საერთაშორისო სისხლის დანაშაულის ტრიბუნალი

2. საერთაშორისო სისხლის სამართლის დანაშაულის ტრიბუნალი ექს-იუგოსლავიისთვის

2.1 ტრიბუნალის შექმნა

1992 წლის 14 აგვისტოს, გაერთიანებული ერების ადამიანთა უფლებების კომისიის რეზოლუციით დადგინდა “ვრცელი, მასიური და მძიმე დარღვევები ადამიანთა უფლებების ყოფილი იუგოსლავიის ტერიტორიაზე, განსაკუთრების ბოსნია-ჰერცეგოვინაში.” ამ ძალადობების სია ძალიან გრძელია. მასში ძირითადად ფიგურირებს უხეში და უკანონო აღსრულებები, ადამიანთა დახოცვა, წამების აქტებიდა სხვა უხეში, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობა, უკანონო დაკავებები და დაპატიმრებები, განზრახ საბრძოლო შეტევები არამებრძოლების, საავადმყოფოების და სასწრაფო დახმარებების წინააღმდეგ.

რეზოლუცია გმობს ასევე “ეთნიკური წმენდის” პროექტს, განხორციელებულს განსაკუთრებით ბოსნია-ჰერცეგოვინაში, რომლის შედეგადაც მოხდა “ადამიანთა საკუთარი სახლებიდან იძულებით მასობრივი გადაადგილება, განდევნა და გადანაცვლება”, რაც მიზნად ისახაცდა “ეროვნული, ეთნიკური, რასობრივი და რელიგიური ჯგუფების დაშლას და გათიშვას.”

ბოლოს, რამდენიმე თვის მოგვიანებით გამოჩნდა, რომ ეთნიკური წმენდის და მკვლელობების ეს პროგრამა დაფუძნებული იყო ასევე სისტემატიურ ძალადობაზე და ათასობით ქალის იძულებით გაუპატიურებაზე.

სწორედ 1992 წლის აგვისტოს მსოფლიოს საზოგადოებამ გაიაზრა ექს-იუგოსლავიაში განხორციელებული სიმხეცის მაშტაბები.

მაშინ, გაერთიანებული ერების უშიშროების საბჭო, თავისი 1993 წლის 22 თებერვლის 808 რეზოლუციით, გადაწყვეტს “შექმნას საერთაშორისო სასამართლო, რათა გაასამართლოს ექს-იუგოსლავიის ტერიტორიაზე განხორციელებული საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის მძიმე დარღვებებზე პასუხისმგებლად ეჭვმიტანილი პირეები.”

1993 წლის 25 მაისის 827 რეზოლუციით, ტრიბუნალმა მიიღო წესდება (სტატუტი) და იგი შეიკრიბა პირველად 1993 წლის 17 ნოემბერს ჰააგაში.

მიუხედავად მათი უთანხმოებებისა, გაეროს უშიშროების წევრებმა ნათლად გამოხატეს თავისი სურვილი, გამოძიებულიყო ომის დანაშაულებები და დანაშაულებები კაცობრიობის წინაშე, ჩადენილი ყოფილ იუგოსლავიაში; სისწრაფე, რითაც ტრიბუნალის საქმიანობა განხორციელდა, მოწმობს ამ სურვილს.

მაშინ, როდესაც ბოსნია-ჰერცეგოვინაში სიტუაცია საგანგაშოდ უარესდებოდა, სისხლის სამართლის დანაშაულებათა საერთაშორისო ამ სასამართლოს შექმნამ მოთხოვა მეომარ მხარეებს შეენელებინათ თავისი ჭკუაგადასული მკვლელობები, შეეწყვიტათ თავისი რეპრესიები და ჩართულიყვნენ კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარებაზე.

2.1.1. ძველი პროექტის წარმატება

1872 წელს პირველი ფორმულირებული წინადადება მოდის შვეციელი გუსტავ მუანიესგან. ახალი ნაბიჯი საერთაშორისო სისხლის დანაშაულებათა სასამართლოს შექმნისკენ გადაიდგა 1907 წლის ჰააგის კონვენციით, რომელიც შეეცადა, უმიზნოდ, დაეფუძნებინა საერთაშორისო საზღვაო სასამართლო. `1914-1918` წლების ომის დასრულების შემდეგ, ვერსალის ხელშეკრულების 277 მუხლი ითვალისწინებს სპეციალური საერთაშორისო ტრიბუნალის შექმნას გუილიამ II-ის და გერმანელების ომის კრიმინალების გასამართლებისთვის. თუ ეს პროექტი ვერ განხორციელდა ნიდერლანდების უარყოფის გამო, გადაეცათ ძველი იმპერატორი, მან მაინც მოიპოვა ნდობა იმ დანაშაულებებზე, გამომდინარე თავისი სიმძიმით, რომლებიც კვეთენ ეროვნებების საზღვრებს, ეხებიან კაცობრიობას და რომელთა ავტორებმაც პასუხი უნდა აგონ საერთაშორისო თანამეგობრობის წინაშე.

ერების საზოგადოების შიგნით განიხილებოდა უმაღლესი საერთაშორისო იუსტიციის სასამართლოს შექმნა, რასაც მოწმობს მათი რეზოლუციები, მაგრამ საჭირო იყო დალოდებოდნენ მეორე მსოფლიო ომის დასრულების, რის შემდეგაც მოკავშირეები გადაწყვიტეს 1945 წლის 8 აგვისტოს ხელშეკრულებით, შეექმნათ ნიუმბერგის საერთაშორისო სამხედრო ტრიბუნალი, რომელსაც უნდა გაესამართლებინა ნაცისტების ყველაზე დიდი დამნაშავეების. 1946 წლის 19 იანვარს, იაპონიის ოკუპაციური ჯარების სამეთაურო ხელმძღვანელობის გადაწყვეტილებით შეიქმნა ტოკიოს საერთაშორისო სამხედრო ტრიბუნალი, ნიუმბერგის ტრიბუნალის მოდელზე, იოპონიის ომების კრიმინალების გასამართლებისთვის.

1946 წლიდან, გაერთიანებული ერების პირველი ინიციატივებია შეიქმნას საერთაშორისო სამართლის კომისია (სსკ), საერთაშორისო სამართლის შემუშავების და კოდიფიცრებისთვის, და საერთაშორისო კრიმინალური სასამართლოს სტატუსის მომზადებისთვის. 1948 წლის 9 დეკემბერს მიღებული კონვენცია, გენოციდის კრიმინალის თავიდან აცილების და მის წინააღმდეგ ბრძოლის, ითვალისწინებს საერთაშორისო კრიმინალური სასამართლოს შექმნას, მაგრამ კიდევ ერთხელ პროექტი რჩება დაუსრულებელი.

გაერთიანებული ერების გენერალური ასამბლეის წევრების მიერ ნაბიჯ-ნაბიჯ განხორციელებული სსკ-ის სამუშაოები, დაკავშირებული საერთაშორისო სასამართლოს პროექტთან, მხოლოდ 1993 წელს განხორციელდა.

2.1.2. მუდმივი სასამართლო თუ სპეციალური ტრიბუნალი?

თავდაპირევლად, სსკ ითვალისწინებდა ჩამოყალიბებულიყო უნივერსალური კომპეტენციის მუდმივი სასამართლო. მაგრამ ტრიბუნალის კომპეტენცია ბოლოს შემოიფარგლა ომის სისხლის დანაშაულებებით და კაცობრიობის წინაშე ჩადენილი სისხლის დანაშაულებებით განხორციელებული ყოფილი იუგოსლავიის ტეროტირაიზე 1991 წლიდან. მისი შექმნის გაგება და საგანი ძალზე შეიზღუდა.

თუ კი მუდმივი სასამართლოს პროექტი იყო მეტად ამბიციური, საჭიროა ვაღიაროთ, რომ იგი უნებურად წარმოადგენდა მუდმივი მძიმე ბიურაკრატიის მობილიზებას.

საპირისპიროდ, სპეციალური კომისია (ად ჰოც) გამიზნულია, რათა უპასუხოს ზუსტ სიტუაციებს: მისი ზომა, სტრუქტურა და საჭიროებები საკუთრივ წინასწარგანხილულია, ასევე პროცედურის წესები და გამოსაყენებელი სამართალი გათვალისწინებულია ამ სიტუაციაზე, ფაქტობრივ გარემოებათა ფუნქციაში რომლებმაც განაპირობეს მის შექმნა. როდესაც ტრიბუნალი მიაღწევს მიზნებს რომელიც მას დაევალა, იგი დაუბრუნდება უშიშროების საბჭოს და დაასრულებს თავის არსებობას. ამ ფორმულას აქვს დამსახურებული მოხერხებულობა.

2.1.3. ტრიბუნალის შექმნის სამართლებრივი ფუნდამენტი

რეკომენდირებული სახელდობრ სსკ-ის მიერ, ტრიბუნალის შექმნა კონვენციური გზით სწრაფად აღმოჩნდა დელიკატურად განხორციელებული. კონვენციური მეთოდი ითვალისწინებდა, ფაქტიურად, რომ შემუშავებულიყო ტრიბუნალის დამფუძნებეული ხელშეკრულება. შემდეგ ეს ხელშეკრულება კენჭის საყრელად გადაეცემოდა გაერთიანებული ერების გენერალურ ასამბლეას მისაღებად, სახელმწიფოების მიერ რატიფიცირებამდე, რატიფიცირება იქნებოდა აუცილებელი მისი ძალაში შესვლისთვის.

თუმცა, ცხადი იყო, რომ სახელმწიფოები პირდაპირ ჩართულნი ამ კონფლიქტში (ბოსნია-ჰერცეგოვინა, ხორვატია და იუგოსლავიის ფედერაციული რესპუბლიკა, შედგენილი სერბიით და მონტენეგროთი) უარყოფდნენ ასეთი ხელშეკრულების რატიფიცირებას, გადასცემდნენ რა თავის საქმეს ტრიბუნალს მთელი ეფექტური ძალაუფლებით.

ასევე, ხელშეკრულების შემუშავების და მოლაპარაკების საჭირო დრო შესატყვისი იყო მძიმე სიტუაციის მიერ მოთხოვნილი სისწრაფისადმი.

ბოლოს, გაეროს უშიშროების საბჭომ შექმნა ჰააგის სისხლის სამართლის დანაშაულებათა სასამართლო გაერთიანებული ერების ქარტიის VII თავის საფუძველზე.

ქარტიის VII თავის 41 და 42 მუხლების საფუძველზე, უშიშროების საბჭოს შეუძლია ფაქტიურად, “საერთაშორისო მშვიდობის დარღვევის ან მის წინააღმდეგ არსებული მუქარის” დადგენის შემდეგ, მიიღოს ყველა აუცილებელი მისაღები საშუალება “საერთაშორისო მშვიდობის და უსაფრთხოების დამყარების ან შენარჩუნებისთვის,” შეიარაღებული ძალის გამოკლებით. სხვათა შორის, ქარტიის 29 მუხლი ითვალისწინებს, რომ “უშიშროების საბჭოს შეუძლია შექმნას დამატებითი ორგანო, რომელიც აუცილებლობის შემთხვევაში განახორციელებს ამ ფუნქციებს.

ძნელია ეჭქვეშ დავაყენოთ საერთაშორისო მშვიდობაზე დამუქრებული რეალობა, პირობა, რომელმაც განაპირობა უშიშროების საბჭოს მოქმედება: საბჭოს კომპეტენცია შექმნილიყო დამატებითი ორგანო, ყოფილიყო იგი იურისდიქციული, არ არის საკამათო, ასევე თუ ზოგიერთი იურისტის ფიქრობს საბჭოს ინიციატივის ლეგიტიმურობაზე, რომლითაც შეძლეს დაექვემდებარებინათ გაერთიანებული ერების გენერალური ასამბლეა.

2.2 ტრიბუნალის კომპეტენცია და გამოყენებითი სამართალი

2.2.1. საერთაშორისო სისხლის სამართლის დანაშაულის ტრიბუნალსა და ეროვნულ სასამართლოებს შორის კომპეტენციის კონფლიქტი

თუ კი ნორმალურად ჩანს რომ კრიმინალური დანაშაულებების ავტორები უნდა იყვნენ გამოძიებულნი, საერთაშორისო იურისდიქციის კომპეტენცია ამ დანაშაულებების ცნობაზე თავისით არ ხდება. ყველაზე სახემლწიფოზე ადრე, რომლებმაც, ფაქტიურად, პატივი უნდა სცენ საერთაშორისო სამართალს: ეროვნული სასამართლოები არიან საერთაშორისო სამართლის სისხლის სამართლის მოსამართლეები. სხვათაშორის, საერთაშორისო კონვენციების უმეტესობა, რომლებიც მართავენ განხილულ სფეროებს, მიეწერება სახელმწიფოებს, რომლებმაც იგი მიიღეს ეჭვმიტანილი დამნაშავეების დასჯის ან ექსტრადაციის განხორციელებისთვის.

როდესაც შიდა ზეწოლის სისტემა არის უძლური, ანუ როდესაც ეროვნული სისხლის სამართალი არის არაეფექტური ან არასაკმარისი, ხდება საერთაშორისო ტრიბუნალის შექმნა. მაგრამ მისი კომპეტენციის გაგება წინასწარ უნდა დაზუსტდეს.

ტრიბუნალის კომპეტენცია განმარტებულია სტატუტის `1-9` მუხლებში.

2.2.2 ტრიბუნალის კომპეტენცია მხოლოდ საერთაშორისო სისხლის დანაშაულებებზე ვრცელდება?

ამგვარად ფიქრის საპირისპიროდ, ტრიბუნალის კომპეტენცია არ შემოიფარგლება მხოლოდ იმ სახის სისხლის დანაშაულებებზე, რომლებიც შეიცავენ უცხოელობის ნიშნებს, ანუ როდესაც დანაშაული ჩადენილია საერთაშორისო კონტექსტში (ერთ კონფლიქტში მონაწილეობს ორი განსხვავებული მოწინააღმდეგე სახელმწიფო, ან დაპირისპირებები მიმდინარეობს არანაკლებ ორი ქვეყნის ტერიტორიაზე). საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის წესები, ფაქტიურად, განსაზღვრულია საერთაშორისო თანამეგობრობის სახელმწიფოთა აღიარებული ღირებულებების კრიტერიუმით. ეს წესები მოწოდებულია, გამოყენებული იქნეს, უფრო მეტად, შეიარაღებულ საერთაშორისო კონფლიქტში, ვიდრე ქვეყნის შიდა კონფლიქტში.

ასევე, მხოლოდ ერთ სახელმწიფოს ფარგლებში ჩადენილი გენოციდზე პასუხისმგებლები შეიძლება გადაეცეს ტრიბუნალს, გაბატონებულია აზრი, რომ ამ მაშტაბის სისხლის დამნაშავეებმა პასუხი უნდა აგონ თავის ქმედებებზე გაერთიანებული ერების წინაშე.

ყველა ამ მიზეზის გამო, იუგოსლავიის კონფლიქტის საერთაშორისო ხასიათი არავითარ ეჭვს არ იწვევს: რა თქმა უნდა, თავდაპირველად, თავიდან საქმე ეხებოდა სამოქალაქო ომს, მაგრამ იუგოსლავის 5 სახელმწიფოდ დაშლის შემდეგ, მან მიიღო საერთაშორისო განზომილება.

2.2.3. სისხლის დანაშაულებები, რომლებიც ექვემდებარებიან სსტ-ის წინაშე გამოძიებას

სტატუტის პირველი მუხლი ითვალისწინებს, რომ ტრიბუნალი “უფლებამოსილია გაასამართლოს ჰუმანიტარული სამართლის უმძიმეს დარღვევებზე პასუხისმგებელი ეჭვმიტანილი პირები.”

მაგრამ ჰუმანიტარული სამართლის ეს განმარტება რჩება გაუგებარი და საჭიროა მისი შინაარსის განმარტება. ასევე 2 მუხლი აზუსტებს, რომ დასასაჯელია “1949 წლის 12 აგვისტოს ჟენევის ოთხი კონვენციის სისხლის მძიმე დანაშაულებები.” უწოდებენ რა ზოგჯერ წითელი ჯვარის კონვენციებს, ისინი ცდილობენ უზრუნველყონ დაჭრილთა, ავადმყოფთა და ჩაძირული გემების მეზღვაურთა დაცვა (პირველი და მეორე კონვენციები), სამოქალაქო პირები, რომლებიც არ მონაწილეობდნენ დაპირისპირებაში (მეოთხე კონვენცია), ასევე ომის ტყვეების კარგი მოპყრობა (მესამე კონვენცია).

“ომის კანონების და ადათების დარღვევის” მიღწევის გამოხატულება, რასაც სტატუტის მესამე მუხლი გამოხატავს, რაც მას შეეხება, ჰააგის 1907 წლის კონვენციებს მიძღვნილი “ომის სამართალს,” სუფთად საუბრობს: ეს კონვენციები აფიქსირებენ უფლებებს და მოვალეობებს მეომარი მხარეების სამხედრო ოპერაციების მართვაში, და კრძალავენ ზოგიერთი ზიანის მიმყენებელი საშუალებების გამოყენებას.

ამგვარად განსაზღვრული, ჰუმანიტარული სამართალი ჩანს არის სამართალი, რომელიც ცდილობს მოაგვაროს დაპირისპირებული მხარეები, ცდილობს რა შეამსუბუქოს ყველაზე მკაცრი შედეგები.

ამ გასაგები აღწერილობის გარდა, სტატუტი იძლევა სისხლის დანაშაულებების გრძელ ჩამონათვალს რომლებზეც ტრიბუნალი არის კომპეტენტური. შეგვიძლია ისინი დავყოთ სამ კატეგორიად: ომის დროს ჩადენილი სისხლის სამართლის დანაშაულებები, გენოციდის დანაშაუელებები და დანაშაულები კაცობრიობის წინაშე.

2.2.4 ომის დროს ჩადენილი სისხლის სამართლის დანაშაულობები

ომის დანაშაულობების ცნება შეიცავს სახელდობრ “საერთაშორისო მკვლელობას, წამებას ან არაადამიანურ მოპყრობას _ ასევე ბიოლოგიურ ექსპერიმენტებს; განზრახ დიდი ტანჯვის ან ფიზიკური მთლიანობის ან ჯანმრთელობისთვის საზიანო ტკივილის მიყენების ფაქტს; (…) ომის ტყვე-პატიმარის ან სამოქალაქო პირის იძულების ფაქტი მოემსახუროს მოწინააღმდეგე სახელმწიფოს შეიარაღებულ ძალებს; (…) ტოქსიკური იარაღის ან სხვა იარაღის განზრახ გამოყენებას ტანჯვის მიყენებისთვის; დაუცველი ქალაქების, სოფლების, საცხოვრებლების ან შენობების უმოტივოდ დანგრევა; განზრახ კონფისკაცია, დანგრევა ან განადგურება რელიგიური, დამხმარე ან სასწავლო, ხელოვნების ან მეცნიერებისთვის განკუთვნილი შენობების, ისტორიული ძეგლების, ხელოვნების ნიმუშების და მეცნიერული ხასიათის ნიმუშების.”

2.2.5 გენოციდის დაშაული

იურიდიული ცნება გენოციდის დანაშაული ფორმალურად გამოჩნდა პირველად 1945 წელს ნიუმბერგის ტრიბუნალზე წარგდენილ ომის დამნაშავებიის წინაღმდეგ აღძრულ საბრალდებო აქტში. შემდეგ, იგი გახდა 1948 წლის 9 დეკემბრის გენოციდის დანაშაულის თავიდან აცილების და ზეწოლის კონვენციის საგანი, რომელიც ძალაში შევიდა 1951 წლის 12 იანვარს.

სსსდტ (საერთაშორისო სისხლის სამართლის დანაშაულის ტრიბუნალის) სტატუტის მეოთხე მუხლი მიეძღვნა გენოციდის განმარტებას, როგორც აქტი “ჩადენილი განადგურების განზრახვით, მთლიანად ან ნაწილობრივ, ეროვნების, ეთნოსის, რასის ან რელიგიური ჯგუფის როგორც ასეთის.” ამ აქტმა შესაძლოა მიიღოს ეფექტური ფორმა “ჯგუფის წევრების მოკვლით”. მაგრამ სისხლის სამართლის დანაშაული შესაძლოა ასევე გახდეს “ჯგუფის განზრახ დამორჩილება მისი მთლიანად ან ნაწილობრივ ფიზიკურად ძალით დაშლის არსებობის პირობებით,” “ჯგუფის შიგნით დაბადების შეჩერების საშუალებები”, ან “ბავშვების იძულებით გადაადგილება ერთი ჯგუფიდან მეორეში.”

რა თქმა უნდა, ესენი ხშირად ინდივიდებია, რომლებიც ყველაზე მეტად არიან პირდაპირი მსხვერპლნი ასეთი რეპრესიების, და ასეთი გენოცი შეიძლება დაემსგავსოს კაცობრიობის წინაშე ჩადენილ დანაშაულს. მაგრამ გენოციდის სპეციფიურობა არსებობს იმ ფაქტში, რომ გენოციდის დანაშაულის ავტორი უმიზნებს ჯგუფის დაშლას, რომელიც მიეკუთვნება მსხვერპლს: ინდივიდის გარდა, ეს არის მთელი საზოგადოება რომლიდანაც იგი წარმოიშვა. მისი წევრის მოკვლით, დამნაშავეს სურს ხელი შეუწყოს მთლიანად “ეროვნული, ეთნიკური, რასობრივი ან რელიგიური” ჯგუფის განადგურებას.

2.2.6. კაცობრიობის წინაშე ჩადენილი დანაშაული

ბოლოს, ტრიბუნალის სტატუტის მეხუთე მუხლი ეხება დანაშაულებებს კაცობრიობის წინაშე განხორციელებულს “შეიარაღებული კონფლიქტის დროს, საერთაშორისო ან შიდა სახელმწიფო მნიშვნელობით და წარმართული სამოქალაქო მოსახლეობის წინააღმდეგ.” ამგვარად კვალიფიცირებული დანაშაულებები კაცობრიობის წინააღმდეგ არის “მკვლელობა, განადგურება, არასასურველი შემცირება, განდევნა, დაპატიმრება, წამება, გაუპატიურება, პოლიტიკური, რასობრივი ან რელიგიური მიზნით დევნა, და სხვა არაადმიანური ქმედებები.” თუ, მანამდე, სამოქალაქო პირებზე ძალადობა ფორმალურად ამ სიაში იყო მოყვანილი, 2001 წლის 22 თებერვლის ტრიბუნალის სასამართლო ვერდიქტმა და დადგენილებებმა განიხილეს, რომ “ბოსნიის შეიარაღებული ძალების წევრები ძალადობას იყენებდნენ როგორც ტერორის იარაღს,” რისთვისაც, თავდაპირველად, იგი კვალიფიცირებული იქნა, როგორც დანაშაული კაცობრიობის წინააღმდეგ, და ამ მუხლით დაისაჯა სამი სერბი ჯარისკაცი.

ბარბაროსი ნაცისტების განზრახი ქმედებების გასამართლებისთვის გაჩნდა ცნება დანაშაული კაცობრიობის წინააღმდეგ, რომელიც გამოხატავს არადამიანურ ქმედებებს ჩადენილს სამოქალაქო პირების წინააღმდეგ, და რომელიც, უარყოფს ადამიანს მისი სპეციფიურობის და ადამიანური საზოგადოების მიკუთვნებულობის გამო, გამოიწვევს მთელი კაცობრიობის დაინტერესებას.

ეს ქმედება ხშირად დაფუძნებულია საშიშ მეთონიმზე, რომელიც ადამიანს უარყოფს მისი ეთნიკური, რასობრივი, პოლიტიკური ან გენეტიკური ხასიათის გამო. განსხვავების ამგვარი შემცირებით, ინდივიდი უარყოფილია თავისი ადამიანური პირობიდან გამომდინარე.

2.2.7 დანაშაულების და დასჯის თანასწორობის პრინციპი

ფორმულირებილი ფრაზით ნულლუმ ცრიმენ, ნულლა პოენა სინე ლეგე, სისხლის სამართლის ეს ფუნდამენტური პრინციპი გამოყენებულია სსსტ-ის მიერ: არამხოლოდ ყოფილი იუგოსლავია შეადგენს საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის კოდიფიცირებული კონვენციების ერთობლიობის ნაწილს, არამედ დანაშაულის პრინციპები გათვალისწინებულია 1949 წლის კონვენციებით და სხვა ამგვარი სახის ხელშეკრულებებში, რომლებიც არსებობდა იუგოსლავიის სისხლის სამართლის კოდექსში დაპირისპირების დაწყებამდე.

2.3. ინდივიდები დაქვემდებარებულნი სსსტ იურისდიქციას

რატიონე პერსონაე კომპეტენციის საკითხი გადმოცემულია ტრიბუნალის სტატუტის მე-5 და მე-7 მუხლებში.

თავდაპირველად, მე-6 მუხლი ამბობს, რომ ტრიბუნალს აქვს კომპეტენცია ფიზიკური პირების მიმართ. შემდეგ მე-7 მუხლი აზუსტებს პასუხისმგებლობას ყოფილ იუგოსლავიაში ჰუმანიტარული სამართლის სხვა მძიმე დარღვევებზე: იგი, ამგვარად, აცხადებს ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობას “მასზე ვინც დაგეგმა, უბიძგა, შეასრულა, უბრძანა, ჩაიდინა ან ყველა სხვა ვითარებით დაეხმარა და მხარი დაუჭირა სტატუტის მე-2 და მე-5 მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულის დაგეგმვას.”

ეს ფართე განსაზღვრება მოიცავს პასუხისმგებლობის ყველა დონეს, პოლიტიკურ ხელმძღვანელიდან მარტივ შემსრულებლამდე, საშუალო დონის გავლით, რომელიც იძლევა იერარქიული ბრძანებას.

ეს მდგომარეობა ამყარებს ფიქციურ თეორიას საერთაშორისო სისხლის სამართალში, რომლის მიხედვითაც იურიდიული პირი არის რა ფიქტიური არსება, იგი არის იმ მოქმედები ხელისუფლების ნაწილი, რომელიც ჩადის სისხლის სამართლის დანაშაულებს. ამგვარად, სახელმწიფოს მიერ ჩადენილი სისხლის დანაშაულის ჰიპოთეზაში, საერთაშორისო სისხლის სამართალი ხაზს უსვამს ქმედების სურვილის და ინდივიდუალიზმის მნიშვნელობას და უარყოფს კოლექტიური პასუხისმგებლობის ყველა იდეას. იგი ყურადღებას აქცევს მხოლოდ მათ ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობას, ვინც იმოქმედა სახელმწიფოს სახელით და სახელმწიფოსთვის. ამგვარად, თითოეული პასუხისმგებელია თავისი საკუთარი დანაშაულის გამო, მისი სიმძიმის მიხედვით.

ამ შენიშვნების მიხედვით, ჩანს სტატუტის აზრიანობა, რომელიც აადვილებს ნამდვილი პასუხისმგებელი პირის მოძებნას, რათა მას ჩამოაცილოს სახელმწიფოს ფარდა, რომლის უკანაც იგი იმალება. ამისთვის, სსსდტ-ის წინაშე, არცერთი ბრალდებული არ შეიძლება გასამართლდეს თავისი რანგის ან პოლიტიკური ფუნქციის გარეშე (სახელმწიფოს მეთაური, მაღალი სახელმწიფო მოხელე და ა.შ.)

იმავე ვითარებით, “იერარქიული ბრძანების” დოქტრინა არ არის ჩართული დანაშაულში. ამ უკანასკნელის მიხედვით, სისხლის დანაშაულის ავტორი შეიძლება განთავისუფლდეს პასუხისმგებლობისგან, თუ მან იმოქმებდა ზემდგომი ხელისუფლების ბრძანებით. თუ ეს მოხდა, ეს დოქტრინა შესაძლოა გამოიყენებოდეს დანაშაულის ავტორების სისტემატიური დაუსჯელობისთვის, რომლებიც მოქმედებდნენ თავისი ფუნქციის განხორციელების დროს ზემდგომის ბრძანებით. სტატუტი უშვებს, ზოგჯერ, რომ მეთაურის ან უფროსის ბრძანება, რომელიც მთლიანად არ ათავისუფლებს დამნაშავეს თავისი პასუხისმგებლობიდან, შესაძლოა იყოს ტრიბუნალის მიერ გამოტანილი სასჯელის შემამსუბუქებელი მოტივი.

2.4 სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენის ადგილი და დრო

ბუნებით, სპეციალური ტრიბუნალი (ად ჰოც) მოქმედებს სპეციალურ პრინციპზე: მისი საგანი შეზღუდულია დაზუსტებულ ფარგლებში, ადგილით, დანაშაულები ჩადენილი იუგოსლავიის კონფლიქტების დროს. ტრიბუნალის სტატუტის მე-8 მუხლი ამგვარად განსაზღვრავს თავის კომპეტენციას რატიონე ლოცი (ადგილის ნორმა) დანაშაულებების მიმართ ჩადენილს ძველი იუგოსლავიის სოციალისტური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე.

იგივე მუხლი ითვალისწინებს რომ ტრიბუნალის დროის რაციონი (რატიონე ტემპორის) იწყება “პერიოდით დაწყებილი 1991 წლის 1 იანვრიდან,” ხორვატიის და სლოვენიის დამოუკიდებლობის გამოცხადებიდან ექვსი თვით ადრე (1991 წლის 25 ივნისი), რომელიც აღნიშნავს პირველ ფორმალურ ეტაპს იუგოსლავიის დაშლისკენ.

2.5 ტრიბუნალის ორგანიზაცია

სტატუტის მე-11 მუხლი ითვალისწინებს ტრიბუნალის შემადგენლობას, ეს უკანასკნელი არის სასამართლო ორგანო, სასამართლო ბრალდების, გამოძიების და კანცელარიის საერთო ორგანო ორი შემდგომი ორგანოების.

2.5.1. მოსამართლეები

სასამართლო ორგანო მოიცავს ორი პირველი ინსტანციის პალატას, თითოეული შედგენილი სამი მოსამართლით, და სააპელაციო პალატას ხუთი მოსამართლით. სრულად დამოუკიდებლები, ეს თერთმეტი მაგისტრი არჩეულია გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე ხმების აბსოლიტური უმრავლესობით, უშიშროების საბჭოს მიერ გადაცემული სიის საფუძველზე წევრი სახელმწიფოების წარდგენის შემდეგ. გამორიცხულია ერთი ეროვნების ორი კანდიდატი იყოს არჩეული.

1993 წლის 15 და 17 სექტემბერს, წევრმა სახელმწიფოებმა ორი თვის დაგვიანებით წარადგინეს თავისი სასურველი კანდიდატურები, თერთმეტი მოსამართლე არჩეული იქნა ოთხი წლით, ხელახლაარჩევითად.

დანიშვნის ეს სახე საშუალებას იძლევა უზრუნველყოფილ იქნას მოსამართლეების მაღალი პროფესიონალური კომპეტენცია, ისე რომ ადექვატურად იყოს წარმოდგენილი მსოფლიოს სასამართლო სისტემების პრინციპები.

ამგვარად არჩეულ იქნა ორი აფრიკელი, ორი ევროპელი, სამი აზიელი, სამი ამერიკელი და ერთი ავსტრალიელი (ყველა არის მაგისტრი ან ლექტორი, სპეციალსტი სისხლის სამართლის ან საერთაშორისო სამართლის), ის ვისაც შეუძლია რაიმე ზეგავლენა იქონიოს სასამართლოს შესაძლო დადგენილებაზე, რომელიც წარმოადგენს სსსტ-ს როგორც დიდი სახელმწიფოების ჰეგემონური ინტერესების გამოხატულებას. იტალიელი ანტონიო კასესი არჩეული იქნა ტრიბუნალის პრეზიდენტად, 1993 წლის 17 ნოემბერს. ამჟამად პრეზიდენტი არის ქ-ნი კირკ მაკდონალდი (2002 წლისთვის).

2.5.2 პროკურორი

თუ კი მოსამართლეების შერჩევა განხორციელებულია გენერალური ასამბლეის მიერ, პროკურორი, რომელიც აერთიანებს ბრალდების და გამოძიების ფუნქციებს, დანიშნულია სარევანშოდ უშიშროების საბჭოს მიერ, გენერალური მდივნის წარდგინებით.

მხოლოდ პროკურორს შეუძლია გადასცეს საქმე სასამართლოს: მხოლოდ მას შეუძლია შეწყვტის სისხლის სამართლებრივი დევნა. მას შეუძლია შეაფასოს ხელსაყრელობა ამ უკანასკნელის განსახორციელებლად. პროკურორს ევალება გამოიძიოს მონაცემები, წარადგინოს საბრალდებო აქტები, მოამზადოს საერთაშორისო დაპატიმრების მანდატები (გამოტანილი მოსამართლის მიერ პროკურორის მოთხოვნის საფუძველზე) და ექსტრადიციის მანდატები. იგი მოქმედებს სრული დამოუკიდებლობით, მთავრობებთან და ტრიბუნალის სხვა წევრებთან ურთიერთობაში.

1993 წელს დანიშნული პროკურორის თანამდებობაზე, რაიმონ ესკოვარ სალომი განთავისუფლდა თავისი ქვეყანასთან, ვენესუელასთან, პოლიტიკური მიკერძოვებისთვის. რიჩარდ გოლდსტოუნმა, სამხრეთ აფრიკელმა, ჩაანაცვლა იგი 1994 წლის ივლისში. ეს უკანასკნელი ჩანდა ნაკლებად მკაცრი საბრალდებო აქტების შემუშავებაში, ამიტომ მის მაგიერ დაინიშნა კანადელი ლუის არბური. ლუის არბური 1996 წლის 1 ოქტომბრიდან 1999 წლამდე ასრულებდა ყოფილი იუგოსლავიის ტრიბუნალის გენერალური პროკურორის ფუნქციას. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ იგი პროკურორად მუშაობდა ასევე რუანდის საერთაშორისო სისხლის სამართლის ტრიბუნალის დროს.

ინფორმაციების შეგროვების შემდეგ, რომელთა საფუძველზე იგი ამოარჩევს ან არ აღძრავს საქმეებს, პროკურორს შეუძლია გაეგზავნოს ადგილზე ან გააგზავნოს ექსპერტები. 1992 წლიდან, გაერთიანებული ერების ადამიანთა უფლებების კომისიამ სხვათაშორის დაავალა სპეციალურ მომხსენებელს “შეეგროვებინა სისტემატიურად ცნობები ძველი იუგოსლავიის ტერიტორიაზე ადამიანთა უფლებების შესაძლო დარღვევის განსაკუთრებულ საკითხებზე, სამთავრობოთაშორისო და არასამთავრობო ორგანიზაციებიდან (…) რათა გამოაშკარავებულიყო ყველა ის ვინც დაარღვია საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართალი.”

1998 წლის აპრილში, ლუის არბური ამგვარად გაემგზავრა ბრნიცეში, ჩრილო-აღმოსავლეთ ბოსნიაში, სადაც ტრიბუნალის თორმეტმა ექსპერტმა განახორციელა გვამების ადგილსამყოფელის ადგილის ამოთხრითი სამუშაოები. შემდგომში შეისწავლეს სხვა მრავალი მხარეები ძველი სრებრენიცას ტერიტორიის გარშემო, რომელიც 1995 წლის ივლისში სერბმა ძალებმა ჩაიგდეს ხელში. წითელი ჯვრის კომიტეტის მიხედვით, რვა ათასი ადამიანი გაუჩინარდა ამ რაიონში. გამოძიების მიზანი იყო დაედგინა მიზეზები, რომლითაც ეს ადამიანები ჩამარხეს მიწაში და შეეცადნენ დაედგინათ ამ ადამიანების ვინაობა.

ამ კვლევების შედეგები გამოყენებულ იქნა რადოვან კარადჟიჩის და რატკო მლადიჩის წინააღმდეგ, პირდაპირ გადაცემული სსსტ-ს ამ მსხვერპლის გამო.

სხვათაშორის, კოსოვოს კრიზის დროს, ლუიზ არბური ცდილობდა გამგზავრებულიყო ადგილზე 1999 წლის იანვარში 45 სამოქალაქო კოსოვოელი ალრბანელის დახოცვის შემდეგ, მაგრამ მას უარი ეთქვა ტერიტორიაზე შესვლაზე. 1999 წლის მაისში, მან გამოაცხადა სლობოდან მილოშევიჩის დამნაშავეობა, სერბეთის პრეზიდენტის, მილან მილუტინოვიჩის და სხვა სამი პასუხისმგებელი იუგოსლავიელი პირის ომის დამნაშავეობის და კაცობრიობის წინაშე ჩადენილი დანაშაულის გამო. ამ დანაშაულს მოყვა შემდეგში სარჩელი წარმართული წლის დასაწყისიდან იუგოსლავიის სისხლის სამართლის ტრიბუნალის მიერ და დაყრდნობილი ნატოს წევრ ქვეყნებზე, რომლებიც აწვდიდნენ ინფორმაციას სსსდტ-ს შეგროვებულს სამხედროების და ცნობათა სამსახურების მიერ. დანაშაულის აქტი მოიცავს დეპორტაციას 740 000 კოსოვოელი ალბანელის და 740 დაუდგენელი პირის დახოცვას.

1999 წელს, შვეციელმა კარლა დელ პონტემ ჩაანაცვლა ლუის არბური გენერალური პროკურორის პოსტზე. 2001 წლის ივნისში, სერბეთის ძველი პრეზიდენტი სლობოდან მილოშევიჩი – ორი თვით ადრე დაპატიმრებული და უკვე ბრალდებული 1999 წლის მაისიდან კაცობრიობის წინაშე ჩადენილი დანაშაულის გამო თავისი როლისთვის კოსოვოს ომში – წარსდგა სსსდტ-ს წინაშე. 9 ოქტომბერს, პროკურორი კარლა დელ პონტე მას ადანაშაულებს კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულში, ჟენევის კონვენციის მძიმე სისხლის სამართლის დანაშაულებში და ომის კანონების და ადათების დარღვევაში თავისი როლისთვის ხორვატიის ომის დროს (`1991-1992`), შემდეგ 23 ნოემბერს, გენოციდში თავისი როლისთვის ბოსნიის ომში (`1992-1995`). მისი პროცესი, რომელიც 2002 წლის თებერვალში გაიხსნა, არის პირველი სახელმწიფოს ძველი მეთაურის წინააღმდეგ ჊