კოლხური საომარი ისტორიის საკითხები (ნაწილი II )

კოლხური საომარი ისტორიის საკითხები (ნაწილი II )

9.04.2017

Roman_legion_at_attack__spanრომაელი ლეგიონერები ვაგრძელებთ ქართული საომარი ისტორიის საკითხების განხილვას. კოლხური სამხედროუნარჩვევებისა და ტაქტიკის შესახებ კიდევ ერთი ცნობა მოგვეპოვება, რომელსაცქსენოფონტი შემდეგნაირად გადმოგვცემს: “როცა ბერძენმა ჯარისკაცებმა აიღეს კოლხებისდასახლებული პუნქტები და იქ შევიდნენ, ადგილობრივებმა იქ დატოვეს მოწამლულითაფლი. ბერძენ მეომართაგან ყველამ ვინც კი თაფლის ფიჭა შეჭამა გონება დაკარგა, აღებინა, კუჭი აეშალა და არც ერთს ფეხზე დგომა აღარ შეეძლო. ისინი კი ვინც ცოტა ჭამა მთვრალებს ჰგავდნენ, ხოლო ვინც ბევრიშეშლილებს ან მომაკვდავებს. უმეტესობა ეყარაისე, როგორც დამარცხების შემდეგ ბრძოლის ველზე” (ანაბსისი IV, 8, 20-21). კოლხების ამსამხედრო ტაქტიკამ როგორც ჩანს ბერძნების ლაშქრობა გარკვეული დროით შეაჩერა. მაგარამ როგორც ჩანს კოლხმა მებრძოლებმა ვერ გამოიყენეს ეს გარემოება რომ ბერძნებიამოეწყვიტათ. ისინი ვერანაირი წინაამღდეგობის გაწევას ვერ შეძლებდნენ. იგივეგარემოება განვითარდა უფრო მოგვიანებით პომპეუსის შემოსვლის დროს. ერთმა ცენტურიამაც იგივე ბედი გაიზიარა.

კოლხი მეომრები ასევე იბრძოდნენ აქემენიანთა ირანის დაქირავებულ ძალებში, რაცმიუთითებს მათ გარკვეულ დონეზე სამხედრო საქმეში. ძვ.წ. 400 წელს მოიხსენიებიანქართველური წარმომავლობის მეომრები, რომლებიც აქემენიანთა ირანის სახელმწიფოარმიაში მსახურობდნენ-“ტირიბაზს ჰყავს ჯარი და მოქირავნეები: ხალიბები და ტაოხები(ანაბასისი IV,4,18). ისინი იბრძოდნენ აქემენიანთა არმიაში და, ბუნებრივიაპროფესიონალი მეომრები იყვნენ; ისევე როგორც ქსენოფონტის ბერძენი მეომრები, რომელბიც უფლისწულმა კიროსმა დაიქირავა. საერთოდ სპარსელები ხშირადიქირავებდნენ ხოლმე ბერძენ ჰოპლიტებს. მცირე აზიის ქალაქებიდან. 

ჰეროდოტე ასევე აღნიშნავს რომ სპარსელთა ჯარში რომლითაც ქსერქსემ საბერძნეთშიილაშქრა იყვნენ კოლხები, მოსონიკები, მაკრონები და მარები. იგი ასევე კოლხებსიხსენიებს სპარსელთა ფლოტშიც.
81455673
სვანური რქის მშვილდი
სვანები კოლხთა მეფეს ემორჩილებოდნენ. ამიტომ ჩემის აზრით მათ უნდა ემსახურათკოლხეთის ჯარშიც. სვანები ძველთაგანვე განთქმული მშვილდოსნები იყვნენ. მათიძირითადი იარაღი მშვილდი და შუბი იყო. ასე რომ არ უნდა იყოს აზრს მოკლებული ისგარემოებაც, რომ მათ კოლხურ ძალებში მშვილდოსნებად ემასახურათ.
 რათქმაუნდა ასევე კოლხების მორჩილებაში უნდა ყოფილიყვნენ ხალიბები, მაკრონები, მოსონიკები და ჭანები. ისინი განთქმული მომრები იყვნენ. განსხვავებულიაღჭურვილობით, ტაქტიკით და ა.შ. რაც კოლხურ არმიას უფრო ბრძოლისუნარიანსგახდიდა. ხალიბების რკინის იარაღი უნივერსალუი იყო. მათ იარაღის ჭედვის საკუთარიხერხები ჰქონდათ რაც მას განსაკუთრებული თვისებების მქონეს ხდიდა. ხალიბური რკინამთელს ცივილიზებულ სამყაროში იყო ცნობილი და მასზე დიდი მოთხოვნილებაცარსებობდა.

kolxetis_ruka

რაც შეეხება რეგულარულ არმიას. მეფისა და დიდებულთა სამხედრო რაზმებს თუ არ ჩავთვლით, კოლხეთ ასეთი არმია არ გააჩნდა. ყოველ შემთხვევაში  არც წყაროები და არცარქეოლოგიური მასალა ამის გარანტიას არ იძლევა. მაგრამ არსებობდა ომიანობის დროსგამოძახების სისტემა. ჯარი იკრიბებოდა მხოლოდ ომიანობის დროს. არ იმყოფებოდარეგულარულად სამხედრო ბაზებზე. ასეთი შეიძლებოდა ყოფილიყო მხოლოდ სასაზღვროძალები, რომლებიც მხოლოდ რამდენიმე ასეულ მეომარს შეადგენდა. ასევე ციხისგარნიზონის ძალებიც.
რათქმაუნდა კოლხეთის არმიაში ომიანობის დროს ყველა ქართველური ტომი უნდამიშველებოდა გარკვეული სამხედრო ძალებით რაც მას კიდევ უფრო აძლიერებდა. 
კოლხი მეთემეებისათვის სამხედრო სამსახური ასევე წარმოადგენდა ფულის შემოსავლისერთ-ერთ წყაროს და ყველაზე სარფიანსაც. რათქმაუნდა კოლხი დიდებულები ფულსუხდიდნენ მეომრებს სამხედრო სამსახურის განმავლობაში. მეთემე საკუთარი სახსრებით უნდა წასულიყო ომში ამიტომაც მისი უსახსრობის გამო უხარისხო შეიარაღება გააჩნდა. ბერძნულ წყაროებზე დაყრდნობით რიგითი კოლხი მეთემე შემდეგნაირად იყო აღჭურვილი: ტყავის ან ხის ჩაფხუტი, ხის ტყავგადაკრული ფარი, ტყავის ან სელის ტუნიკა, შუბი და მოკლე მახვილი.

normal_Shlem__Zapadnaya_Gruziya_I_tys__do_n_e_კოლხური რკინის ჩაფხუტი (ძვ.წ. I ათასწლეული)

მაგრამ მასობრივადაა აღმოჩენელი ძალზედ ხარისხიანი რკინის მოკლე სატევრები (მაგ. ბრილის სამატროვანი) და კრინისბუკიანი შუბები. როგორც წესი კოლი მეომარი ორი შუბით იყო შეიარაღებული (ერთი სასროლად და მერე კომპაქტურად საბრძოლველად).  ფიქსირდება ბერძნული იარაღ-საჭურველიც (ფოთლიდებრი შუბები, ფარები, მახვილები). მაგალითად ქალაქ ვანში აღმოჩნდა მეომრის სამარხი, რომელიც მთლიანად ბერძენი ჰოპლიტის აღჭურვილობაში იყო გამოწყობილი.

კოლხი მეომრები სხვადასხვა სახის და მაღალი საბრძოლო თვისებების მქონე შუბებს იყენებდნენ. აღმოჩენილია მრავალი სახის უნიკალური შუბები, რომლებიც საკმაოდ მაღალ დონეზეა შესრულებული და ძალზედ ხარისხიან და საშიშ იარაღს წამოადგენდა თვით მძიმედ აღჭურვილი მებრძოლებისთვისაც კი (იხ. ნ.ბერულავა-კოლხური შეიარაღების განვითარება ადრეანტიკურ და ელინისტურ ხანაში ). სოფელ გომში აღმოჩენნილია გამოსახულება რომელზეც ელიტარული, აბჯარასხმული მეომრებია გამოსახული (ძვ.წ. I ს).
მაგრამ ასევე ნიშანდობლივია, რომ არამარტო დიდებულთა სამხედრო რაზმებში არამედ მეთემე-მეომართა შორის მასიურად გამოიყენებოდა ლეგენდარული სკვითურ-სპარსული მახვილი-აკინაკი. ამის დასტურად შეიძლება ჩაითვალოს მისი მასიურად აღმოჩენა დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე.
normal_shubuspiri_sop60el_qulevidan2C_z27v_c__VIII-VII_ss_-1
კოლხეთში აღმოჩენილი შუბისპირი ე.წ. “ფოთლისებრი”
ჩაფხუტები უბრალო კოლხი მეთემეებისათვის იშვიათობას წარმოადგენდა. ამაში გარკვეული როლი ძველქართულმა წესებმა ითამაშა. მაგალითად იბერიაში თვით მძიმედ აღჭურვილი მხედრებისთვისაც კი მუზარადის ტარება მიღებული არ იყო. მაგრამ ქსენოფონტე ხშირად აღნიშნავს სამხრეთ კოლხეთში საბრძოლო მუზარადებს (ძირითადად ხის ან ტყავის). მაგრამ რათქმანდა ელიტარული საჯარისო რაზმები, რომლებიც მეფესა და დიდებულებს ჰყავდათ მძიმედ აღჭურვილ მებრძოლები იყნენ და ლაშქრის ყველაზე ძლიერ ნაწილს წარმოადგენდნენ.
სოფელ გომში საინტერესო ფარის ნაწილები და მისი გამოსახულებაცაა შემორჩენილი. იგი ძალიან მასიურად გამოიყურება და მისი ელემენტები ადგილობრივ დამზადებაზე იუთითებს. ეს ფარი უნდა იყოს ნახევრადცილინდრული ფორმის, ზომებში კი დაახლოებით რომაული ფარის ზომის. გამოსახულებაზე მეომრები ასეთი ფარებით ერთგვარ მძლავრ მწობრს ქმნიან. ანუ ცვენს წინაშეა ჰოპლიტური ფარის კოლხური შესატყვისი. გამოსახულებიდან გამომდინარე კოლხურ ლაშქარში შესაძლოა ჰყავდათ კიდეც ამვარი დანაყოფები (ოღონდ არა დიდი მაშტაბით რათქმაუნდა). ქალაქ ვანში აღმოჩნდა ფრესკა რომზელზეც მძიმედ აღჭურვილი მემრები არიან გამოსახულნი: მძიმე ქვეითები, რომლებიც დიდი ფარებით არიან შეიარაღებულნი, მძიმე მხედრები და მშვილდოსნები. ეტყობა ეს მეომრები კოლხური ელიტის ან დიდებულის რაზმის წევრები იყვნენ. ასეთი ფრესკების არსებობა ნიშანდობლივად ადასტურებს რომ კოლხეთია არმია შედგებოდა სამი წანილისაგან: მძიმედ, საშუალოდ და მსუბუქად აღჭურვილი მებრძოლებისაგან. ეს იყო ტიპიური აღმოსავლრი ტრადიციების ლაშქარი, მაგრამ კოლხეთის შემთხვევაში მას ერწყმოდა სკვითური კულტურაც.

qwcl4

კოლხური ნიმუშების დღეისათვის ცნობილი ნიმუშების შესწავლისას ცხადი ხდება, რომ კოლხეთი არ წარმოადგენდა დაბალგანვითარებულ სახელმწიფოს, რომლის საბრძოლო ძალების ქვაკუთხედს წარმოადგენდა სახალხო ლაშქარი. ამ ლაშქარს უთუოდ ჰქონდა დიდი სამხედრო ტრადიციები და კლასიფიკაცია. ის საკმაოდ ანგარიშგასაწევი ძალა იყო, თუმცა კოლხეთის სახელმწიფო სამხედრო სისტემის არასრულყოფილება, სერიოზულად ასუსტებდა მის ბრძოლისუნარიანობას მაგ. ბერძნებთან მმართებაში და ძირს უთხრიდა მაღალპროფესიონალური, ხარისხიანად აღჭურვილი ლაშქრის ჩამოყალიბების იდეას (ნ. ბერულავა 11, თავი 15 )
კოლხთა სამხედრო რეპუტაცია ასახულია, კერძოდ აპიანეს სიტყვებში „გიჟურად მებრძოლი“ და „საბრძოლო საქმეზე სიგიჟემდე შეყვარებული” კოლხების შესახებ.
კოლხთა შეიარაღების კომპლექსი, მაშინდელი ცივილიზებული სამყაროს „სამხედრო პანოპოლიის“ ყველა ძირითად კომპონენტს შეიცავდა. საყურადღებოა რომ ქსენოფონტეს „ანაბასისში“ აღწერილი პრიმიტიული აღჭურვილობის მებრძოლები არ წარმოადგენენ სრულ სურათს კოლხური ლაშქრის შესახებ, ქსენოფონტს მხოლოდ კოლხური სამყაროს ჩამორჩენილ, სამხრეთ ნაწილზე ჰქონდა წარმოდგენა.
 რაც შეეხება კოლურ სამხედრო ფლოტს მცირე მაშტაბით მაინც უნდა ეარსება. ბერძნულწყაროებში მოხსენიებულია კოლხური კამარები. 30-40 კაცის ტევადობიანი ხომალდები, რომლებსაც კოლხები სამოგზაუროდ, სავაჭროდ და დასარბევად იყენებდნენ.
გამოყენებული წყარო
*გ. გამყრელიძის “ომი და შეიარაღება იბერია კოლხეთში” (ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2010წ )
error: სტატიის დაკოპირება აკრძალულია!!!