამხრეთმა ოსეთმა მიიღეს ჩრდილოეთ ოსეთის პრეზიდენტის ალექსანდრე ძასოხოვის შეთავაზება კონფლიქტის გადაჭრის პროცესში აქტიური მედიაციის შესახებ (იხ.: „პრაიმ ნიუს“ 14 აპრილი, 2002). სამხრეთ ოსეთის ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო წარმომადგენელი, ალან ჩოჩიევი დააკავეს ვლადიკავკაზში, 2003 წლის 14 ოქტომბერს ძასოხოვის მკაცრი კრიტიკის შემდეგ პროთბილისური პოზიციის დაკავებისთვის სამხრეთ ოსეთის შესახებ მოლაპარაკებებზე. (იხ.: „პრაიმ ნიუს,“ 24 აპრილი, 2003).

348 ჯგუფი                  აცხადებს                  ალტერნატიულ                   არჩევნებს                   სამხრეთ                                ოსეთში. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=13936&search=Salvation%20Union%20of%20South%20Ossetia; 17.08.2009.

349 სამხრეთ ოსეთის ლიდერი მეორე ვადაზე. http://www.rferl.org/content/article/1143755.html; 17.08.2009.

დიმიტრი სანაკოევისათვის ნდობისა და ლეგიტიმურობის მინიჭების მიზნით, საქართველოს მთავრობამ გადაწყვიტა, შეექმნა დროებითი ადმინისტრაციული ერთეული, რომელსაც მიანიჭა თბილისის კონტროლქვეშ მყოფი ერთეულის სტატუსი,³⁵⁰ შემდგომში კი, დანიშნა ის ამ ადმინისტრაციის უფროსად.

2007 წლის 8 მაისს, საქართველოს პარლამენტმა მიიღო ახალი დროებითი ადმინისტრაციული ერთეულის შექმნის, ³⁵¹ და დიმიტრი სანაკოევის, როგორც მისი ხელმძღვანელის, შესახებ რეზოლუცია. 11 მაისს მან მიმართა საქართველოს პარლამენტს და განაცხადა, რომ ოსი ხალხის მომავალი „იყო მხოლოდ დემოკრატიულ და სტაბილურ საქართველოში.“³⁵²

კოკოითის ადმინისტრაციის რეაქცია ოსეთის ხმების ახალ „პრეტენდენტზე,“ კრიტიკული და მტრული იყო. გარდა იმისა, რომ ეს პირდაპირ საფრთხეს უქმნიდა მის ლეგიტიმურობას, სანაკოევის ადმინისტრაციამ გაზარდა ოსეთის „სამოქალაქო ომის“ დიაპაზონი და სულ მცირე, ერთ წყაროზე დაყრდნობით, წარმოშვა შიში, რომ ეს გამოყენებული იქნებოდა მიზეზად გარე ინტერვენციისთვის თბილისის მმართველობის რეგიონზე გასავრცელებლად.³⁵³

მომდევნო დღეს, ედუარდ კოკოითმა ოსეთის ტელევიზიაში განაცხადა, რომ საჭირო იყო ზომების მიღება დიმიტრი სანაკოევის მოსაცილებლად სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკის ტერიტორიიდან და გააფრთხილა, რომ არ განაახლებდა მოლაპარაკებებს საქართველოს მთავრობასთან, ვიდრე თბილისი არ გაწყვეტდა კონტაქტს ამ უკანასკნელთან.³⁵⁴ საპასუხოდ, თბილისი დაემუქრა, რომ ის შეიძლება, იძულებული გამხდარიყო, მოეხდინა რეგიონში სეპარატისტული ძალების „ნეიტრალიზება.“³⁵⁵

350 1992-2008 წლების განმავლობაში, სამხრეთ ოსეთის ყოფილი ავტონომიური ოლქის ტერიტორიის ნაწილები რჩებოდა ქართულ ადმინისტრირებაში, ქართული ანკლავების არწევისა და ერედვის – ცხინვალიდან აღმოსავლეთით, თამარაშენი/ქურთა – ცხინვალის გარეუბნები და ავნევი და ავალაშენი/ნედლეთი – ზნაურის რაიონი, ჩათვლით. ასევე საქართველოს ადმინისტრირებაში იყო ახალგორის (ლენინგორის) რაიონის დიდი ნაწილი. http://www.rferl.org/content/article/1143676.html;

351    სამხრეთ                   ოსეთის                   ლიდერი                   აჩერებს                   კონტაქტებს                                თბილისთან http://www.rferl.org/content/article/1143867.html; 17.08.2009. იხ. აგრეთვე: საქართველოს პრეზიდენტი ნიშნავს         სამხრეთ                      ოსეთის                                დროებითი            ადმინისტრაციის                                     მეთაურს. http://www.rferl.org/content/article/1143869.html; 17.08.2009.

352 Санакоев выступил в парламенте Грузии как глава временной администрации Южной  Осетии (სანაკოევმა მიმართა საქართველოს პარლამენტს, როგორც სამხრეთ ოსეთის დროებითი ადმინისტრაციის მეთაურმა. http://www.kavkaz-uzel.ru/articles/114017; 17.08.2009.

353 საქართველოს სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტი: იჩქარე ნელა, ევროპის ანგარიში Nr 183. თბილისი/ბრიუსელი, 7 ივნისი, 2007, გვ. 6.

354იქვე, გვ. 8.

355 იქვე.

სიტუაციის გაუარესება 2007 – 2008 წლებში

2007 წლის ზაფხულიდან სიტუაცია სამხრეთ ოსეთში უფროდაუფრო იძაბებოდა. კონფლიქტის გადაჭრის პროცესი გაჩერებული იყო. კონფლიქტის მართვის პროცესი ძლივს თუ მიმდინარეობდა და ნდობა ორ მხარეს შორის არასდროს ყოფილა ასე დაბალი – მხარეებს შორის დიალოგისა და ყველა სხვა სახის კომუნიკაციის გარეშე.

2007 წლის ივნისის თავის ანგარიშში „საქართველოს სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტი: იჩქარე ნელა,“ საერთაშორისო კრიზისის ჯგუფმა აღნიშნა რომ:

„განადგურებულია ნდობა, რომელიც კონფლიქტის ზონაში 2004 წლამდე სათემო დონეზე არსებობდა. იმ წლის კრიზისის შემდგომ პერიოდში არსებობდა გარკვეული დადებითი ტენდენციები, მაგრამ უსაფრთხოების მხრივ სიტუაცია არასტაბილური რჩება. განმეორებით მცირე ინციდენტებს ადვილად შეუძლია, გამოიწვიოს უფრო დიდი დაპირისპირება. კრიმინალი, დაკავებები, სროლა – ჩვეულებრივი მოვლენა გახდა. ასევე ხდება მკვლელობები, გატაცებები, დაბომბვები, ნაღმის აფეთქებები და ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმის სხვა დარღვევები, ისევე როგორც შეიარაღებულ რაზმებს შორის პირდაპირი შეტაკებები, განსაკუთრებით, შედარებით თბილ თვეებში. გაზრდილი დაძაბულობის პირობებში, რომელიც სანაკოევის დანიშვნას მოჰყვა, არის ახალი ესკალაციების რისკი ამ ზაფხულს.“³⁵⁶

2008 წლის აპრილში რუსეთის პრეზიდენტმა „ფსონი გაზარდა“ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ორგანოებთან ოფიციალური კონტაქტის დამყარებით, რაც იყო ამ ორ ერთეულთან ურთიერთობის დათბობაზე მიმართული ზომების ერთ-ერთი სერია. ეს ნაბიჯი დასრულდა მისი საერთაშორისო აღიარებით, მაგრამ, დასავლეთში ფართო გმობის საგანი გახდა.³⁵⁷

ზაფხულის მოსვლასთან ერთად, დაძაბულობა სამხრეთ ოსეთში მკვეთრად გაიზარდა. 3 ივლისს, თავს დაესხნენ ესკორტს, რომელშიც დიმიტრი სანაკოევი იმყოფებოდა. ის არ დაშავებულა, მაგრამ მოკლული იყო სამი ქართველი პოლიციელი. ³⁵⁸ 2008 წლის ივლისში ქართულმა ჯარმა დაიკავა სარაბუკის მაღლობი, რომელიც გადმოჰყურებდა ქართულ და ოსურ შემოვლით გზებს და, შესაბამისად, იძლეოდა ცხინვალის შესასვლელ-გამოსასვლელი გზების გაკონტროლის საშუალებას. ოსებმა რამდენჯერმე სცადეს ქართველების გამოდევნა მაღლობიდან, თუმცა, უშედეგოდ. როგორც ცნობილი

356იქვე, გვ. 14.

357 პუტინი ავალებს მთავრობას შემდგომი ხელშეწყობა გაუწიოს აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთს.

http://www.rferl.org/content/article/1144094.html; 17.08.2009.

358 В Южной Осетии обстрелян кортеж главы временной администрации Санакоева (სამხრეთ ოსეთში ესროლეს დროებითი ადმინისტრაციის მეთაურის, სანაკოევის კორტეჟს). http://www.kavkaz- uzel.ru/articles/138688 (რუსულად, 17.08.2009).

გახდა, ქართველმა სნაიპერებმა მოკლეს რამდენიმე ოსი მებრძოლი,³⁵⁹ და 2008 წლის აგვისტოს დასაწყისში ორივე მხრიდან სროლის შემთხვევები უფრო ინტენსიური გახდა.

სამშვიდობო ძალისხმევა ეუთო-სა და ევროკავშირის მხრიდან

სწორედ ფუნქციონირების შეწყვეტის წინ, 2009 წლის ივნისში, ეუთო-ს მისია საქართველოში ჩართული ისეთ პროცესებში, რომლიც დახასიათება შეიძლება, როგორც

„მრავალგანზომილებიან მიდგომა, დახმარებოდა უფრო ხელსაყრელი კონტექსტის შესაქმნელად“ ქართულ-ოსური კონფლიქტის „მშვიდობიანი მოგვარებისთვის.“ პოლიტიკური პროცესისგან დამოუკიდებლად, მოცემული ითვალისწინებდა ეკონომიკური რეაბილიტაციის პროგრამას, რომელიც ეუთო-მ აღწერა, როგორც

„უნიკალური ინიციატივა, რომელიც ხელს უწყობს გზის დაგებას კონფლიქტის მშვიდობიანი გადაჭრისკენ.“ ³⁶⁰ 2005 წლის ნოემბერში მისია დაიწყო საჭიროებების შეფასებით, რასაც მოჰყვა 2006 წლის ივნისში, ბრიუსელში მიწვეული დონორების სპეციალური კონფერენცია, სადაც 8 მილიონი ევრო იქნა გამოყოფილი მხარეების მიერ შეთანხმებული პროექტების განხორციელებაზე.³⁶¹

ყველაზე დიდი წვლილი პაკეტში ევროკავშირმა შეიტანა, ევროკომისიისა და წევრი სახელმწიფოების ინდივიდუალური ფინანსური დახმარების მეშვეობით. ეკონომიკური რეაბილიტაციის პროგრამებთან ერთად, აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში ევროკომისიის აქტივობაში შედიოდა ჰუმანიტარული დახმარების, ნდობის აღდგენის, დემოკრატიზაციისა და ადამიანის უფლებათა დაცვის პროექტები.³⁶²

სახსრების დიდი ნაწილი ეკონომიკური რეაბილიტაციის პროგრამისთვის იყო გამოყოფილი. 1998-2007 წლებს შორის ევროკომისიამ დახარჯა 7.7 მილიონი ევრო ისეთ პროგრამებზე, როგორიცაა სასმელი წყლის მომარაგების ქსელის რეაბილიტაცია, სკოლების რეაბილიტაცია და სამი სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის შექმნა (1998-2001); გორი-ცხინვალის შემაერთებელი რკინიგზის რეაბილიტაცია, ცხინვალის ბუნებრივი აირისა და ელექტროქსელის (2001-2002), ასევე, წყლისა და ბუნებრივი აირის სხვა პროექტები ცხინვალსა და ამ ტერიტორიის სხვა ნაწილებში (2003–2007).³⁶³

359 Состояние раненого в Южной Осетии стабильное (დაჭრილის მდგომარეობა სტაბილურია).

http://www.kavkaz-uzel.ru/articles/139786 (რუსულად, 17.08.2009).

360 საქართველოში OSCE მისიის ბროშურა, OSCE, ვენა, 25 თებერვალი, 2008, www.osce.org/item/29837.html.

361 ევროსაბჭოს        განცხადება       დონორების        კონფერენციაზე        სამხრეთ        ოსეთში,                                     საქართველო.

http://www.osce.org/documents/pc/2006/06/19557_en.pdf; 17.08.2009.

362 საქართველოში     EC     დელეგაციის     ვებ-გვერდიდან      www.     delgeo.     ec.     europa.                                   eu/en/programmes/ rehabilitationhtml.

363 იქვე.

ასევე, ევროკომისიამ დააფინანსა რამდენიმე შედარებით მცირე პროექტი და რაც უფრო მნიშვნელოვანია, გაიღო 140 000 ევრო შერეული საკონტროლო კომისიის მუშაობისთვის.³⁶⁴

მას შემდეგ რაც ევროკომისია შეუერთდა შერეული საკონტროლო კომისიის პროცესს (1999), ევროკავშირი გახდა გაცილებით უფრო მეტად ჩართული ქართულ-ოსური კონფლიქტის მოგვარების პროცესში. 2003 წელს, ევროკავშირმა დანიშნა თავისი პირველი სპეციალური წარმომადგენელი სამხრეთ კავკასიაში. საერთო ჯამში მისი მანდატი ძირითადად, მიმართული იყო „კონფლიქტების პრევენციისა და მოგვარების ხელშეწყობისა და, დევნილებისა და იძულებით გადაადგილებულ პირთა დაბრუნების ხელშეწყობისკენ.“ ³⁶⁵ 2006 წლის თებერვალში, სამხრეთ კავკასიაში ევროკავშირის სპეციალურ წარმომადგენლად პიტერ სემნების დანიშვნის შემდეგ, აღნიშნული ძალისხმევა მანდატითაც გაძლიერდა – „წვლილის შეტანა კონფლიქტების დარეგულირებაში და ამგვარი დარეგულირების გამოყენების ხელის შეწყობა (…)მჭიდრო კოორდინაციით, კონფლიქტის მოგვარების მექანიზმში  სამხრეთ ოსეთში“³⁶⁶.

ევროკავშირის ჩართულობა კონფლიქტის დარეგულირების პროცესში ორ მიმართულებას მოიცავდა: ევროკომისია განაგრძობდა თავისი ფუნქციის შესრულებას, როგორც როგორც ეკონომიკურ რეაბილიტაციის ხელშეწყობის უზრუნველმყოფი, ხოლო ევროკავშირის სპეციალური წარმომადგენელი უფრო ფართოდ ჩაერთო კონფლიქტის გადაჭრის საკითხებში, მათ შორის, ორ მხარეს შორის დიალოგის ახალი ფორმატების შესწავლის გზით.

ეს უნდა ყოფილიყო, და დიდწილად იყო კიდეც, საგულდაგულოდ დაბალანსებული ოპერაცია. უნდა აღინიშნოს, რომ ევროკომისია მხარს უჭერდა შერეული საკონტროლო კომისიის ფორმატს, რომელსაც ნაწილობრივ აფინანსებდა. ევროკავშირის სპეციალური წარმომადგენელი, რომელიც წარუმატებლად ეცადა გაეზიარებინა ევროკომისიისთვის ადგილი შერეულ საკონტროლო კომისიაში, ცდილობდა, შეექმნა სხვა სივრცეები ქართულ-ოსური შეხვედრებისთვის.

თავისი გაფართოებული მანდატის საპასუხოდ, ევროკავშირის სპეციალურმა წარმომადგენელმა 2007 წლის იანვარში, ორგანიზება გაუკეთა ფაქტების მომძიებელ მისიას აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში. აამოქმედდა ევროკავშირის ინიციატივების მთელი რიგი, მათ შორის, ევროკავშირის საზღვრის კონტროლის მისიის როლის

364 იქვე.

365 ევროკავშირის საბჭო, ერთობლივი აქცია 2003/496/CFSP (OJ L 169, 8 ივლისი 2003) ბოლო შესწორება ერთობლივი აქციის მიერ 2005/100/CFSP (OJ L31, 4 თებერვალი 2005).

366 ევროკავშირის საბჭო, ერთობლივი აქცია 2006/121/CFSP (OJ L49/14, 21 თებერვალი 2006).

გაზრდა, რომელსაც აგრეთვე, მეკავშირის როლი უნდა შეესრულებინა, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ხელისუფლებებთან.³⁶⁷

2004 წლის შემდეგ ევროკავშირის ძირითადი ძალისხმევა მიმართული იყო დაძაბულობის შემცირებაზე, ძალადობის ესკალაციის პრევენციის მცდელობებზე და ნდობის აღდგენაზე. ევროკავშირის აქტივობას ქართულ-ოსური კონფლიქტის ზონაში მიესალმებოდა სამშვიდობო პროცესში მონაწილე ყველა მხარე, მაგრამ მისი ჩართულობა გაცილებით მნიშვნელოვანი და ეფექტიანი იქნებოდა, რომ ემოქმედა სამშვიდობო პროცესისთვის შესაბამის ჩარჩოებში; თუმცა, ასეთი ჩარჩო არ არსებობდა, განსაკუთრებით, 1999 წლის შემდეგ.

4. დაკვირვების შედეგები

1. საერთაშორისო და რეგიონული ორგანიზაციების, აგრეთვე გარე მოთამაშეების მიხედვით, რომლებიც შუამავლის როლს ასრულებდნენ ქართულ-აფხაზურ და ქართულ-ოსურ კონფლიქტებში, საკონსტიტუციო რეფორმის შედეგად უნდა მომხდარიყო საქართველოში სხვადასხვა ხალხების თვითგამორკვევის უფლების რეალიზაცია. აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის თვითმმართველობები ფედერალური საქართველოს ფარგლებში, ძირითად მისაღწევ მიზანს წარმოადგენდა. ამ ორი ერთეულის პოლიტიკურ სტატუსზე მოლაპარაკებებისას, მხარეებს ჰქონდათ ფედერალიზმის ვარიანტების ფართო არჩევანი.³⁶⁸

ქართული მთავრობა ე. წ. ასიმეტრიული ფედერალიზმის იდეას იწონებდა, სადაც ზოგიერთი შემადგენელი სახელმწიფო მეტი ძალაუფლებით ისარგებლებდა, ვიდრე დანარჩენები. ამ მოდელის მიხედვით, აფხაზეთი მიიღებდა უფრო მაღალი დონის თვითმმართველობას, ვიდრე სამხრეთ ოსეთი. თბილისმა ასეთი მიდგომა ამ ორი სატიტულო ერის მემკვიდრეობის განსხვავებული უფლებებით გაამართლა და იმ ფაქტით, რომ ოსებს სამშობლო საქართველოს ფარგლებს გარეთ – რუსეთის ფედერაციაში მყოფ ჩრდილოეთ ოსეთში აქვთ.

367  http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/08/st10/st10601.en08.pdf; 17.08.2009.

368 გარედან, ფედერაცია განუყოფელი სუვერენული სახელმწიფოა, ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპის შესაბამისად, ხოლო შიგნიდან, სუვერენობა განაწილებულია ფედერალურ მთავრობასა და შემადგენელ ერთეულებს შორის, თვითგამორკვევის პრინციპის შესაბამისად. თითოეული დონის მთავრობას აქვს თავისი კონკრეტული კომპეტენციები საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლების მხრივ. შემადგენელი ნაწილები არ არიან დაქვემდებარებული ფედერალური დონის ხელისუფლებისადმი, ვინაიდან ორივეს ძალაუფლება მომდინარეობს პირდაპირ კონსტიტუციიდან. კონსტიტუციური რეფორმები მოითხოვს ორივე დონის ჩართულობას.

თუმცა, ფედერაციის მოდელმა სერიოზული შეშფოთება გამოიწვია აფხაზებსა და ოსებში. ფედერაცია სწორედ იმისთვის არის შექმნილი, რომ დაიცვას უმცირესობის უფლებები მათი გადამეტებული წარმომადგენლობით სახელმწიფო სტრუქტურებში და მისცეს მათ ვეტოს უფლება მმართველობის სხვადასხვა დონეზე. მაგრამ ასეთი გარანტიები არ აჩერებს უმრავლესობის წესის გამოყენებას. იმ შემთხვევაში, თუ ჩაერთვებოდნენ ფედერაციის ფუნქციონირებაში, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის უფლებამოსილი პირები ხშირად აღმოჩნდებოდნენ უმრავლესობასთან ხმებით დამარცხების საფრთხის წინაშე, რიგ მნიშვნელოვან საკითხთან დაკავშრებით, რომლებზეც არ ვრცელდება მათი ვეტოს უფლება. ამას გარდა, ფედერაციის არსებული მოდელები არ ემთხვეოდა მათს საჭიროებებს უსაფრთხოების საკითხებთან მიმართებაში. გაერთიანებაში შემავალ სახელმწიფოებს პრინციპულად არა აქვთ უფლება, ჰქონდეთ უსაფრთხოების ავტონომიური პოლიტიკა. მათ არ შეიძლება ჰქონდეთ თავდაცვის სისტემა, რომელიც საშუალებას მისცემდათ, თავი დაეცვათ ცენტრალური ხელისუფლებისგან, ძალისმიერი კონფლიქტის შემთხვევაში. მათ, აგრეთვე, არ შეუძლიათ ინტეგრირება უსაფრთხოების საერთაშორისო ორგანიზაციების ფუნქციონირებაში, რომლებიც, როგორც წესი, მოითხოვენ სრულ სუვერენიტეტს. მათ შეიძლება მიეღოთ გარანტიები გარე მოთამაშეებისგან ან საერთაშორისო უსაფრთხოების ორგანიზაციებისგან, მაგრამ ფედერაციებში უსაფრთხოების ასეთი მექანიზმების გამოყენების ძალიან მცირე გამოცდილება არსებობს.

ამის გამო აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში ჰქონდათ ძლიერი მისწრაფება – თუ დამოუკიდებლობის აღიარების მიღწევა შეუძლებელი იყო კონფედერაციის მოდელის მიმართ. ³⁶⁹ კონფედერაციის მოდელი დაფუძნებულია სუვერენულ სახელმწიფოებს შორის ხელშეკრულებაზე და მათი კავშირი არ გულისხმობს სუვერენობის ჩამორთმევას. „სახელმწიფოების გაერთიანების“ მთავრობას აქვს მინიმალური ძალაუფლება, ხოლო შემადგენელ ქვეყნებს აქვთ ვეტოს უფლება თითქმის ყველა ფუნდამენტურ პოლიტიკურ საკითხზე. მათი სუვერენობა საერთაშორისოდ

369 კონფედერაციის კონცეფციას უფრო მნიშვნელოვანი ადგილი აქვს პოლიტიკურ სამეცნიერო ლიტერატურაში, ვიდრე თანამედროვე რეალობაში. კონფედერაციების ისტორიაში ნათლად ჩანს, რომ ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითები – ყველა ისეთი შემთხვევაა, როდესაც კონფედერაციულმა ეპიზოდებმა საბოლოოდ ადგილი დაუთმო უფრო ინტეგრალურ ფედერაციებს ან უნიტარულ სახელმწიფოებს. ოთხი კლასიკური შემთხვევა იყო შვეიცარიის კონფედერაცია, გვიანი შუა საუკუნეებიდან 1798 წლამდე და ისევ – 1815-დან 1848 წლამდე, ნიდერლანდის გაერთიანებული პროვინციები 1579-დან 1795 წლამდე, გერმანიის ბუნდი 1815-დან 1866 წლამდე და შეერთებული შტატების კონფედერაცია 1781-დან 1789 წლამდე. ამრიგად, არც ერთი ამ კონფედერაციათაგან არც ერთი არ გაგრძელებულა მეცხრამეტე საუკუნის მესამე მეოთხედზე გვიან, საერთაშორისო კონტექსტამდე, როდესაც ცენტრალიზებული სახელმწიფო გადარჩენის საკითხი გახდა. იხ. Xiaokun Song, “კონფედერალიზმი – თანამედროვე ლიტერატურის მიმოხილვა,“ B. Coppieters, D. Darchiashvili  და N. Akaba (eds),ფედერალური პრაქტიკა – ალტერნატივების განხილვა საქართველოსა და აფხაზეთისთვის (ბრიუსელი: VUB Press, 2000), გვ. 181-193, http://poli.vub.ac.be.

აღიარებულია, რაც პრინციპში, აძლევს მათ გამოყოფის უფლებას. სუსტი ფედერალური მთავრობისა და წევრი ქვეყნების სუვერენული ძალაუფლების კომბინაციამ გახადა ეს მოდელი მიუღებელი საქართველოს ხელისუფლებისთვის და მიმზიდველი აფხაზთა მმართველობისთვის – 1999 წლამდე, როდესაც აფხაზეთმა გამოაცხადა საკუთარი დამოუკიდებლობა. ქართველების სკეპტიციზმს ის ფაქტიც მატებდა, რომ მსოფლიოში არ არსებობს კონფედერაციული ქვეყნების არც ერთი მოქმედი კავშირი. მათი აზრით, ასეთი მოდელი არ შეაჩერებდა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ცალმხრივ ნაბიჯებს დამოუკიდებლობისკენ, არამედ მხოლოდ ხელს შეუწყობდა ასეთი მოქმედების ლეგიტიმაციას. მათ ასევე ეშინოდათ, რომ თუნდაც გამოყოფა დაუყოვნებლივ არ მომხდარიყო, შემადგენელი სახელმწიფოები შეიძლებოდა გამოყენებული ყოფილიყო, როგორც გარეშე ძალისთვის ხელსაყრელი ბერკეტი საქართველოს შიდა საქმეებში ჩასარევად.

2. წლების განმავლობაში, თბილისისა და საერთაშორისო საზოგადოების მიერ ოსური კონფლიქტი აღიქმებოდა, როგორც აფხაზურზე ნაკლებად საჩქარო და ნაკლებად მნიშვნელოვანი. რიგ შემთხვევებში ქართულ-ოსურ სამშვიდობო პროცესში შესაძლებლობების ფანჯარა, როგორც ჩანს, იღებოდა და იხურებოდა, პოტენციალის სრულად გამოყენების გარეშე. ქართულ მხარეზე, როგორც შევარდნაძის ადმინისტრაციის დროს, და უფრო მეტად, მიხეილ სააკაშვილის დროს, იყო საერთო შეგრძნება, რომ სამხრეთ ოსეთში კონფლიქტი იყო აფხაზეთის კონფლიქტზე უფრო ადვილად მოსაგვარებელი. ეს შეიძლებოდა ყოფილიყო ერთ-ერთი მიზეზი, რატომაც 2004-2007 წლებში, თბილისის დიპლომატიური ძალისხმევა კონფლიქტის დასარეგულირებლად, წინა წლებისგან განსხვავებით, ძირითადად, სამხრეთ ოსეთზე იყო კონცენტრირებული.
3. მიუხედავად იმისა, რომ კონფლიქტები აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში, შემოიფარგლება შედარებით მცირე ტერიტორიებით, ისინი მოიცავენ რთულ შიდა და გარე ასპექტებს. ამ ორი კონფლიქტის შიდა ასპექტებს აქვს, მათ შორის, ისტორიული, პოლიტიკური, დემოგრაფიული და ეკონომიკური ფესვები. გარე ასპექტები უკავშირდება ქართულ-აფხაზური და ქართულ-ოსური კონფლიქტის ზონების ფარგლებს გარეთ განვითარებულ მოვლენებს და დიდი, ძლევამოსილი მეზობელი სახელმწიფოების ინტერესებს, განსაკუთრებით, რუსეთის ინტერესებს. რუსეთს, რომელსაც ჰქონდა ტრადიციულად ძლიერი კავშირი ამ რეგიონთან და უდიდესი პოლიტიკური, ეკონომიკური და თავდაცვითი ინტერესები, მიენიჭა ქართულ-აფხაზური და ქართულ-ოსური მოლაპარაკებების პროცესში ფასილიტატორის და სამშვიდობო ძალების მიმწოდებლის როლი. ამ ფორმულამ, რომელიც სრულიად გასაგებია „რეალური პოლიტიკის“ თვალსაზრისით, სერიოზული გავლენა მოახდინა რეგიონში არსებულ პოლიტიკურ წონასწორობაზე, რადგან ეს

პრაქტიკულად ნიშნავდა, რომ ამ ორი კონფლიქტის დარეგულირება შესაძლებელი იყო არა მარტო მაშინ, როდესაც ქართველების, აფხაზების და ოსების ინტერესები სათანადოდ შეთანხმდებოდა, არამედ, როდესაც შეთანხმდებოდა მოსკოვის ინტერესებიც. იმ სიტუაციაში, როდესაც ქართულ-რუსული ურთიერთობები უარესდებოდა, უფრო და უფრო რთულდებოდა ზემოთ ნახსენები „სამკუთხედების“ შიგნით მისაღები კომპრომისის პოვნა.

4. ბევრი ქართველის თვალსაზრისით, რუს პოლიტიკოსებს, განსაკუთრებით კი, 2004 წლის შემდეგ, შეიძლებოდა ერწმუნათ ქართული მთვრობის ბრალდებების, რომ რუსეთი არ იყო პატიოსანი შუამავალი. მისი პოლიტიკა ითვალისწინებდა ურთიერთობების ლეგალიზებას სეპარატისტულ რეგიონებთან, მათი მოსახლეობისთვის რუსული პასპორტების დარიგებას და განცხადებები კოსოვოს პრეცედენტის გამოყენების თაობაზე, რაც უნდა გამხდარიყო აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის აღიარების საფუძველი. რუსი სამშვიდობო ძალები კი, მნიშვნელოვანწილად, განიხილებოდნენ, როგორც დამცავი რგოლი, რომლის მიღმაც სეპარატისტები ავითარებდნენ თავიანთ ინსტიტუტებს. რეგიონში დაძაბულობის დროს, მოსკოვმა ნათლად განაცხადა, განსაკუთრებით 2006 წლის შემდეგ, რომ ის განზე არ გადგებოდა, სეპარატისტულ ერთეულებში ქართული სამხედრო აქტივობის შემთხვევაში. ³⁷⁰ ზემოაღნიშნული შეიძლება დაგვეხმაროს იმის ახსნაში, თუ რატომ იყო 2004-2008 წლებში ქართველების ძალისხმევის უმეტესობა მიმართული როგორც მოლაპარაკებების, ისე სამშვიდობო ძალების ფორმატის შეცვლაზე.
5. მიუხედავად მესამე მხარის რეალური თუ მოჩვენებითი ინტერესებისა, 1992-2006 წლების სამშვიდობო პროცესის ერთ-ერთი სისუსტე იყო, რომ ფაქტობრივად, ქართული, აფხაზური და სამხრეთ ოსური მხარეები ძირითადად, კონცენტრირებული იყვნენ გარე ასპექტებსა და მოთამაშეებზე, არ უთმობდნენ სათანადო ყურადღებას ურთიერთნდობის ჩამოყალიბებას და შერიგების სტიმულირებას და არ ახორციელებდნენ საკმარის ძალისხმევას ამ მნიშვნელოვან პროცესებში. 2006–2008 წლებში ქართველებმა ძირითადი აქცენტი სოხუმთან და ცხინვალთან ორმხრივ თანამშრომლობასა და მოლაპარაკებებზე გააკეთეს, მაგრამ გზამ, რომელიც მათ ამის გასაკეთებლად აირჩიეს – მოსკოვის პოლიტიკური როლის შემცირებით მოლაპარაკების პროცესში და რუსი სამშვიდობოებით ადგილზე – შთაბეჭდილება არ მოახდინა აფხაზურ და ოსურ მხარეებზე, რომლებიც რუსეთის ფედერაციას მათი უსაფრთხოების მთავარ გარანტად განიხილავდნენ. მეორე მხრივ, ამ პერიოდში აფხაზებისა და ოსების მოთხოვნები ქართველების გარანტიების ძალის გამოუყენებლობასთან და სხვა ცალმხრივ დათმობასთან დაკავშირებით (საქართველოს უსაფრთხოების ჯარების

370  იხ.: რუსეთის თავდაცვის მინისტრის სერგეი ივანოვის განცხადება („სივილ ჯორჯია“ 8 ოქტომბერი,

2006, პუნქტი 13822).

გაყვანა ზემო კოდორის ხეობიდან), განიხილებოდა როგორც წინაპირობა სამშვიდობო პროცესის გასაახლებლად, რაც ძნელად თუ შეიძლება ჩაითვალოს კონსტრუქციულად, განსაკუთრებით, იმ კონტექსტში, როდესაც ზოგიერთი აფხაზი ლიდერი სახალხოდ მოუწოდებდა ზემო კოდორის ხეობის (სადაც ქართული ხელისუფლება ვრცელდებოდა) ძალადობრივი დაკავებისკენ („გათავისუფლებისკენ“). რაც შეეხება ქართულ-აფხაზურ სამშვიდობო მოლაპარაკებებს, წინა წლებში (2006 წლის ივლისის შუა პერიოდამდე), უსაფრთხოება და ძალის არგამოყენება ყოველთვის განიხილებოდა, როგორც უფრო დიდი პაკეტის ნაწილი, და როგორც წესი, უკავშირდებოდა აფხაზეთის შესაძლო თანხმობასა და თანამშრომლობას ლტოვილების/იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნების საკითხთან დაკავშირებით.

6. აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში, როგორც ჩანს, მშვიდობიანი დარეგულირების უკეთესი შესაძლებლობები 1999 წლამდე არსებობდა, ვიდრე მას შემდეგ. აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის პოზიციების აშკარა გამყარება შესაბამის სამშვიდობო მოლაპარაკებებში, შესამჩნევი ხდება 2000 წლის შემდეგ, რუსულ-ქართული ურთიერთობების გაუარესების – 1999 წელს და მოსკოვზე დასავლური ძალის დამაჯერებლობის შესუსტების ფონზე, რამაც თანდათანობით შეამცირა სივრცე პოლიტიკური კომპრომისისთვის. რაც შეეხება აფხაზეთის კონფლიქტს, 2005 წელს შესაძლოა, გამოჩენილიყო ახალი შესაძლებლობა, როდესაც ახალი ხელისუფლება, რომელსაც არ ჰქონდა პასუხისმგებლობა 1992-1994 წლების შეიარაღებულ კონფრონტაციაზე, მოვიდა სათავეში, როგორც სოხუმში (2005 წლის იანვარში სერგეი ბაღაფშმა შეცვალა ვლადისლავ არძინბა, როგორც დე-ფაქტო პრეზიდენტმა) ისე თბილისში (სადაც 2004 წლის დასაწყისში, ედუარდ შევარდნაძე შეცვალა მიხეილ სააკაშვილმა). სამწუხაროდ, როგორც ჩანს, საქართველოს ახალ ხელისუფლებას არ ჰქონდა არც აუცილებელი სიმტკიცე და არც უნარი, გამოეყენებინა ეს შესაძლებლობა და შემოებრუნებინა აფხაზეთის დაკარგვის პროცესი.
7. წლების განმავლობაში სამშვიდობო ძალისხმევას, რომელიც მომდინარეობდა სამი მხარიდან და ასევე, საერთაშორისო თანამეგობრობიდან, ჰქონდა პოზიტიური ეფექტი რეგიონულ მშვიდობასა და სტაბილურობაზე. იყო აგრეთვე ქართულ-აფხაზური და ქართულ-ოსური დაახლოების, ნდობისა და ურთიერთობების გაღრმავების პერიოდები. ქართულ-აფხაზური და ქართულ-ოსური ურთიერთობების განმუხტვისა და ნორმალიზაციის პროცესის პარალელურად, მიდიოდა კიდევ ერთი პროცესი: ამ ორ ტერიტორიასა და რუსეთის ფედერაციას შორის კავშირების თანმიმდევრული შემჭიდროვება. მეორე პროცესი, რომელიც უფრო ნათლად 1999 წელს გამოჩნდა და დაჩქარდა 2008 წელს, მთლიანობაში უფრო ძლიერი აღმოჩნდა, ვიდრე პირველი. ქართველების მიერ სხვადასხვა შემთხვევებში ეს აღწერილი იყო როგორც „აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მცოცავი რუსული ანექსია,“ და კავშირების ამ შემჭიდროვებას,

შესაძლოა გაეზარდა ქართველების იმედგაცრუება შეფერხებული სამშვიდობო პროცესისა და ყოვლისმომცველი დარეგულირების გაჭიანურებული და წარუმატებელი მცდელობების გამო.

8. 2006 წელს, სამხრეთ ოსეთის და აფხაზეთის ალტერნატიული ადმინისტრაციების შექმნა სეპარატისტულ რეგიონებში, ბევრმა აღიარა, როგორც ყველაზე საკამათო ქართული ქმედება კონფლიქტის მოგვარების პროცესში. სავარაუდოდ, ეს ორ მოტივაციას ეფუძნებოდა. ყველაზე ძლიერი, შესაძლოა, დაკავშირებული ყოფილიყო კოსოვოს საკითხზე არსებულ წინააღმდეგობებთან და მოსკოვის გაფრთხილებასთან, რომ აღიარებდა აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთს, თუ დასავლეთის ძალები კოსოვოს დამოუკიდებლობას აღიარებდნენ. შესაძლოა, ქართული ხელისუფლება თვლიდა, რომ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიების საგრძნობი ნაწილის პრო-ქართული ადმინისტრაციის ფორმალური კონტროლის ქვეშ ყოფნა პრევენციული ზომა იყო, გამიზნული რუსეთის მიერ ამ ორი სეპარატისტული ერთეულის აღიარების კიდევ უფრო გასართულებლად, რაც შესაბამისად, ამას ნაკლებად შესაძლებელს გახდიდა.
9. გადაწყვეტილებები კოსოვოს დამოუკიდებლობის და მისი საერთაშორისო აღიარების შესახებ, 2008 წლის 2-3 აპრილის ნატოს ბუქარესტის სამიტთან ერთად, თავისი დაპირებით, რომ საქართველო გახდებოდა ნატო-ს წევრი მომავალში, შექმნა რთული საერთაშორისო კონტექსტი. რუსეთის ფედერაციის გადაწყვეტილებამ მასზედ, რომ დსთ-ს მოეხსნა 1996 წლის შეზღუდვა აფხაზეთისთვის (2008 წლის მარტი) და ნება დაერთო აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთისთვის, რიგ სფეროებში, ეწარმოებინათ პირდაპირი ურთიერთობები (2008 წლის აპრილი), კიდევ ერთი განზომილება შესძინა ისედაც დაძაბულ ურთიერთობებს რეგიონში.
10. საერთაშორისო თანამეგობრობის მიდგომა სამშვიდობო პროცესთან დაკავშირებით, ფაქტობრივად პასიური, და არა ინოვაციური იყო; კერძოდ, გაერო (2006 წლის ივლისის შუა პერიოდის შემდეგ) არ იყო საკმარისი იმისათვის, რომ თავიდან აეცილებინა მოახლოებული კრიზისი. ამგვარად, ორივე მხრიდან დაშვებული შეცდომები, არასწორი შეხედულებები და გაშვებული შესაძლებლობები დაგროვდა ისეთ წერტილამდე, როდესაც ძალადობის აფეთქება რეალური გახდა. 1990-იანების დასაწყისისგან განსხვავებით, ის, რაც უნდა მომხდარიყო 2008 წელს, აღარ იყო ლოკალური კონფლიქტი მსოფლიოს დაშორებულ ნაწილში, არამედ ხანმოკლე, ძლიერ შეიარაღებული კონფლიქტი ორ სახელმწიფოს შორის, რომლებიც იბრძოდნენ არა მარტო ბრძოლის ველზე, არამედ პირდაპირ ეთერში, რასაც სერიოზული საერთაშორისო გამოძახილი ჰქონდა.

თავი 3

 

სამართლებრივი საკითხები

 

3.1. აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის იურიდიული სტატუსი

 

1. სახელმწიფოებრიობის განსაზღვრება საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე 1. განსაზღვრული ტერიტორია
2. მუდმივი მოსახლეობა
3. ეფექტური მთავრობა ა) სამხრეთ ოსეთი

ბ) აფხაზეთი

1. დასკვნა

III.       კომენტარი

3.2.         თვითგამორკვევა და გამოყოფა

 

1. თვითგამორკვევა და გამოყოფა საერთაშორისო სამართლის მიხედვით
2. თვითგამორკვევა და     გამოყოფა      საბჭოთა     საკონსტიტუციო            სამართლის მიხედვით

III.       საქართველოს სახელმწიფოებრიობა და საერთაშორისო აღიარება IV.         სამხრეთ ოსეთის თვითგამორკვევისა და გამოყოფის უფლება

1. აფხაზეთის თვითგამორკვევისა და გამოყოფის უფლება

3.3.               „პასპორტიზაცია“ – სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის მოსახლეობისათვის რუსეთის მოქალაქეობის მასიურად მინიჭება

 

1. პრობლემის არსი

 

1. ძირითადი საკითხები
2. ძირითადი კონცეფციები

B.  საქართველოს მოქალაქეობის მიღება  აფხაზეთისა და                        სამხრეთ           ოსეთის მცხოვრებლების მიერ

 

1. მოქალაქეობის მიღება        საქართველოს    1993    წლის    კანონის            თანახმად,

„მოქალაქეობის შესახებ“

1. საქართველოს სამართლის შესაბამისობა საერთაშორისო სამართალთან

1. სახელმწიფოს გამოყოფის შემთხვევაში არჩევის უფლების არარსებობა საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის თანახმად
2. დამატებითი საერთაშორისო    იურიდიული   პრინციპები                           საქართველოს მოქალაქეობის ავტომატური მინიჭების სასარგებლოდ

III.    დასკვნა

 

1. რუსეთის პასპორტიზაციის  პოლიტიკის   შესაბამისობა                   საერთაშორისო სამართალთან
2. ნატურალიზაციის საერთაშორისო კანონიერების პირობები 1. პიროვნების არჩევანი

ა) თანხმობის მოთხოვნის იურიდიული საფუძველი ბ) პიროვნების თანხმობის შესაძლო გაუქმება

გ) შეზღუდვები პიროვნების მიერ მოქალაქეობის არჩევისას

2. ყოფილი მოქალაქეობის უფლებები
3. ფაქტიური კავშირი ნატურალიზაციის მიმნიჭებელ სახელმწიფოსთან
4. არარეზიდენტისთვის მოქალაქეობის    მინიჭებისper        se                                            უკანონობის არარსებობა (ექსტრატერიტორიული მოქალაქეობის მინიჭება)
5. ეთნიკური ან      რასობრივ      საფუძველზე     დამყარებული                         შერჩვითი ნატურალიზაციის უკანონობა
6. კოლექტიური ნატურალიზაცია (ინდივიდუალური განაცხადების გარეშე)

ა) მოთხოვნა უარის თქმის უფლების შესახებ

ბ) კოლექტიური ნატურალიზაციის მინიჭების შემთხვევაში ცხოვრების უფლების მოთხოვნა

1. პრინციპების მიმართება ფაქტებზე

1. აფხაზეთისა და       სამხრეთ       ოსეთის       ,,მოქალაქეობის“                             მინიჭება სეპარატისტული ტერიტორიების მაცხოვრებლებისათვის
2. აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში მცხოვრები საქართველოს მოქალაქეების ნატურალიზაცია რუსეთის მიერ

ა) ნატურალიზაცია მოქალაქეობის შესახებ რუსეთის კანონის საფუძველზე ბ) მოქალაქეობის მინიჭების შესაბამისობა საერთაშორისო სამართალთან

1. i) ნებაყოფლობითი ხასიათი ii) ფაქტობრივი კავშირი
2. რუსეთის მიერ საქართველოს მოქალაქეების ფართომასშტაბიანი ექსტრა- ტერიტორიული ნატურალიზაციის უკანონობა

1. მოქალაქეობის ესტრატერიტორიალური       კოლექტიური                                  მინიჭების აკრძალვის პრინციპის დარღვევა
2. პირებზე საქართველოს იურისდიქციის გავრცელების დარღვევა
3. საქართველოს ტერიტორიული სუვერენიტეტის დარღვევა
4. საქართველოს შიდა საქმეებში ჩარევა
5. კეთილმეზობლობის პრინციპის დარღვევა
6. ადამიანების პიროვნული უფლებების შესაძლო დარღვევა
7. არავითარი გამართლება „ჰუმანიტარული“ თვალსაზრისით

III.       სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის მოქალაქეობის არმქონე მაცხოვრებელების ფართომასშტაბიანი ნატურალიზაცია როგორც უფლებების დარღვევა

1. დე-ფაქტო მოქალაქეობის არარსებობა
2. უფლებათა ბოროტად გამოყენების საერთაშორისო აკრძალვის შინაარსი
3. პრინციპის გამოყენება მოცემული შემთხვევისთვის

D. შედეგები საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით

1. სხვა სახელმწიფოებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ მოქალაქეობის მინიჭების კანონიერების დამოუკიდებელი კრიტიკული მიმოხილვა საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე
2. რუსეთის მოქალაქეობის ფართოდ მინიჭების არ აღიარება

III. საქართველოს მოქალაქეობის შენარჩუნება საქართველოს შიდა კანონმდებლობის მიზნებისთვის

1. მოქალაქეობის             მინიჭებასთან            დაკავშირებული                                        რუსეთის ექსტრატერიტორიალური სამთავრობო აქტების უკანონობა

3.1. სამხრეთ ოსეთის და აფხაზეთის იურიდიული სტატუსი

 

აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე განსაზღვრულ სტატუსს გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს ამ რეგიონების საერთაშორისო უფლებებისა და ვალდებულებების დადგენისათვის. ქვემოთ მოყვანილია ამ საკითხის ანალიზი შეიარაღებული კონფლიქტების პერიოდის დასრულებიდან, სამხრეთ ოსეთში (1992) და აფხაზეთში (1994), შეიარაღებული კონფლიქტის დაწყებამდე, 2008 წლის აგვისტოში.

I.       სახელმწიფოებრიობის    განსაზღვრება     საერთაშორისო                                        სამართლის საფუძველზე

საკითხს, წარმოადგენს თუ არა გარკვეული ტერიტორია „სახელმწიფოს,“ შეიძლება ორგვარად მივუდგეთ. ერთი მხრივ, შესაძლებელია ითქვას, რომ სახელმწიფოებრიობა შეიძლება განისაზღვროს გარკვეული ობიექტური კრიტერიუმების საფუძველზე. ასეთ

შემთხვევაში, სხვა სახელმწიფოების მიერ მისი აღიარება მხოლოდ დეკლარაციული მნიშვნელობისა იქნებოდა (აღიარების დეკლარაციული თეორია). მეორე მხრივ, სხვა საერთაშორისო იურიდიული სუბიექტების რეაგირება შეიძლება გადამწყვეტად ჩაითვალოს. ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა ენიჭება სხვა სახელმწიფოების მიერ ტერიტორიული ერთეულის „სახელმწიფოდ“ აღიარებას (აღიარების კონსტიტუციური თეორია). 371 სახელმწიფო პრაქტიკა 372 და საერთაშორისო იურიდიული ნაშრომები 373 ძირითადად, იზიარებენ პირველ მიდგომას, უშვებენ რა, რომ აღიარებაარ არის სახელმწიფოს ძირითადი შემადგენელი ნაწილი.374

ამიტომაც, ტერიტორიული ერთეულის საერთაშორისო იურიდიული სტატუსი უნდა შეფასდეს გარკვეული ფაქტობრივი ელემენტების არსებობის ან არარსებობის თვალსაზრისით. არ არსებობს შესაბამისი კრიტერიუმების ოფიციალური განსაზღვრება. თუმცა, არსებობს საბაზისო შეთანხმება, რომ სახელმწიფოებრიობის მინიმალური წინაპირობებია (1) განსაზღვრული ტერიტორია, (2) მუდმივი მოსახლეობა, და (3) ეფექტიანი მთავრობა.375

371 იხ.: ჯეიმს კროუფორდი, ისტორიული დებატები, სახელმწიფოების შექმნა საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე, (მე-2 გამოცემა, ოქსფორდი, Clarendon Oxford UP 2006), at 19 et seq.

372 იხ.: მაგ. 1948 წლის 30 აპრილის ამერიკის შტატების ორგანიზაციის ქარტია, რომელიც ძალაში შევიდა

1951 წლის 13 დეკემბერს (მუხლი 13): „სახელმწიფოს პოლიტიკური არსებობა დამოუკიდებელია სხვა სახელმწიფოების მიერ მისი ცნობისგან. სახელმწიფოს მის ცნობამდეც აქვს უფლება დაიცვას თავისი მთლიანობა და დამოუკიდებლობა…“ სახელმწიფო პრაქტიკის მიმოხილვა იხ. იან ბრონვილის საერთაშორისო კანონმდებლობის პრინციპებში (მე-7 გამოცემა, ოქსფორდი OUP 2008), at 95 et seq.

373 სხვა მრავალთა შორის იხ. მხოლოდ გეორგ დამის/იოსტ დელბრუკის/რუდიგერ ვოლფრუმის,

Völkerrecht,ტომი. I/1 (ბერლინი: DeGruyter 1988), at 188-191; ანტონიო კასეზეს, საზოგადოებრივი საერთაშორისო სამართალი(მე-2 გამოცემა, ოქსფორდი OUP 2001), at 48-49; პატრიკ დაილიერის/ალან პალეტის, Droit international public (მე-7 გამოცემა, პარიზი: LGDJ 2002), at 557-58.

374   ამის  მიზეზი  არის,  რომ  არ  არსებობს  სახელმწიფოდ  ცნობის  რაიმე  ცენტრალური  ორგანო  და

სახელმწიფოს ცნობა ხდება დეცენტრალიზებულად სხვა სახელმწიფოების მიერ, რომლებიც თავად აფასებენ, არის თუ არა სახეზე სახელმწიფოებრიობის კრიტერიუმები. სახელმწიფოდ ცნობის ეს აქტები სახელმწიფოებრიობის   ძირითადი   განმსაზღვრელი   რომ   ყოფილიყო,   და   ამ   აქტების   შედეგად რომ

„იქმნებოდეს“     სახელმწიფოები,     შედეგად     მივიღებდით,     რომ     ერთეული     შეიძლება ყოფილიყო

„ნაწილობრივ“ სახელმწიფო: ის იქნებოდა სახელმწიფო ერთი ქვეყნის წინაშე, მაგრამ არ იქნებოდა სახელმწიფო მეორე ქვეყნის წინაშე. ეს შეფარდებითობა გამოიწვევდა იურიდიულ გაუგებრობას და პრაქტიკაში ვერ განხორციელდებოდა. ამასთან, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, სახელმწიფოებრიობა ცნობაზე რომ ყოფილიყო დამოკიდებული, მაშინ ის პოლიტიკური ერთეული, რომელიც არ ცნეს სხვა სახელმწიფოებმა, მაგრამ გააჩნია სახელმწიფოს ყველა დამახასიათებელი ნიშანი (განსაზღვრული ტერიტორია, მუდმივი მოსახლეობა, ეფექტურად მოქმედი მთავრობა და დამოუკიდებლობა) არ იქნებოდა დაცული საერთაშორისო კანონით და არ ექნებოდა ამ კანონის წინაშე ვალდებულებები. იგი იარსებებდა საერთაშორისო იურიდიულ ვაკუუმში. ასეთი ვითარება კი, პოლიტიკის თვალსაზრისით არასასურველი იქნებოდა.

375  Karl Doehring, “სახელმწიფო“ Rudolf Bernhard (გამოცემაში), საერთაშორისო საჯარო სამართალი, ტომი 4,

(ჩრდილოეთ ჰოლანდია: Elsevier 2000) 600-604, at 601; Dahm/Delbrück/Wolfrum1988 (ზედა სქოლიო 3), at 131; Brownlie (ზედა სქოლიო 2, at 71-72; Cassese, საერთაშორისო საჯარო სამართალი aw (ზედა სქოლიო 3), at 48. Cf. ასევე, შეხედულება No. 1 ევროპული კონფერენციის იუგოსლავიაზე: „სახელმწიფო ჩვეულებრივ განისაზღვრება როგორც საზოგადოება, რომელიც შედგება ტერიტორიისა და მოსახლეობისგან, რომელიც

სახელმწიფოებრიობის ეს ობიექტური კრიტერიუმები მეტად ზოგადი და ცვალებადია, ხოლო მათი გამოყენება კონკრეტულ შემთხვევაში ყოველთვის სწორ გაგებას მოითხოვს. განსაკუთრებით, მთავრობის „ეფექტურობა“ ხარისხის საკითხია. ახალი სახელმწიფოს შექმნა, განსაკუთრებით, როცა ეს არსებული სახელმწიფოსგან გამოსვლის გზით ხდება, დროში გახანგრძლივებული პროცესია. ამ პროცესის განმავლობაში დამოუკიდებლობის ხარისხი შეიძლება გაიზარდოს ან შემცირდეს, რაც რიგ ფაქტორებზეა დამოკიდებული.

თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის თანახმად, ამავე სამართლით განსაზღვრული იურიდიული პრინციპების დაცვა (განსაკუთრებით, თვითგამორკვევის და ძალის გამოუყენებლობის პრინციპების) განიხილება, როგორც დამატებითი სტანდარტი ტერიტორიული ერთეულის სახელმწიფოდ გამოცხადებისას. 376 ევროსაბჭოს საგარეო საქმეთა მინისტრების ,,სახელმძღვანელო პრინციპები,“ რომლებიც შემუშავებული იყო აღმოსავლეთ ევროპასა და საბჭოთა კავშირში ახალი სახელმწიფოების აღიარების მიზნით, მხედველობაში იღებს ძირითად საერთაშორისო ვალდებულებებისადმი პატივისცემის პრინციპს, განსაკუთრებით, ადამიანის უფლებებისა და უმცირესობათა უფლებების დაცვის სფეროში.377 თუმცა, გაურკვეველია, იყო თუ არა  ლეგიტიმურობის ეს კრიტერიუმები გამოყენებული, როგორც იურიდიული წინაპირობა, თუ როგორც თავისუფალი პოლიტიკური არჩევანი. ორივე შემთხვევაში ეს ნორმატიული მოსაზრებები ერთიდაიმავე მიმართულებით მუშაობს, ეფექტურობის პრინციპის დაცვით და ხაზს უსვამს ტერიტორიული ერთეულის მოთხოვნას სახელმწიფოებრიობაზე.

სახელმწიფოს სტატუსის შეფასება საერთაშორისო სამართლისა და საერთაშორისო პოლიტიკის მიხედვით ერთმანეთს კვეთს, თუმცა, არის განსხვავებებიც. სახელმწიფოდ ცნობის პოლიტიკური პრაქტიკა, როგორც წესი, ემყარება საერთაშორისო სამართლით განსაზღვრულ ობიექტურ კრიტერიუმებს, მაგრამ შეიძლება მხედველობაში იქნას მიღებული დამატებითი მოსაზრებებიც. შესაძლებელია, რომ ერთმა ან რამდენიმე ქვეყანამ ცნოს ტერიტორიული ერთეული სახელმწიფოდ გარკვეული პოლიტიკური მოტივებით.

ეს ნიშნავს, რომ ტერიტორიული ერთეულები შეიძლება აღმოჩნდნენ სამ სხვადასხვა კატეგორიაში: (1) (სრული) სახელმწიფოები, რომლებიც აკმაყოფილებენ შესაბამის

ექვემდებარება ორგანიზებულ პოლიტიკურ ორგანოს“ (repr. in ILM 31(1992), at 1494-1497;EJIL 3 (1992), at 182), პარაგრაფი. 1. b.

376 Crawford (ზედა სქოლიო 1) at 128-131; Malcolm N. Shaw, საერთაშორისო სამართალი (მე-6 გამოცემა,

Cambridge UniversityPress 2008), at 206.

377 Guidelines repr.in Europa-Archiv 47 (1992), D 120; ILM 31 (1992), at 1486-87.

კრიტერიუმებს და მთელი მსოფლიოს მიერ აღიარებულები არიან სახელმწიფოებად; (2) სახელმწიფოს მსგავსი ტერიტორიული ერთეულები, რომლებიც აკმაყოფილებენ შესაბამის კრიტერიუმებს, მაგრამ მთელი მსოფლიოს მიერ არ არიან საყოველთაოდ აღიარებული საერთაშორისო დონეზე;378 და ტერიტორიული ერთეულები, მოკლებული არიან სახელმწიფოებრიობის ნიშნებს (არ აკმაყოფილებენ შესაბამის კრიტერიუმებს, ან აკმაყოფილებენ მხოლოდ ზოგიერთ კრიტერიუმს, ან სუსტად ნაწილობრივ აკმაყოფილებენ ამ კრიტერიუმებს, მაგრამ საბოლოოდ აღიარებულები არიან სახელმწიფოებად ერთი ან მეტი ქვეყნის მიერ).

იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც აღიარებას მხოლოდ დეკლარაციული მნიშვნელობა აქვს, ტერიტორიული ერთეულის ცნობა სახელმწიფოდ სხვა ქვეყნების მიერ შესაძლოა გახდეს მისი, როგორც სახელმწიფოს, იურიდიული სტატუსის მტკიცებულება, თუმცა ეს დაშვება შეიძლება ფაქტების საფუძველზე უარყოფილი იყოს.

ასეთიprima facie შეხედულება სამხრეთ ოსეთის შესახებ არ არსებობდა 2008 წლის აგვისტომდე. ომის დაწყებამდე მას არც ერთი სხვა ქვეყანა არ ცნობდა სახელმწიფოდ, ოპორტუნისტული მოტივებითაც 379 კი. მეტიც, სამხრეთ ოსეთს ცალსახად და თანმიმდევრულად არ მოუთხოვია სახელმწიფოს სტატუსი: ერთი მხრივ, სამხრეთ ოსეთის ადმინისტრაცია ისწრაფვოდა დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ მისი აღიარებისკენ, მეორე მხრივ კი, ის გამოხატავდა ჩრდილოეთ ოსეთთან გაერთიანების

378 ამ კონტექსტში გამოყენებადი ტერმინი არის „დე-ფაქტო რეჟიმი.“ ეს ტერმინი შექმნილი იყო მეცნიერებაში ტერიტორიული ერთეულებისთვის, რომლებიც „…ითხოვენ სახელმწიფოდ ცნობას… აკონტროლებენ მეტ-ნაკლებად ზუსტად განსაზღვრულ ტერიტორიას და არ არიან აღიარებულნი სხვა ქვეყნების მიერ, ან თუნდაც ბევრი ქვეყნის მიერ.“ Jochen A. Frowein, „დე ფაქტო რეჟიმი“ Rudolf Bernhardt (გამოცემაში), საერთაშორისო სამართლის ენციკლოპედია, ტომი 1 (Amsterdam: Elsevier 1992) 966-968; at  966. Jochen A. Frowein, Das de facto-Regime im Völkerrecht (Köln: Carl Heymanns 1968). ამ განმარტებით ისეთი ერთეულები, როგორც იყო გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა მისი მსოფლიოს მიერ აღიარებამდე, 1972 წელს, ან ჩრდილოეთ ვიეტნამი მისი ვიეტნამთან შეერთებამდე იყვნენ დე ფაქტო რეჟიმები. თუმცა ტერმინი „დე ფაქტო რეჟიმი“ ალბათ კიდევ უფრო ორაზროვანია, ვიდრე სხვა. თუ ჩვენ გავიზიარებთ გაბატონებულ სამეცნიერო მიდგომას, რომ საერთაშორისო აღიარებას მხოლოდ დეკლარაციული მნიშვნელობა აქვს და ის არ არის სახელმწიფოებრიობის შემადგენელი ნაწილი, მაშინ ამგვარ ტერიტორიულ ერთეულებს შეიძლება ვუწოდოთ არა დე-ფაქტო რეჟიმები, არამედ უბრალოდ სახელმწიფოს მსგავსი ერთეულები. ტერმინი „დე-ფაქტო რეჟიმი“ ასევე გამოიყენება საერთაშორისო ჰუმანიტარულ სამართალში, სადაც იგი აღნიშნავს აჯანყების მდგომარეობის გახანგრძლივებასა და სტაბილიზაციას. სჰს-ის ტრადიციით, ტერიტორიული ერთეული აღიარებულ უნდა იქნას, როგორც „დე ფაქტო რეჟიმი“ და მხოლოდ სხვა ქვეყნების მიერ მისი ცნობის შემდეგ იგი შეიძენს შეზღუდულ იურიდიულ იდენტობას. განსხვავება სახელმწიფოდ ცნობისგან მდგომარეობს იმაში, რომ „დე ფაქტო რეჟიმის“ ცნობა კონსტიტუციურია და თავისი არსიდან გამომდინარე, გარკვეულწილად პირობით ხასიათს ატარებს. იხ.: Georg Dahm/Jost Delbrück/Rüdiger Wolfrum, Völkerrecht, ტომი. I/2(Berlin: De Gruyter 2002), at 303-304.

379 ეს დასკვნა ასევე დადასტურებულია რუსეთის ოფიციალური პასუხებით IIFFMCG-ის კითხვარზე,

რომელიც იურიდიულ საკითხებს ეხებოდა: „კონფლიქტამდე რუსეთი აღიარებდა აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთს, როგორც საქართველოს განუყოფელ ერთეულებს.“

სურვილს რუსეთთან ინტეგრაციის გზით.380 რუსეთის ფედერაციასთან ინტეგრაცია კი, წინააღმდეგობაში მოდის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სტატუსთან.

მიუხედავად ამ გაურკვევლობისა და სხვა სახელმწიფოების მიერ მისი არაღიარებისა, სამხრეთ ოსეთი, შესაძლოა, ყოფილიყო „სახელმწიფო,“ თუ იგი დააკმაყოფილებდა ზემოაღნიშნულ კრიტერიუმებს.

ტერიტორიული სტატუსის თვალსაზრისით, საერთაშორისო სამართლის თანახმად, აფხაზეთის მდგომარეობა ძალის გამოყენებამდე სამხრეთ ოსეთის მდგომარეობის მგავსი იყო, მაგრამ არა იდენტური. 2008 წლის აგვისტომდე, აფხაზეთი არ იყო აღიარებული არც ერთი სხვა სახელმწიფოს მიერ; მაგრამ რუსეთთან ინტეგრაცია აფხაზეთისთვის ბევრად ნაკლებად იყო მიმზიდველი, ვიდრე სამხრეთ ოსეთისთვის. აფხაზეთი ყოველთვის ხაზს უსვამდა იმ ფაქტს, რომ ის არის სუვერენული სახელმწიფო.381

1. განსაზღვრული ტერიტორია

 

ვინაიდან მთავრობა აუცილებლად უნდა იყოს დაკავშირებული ტერიტორიასთან, სახელმწიფოებრიობის მოპოვების პირველი პირობა არის გარკვეული ტერიტორიის ან

,,ოპერაციული ფუნქციის მქონე გარკვეული ტერიტორიული პუნქტის“ არსებობა. 382 საბოლოო შეთანხმება ტერიტორიულ საზღვარზე არ წარმოადგენს სახელმწიფოს არსებობის       საწინდარს;       უთანხმოება       საზღვარზე       არ       ახდენს       გავლენას

380 საქართველოსგან გამოყოფის პროცესი, რომელიც დაიწყო 1990 წლის სექტემბერში, გაგრძელდა 1992 წლის 19 იანვარს, როდესაც ოსებმა მონაწილეობა მიიღეს სამხრეთ ოსეთის საქართველოსგან დამოუკიდებლობის „რეფერნდუმში,“ რომელშიც აბსოლუტურმა უმრავლესობამ ხმა მისცა დამოუკიდებლობას რუსეთთან. 1992 წლის მაისში ოსეთის უმაღლესმა საბჭომ გამოსცა „სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია,“ რომელშიც ნათქვამია: „სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკის სახელმწიფო სუვერენიტეტის დეკლარაციის საფუძველზე , უმაღლესი საბჭო საზეიმოდ აცხადებს სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობას და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს შექმნას.“ 2001 წლის 8 აპრილს მიღებულ „სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციაში (ორგანული კანონი)“ 1(1) მუხლში ნათქვამია: „სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკა არის სუვერენული დემოკრატიული სახელმწიფო, რომელიც ემყარება კანონს და რომელიც შეიქმნა ერების თვითგამორკვევის უფლების საფუძველოზე.“

381 1999 წლამდე აფხაზეთი არ ეწინააღმდეგებოდა „სახელმწიფოთა კავშირს“ კონფედერაციის მოდელის

საფუძველზე, ასევე წინადადებებს გაერთიანებულიყო საქართველოსთან ან რუსეთთან თავისუფალი ასოციაციური სახელმწიფოს სახით. თუმცა, ყველა ეს წინადადება ეფუძნებოდა აფხაზეთის სუვერენიტეტის, გამოყოფის უფლებისა და სახელმწიფოებრიობის პრინციპს.

382 ეს განსაზღვრება გამოიყენება Malcolm N. Shaw მიერ, საერთაშორისო სამართალი (მე-6 გამოცემა,

Cambridge University Press 2008), გვ 199. ასევე, იხ.: გერმანულ-პოლონური საარბიტრაჟო სამართალი (1 აგვისტო 1929) Deutsche Continental-Gas-Gesellschaft v Etat polonais, repr. in ZaöRV 2 (1931), 14-40, at 23: “il suffit que ce territoire ait une consistance suffisamment certaine … et que, sur ce territoire, il exerce en réalité la puissance publique nationale de façon indépendante.”

სახელმწიფოებრიობაზე. 383 ამასთან ერთად, არ არსებობს რაიმე წესი, რომელიც მოითხოვს სახელმწიფოს შიგნით ტერიტორიის უწყვეტ ფუნქციონირებას..384

ამიტომაც, მიუხედავად საქართველოს მთავრობასა და სამხრეთ ოსეთის ადმინისტრაციას შორის არსებული უთანხმოებისა, საზღვრისა და მისი სტატუსის თაობაზე, ორივე მხარე აკონტროლებდა ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიის ნაწილს 385 – და, მიუხედავად სამხრეთ ოსეთის ადმინისტრაციის მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიის ფრაგმენტულობისა და მიუხედავად რამდენიმე ანკლავის არსებობისა, სამხრეთ ოსეთის შემთხვევაში შესრულებულია „ძირითადი“ ტერიტორიის386 არსებობის მოთხოვნა.

აფხაზეთის შემთხვევაში კიდევ უფრო ნაკლები ეჭვი არსებობს განსაზღვრული ტერიტორიის საკითხთან დაკავშირებით. თუმცა, საქართველოს მთავრობა აკონტროლებდა ტერიტორიის ნაწილს, კერძოდ, ზემო კოდორის ხეობას, რომელიც გეოგრაფიულად აფხაზეთს ეკუთვნის.

2. მუდმივი მოსახლეობა

 

მეორე კრიტერიუმის, „მუდმივი მოსახლეობის“ ზუსტი მნიშვნელობა საერთაშორისო იურიდიულ დოქტრინაში უთანხმოების საგანს წარმოადგენს. ტერმინი „მოსახლეობა“ შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც „ადამიანების ერთობლიობა,“ მიუხედავად ამ ადამიანების მოქალაქეობისა.387 უფრო ვიწრო გაგებით, მოსახლეობა შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც ერთი მოქალაქეობის ადამიანების ერთობლიობა.388

383 Crawford (ზედა სქოლიო 1), გვ 49.

384 Crawford (ზედა სქოლიო 1), გვ 47.

385ფართომასშტაბიანი საომარი მოქმედებების დაწყებამდე, სამხრეთ ოსეთის მთავრობა, გავრცელებული ინფორმაციით, აკონტროლებდა სამხრეთ ოსეთის ყოფილი ადმინისტრაციული ერთეულის ტერიტორიის

დაახლოებით სამ მეხუთედს, მაშინ როცა საქართველოს მთავრობა აკონტროლებდა დაახლოებით ორ მეხუთედს, რამდენიმე ანკლავს სამხრეთ ოსეთის ფარგლებში და ახალგორის მთელ რაიონს სამხრეთ ოსეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთში.

386 როსალინ ჰიგინსის თანახმად, სახელმწიფოებრიობა შეიძლება კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგეს მომავალ

საზღვრებთან დაკავშირებით „სერიოზული ეჭვების“ არსებობის შემთხვევაში (Rosalyn Higgins, საერთაშორისო სამართლის განვითარება UN პოლიტიკური ორგანოების მეშვეობით (London: OUP 1963), გვ. 20.

387 Crawford (ზედა სქოლიო 1), გვ. 52 ამბობს, რომ ეს კრიტერიუმი „არ არის წესი ამ მოსახლეობის

ეროვნებასთან მიმართებაში.“ Brownlie (ზედა სქოლიო 2), გვ. 70–71 „სტაბილური საზოგადოება“ საკმარისი განმარტებაა.

388  Alfred Verdross/ Bruno Simma, Völkerrecht (მე-3 გამოცემა.  Berlin: Duncker & Humblot 1984),  გვ  255 საუბარი

“dauerhafter Personenverbund, der in der Geschlechterfolge fortlebt”-ზე. Georg Jellinek, Allgemeine Staatslehre (მე-3 გამოცემა. Berlin: Julius von Springer 1920), გვ 183, მოითხოვს, რომ იურიდიული თვალსაზრისით სახელმწიფოს წინაპირობად უნდა არსებობდეს “Volk”. ამ თვალსაზრისით იხ. ასევე Doehring (ზედა

სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის შემთხვევაში ეს ასპექტი მნიშვნელოვანია, რადგანაც ამ ტერიტორიებზე მცხოვრები მოსახლეობის დიდმა უმრავლესობამ ნებაყოფლობით მიიღო რუსული მოქალაქეობა (სამხრეთ ოსეთის და აფხაზეთის „მოქალაქეობის“ მიღების შემდეგაც კი). 389 უფრო მეტიც, იძულებით გადაადგილებული პირებისა და მიგრაციული მოძრაობების ხარჯზე ხდებოდა მოსახლეობის მუდმივი გადინება. 390 მოსახლეობის დემოგრაფიული შემადგენლობის ცვლილებები აფხაზეთში კიდევ უფრო დიდი იყო, ვიდრე სამხრეთ ოსეთში. შესაბამისად, ერთი მოქალაქეობის მქონე სტაბილური ჯგუფის არსებობა ორივე რეგიონში საეჭვოა.

თუმცა, მოქალაქეობის კრიტერიუმი დიდად გამოსადეგი ვერ იქნება, თუნდაც გამოყოფის პროცესის კონტექსტში, რადგან მოქალაქეობა, როგორც წესი, განისაზღვრება მხოლოდ ახალი სახელმწიფოს შექმნის შემდეგ. როგორც წესი, მოქალაქეობა, როგორც ჩანს, დამოკიდებულია სახელმწიფოებრიობაზე და არა პირიქით.391 შესაბამისად, (ახალი) სახელმწიფოს სტატუსი იურიდიული თვალსაზრისით, არ შეიძლება იყოს დამოკიდებული საერთო მოქალაქეობის მქონე ადამიანთა ჯგუფის არსებობაზე.

„ადამიანთა ერთობლიობა,“ რომლებიც სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში ცხოვრობდნენ, ფართო გაგებით შეიძლება, მოსახლეობად ჩაითვალოს.

3. ეფექტური მთავრობა

 

ეფექტური მთავრობის ელემენტი უმეტეს შემთხვევაში განიხილება, როგორც ერთგვარი კომპლექსური   კრიტერიუმი. 392   ზოგიერთი   ავტორი   მას   „ეფექტურ   მთავრობად“ და

„დამოუკიდებლობად“ ჰყოფს. 393 მიუხედავად ამ ტერმინოლოგიური განსხვავებებისა, არსებობს  თანმხობა   იმის  თაობაზე,  რომ  „ეფექტური   მთავრობის“  კრიტერიუმს  აქვს

„შიდა“ და „გარე“ ასპექტები. ეს ორი ასპექტი ეხება ძალაუფლების გავრცელებას სახელმწიფოს    ტერიტორიის    ფარგლებში    ადამიანებისა    და    ქონების    მიმართ  და

სქოლიო  5),  გვ  601,  Dahm/Delbrück/Wolfrum  1988  (ზედა  სქოლიო  3),  გვ  127,  Theodor  Schweisfurth,

Völkerrecht(Tübingen: UTB Mohr Siebeck 2006), გვ 10 და 296; Daillier/Pellet (ზედა სქოლიო 3), გვ 409.

389 რუსული ეროვნების საერთაშორისო სიბრტყეში ვალიდურობის შესახებ იხ. ქვევით, თავი 2.3.

390 იხ.: თავი 2. „კონფლიქტები აფხაზეთში და სამხრეთ ოსეთში: მშვიდობის მცდელობები 2008 წლამდე.“

391 Crawford (ზედა სქოლიო 1), გვ 52.

392 Georg Jellinek-ის თანახმად, ეს იყო მე-19 საუკუნეში შემუშავებული კლასიკური მიდგომა. იხ.:

თანამედროვე ნაშრომში Karl Doehring, Völkerrecht (მე-2 გამოცემა Heidelberg: CF Müller 2004), MN 49; Volker Epping in Knut Ipsen, Völkerrecht (მე-5 გამოცემა, Munich: Beck 2004), გვ 59-67; Pierre-Marie Dupuy, საერთაშორისო საჯარო სამართალი ( მე-9 გამოცემა. Paris: Dalloz 2008), გვ 95.

393 აღსანიშნავია Crawford (ზედა სქოლიო 1), გვ 55 et seq.

ძალაუფლების აღსრულებას სხვა სახელმწიფოებთან მიმართებაში. 394 ორივე მიმართულებით, გადამწყვეტია დამოუკიდებლობა: იან ბროუნლის თანახმად, დანამდვილებით უნდა იყოს ცნობილი, რომ არ არსებობს „ძლიერი, სისტემატური და მუდმივი კონტროლი უცხო ქვეყნის მხრიდან, მოცემული ტერიტორიული ერთეულის უმაღლესი პოლიტიკური საკითხების ფართო სპექტრზე.“395

ა) სამხრეთ ოსეთი

 

1993 წელს, სამხრეთ ოსეთს უკვე დამყარებული ჰქონდა ახალი კონსტიტუციური წყობა, რომელიც 2001 წელს გადაიხედა და ითვალისწინებდა აღმასრულებელ, საკანონმდებლო და იურიდიულ შტოებს. მიუხედავად ამისა, ამ სისტემის ეფექტურობასა და დამოუკიდებლობასთან დაკავშირებით ბევრი ეჭვი არსებობს.

პირველ რიგში, ვინაიდან სამხრეთ ოსეთში მცხოვრებ ადამიანთა უმრავლესობამ რუსეთის მოქალაქეობა მიიღო, რუსეთს შეუძლია მოითხოვოს მათზე რუსული იურისდიქციის გავრცელება.396 რუსულ კანონმდებლობას, მაგალითად, ჯანმრთელობის დაზღვევის ან პენსიების სფეროში, პირდაპირ შეუძლია ამ პირების ცხოვრებაზე გავლენის მოხდენა. რუსეთის კონსტიტუციის საფუძველზე, რუსეთის მოქალაქეებს ბევრი უფლება და ვალდებულება აქვთ, მათ შორის, ხმის მიცემის უფლება (რუსეთის კონსტიტუცია, მუხლი 32, პარაგრაფი 2) და სახელმწიფოს მართვაში აქტიური მონაწილეობა (რუსეთის კონსტიტუცია, მუხლი 32, პარაგრაფი 1), ასევე გადასახადების გადახდის ვალდებულება (რუსეთის კონსტიტუცია, მუხლი 57) და სამხედრო სამსახურის გავლის ვალდებულება (რუსეთის კონსტიტუცია, მუხლი 59). რუსეთის კონსტიტუციის კანონის თვალსაზრისით, სამხრეთ ოსეთში მცხოვრები რუსეთის მოქალაქეების იურიდიული სტატუსი ძირითადად იგივეა, რაც რუსეთში მცხოვრები რუსეთის მოქალაქეებისა. 397 სამხრეთ ოსეთში მცხოვრები რუსული პასპორტის მფლობელები მონაწილეობენ რუსეთის არჩევნებში, როგორიც იყო, მაგალითად, რუსეთის საპრეზიდენტო არჩევნები 2008 წლის მარტში, 398 ვინაიდან რუსეთის პოლიტიკა პირდაპირ შეხებაშია ამ ადამიანებთან.

394 იქვე, გვ 55, fn 85.

395 Brownlie (ზედა სქოლიო 2), გვ 72.

396 საქართველოს მოქალაქეებისთვის და მოქალაქეობის არმქონე პირებისთვის რუსული ეროვნების მინიჭების შედეგები განხილულია ქვევით 2.3 თავში.

397 რუსეთის კონსტიტუციის Cf. მუხლი 62(2): „რუსეთის ფედერაციის მოქალაქის მიერ უცხოური

მოქალაქეობის ფლობა არ ამცირებს მის რანგს და თავისუფლებებს და არ ათავისუფლებს მას რუსეთის მოქალაქეობიდან გამომდინარე მისი ვალდებულებებისგან, თუ სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული რუსეთის ფედერაციის ფედერალური კანონით ან საერთაშორისო შეთანხმებით.“

398 სამოქალაქო საქართველო, 2008 წლის 3 მარტი.

მეორე რიგში, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, რუსეთის ოფიციალური პირები შეიარაღებული კონფლიქტის დაწყებამდე უკვე დე-ფაქტოდ აკონტროლებდნენ სამხრეთ ოსეთის ინსტიტუტებს, განსაკუთრებით, უსაფრთხოების ინსტიტუტებს და უსაფრთხოების   ძალებს.   დე-ფაქტო   მთავრობა,   „თავდაცვის,“   „შინაგან   საქმეთა“ და

„სამოქალაქო თავდაცვისა და საგანგებო სიტუაციების სამინისტროები,“ „სახელმწიფო უსაფრთხოების       კომიტეტი,“       „სახელმწიფო       საზღვრის       დაცვის    სამსახური,“

„პრეზიდენტის ადმინისტრაცია,“ სხვა ორგანოებთან ერთად, მნიშვნელოვანწილად დაკომპლექტებული იყო რუსეთის წარმომადგენლებით ან რუსეთის მოქალაქეობის მქონე სამხრეთ ოსეთის პირებით, რომლებიც მანამდე ცენტრალურ რუსეთში ან ჩრდილოეთ ოსეთში ანალოგიურ თანამდებობებზე მუშაობდნენ. 399 სამხრეთ ოსეთის კონსტიტუციის თანახმად, ეს ოფიციალური პირები პირდაპირ არიან ანგარიშვალდებულნი      სამხრეთ      ოსეთის      დე-ფაქტო      პრეზიდენტის,     როგორც

„სახელმწიფოს მეთაურის“ და აღმასრულებელი განყოფილების წინაშე (კონსტიტუციის მუხლი 47, პარაგრაფი 1); მაგრამ მიუხედავად ამ კონსტიტუციური ანგარიშვალდებულებისა, ის ფაქტი, რომ გადამწყვეტი თანამდებობები სამხრეთ ოსეთის უსაფრთხოების სტრუქტურებში ეკავათ რუსეთის წარმომადგენლებს, ან სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებლებს, რომელთაც კარიერა რუსეთში დაიწყეს, ნიშნავდა, რომ სამხრეთ ოსეთი ძნელად თუ აწარმოებდა რუსეთის ინტერესების საწინააღმდეგო პოლიტიკას.

მოსკოვის კონტროლი სამხრეთ ოსეთზე ეტაპობრივად ხორციელდებოდა. 2004 წლის ზაფხულამდე, რუსეთის წარმომადგენლები ასეთი რაოდენობით არ იყვნენ წარმოდგენილნი სამხრეთ ოსეთის ხელმძღვანელობაში. ამგვარად, 1992 წელს სამხრეთ ოსეთის მიერ დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ, სახელმწიფოს მშენებლობის პროცესში ეტაპრობრივი სტაბილურობა არ იყო მიღწეული არამედ 2004 წლის შემდეგ ამ პროცესის უკუსვლა აღინიშნებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ სამხრეთ ოსეთი ფორმალურად არ იყო დამოკიდებული არც ერთ სხვა სახელმწიფოზე, რუსეთის უცხოური გავლენა გადაწყვეტილებების მიღების პროცესზე ისეთ სენსიტიურ სფეროებში, როგორიცაა უსაფრთხოების საკითხები, იმდენად გადამწყვეტი იყო, რომ სამხრეთ ოსეთის მიერ დამოუკიდებლობის მოთხოვნა შეიძლებოდა კითხვის ნიშნის ქვეშ დამდგარიყო.

რომ შევაჯამოთ, რუსეთის გავლენა და კონტროლი სამხრეთ ოსეთში გადაწყვეტილების მიღების პროცესებზე, იგი მოიცავდა საკითხების ფართო სპექტრს ამ ტერიტორიული ერთეულის შიდა და საგარეო ურთიერთობების თვალსაზრისით. ეს გავლენა სისტემატური იყო და პერმანენტულად ხორციელდებოდა. ამიტომ, სამხრეთ ოსეთის დე-ფაქტო მთავრობა თავისთავად ეფექტიანი არ იყო.

399 იხ.: საქართველოს ოფიციალური პასუხები IIFFMCG კითხვარებზე.

ბ) აფხაზეთი

 

აფხაზეთის ადმინისტრაციის მიერ შესაბამისი ტერიტორიისა და მისი მცხოვრებლების ეფექტიანი კონტროლი პრობლემატურია, რადგან ამ ტერიტორიის ბევრმა მცხოვრებმა მიიღო რუსეთის მოქალაქეობა და რუსეთის თვალთახედვით, მისი პირდაპირი იურისდიქციის ქვეშ იმყოფებიან. აფხაზეთის ადმინისტრაციის მიერ მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად, „აფხაზეთის პრაქტიკულად, ყველა მცხოვრები ამავდროულად რუსეთის ფედერაციის მოქალაქეები არიან.“ 400 რუსეთის პასპორტის მფლობელები მასიურად მონაწილეობდნენ რუსეთის საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნებში.401

რუსეთის კონტროლი აფხაზეთის უსაფრთხოების ინსტიტუტებზე ნაკლებ ფართო ჩანს, სამხრეთ ოსეთთან შედარებით. სამხრეთ ოსეთში ვითარების საპირისპიროდ, რუსეთისგან დამოუკიდებლობის სურვილი ტრადიციულად, ძლიერი იყო ელიტაში და აფხაზურ საზოგადოებაში. მაგალითად, 2004/05 წლების „საპრეზიდენტო არჩევნებში“ მოსკოვი იძულებული იყო ეღიარებინა იმ კანდიდატის დამარცხება, რომელსაც ის ოფიციალურად უჭერდა მხარს (რაულ ხაჯიმბა) და მიეღო სერგეი ბაღაფშის გამარჯვება. ეს ნიშნავს, რომ აფხაზეთის ინსტიტუტები, თუნდაც იმ კონკრეტულ მომენტში, სრულად ვერ კონტროლდებოდა რუსეთის მთავრობის მიერ.

II.      დასკვნა

 

საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით, სამხრეთ ოსეთი 2008 წლის სამხედრო კონფლიქტის დროისთვის წარმოადგენდა ერთეულს, რომელსაც გააჩნდა ტერიტორია, მოსახლეობა და ახლადშექმნილი კონსტიტუციის საფუძველზე მოქმედი მთავრობა. მაგრამ სახელმწიფოებრიობის ყველა ჩვეული კრიტერიუმი (იურიდიული და პოლიტიკური თვალსაზრისით) არადამაჯერებელი იყო. განსაკუთრებით, მესამე კრიტერიუმი – ეფექტურობა, არასაკამარისად იყო წარმოდგენილი სამხრეთ ოსეთში, რადგანაც მისი საშინაო პოლიტიკა რუსეთის წარმომადგენლების დიდი გავლენას განიცდიდა „შიგნიდან.“

ამგვარად, სამხრეთ ოსეთი საკმაოდ ახლოს მივიდა სახელმწიფოებრიობასთან, თუმცა მთავრობის ეფექტურობის ზღვარს ვერ მიაღწია. საერთაშორისო სამართლის

400 იხ.: აფხაზეთის ოფიციალური პასუხები IIFFMCG კითხვარზე იურიდიულ საკითხებთან დაკავშირებით, მათ შორის, საერთაშორისო ჰუმანიტარულ სამართალთან და ადამიანის უფლებების პრობლემატურ საკითხებთან დაკავშირებით.

401 სამოქალაქო საქართველო, 2008 წლის 3 მარტი.

თვალსაზრისით, ის იყო არა სახელმწიფოს მაგვარი ერთეული, არამედ მხოლოდ ერთეული სახელმწიფოებრიობის გარეშე.402

აფხაზეთის სტატუსი ოდნავ სხვაგვარია. სამხრეთ ოსეთისგან განსხვავებით, აფხაზეთის

„მთავრობამ“ მკაფიოდ გამოხატა რუსეთისგან დამოუკიდებლობის სურვილი, მაშინაც კი, როცა მისი პოლიტიკა და სტრუქტურები, განსაკუთრებით კი, უსაფრთხოებისა და თავდაცვის ინსტიტუტები, მაღალი ხარისხით რჩება მოსკოვის კონტროლის ქვეშ. სახელმწიფოს მშენებლობის პროცესში აფხაზეთი უფრო შორს წავიდა, ვიდრე სამხრეთ ოსეთი და შესაძლოა ეფექტურობის ზღვარსაც მიაღწია. ამიტომაც, მას, შეიძლება სახელმწიფოს მაგვარი ერთეულიც კი, ვუწოდოთ. მაგრამ, ამავე დროს საჭიროა ხაზგასმით აღვნიშნოთ, რომ აფხაზეთის და სამხრეთ ოსეთის ლეგიტიმაციის მოთხოვნას ძირს უთხრის ის ფაქტი, რომ უდიდესი ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლები (ქართველები) განდევნილნი არიან ორივე ტერიტორიიდან და მათ ჯერაც არა აქვთ იქ დაბრუნების უფლება, როგორც ამას საერთაშორისო სტანდარტები ითვალისწინებს.

III.    კომენტარი

 

სამხრეთ ოსეთი არ უნდა იყოს აღიარებული, ვინაიდან სახელმწიფოებრიობის წინაპირობები არ არის შესრულებული. არც აფხაზეთი უნდა იყოს აღიარებული. მიუხედავად იმისა, რომ მას გააჩნია სახელმწიფოებრიობის მახასიათებლები, სახელმწიფოს შენების პროცესი, თავის არსით, არალეგიტიმურია, რადგან აფხაზებს არასოდეს ჰქონიათ გამოყოფის უფლება. უფრო მეტიც, აფხაზეთი არ პასუხობს ძირითად მოთხოვნებს ადამიანის უფლებებისა და უმცირესობის უფლებების თვალსაზრისით, განსაკუთრებით იმიტომ, რომ ის არ იძლევა იძულებით გადაადგილებული პირებისა და ლტოლვილების უსაფრთხო დაბრუნების გარანტიას.

402 პოლიტიკურ მეცნიერებაში „სახელმწიფოებრიობის“ და „დე-ფაქტო სახელმწიფოს“ კონცეფციები სინამდვილეში განსხვავებული მიზნებისთვის არის შემუშავებული, ვიდრე საერთაშორისო სამართლისთვის. მაგალითად, Scott Pegg -ის განმარტება აღწერილობით და ახსნით მიზნებს ემსახურება, რომლებიც სპეციფიკურია პოლიტიკური მეცნიერებისათვის. Pegg ხაზს უსვამს დე ფაქტო სახელმწიფოს რიგ მახასიათებლებს, როგორიცაა, შიდა ლეგიტიმურობის ხარისხი და საზოგადოების კეთილდღეობის უზრუნველყოფის უნარი, რომლებიც არ არიან პირდაპირ კავშირში სახელმწიფოებრიობის იურიდიულ განმარტებასთან: „დე ფაქტო სახელმწიფო არსებობს, როდესაც არსებობს ორგანიზებული პოლიტიკური ხელმძღვანელობა, რომელიც მოვიდა ხელისუფლებაში გარკვეული ხარისხის თანდაყოლილი უნარის შედეგად; სარგებლობს მხარდაჭერით; და მიაღწია საკმარის უნარს, მიაწოდოს სამთავრობო სერვისი გარკვეულ ტერიტორიაზე მცხოვრებ მოსახლეობას, რომელზეც მნიშვნელოვანი დროის მანძილზე შენარჩუნებულია კონტროლი. დე ფაქტო სახელმწიფო თავის თავს ხედავს იმგვარად, რომ მას შესწევს უნარი დაამყაროს ურთიერთობები სხვა სახელმწიფოებთან, იგი ისწრაფვის სრული კონსტიტუციური დამოუკიდებლობისკენ და მისი სუვერენულ სახელმწიფოდ ფართომასშტაბიანი საერთაშორისო აღიარებისაკენ. თუმცა, მას არ შესწევს უნარი მიაღწიოს აღიარების მნიშვნელოვან მაჩვენებელს და ამიტომ საერთაშორისო საზოგადოების თვალში ის არალეგიტიმური რჩება.“ (Scott Pegg, საერთაშორისო საზოგადოება და დე ფაქტო სახელმწიფო (Aldershot i.a. 1998), გვ 26 et seq).

3.2.         თვითგამორკვევა და გამოყოფა

 

როგორც სამხრეთ ოსეთი, ასევე აფხაზეთი, განიხილავენ თვითგამორკვევის უფლებას, როგორც მათი სუვერენიტეტისა და დამოუკიდებლობის მოთხოვნის საფუძველს. 1980-იანი წლების დასასრულიდან, ამ ორმა პოლიტიკურმა ერთეულმა სწორედ ამ პრინციპზე დაყრდნობით განახორციელა შესაბამისი განცხადებები  და კონსტიტუციური ნაბიჯები.403 ამიტომ აუცილებელია განვიხილოთ, შეეძლოთ თუ არა სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთს თვითგამორკვევის უფლებაზე დაყრდნობა და ჰქონდათ თუ არა მათ საქართველოსგან გამოყოფის უფლება.