ამერიკული გადასატანი საზენიტო სარაკტო კომპლექსი “სტინგერი” ეფექტური საზენიტო საშუალება რუსული Cy-25 მოიერიშეების და Mi-24 საბრძოლო შვეულფრნების ჩამოსაგდებად
ამერიკული გადასატანი საზენიტო სარაკტო კომპლექსი “სტინგერი” ეფექტური საზენიტო საშუალება რუსული Cy-25 მოიერიშეების და Mi-24 საბრძოლო შვეულფრნების ჩამოsაგდებად
1.05.2015
FIM-92 Stinger-ი ამერიკული წარმოების გადასატანი საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსია. აღნიშნულ საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსზე მუშაობა ამერიკულმა კომპანიამ General Dynamics–მა დაიწყო, თუმცა ის Raytheon Missile Systems-ის მიერ იწარმოება. კომპლექსი შეიარაღებაში 1981 წელს იქნა მიღებული.
ამერიკის შეერთებული შტატების სამხედრო ძალების გარდა საზენიტო კომპლექსი სხვა კიდევ 29 ქვეყნის შეიარაღებაში იმყოფება. ამჟამად „სტინგერის“ ანგარიშზე 270 საჰაერო აპარატის ჩამოგდებაა დადასტურებული. ამერიკის შეერთებული შტატების გარდა „სტინგერი“ ლიცენზიით იწარმოება გერმანული კომპანიის EADS-ის მიერ, რომელსაც სულ 70 000 ერთეული ამ ტიპის საზენიტო კომპლექსი აქვს წარმოებული. „სტინგერის“ დამონტაჟება შესაძლებელია მაღალი გამავლობის სამხედრო ავტომობილებზე – „ჯიპებზე“, ასევე ჯავშანტარნსპორტიორებსა და სხვა სახის ჯავშანტექნიკაზეც. ერთი საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსის ღირებულება 38 000 აშშ დოლარს შეადგენს, თუმცა კი, უნდა ითქვას, რომ ეს თანახა არაფერია იმასთან შედაებით რა ზარალის მოტანაც ამ კომპლექსს მოწინააღმდეგისთვის შეუძლია.
„სტინგერი“ მარტივი გამოსაყენებელია და სატარებლადაც მსუბუქია. მის გათვლაში ორი კაცი შედის, თუმცა ერთ კაცსაც არანაკლები სიმარჯვით შეუძლია მისი გამოყენება. მოდიფიკაცია FIM-92 B-ს საჰაერო სამიზნის დაზიანება 4800 მეტრის სიშორეზე 180-დან 3800 მეტრის სიმაღლეზე შეუძლია. „სტინგერი“ შესაძლოა გასროლილ იქნეს M-1097 Avenger-ისა და M6 Linebacker-ის ტიპის მობილური ჰაერსაწინააღმდეგო სისტემებიდან, რომელთაგანაც პირველი HMMWV-ის ტიპის მაღალი გამავლობის სამხედრო ავტომობილზე, ხოლო მეორე მათგანი „ბრედლის“ ტიპის ამერიკულ ქვეითთა საბრძოლო მანქანაზე მონტაჟდება. გარდა სახმელეთო ტექნიკისა გადასატანი საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსის დამონტაჟება შვეუმფრენებზედაც არის შესაძლებელი.
სარაკეტო კომპლექსის რაკეტის სიგრძე 1.52 მეტრს, ხოლო დიამეტრი 70 მმ-ს შეადგენს. უშუალოდ რაკეტა 10.1 კილოგრამს იწონის, ხოლო მთლიანად საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსის მასა დაახლოებით 15.2 კილოგრამია. „სტინგერის“ რაკეტის გასროლა მცირე სიმძლავრის ძრავის მეშვეობით ხდება, რომელიც რაკეტის ოპერატორისაგან უსაფრთხო მანძილზე მოშორებას უზრუნველყოფს. ხოლო შემდეგ, დაახლოებით 8-10 მეტრში, ირთვება ძირითადი ორსაფეხურიანი მყარსაწვავიანი ძრავა, რომელიც რაკეტას 2.2 მახის (750 მ/წმ) ტოლ სიჩქარეს ანიჭებს. მაღალი სიჩქარის გამო მას შეუძლია თავისუფლად ებრძოლოს ზებგერით სამიზნეებსაც კი. რაკეტის საბრძოლო ქობინი მსხვრევად-ფუგასური ტიპისაა და სამ კილოგრამს იწონის. იგი მოქმედებაში უშულოდ სამიზნესთან შეხების დროს მოდის. რაკეტის სამიზნიდან აცილების შემთხვევაში კი ის თვითლიკვიდაციის რეჟიმში გადადის და ნადგურდება.
საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსზე მუშაობა თავდაპირველად 1967 წელს ამერიკული კომპანიის General Dynamics-ის მიერ დაიწყო და მას Redeye II-ი ეწოდებოდა. მოგვიანებით Redeye II-მა ღრმა მოდერნიზაცია გაიარა, რის შემდეგაც 1971 წელს FIM-92 დაპროექტდა. 1972 წელს კი მან სახელწოდება Stinger-ი (ნესტარი) მიიღო. ტექნიკური სირთულეების გამო პირველი კომპლექსი მხოლოდ 1975 წელს შეიქმნა. FIM-92A-ს სერიული წარმოება 1978 წელს დაიწყო და მან მოძველებული FIM-43 Redeye ჩაანაცვლა, რომლიდან გაშვებული რაკეტის თავიდან აცილება გამოცდილი პილოტებისათვის პრობლემას არ წარმოადგენდა. საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსის მოდერნიზებული ვარიანტ FIM-92B-ს წარმოება 1983 წლიდან დაიწყო და ის პირველ მოდელთან, FIM-92A-სთან ერთად პარალელურ რეჟიმში იწარმოებოდა. მათი წარმოება 1987 წლისთვის დასრულდა და ამ დროის განმავლობაში სულ დაახლოებით 16 000 ერთეული ორივე ტიპის გადასატანი საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსი იქნა წარმოებული.
კიდევ ერთ მოდიფიკაციაზე, FIM-92C-ზე მუშაობა 1984 წელს დაიწყო, ხოლო სერიულ წარმოებაში 1987 წელს ჩაეშვა. მისი პირველი მოდელები ფრონტის ხაზზე 1989 წელს გაიგზავნა. FIM-92C-ს ტიპის საზენიტო კომპლექსების რაკეტებზე რეპროგრამირებადი ელექტრონული სისტემები იქნა ჩამონტაჟებული, რაც მათი მოდერნიზების საშუალებას იძლეოდა.
გადასატან საზენიტო სარაკეტო კომპლექს „სტინგერის“ საბრძოლო დებიუტი ფოლკლენდის ომის დროს შედგა. ბრიტანეთის სპეცდანიშნულების რაზმის SAS-ის მებრძოლები აღჭურვილნი იყვნენ ექვსი ერთეული „სტინგერის“ გამშვები სისტემით. მაგრამ სპეცდანიშნულების რაზმის წევრებიდან მხოლოდ ერთმა იცოდა მათ ხელთ არსებული საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსების გამოყენება და მასვე უნდა მოემზადებინა დანარჩენი ჯარისკაცებიც, თუმცა კი იგი 19 მაისს, შვეულმფრენის ჩამოვარდნისას დაიღუპა. მიუხედავად ამისა, 1982 წლის 21 მაისს „სტინგერის“ გამოყენებით SAS-ის სპეცრაზმელებმა ჩამოაგდეს არგენტინის კუთვნილი Pucará-ს ტიპის მოიერიშე თვითმფრინავი. 30 მაისს დახლოებით 11:00 სთ-ზე „სტინგერით“ მოწინააღმდეგის კიდევ ერთი საფრენი აპარატი – Aerospatiale SA-330 Puma-ს ტიპის შვეულმფრენი იქნა განადგურებული, ისევ SAS-ის სპეცრაზმელთა მიერ. შვეულმფრენთან ერთად დაიღუპა ექვსი არგენტინელი ჯარისკაცი, ხოლო კიდევ რვა დაიჭრა.
მეორე ომი, რომელშიც „სტინგერები“ აქტიურად გამოიყენეს ავღანეთის ომი იყო. სხვადასხვა კონსერვატიული ლობისტური ჯგუფები ამერიკის ცენტრალურ სადაზვერვო სამმართველოს (ცსს-ს) მუდმივად ადანაშაულებდნენ იმაში, რომ ისინი ავღანელ მოჯაჰიდებს სათანადო დახმარებას არ უწევდნენ. ისინი მოითხოვდნენ, რომ ავღანელი აჯანყებულებისათვის გადაეცათ „სტინგერის“ ტიპის გადასატანი საზენიტო კომპლექსები. უზარმაზარი ბიუროკრატიული ზეწოლის შემდეგ ცსს-მა ავღანელების აღნიშნული კომპლექსებით მომარაგება დაიწყო. ეს ნაბიჯი საკმაოდ სახიფათო იყო, ვინაიდან ამერიკის შეერთებული შტატები ომში პირდაპირ მონაწილეობას ერიდებოდა, რადგან საბოჭთა კავშირის გაღიზიანება არ გამოეწვია. ამერიკელები, რა თქმა უნდა, იარაღით ამარაგებდნენ მოჯაჰიდებს, თუმცა ეს იარაღი ისევ საბჭოური წრმოების იყო, ოღონდ სხვა ქვეყნებში შეძენილი, მაგალითად ჩინეთსა და ეგვიპტეში. ამერიკული იარაღის გამოჩენას კი შესაძლებელი იყო, რომ ორ უდიდეს ქვეყანას, ამერიკასა და საბჭოთა კავშირს შორის ღია დაპირისპირება გამოეწვია. მიუხედავად ამისა, მოჯაჰედებმა საზენიტო კომპლექსები მაინც მიიღეს. მრავალი ექსპერტის მტკიცემით, ამ ფქტმა ომში გადამწყვეტი როლი ითამაშა.
ავღანეთი ბაგრამის აეროდრომი,საბჭოთა Cy-25 ტიპის მოეიერიშე თვითფრინავები ავღანეთში ამერიკული სტინგერის ჩატანამდე ავღანეთის ცაში თავს უსაფრთხოდ გრძნობდნენ.
ცენტრალურმა სადაზვერვო სააგენტომ ოფიციალური მონაცემებით ოპერაცია „ციკლონის“ ფარგლებში ავღანელ მოჯაჰედებს 500 ერთეული (არაოფიციალური მონაცემებით კი 1500-2000 ერთეული) „სტინგერის“ ტიპის გადასატანი საზენიტო სარაკეტო კომპლექსი გადასცა. „სტინგერების“ პირველი პარტია, რომელიც 250 ერთეული კომპლექსისაგან შედგებოდა, მოჯაჰედებმა 1986 წლის სექტემბერში მიიღეს. „სტინგერები“ მოჯაჰიდებმა ძალიან ეფექტურად გამოიყენეს – მათ ამ იარაღით საბჭოთა კავშირის 340 საფრენი აპარატის დააზიანება შეძლეს, რომელთაგან 79%, ანუ 269 ერთეული განადგურდა.
ავღანეთის ომის დროს მოჯაჰედების მიერ ამერიკული სტინგერებით ჩამოგდებული საბჭოთა სუ-25 მოიერიშეები.
ავღანეთის ომში საბჭოთა ავიაციამ 106 ერთეული საბრძოლო თვითფრინავი დაკარგა აქედან: 27 ერთეული სუ-25 ტიპის მოიერიშე თვითფრინავი.
333 ერთეული შვეულფრენი მათ შორის: 28 ერთეული MI-6 ტიპის მძიმე სამხედრო სატრანსპორტო შვეულფრენი, 174 ერთეული MI-8 ტიპის საბრძოლო სატრანსპორტო შვეულფრენი,127 ერთეული MI-24 ტიპის საბრძოლო შვეულფრენი, 4 ცალი MI-9/MI-10 ტიპის შვეულფრენი.
სტინგერები“ მოჯაჰიდებმა ძალიან ეფექტურად გამოიყენეს – მათ ამ იარაღით საბჭოთა კავშირის 340 საფრენი აპარატის დააზიანება შეძლეს,
მას შემდეგ, რაც საბჭოთა კავშირი 1989 წელს ავღნეთიდან გამოვიდა, ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა საზენიტო კომპლექსების უკან გამოსყიდვა სცადა და ამისთვის 55 მილიონი დოლარი გამოყო. სულ 300 კომპლექსის დაბრუნება მოხერხდა და ამერიკამ თითოეულში 38 000 დოლარის ნაცვლად 183 300 დოლარი გადაიხადა. ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობამ კომპლექსების უმრავლესობის გამოსყიდვა შეძლო, თუმცა დანარჩენები შემდეგ ხორვატიაში, ირანში, ყატარსა და ჩრდილოეთ კორეაში მოხვდა. ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის ყველა მცდელობა „სტინგერების“ დაბრუნების თაობაზე ბოლომდე ვერ იქნა შესრულებული.
გადასატანი საზენტო-სარაკეტო კომპლექს „სტინგერის“ აკუმულატორი ოთხ ან ხუთ წელიწადს ძლებს, შემდეგ კი კომპლექსები უვარგისი ხდება. პაკისტანელებმა ხელში ჩაგდებული ამერიკული „სტინგერების“ მიხედვით მისი ადგილობრივად წარმოებული ვარიანტები შექმნეს და შეიარაღებაშიც მიიღეს. პაკესტანელებმა ისინი კარგილის ომში გამოიყენეს და ინდოეთის საჰაერო ძალების კუთვნილი Ми-17-ის ტიპის შვეულმფრენი და МиГ-21-ისა და МиГ-23-ის ტიპის თვითმფრინავებიც ჩამოაგდეს.
ამერიკის შეერთებული შტაების შეიარაღებაში სულ 13 400 ერთეული კომპლექსი შედის. „სტინგერის“ პროგრამა საერთო ჯამში 7.281.000.000 დოლარი დაჯდა.
გავრცელებული ინფორმაციით რუსეთ ჩეჩნეთის 1999-2000 წლის ომში ჩეჩნემი მებრძლების შეიარაღებაში მცირე რაოდენობა სტინგერის ტიპის გადასატამი საზენიტო სარაკეო კომპლექსები იყო რომლებსაც ჩეჩნეი მებრძოლების გროზნოს რუსული ავიაციისაგან თავდასაცავად იყენებდნენ.