საქართველოში მომხდარ კონფლიქტთან დაკავშირებული ფაქტების დამდგენი დამოუკიდებელი საერთაშორისო მისია ტომი II

საქართველოში მომხდარ კონფლიქტთან დაკავშირებული ფაქტების დამდგენი დამოუკიდებელი საერთაშორისო მისია ტომი II

169-236 გვერდი

 

I.       თვითგამორკვევა და გამოყოფა საერთაშორისო სამართლის მიხედვით

 

როგორც ხალხების თვითგამორკვევის, ასევე ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპი, საერთაშორისო სამართლის ფუნდამენტურ პრინციპებს წარმოადგენს. ისინი მკაფიოდაა განსაზღვრული გაერო-ს ქარტიაში. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ერთ-ერთ მიზანს სწორედ თვითგამორკვევისადმი ხელის შეწყობა წარმოადგენს (გაერო-ს ქარტია, მუხლი 1 (2)404) და ეს პრინციპი ასევე დამოწმებულია ადამიანის უფლებების 1966 წლის ორივე საყოველთაო შეთანხმების პირველ მუხლში. თვითგამორკვევაში იგულისხმება დაკავშირებული ეროვნული ჯგუფების („ხალხების“) უფლება, აირჩიონ თავისთვის პოლიტიკური ორგანიზაციის ფორმა და მათი კავშირი სხვა ჯგუფებთან.“405 ზოგადად, რომ ვთქვათ, არჩევანი შეიძლება იყოს „დამოუკიდებლობა როგორც სახელმწიფოსი, ასოცირება სხვა ჯგუფებთან ფედერალური სახელმწიფოს ფარგლებში, ავტონომია ან

403 აფხაზეთის 1994 წლის 26 ნოემბრის დე-ფაქტო კონსტიტუციის პრეამბულაში (კონსტიტუცია მიღებულია 1999 წლის 3 ოქტომბრის „რეფერენდუმზე“) ნათქვამია: „ჩვენ, აფხაზეთის ხალხი, ვსარგებლობთ რა, თვითგამორკვევის უფლებით… საზეიმოდ ვაცხადებთ და ვაღიარებთ აფხაზეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციას.“ I მუხლის პირველ წინადადებაში ნათქვამია: „აფხაზეთის რესპუბლიკა („აფსნი“) არის სუვერენული, დემოკრატიული კანონის უზენაესობაზე დამყარებული სახელმწიფო, რომელიც ისტორიულად დადასტურებულია ხალხების თავისუფალი თვითგამორკვევის უფლების საფუძველზე“. http://www.abkhaziagov.org/ru/state/sovereignty/index.php?print=Y; ასევე http://rrc.ge/admn/url12subx.php?idcat=2&lng_3=en; Engl. transl http://www.isn.ethz.ch/isn/Digital-Library/Primary- Resources/Detail/?id=30523&lng=en.                       სამხრეთ    ოსეთის                დე                             ფაქტო        კონსტიტუციის                 პრეამბულაში (კონსტიტუცია მიღებულია 2001 წლის 8 აპრილის „რეფერენდუმზე“ და ამჟამად მოქმედია მისი 2005 წლის დეკემბრის ვერსია) ასევე, საუბარია ხალხების თანაბარი უფლებებისა და თვითგამორკვევის უფლების პრინციპზე,                             პირველ      მუხლში      ნათქვამია:     „სამხრეთ     ოსეთის      რესპუბლიკა      არის                             სუვერენული დემოკრატიული კანონის უზენაესობაზე დამყარებული სახელმწიფო, რომელიც ჩამოყალიბდა სამხრეთ ოსეთის ხალხის თვითგამორკვევის უფლების საფუძველზე.“ (http://www.sojcc.ru/zakoniruo/196.html).

404 გაეროს ქარტია, მუხლი 1 (2): „გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მიზნებია: …ერებს შორის

მეგობრული ურთიერთობის დამყარება, რომელიც ეფუძნება ხალხების თანაბარი უფლებებისა და თვითგამორკვევის პრინციპის პატივისცემას და სხვა შესაბამისი ზომების მიღებას საყოველთაო მშვიდობის განმტკიცებისათვის.“

405 Brownlie (ზედა სქოლიო 2), გვ 580.

ასიმილაცია უნიტარულ (არა ფედერალურ) სახელმწიფოსთან.“ 406 ამავდროულად, გაერო-ს ქარტია მხარს უჭერს ნებისმიერი სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპს (გაეროს ქარტია, მუხლი 2 (4)). 407 ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპი საერთაშორისო სამართლის ძირითად და ფუნდამენტურ პრინციპს წარმოადგენს და იგი აღიარებულია მრავალ საერთაშორისო დოკუმენტში, განსაკუთრებით, 1970 წლის მეგობრული ურთიერთობების დეკლარაციასა 408 და 1975 წლის ჰელსინკის საბოლოო აქტში.409 ორივე პრინციპს თანაბარი მნიშვნელობა აქვს და საყოველთაოდ მიღებული საერთაშორისო სამართლის ნაწილს შეადგენს.410

თვითგამორკვევის უფლების „შიდა“ ასპექტი, რომელიც სახელმწიფოს ფარგლებში აღიქმება, არ არღვევს დაინტერესებული სახელმწიფოს ტერიტორიულ მთლიანობას. თუმცა, თუ თვითგამორკვევის უფლებას განვიხილავთ, როგორც გამოყოფის უფლებას (თვითგამორკვევის გარე ასპექტი), ეს ორი პრინციპი შეუთავსებელია.

სახელმწიფო პრაქტიკისა და გაეროს რეზოლუციების თანახმად, ცალმხრივად გამოყოფის უფლება უდავოა კოლონიური ხალხების ან უცხოური ოკუპაციის ქვეშ მყოფი ხალხების შემთხვევაში. ასეთი ვითარება სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში არ არსებობს.

მეცნიერული შეხედულებები, იძლევა თუ არა საერთაშორისო სამართალი ექსტრემალურ ვითარებაში გამოყოფის უფლებას კოლონიური კონტექსტის გარეშე, არაერთგვაროვანია. ერთი მიმართულების ლიტერატურაში მოყვანილია არგუმენტები, რომ გამოყოფა არსებითად ცხოვრებისეული ფაქტია, რომელიც საერთაშორისო სამართლით არ რეგულირდება.411 ამ მტკიცებულების დოქტრინული არგუმენტი არის

406 Ibid., გვ. 580.

407 გაეროს ქარტია, მუხლი 2 (4): „ორგანიზაცია და მისი წევრები, პირველ მუხლში განცხადებული მიზნების შესრულების მიზნით, იმოქმედებენ შემდეგი პრინციპების შესაბამისად: …ყველა წევრი

საერთაშორისო ურთიერთობაში თავს შეიკავებს ძალის მუქარისგან ან მისი გამოყენებისგან ნებისმიერი სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობის ან პოლიტიკური დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ, ან რომელიმე სხვა გზით, გაერთიანებული ერების პრინციპებთან შეუსაბამობისგან.“

408 UN GA Res. 2625 (XXV) 24 ოქტ. 1970.

409 „მონაწილე სახელმწიფოებს შორის ურთიერთობების სახელმძღვანელო პრინციპები“ ნაწილი 1 (ა), პრინციპი III „საზღვრების შეუხებლობა,“ პრინციპი IV „სახელმწიფოების ტერიტორიული მთლიანობა,“

რომელიც მოიცავს ვალდებულებას, რომ ამ პრინციპის დარღვევით ტერიტორიის ოკუპაცია ან მოპოვება არ იქნება აღიარებული კანონიერად.

410 Edward Mc Whinney, ხალხების თვითგამორკვევა და მრავალეთნიკური სახელმწიფოები თანამედროვე

საერთაშორისო      სამართალში.     ბანკროტი     სახელმწიფოები,      ერის     მშენებლობა     და                                    ალტერნატივა, ფედერალური არჩევანი (Leiden, Boston: Martinus Nijhoff 2007), გვ 2 et seq.

411  იხ.: (ზედა სქოლიო  40),  გვ  5;  Karl Josef Partsch,  „თვითგამორკვევა“ in Rüdiger Wolfrum/Christiane  Philipp

(eds), გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია: სამართალი. პრაქტიკა და პოლიტიკა, ტომი. 2 (Munich: Beck 1995),  1171-1179,  პარაგრაფი.   27;  Dietrich  Murswiek,   „გამოყოფის  უფლების  პრობლემა  – გადასინჯული

ის, რომ სისტემურად მსჯელობისას, ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპი არ მოქმედებს სახელმწიფოს შიგნით და შესაბამისად, არ არის მიმართული სახელმწიფოს შიგნით მცხოვრები ჯგუფების წინააღმდეგ.412

თუმცა, ეს არგუმენტი არ არის მთლად დამაჯერებელი, განსაკუთრებით როცა საერთაშორისო სამართალი სულ უფრო ხშირად ეხება მსგავს სიტუაციებს სახელმწიფოების ტერიტორიის ფარგლებში. საერთაშორისო სამართალი არ დუმს ამ საკითხზე.

თვითგამორკვევისა და ტერიტორიული მთლიანობის საკითხებს შორის პოტენციური შეუსაბამობის შესახებ აღნიშნულია გენერალური ასამბლეის „მეგობრული ურთიერთობების დეკლარაციაში,“ 413 სადაც ახსნილია თვითგამორკვევის უფლების პრინციპი და შემდეგ ე.წ. გარდამავალ მუხლში ნათქვამია:

„შემდგომ პარაგრაფებში არაფერი არ შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც ნებისმიერი ისეთი ქმედების სანქცირება ან წაქეზება, რომელსაც შეუძლია დაანაწევროს ან ზიანი მიაყენოს, სრულად ან ნაწილობრივ, ტერიტორიულ მთლიანობას ან პოლიტიკურ ერთიანობას სუვერენული და დამოუკიდებელი სახელმწიფოებისა, რომლებიც მოქმედებენ თანაბარი უფლებებისა და ხალხების თვითგამორკვევის უფლებების ზემოთ აღწერილი პრინციპების შესაბამისად და ჰყავთ მთავრობა, რომელიც წარმოადგენს ტერიტორიაზე მცხოვრებ მთელ ხალხს, რასის, აღმსარებლობისა და ფერის მიუხედავად.“

 

ეს პარაგრაფი ადასტურებს ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპს, მაგრამ ამავდროულად, მას დამოკიდებულს ხდის რეპრეზენტატიული და არადისკრიმინაციული მთავრობის არსებობაზე. ზოგიერთი ავტორი ამტკიცებს, რომ ამ მუხლიდან საწინააღმდეგო აზრი გამომდინარეობს, რომ ტერიტორიული მთლიანობის

“Christian Tomuschat (ed.), თვითგამორკვევის თანამედროვე სამართალი Dordrecht/Boston/London: Martinus Nijhoff 1993) 21-39, გვ. 37 et seq.

412  ამასთან დაკავშირებით, იხილეთ მაგალითად, Georges Abi–Saab, „დასკვნები,“ Marcelo Kohen გამოცემაში

„გამოყოფა – საერთაშორისო სამართლის პერსპექტივები“ (Cambridge: CUP 2006), 470-76, გვ. 474. „არ არსებობს რაიმე საერთაშორისო ნორმა, რომელიც კრძალავს გამოყოფას და შესაბამისად, ძნელია ინახოს ასეთი ნორმის ფაქტიური საჭიროება [გამოყოფის უფლების მინიჭების]. …მაინც დიდი აზრი არ ექნებოდა

„გამოყოფის“ უფლებაზე საუბარს“ (Peter Hilpold, „თვითგამორკვევა 21-ე საუკუნეში – ძველი კონცეფციის თანამედროვე პერსპექტივები,“ ისრაელის წლიური გამოცემა, ჰუმანიტარული სამართალი 36 (2006), გვ. 247-288, გვ. 267-270, გვ. 269). Hilpold აგრძელებს: „მაგრამ აქ ჩვენ უკვე გავცდით იურიდიულ ჩარჩოებს… და არ შეიძლება ითქვას, განვითარდება თუ არა ოდესმე ნორმატიული ჩარჩოები ამ მიმართულებით.“

413 UN GA Res. 2625 (XXV) 24 ოქტ. 1970; მსგავსი სიტყვებია 1993 წლის 12 ივლისის ვენის დეკლარაციაში

და მოქმედების პროგრამაში, A/CONF.157/23, მსოფლიო კონფერენცია ადამიანის უფლებებზე, ნაწილი I.2.

პრინციპი შეიძლება უგულებელვყოთ, თუ მთავრობა არ წარმოადგენს მთელ ხალხს და დისკრიმინაციას უწევს რომელიმე ჯგუფს. ამ მტკიცებულების მიხედვით, თუ ხალხს მუდმივად უარს ეუბნებიან თვითგამორკვევაზე და როცა თვითგამორკვევის რეჟიმის დამყარების ყველა დიპლომატიური საშუალება ამოწურულია, ამ ხალხს შეიძლება მიეცეს გამოყოფის უფლება, როგორც უკანასკნელი არგუმენტი („გამოყოფა გადარჩენისთვის“).414

თუმცა, დამატებითი შენიშვნის შემცველი მუხლი როგორც ასეთი, ფიგურირებს მხოლოდ გენერალური ასამბლეის არასავალდებულო რეზოლუციაში და თავისი არსით

414 გადარჩენისათვის გამოყოფის დიაგნოსტირება და მხარდაჭერა (პოზიტიური საერთაშორისო სამართლის წესი, რომელიც განსხვავებულია მეგობრული ურთიერთობების დეკლარაციის შემნახველი მუხლისგან) Christian Tomuschat Marcelo Kohen -ის გამოცემაში. გამოყოფა – საერთაშორისო სამართლის პერსპექტივები (Cambridge: CUP 2006), 23-45, გვ 42: „გამოყოფა გადარჩენისთვის აღიარებულია პოზიტიური სამართლის განუყოფელ ნაწილად, მიუხედავად იმ ფაქტისა, რომ მისი ემპირიული საფუძველი საკმაოდ სუსტია, თუმცა, ის მთლად არ არის მოკლებული ამ საფუძველს…“ იხ. ასევე Schweisfurth (ზედა სქოლიო, 18) გვ 382; და Markku Suksi, „გამოყოფის ჩაიდანზე თავსახურის დამაგრება – ეროვნული უმცირესობების მიერ თვითგამორკვევის მოთხოვნების იურიდიული ინტერპრეტაციების მიმოხილვა“ საერთაშორისო ჟურნალი უმცირესობებისა და ჯგუფების უფლებებზე 12 (2005), 189 et seq., გვ 225: „საერთაშორისო საჯარო სამართალი არ უჭერს მხარს არსებული სახელმწიფოსგან ცალმხრივ გამოყოფას, გარდა ზოგიერთი განსაკუთრებული გარემოებებისა, რომლებიც კოსოვოსა და ჩეჩნეთის მსგავსი გადაწყვეტილებების ფონზე, ძალიან დაბალი ალბათობით განხორციელდება. სამხრეთ ოსეთი და აფხაზეთი აცხადებენ, რომ სწორედ ისინი წარმოადგენენ ასეთ „საგანგებო“ შემთხვევას, სახელმწიფო პრაქტიკის თვალსაზრისით იხ. კანადის უზენაესი სასამართლოს მინიშნება კვებეკის გამოყოფაზე, 1998 წლის 20 აგვისტოს განაჩენი, გადაბეჭდილი ILM 37-ში (1998), 1340 et seq. პარაგრაფები 134-5, 138, 122, რომელიც არ ადასტურებს ცალსახად ამ პოზიციას, მაგრამ მკაფიოდ იხრება მისკენ: პარაგრაფი 122. „… საერთაშორისო სამართალი თვლის, რომ თვითგამორკვევის უფლებით სარგებლობა შესაძლებელია არსებული სუვერენული სახელმწიფოების ფარგლებში და ამ სახელმწიფოების ტერიტორიული მთლიანობის შენარჩუნების პირობით. როცა ეს შეუძლებელია, როგორც ქვემოთ მოტანილ საგანგებო სიტიაციებში, შესაძლოა დადგეს გამოყოფის უფლება…“ პარაგრაფი 134. რიგი ინტერპრეტატორები ასევე აცხადებენ, რომ თვითგამორკვევის უფლებას შეიძლება განსაკუთრებულ ვითარებაში ცალმხრივად გამოყოფის უფლებაც მოჰყვეს. მიუხედავად იმისა, რომ ეს მესამე გარემოება სხვადასხვაგვარად იყო აღწერილი, ძირითადი აზრი იმაში მდგომარეობს, რომ როცა ხალხს ებლოკება სახელმწიფოს შიგნით თვითგამორკვევის რეალური შესაძლებლობა, მას, როგორც უკანასკნელი გზა, ამ შესაძლებლობის რეალიზაციის უფლება გამოყოფის გზით ეძლევა. ვენის დეკლარაციის [CSCE ვენის შეხვედრა 1989 წელს] მოთხოვნა, რომ მთავრობამ უნდა წარმოადგინოს „ტერიტორიასთან მიკუთვნებული მთელი ხალხი გამორჩევის გარეშე“ ნდობას მატებს იმ მტკიცებულებას, რომ ამგვარმა სრულმა დაბლოკვამ პოტენციურად შესაძლოა დააყენოს გამოყოფის უფლება. პარაგრაფი 135. ცალსახაა, რომ ასეთი გარემოება გვახსენებს ორ ცნობილ სიტუაციას, რომ ხალხს წართმეული ჰქონდა სახელმწიფოს შიგნით თვითგამორკვევის უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობა. ვინაიდან გაურკვეველი რჩება, ასახავს თუ არა ეს მესამე მტკიცებულება დადგენილ საერთაშორისო სამართლის სტანდარტს, მოცემული მიზნებისთვის არ არის საჭირო ასეთი განსაზღვრების შემოტანა.“ 138: „საბოლოოდ, საერთაშორისო სამართალით დადგენილი თვითგამორკვევის უფლება საუკეთესო შემთხვევაში ადგენს გარეშე თვითგამორკვევის უფლებას ყოფილი კოლონიების შემთხვევაში; როცა ადამიანებს დევნიდნენ მაგალითად, უცხოური სამხედრო ოკუპაციის გზით; ან როცა მოსახლეობის გარკვეული ჯგუფი მოკლებული იყო მთავრობაზე „გასვლის“ შესაძლებლობას, რათა უზუნველეყოთ თავისი პოლიტიკური, სოციალური და კულტურული განვითარება. სამივე სიტუაციაში ხალხს თვითგამორკვევის უფლება ეძლევა სახელმწიფოს გარეთ იმიტომ, რომ ეს ხალხი მოკლებულია სახელმწიფოს შიგნით თვითგამორკვევის უფლებას.“

წარმოადგენს მკაცრ კანონს. აქამდე ის საყოველთაოდ მიღებული კანონი415 არ გამხდარა. ის უფრო საზოგადო სახელმწიფო პრაქტიკიდან გადახვევას წარმოადგენს, რომელიც შეიძლება მისი შექმნის ისტორიითა და პოლიტიკური კომპრომისის მიღწევის სურვილით აიხსნას. 416 როგორც ანტონიო კასეზე წერს: „რაც არ უნდა ყოფილიყო დოკუმენტის შემქმნელების განზრახვა და ან მათი მოლაპარაკებების შედეგი და როგორც არ უნდა განიხილოს მუხლის ინტერპრეტაცია, ვერავინ ვერ უარყოფს, რომ სახელმწიფო პრაქტიკა და სახელმწიფოების უპირატესი შეხედულება ეწინააღმდეგება გამოყოფას.“ 417 საერთაშორისო საზოგადოებას სხვაგვარად შეუძლია შევიწროების უკიდურეს ფორმებზე რეაგირება, ვიდრე გამოყოფის უფლების მიცემა, მაგალითად, სანქციების შემოღებით, შემავიწროებელი სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობის ეჭვქვეშ დაყენების გარეშე.418 კოლონიალური კონტექსტის გარეშე სახელმწიფო პრაქტიკა

„უკიდურესად ეწინააღმდეგება“ დამოუკიდებელი სახელმწიფოების ნაწილების ცალმხრივად გამოყოფას და 1945 წლის შემდეგ არც ერთი სახელმწიფო, რომელიც შეიქმნა ცალმხრივად გამოყოფის გზით, არ იქნა აღიარებული გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მიერ იმ სახელმწიფოების მიერ მკაფიოდ გამოხატული სურვილის საწინააღმდეგოდ, რომელთაგანაც მოხდა ასეთი გამოყოფა.“419

ამ სახელმწიფო პრაქტიკის თვალსაზრისით, გაბატონებული მეცნიერული შეხედულება ემხრობა იმ აზრს, რომ საერთაშორისო კანონის თვალსაზრისით, დამატებითი შენიშვნის შემცველი მუხლი (დებულებანი) არ გულისხმობს, რომ ხალხს შეუძლია გამოყოფის მოთხოვნა ანტიდისკრიმინაციისა და ადეკვატური წარმომადგენლობის პრინციპის დარღვევის შემთხვევაში.420

თუმცა, ბევრი ავტორი, 421 რომელიც იხილავს, თუ რა პირობებში არის შესაძლებელი გამოყოფა, იურიდიულ სტატუს-ქვოს ამ სფეროში არასამართლიანად მიიჩნევს. 422 ამ

415 Antonio Cassese, ხალხების თვითგამორკვევა: იურიდიული გადაფასება (Cambridge: CUP 1995), გვ 121.

416 იქვე., გვ 123.

417 იქვე.

418 იხ.: ქურთების სიტუაცია ჩრდილოეთ ერაყში, სადაც საერთაშორისო საზოგადოებამ ხაზი გაუსვა

ერაყის ტერიტორიულ მთლიანობას, მიუხედავად ერაყის მიერ ქურთების მუდმივი შევიწროებისა, თუმცა შემოიღო სანქციების რეჟიმი (Crawford (ზედა სქოლიო 1) გვ. 404.

419 Crawford (ზედა სქოლიო 1), გვ 390 და 415; cf. ასევე სახელმწიფო პრაქტიკის დეტალური ანალიზი ibid.

გვ 391 et seq.

420 Jean Combacau/Serge Sur, Droit international public (მე-8 გამოცემა., Paris: 2008), გვ. 273; Wolfgang Heintze, Völkerim Völkerrecht, in: Knut Ipsen, Völkerrecht მე-5 გამოცემა 2004, გვ 423; Donald Clark/Robert Williamson,

თვითგამორკვევა – საერთაშორისო პერსპექტივები(Basingstoke: Macmillan Press 1996), გვ 20.

421 იხ.: დაწვრილებითი კრიტიკა: Allan Buchanan, სამართლიანობა, ლეგიტიმურობა და თვითგამორკვევა. საერთაშორისო სამართლის მორალური საფუძვლები(Oxford OUP 2007), გვ. 339, et seq.

422 იხ.: შოუ 2008 (ზედა სქოლიო 6), გვ. 257. „თვითგამორკვევა, როგორც კონცეფცია, შეიძლება შემდგომ

განვითარდეს და მოიცვას არსებული სახელმწიფოებისგან გამოყოფის უფლება, მაგრამ ეს ჯერჯერობით დამაჯერებლად არ მომხდარა.“

კონტექსტში მოხსენიებული სცენარები არის ადამიანის უფლებების დარღვევა, განსაკუთრებით, გენოციდი (მისი მცდელობა), უმცირესობების გამოყოფა პოლიტიკური პროცესებიდან, შეიარაღებული კონფლიქტების დაწყება ან დესპოტური მთავრობის მიერ უმცირესობების უფლებების შევიწროება.423 ასევე ხაზგასმულია, რომ გამოყოფის ნებისმიერი საგანგებო დაშვება უნდა განხორციელდეს შესაბამისი პროცედურების დაცვით, თავისუფალი და დამოუკიდებელი რეფერენდუმის გზით, იდეალურ შემთხვევაში კი, საერთაშორისო დამკვირვებლების თანდასწრებით.424

გაურკვევლობამ      თვითგამორკვევის      საგარეო      უფლების      არსებობის                                    თაობაზე

„თავისთავად ხელი შეუწყო ბევრი ადამიანური ტრაგედიის გაღვივებას, რომლის მოწმეც მსოფლიო გახდა მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ, გაუჩინა რა, უმცირესობებს ცრუ იმედები, რომ მათ აქვთ ავტონომიის ან დამოუკიდებლობის უფლება იმ სახელმწიფოებისგან, სადაც ისინი ჩამოყალიბდნენ, კოლონიალური ისტორიის არარსებობის შემთხვევაშიც კი. 425 “ 2008 წელს, კოსოვოს დამოუკიდებლობის ცალმხრივად ცნობის შემდეგ, დისკუსიამ ამ თემაზე შემდგომი ბიძგი მიიღო. თუმცა, ავტორების უმეტესობა კვლავაც სკეპტიკურადაა განწყობილი. 426 მხოლოდ რამდენიმე საერთაშორისო მკვლევარმა აღნიშნა საერთაშორისო სამართლის ცვლილება.427

423 Cf. Cassese, თვითგამორკვევა (იხ: სქოლიო 45), გვ 359. Cassese იხილავს უკიდურეს შემთხვევებში მულტიეროვნული ჩარევის საკითხს.

424 იხ.: მაგალითად, მოსაზრება #4 ბადინტერის კომისიისა, ბოსნია-ჰერცეგოვინის შესახებ, რომელიც

ითხოვდა რეფერენდუმს, როგორც ევროკომისიის მიერ აღიარების წინაპირობას (repr. in ILM 31 (1992) გვ. 1501–3 მეცნიერული ნაშრომი Anne Peters,Das Gebietsreferendum im Völkerrecht (Nomos: Baden-Baden 1995); Antonelli Tancredi, „ნორმატიული „ჯეროვანი პროცესი“ სახელმწიფოს შექმნაში გამოყოფის გზით“ Marcelo Kohen (გამოცემაში) გამოყოფა – საერთაშორისო სამართლის პერსპექტივები (Cambridge: CUP 2006), 171-207, გვ.190-191.

425 Jonathan I. Charney, „კომენტარები: თვითგამორკვევა: ჩეჩნეთი, კოსოვო და აღმოსავლეთ ტიმორი,“

Vanderbilt ტრანსნაციონალური სამართლის ჟუნალი 34 (2001) 455 et seq., გვ. 456.

426 იხ.: მაგ. Per Sevastik, „გამოყოფა, ‘ხალხების’ თვითგამორკვევა და აღიარება – კოსოვოს დსამოუკიდებლობის გამოცხადების მაგალითი და საერთაშორისო სამართალი,“ Engdahl (გამოცემა), კანონი ომის დროს: Liber Amicorum OveBring (Leiden 2008), 231 et seq, გვ. 237.

427   Marc  Weller,   თვითგამორკვევის   ხაფანგისგან   თავის   დაღწევა   (Leiden:  Martinus  Nijhof  2008), გვ  65:

„ვინაიდან რეპრესიებისა და გამონაკლისის საკითხი ახალი, გადარჩენისათვის თვითგამორკვევის სტატუსის შემადგენელი ნაწილია გამოყოფის თვალსაზრისით და შესაბამისად არ არის მკაფიოდ განსაზღვრული,  შეიძლება  ნათლად  დავინახოთ  ლეგიტიმიზაციის  შედეგი.“  იხ.  ასევე  ibid.  გვ.  146:

„ორჭოფობა იმ მიმართულებით, რასაც ზოგჯერ უწოდებენ „თვითგამორკვევას გადარჩენისათვის,“ შეიძლება გაძლიერებულიყო რუსეთის შეიარაღებული ქმედებებით საქართველოსთან მიმართებაში. მეორე მხრივ, დროთა განმავლობაში სიტუაცია კოსოვოში, აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში შეიძლება დასტაბილიზდეს, რის შედეგადაც მოხდება ამ ეპიზოდების რეტროაქტიური გადასინჯვა, როგორც სახელმწიფო პრაქტიკის დადებითი მაგალითებისა გადარჩენისათვის გამოყოფის სასარგებლოდ.“ იხ. კოსოვოს გამოყოფის უფლების სასარგებლოდ Katharina Parameswaran, “Der Rechtsstatus des Kosovo im Lichte deraktuellen Entwicklungen”, Archiv des Völkerrechts 46 (2008), 172-204 გვ 178-182.

ნებისმიერ შემთხვევაში მეტად საეჭვოა, რომ საყოველთაოდ აღიარებული საერთაშორისო სამართლის ახალი წესი კოსოვოს შემთხვევის საფუძველზე დამკვიდრდეს. კოსოვოს დამოუკიდებლობის დეკლარაციის პრეამბულაში ნათქვამია, რომ „კოსოვო არის განსაკუთრებული შემთხვევა, რომელიც გამომდინარეობს იუგოსლავიის შეუთანხმებელი დაშლიდან და არ წარმოადგენს ნებისმიერი სხვა სიტუაციის პრეცენდენტს.“ 428 ევროკავშირის საბჭომ 429 და გაეროს გენერალურმა მდივანმა430 მკაფიოდ განაცხადეს, რომ კოსოვო არის უნიკალური sui generis შემთხვევა, რომელიც არ წარმოადგენს პრეცედენტს სხვა ტერიტორიული კონფლიქტებისთვის.

კონტრასრულად, რუსეთი, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ზოგადად, ეწინააღმდეგება გამოყოფის უფლებას, კოსოვოს პრეცედენტად თვლის.431 პრეცედენტი, როგორც ასეთი, არ წარმოადგენს საერთაშორისო სამართლის წყაროს, მას შუძლია მხოლოდ მიანიშნოს ახალი წესის წარმოქმნაზე საერთო სამართალში. ასეთი ახალი წესი გარკვეული დროის განმავლობაში ზოგად პრაქტიკას მოითხოვს, რომელსაც თან უნდა ახლდეს მოსაზრება, რომ ეს პრაქტიკა კანონს შეესაბამება (opinio iuris). ⁴³² მიუხედავად იმისა, რომ ჩვეულებით სამართალში ახალი წესების შექმნის მოთხოვნილება წარსულ დეკადებში

428 http://www.assembly-kosova.org/?krye=news&newsid=1635&lang=en.

429 ევროკავშირის საბჭო, დასკვნები კოსოვოზე (18 თებერვალი, 2008): „საბჭო ადასტურებს ევროკავშირის ერთგულებას გაეროს ქარტიისა და ჰელსინკის საბოლოო აქტის პრინციპებისადმი, მათ შორის, სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპებისადმი და გაეროს უშიშროების საბჭოს ყველა რეზოლუციისადმი. ის ხაზს უსვამს თავის რწმენას, რომ 1990 წელს და შემდგომ საერთაშორისო ადმინისტრაციის SCR 1244 პერიოდის თვალთახედვით, კოსოვო წარმოადგენს უნიკალურ sui generis შემთხვევას, რომელიც ეჭვის ქვეშ არ აყენებს ამ პრინციპებსა და რეზოლუციას.“ Cf.sui generis თეზისზე.

430 გაერო-ს გენერალური მდივნის 2007 წლის 26 მარტის წერილი უშიშროების საბჭოს პრეზიდენტისადმი

(UN-Doc. S/2007/168 პარაგრაფი 15): „კოსოვო უნიკალური შემთხვევაა, რომელიც უნიკალურ გადაწყვეტას მოითხოვს. ის არ წარმოადგენს პრეცედენტს სხვა გადაუწყვეტელი კონფლიქტებისთვის. რეზოლუციის ერთსულოვანი მიღებით 1244 (1999) უშიშროების საბჭო გამოეხმაურა მილოშევიჩის ქმედებებს კოსოვოში იმით, რომ უარყო სერბეთის როლი მის მმართველობაში და დააყენა კოსოვო გაერთიანებული ერების დროებითი ადმინისტრაციის ქვეშ და ამით პოლიტიკური პროცესი კოსოვოს მომავლის განმსაზღვრელად წარმოადგინა. ამგვარი ფაქტორების კომბინაცია კოსოვის სიტუაციას განსაკუთრებულს ხდის.“

431 იხილეთ დუმის პრეზიდენტის ბორის გრიზლოვის განცხადება 2008 წლის 1 აპრილს, რია ნოვოსტიში

http://de.rian.ru/world/20080515/107471636.html (წვდომა 22 აგვისტო 2008). რუსეთის პრეზიდენტის დიმიტრი მედვედევის თანახმად, „შეუძლებელი იქნებოდა ვუთხრათ აფხაზებს და ოსებს (და ათეულობით სხვა ჯგუფებს მსოფლიოში), რომ რაც კარგი იყო კოსოვოს ალბანელებისთვის, მათთვის არ ივარგებს. საერთაშორისო ურთიერთობებში შეუძლებელია ერთისთვის ერთი წესი გქონდეს და სხვისთვის სხვა“. დიმიტრი მედვედევი, „რატომ უნდა მეღიარებინა საქართველოს გამოყოფილი რეგიონები,“ Financial  Times, 27 აგვისტო 2008 წ; ერთი მხრივ, კოსოვოსა და მეორე მხრივ, საქართველოს პრობლემურ რეგიონებს შორის მსგავსებებისა და განსხვავებების ანალიზი წარმოდგენილია ალექსანდრე აქსენეკოკის მიერ, თვითგამორკვევა კანონსა და რეალპოლიტიკას შორის (რუსული), Rossija v global’noj politike Nr. 5, 2006; ttp://www.globalaffairs.ru/articles/6214,html. 27 ივლისი, 2008.

432 იხ: მუხლი38 lit b) საერთაშორისო სასამართლოს წესდებიდან: „საერთაშორისო ჩვეულება, როგორც

კანონით დამტკიცებული ზოგადი პრაქტიკის მტკიცებულება.“

შესუსტდა, 433 ერთი შემთხვევა, რომელსაც საერთაშორისო საზოგადოებაში დიდი უთანხმოება მოჰყვება, რბილ სტანდარტებსაც კი, არ აკმაყოფილებს, რადგან ის არ წარმოადგენს „ზოგად“ პრაქტიკას და არ გამოხატავს რიგი სახელმწიფოების შეხედულებას, რომ ეს პრაქტიკა საერთაშორისო სამართლებრივ წესს ასახავს.

უფრო მეტიც, თუ ჩავთვლით, რომ კოსოვოს მიერ დამოუკიდებლობის გამოცხადება და მისი შემდგომი აღიარება, ბევრი სხვა სახელმწიფოს მიერ ინტერპრეტირებული იყო, როგორც ახალი წესის შექმნის მცდელობა, ის სახელმწიფოები, რომლებიც უარყოფენ კოსოვოს გამოყოფის უფლებას, უნდა განიხილებოდნენ, როგორც ამ წესის მუდმივი მოწინააღმდეგეები. ამიტომ, ეს სახელმწიფოები თავად არ დაეყრდნობოდნენ ამ ახალ წესს. სამართალი კრძალავს იმის შესაძლებლობას, რომ სხვა სახელმწიფოებმა დაარღვიეს საერთაშორისო კანონი და შემდეგ ამ სავარაუდო დარღვევით შექმნილი წესის მიღებას ახალ წესად და მის (შერჩევით) გამოყენებას სხვა შემთხვევებში.

რომ შევაჯამოთ, კოლონიალური კონტექსტის გარეშე, თვითგამორკვევა ძირითადად, შეზღუდულია საშინაო თვითგამორკვევით. გამოყოფის გზით საგარეო თვითგამორკვევა არ არის მიღებული სახელმწიფო პრაქტიკაში. გამოყოფის შეზღუდული, პირობითი და განსაკუთრებული ნებართვა, როგორც უკანასკნელი საშუალება უკიდურეს სიტუაციაში, საერთაშორისო იურიდიულ მეცნიერებაში უთანხმოების საგანს წარმოადგენს. თუმცა, ავტორების უმეტესობა თვლის, რომ ასეთი უკიდურესი „უფლება“ ან ნებართვა თავისთავად არ წარმოადგენს საერთაშორისო სამართლის ნაწილს. კოსოვოს შემთხვევას წესები არ შეუცვლია.

II. თვითგამორკვევა და გამოყოფა საბჭოთა კონსტიტუციურ სამართალში

 

მიუხედავად იმისა, რომ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ყველა წევრი ვალდებულია დაიცვას თვითგამორკვევის პრინციპი, ისინი თავისუფლები არიან საკუთარი შეხედულებით ასახონ ეს პრინციპი ეროვნულ კანონმდებლობაში. საბჭოთა კანონი – ქაღალდზე მაინც – ამ თვალსაზრისით, შეიცავდა განსაკუთრებულ დაშვებებს. დე-იურე საბჭოთა კავშირი იყო ფედერალური სახელმწიფო, 434 მმართველობის სამი

433 Cf. დისკუსია „გადაუდებელ ჩვეულებაზე“: Jörg Kammerhofer, „გაურკვევლობა საერთაშორისო სამართლის ფორმალურ წყაროებში: ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართალი და მისი ზოგიერთი პრობლემა,“ EJIL 15 (2004), 523 – 553;Robert Kolb, „რჩეული პრობლემები ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლის თეორიაში,“ ნიდერლანდების საერთაშორისო სამართლის მიმოხილვა 50 (2003), 119-150.

434  Cf. საბჭოთა  კონსტიტუციის  მუხლი 70 (1977): (1) საბჭოთა  სოციალისტური  რესპუბლიკების კავშირი

არის განუყრელი, ფედერალური, მრავალეროვანი სახელმწიფო, დამყარებული სოციალისტური ფედერალიზმის პრინციპზე, რომელიც ერების თავისუფალი თვითგამორკვევისა და თანაბარუფლებიანი საბჭოთა  სოციალისტური  რესპუბლიკების  ნებაყოფლობითი  კავშირის  შედეგს  წარმოადგენს.   (2)  სსრკ

სხვადასხვა დონით: მოკავშირე რესპუბლიკები, ავტონომიური რესპუბლიკები და ავტონომიური ოლქები. 1977 წლის საბჭოთა კონსტიტუციის თანახმად, მხოლოდ მოკავშირე რესპუბლიკებს ჰქონდათ უპირობო გამოსვლის უფლება (მუხლი 72). უფრო მეტიც, მათი ტერიტორიების შეცვლა მხოლოდ მათი თანხმობის საფუძველზე იყო შესაძლებელი (მუხლი 78).

ეს უფლებები მხოლოდ ფრომალური იყო, რადგან ხელისუფლების ყველა დონე საბჭოთა სახელმწიფოში კომუნისტური პარტიის მკაცრი კონტროლის ქვეშ რჩებოდა. თუმცა, 1980-იანი წლების ბოლოს, როდესაც ეს კონტროლი შესუსტდა, საბჭოთა კავშირი გახდა „სუვერენიტეტების აღლუმის“ მოწმე. არა მხოლოდ მოკავშირე რესპუბლიკებმა, არამედ ასევე ამ რესპუბლიკების ტერიტორიულმა ისეთმა ერთეულებმა, როგორიცაა ავტონომიური რესპუბლიკები და ავტონომიური ოლქები, მიიღეს სუვერენიტეტისა435 და/ან  დამოუკიდებლობის 436   დეკლარაციები.  სსრკ-ის  1990  წლის  4  აპრილის   კანონი

„სსრკ-დან მოკავშირე რესპუბლიკის გამოყოფასთან დაკავშირებული საკითხების გადაწყვეტის პროცედურის შესახებ“ 437 აფერხებდა დაშლის პროცესს გარკვეული ბარიერების შექმნის გზით (როგორიცაა, გარკვეული ტიპის რეფერენდუმების ჩატარება). ასე რომ, კანონმა კარი გაუღო ე.წ. „რეკურენტულ გამოყოფას: დამოუკიდებლობის მოსურნე მოკავშირე რესპუბლიკების ტერიტორიებზე მცხოვრებ მოსახლეობას თავის მხრივ ეძლეოდათ ამ რესპუბლიკებისგან გამოყოფისა და საბჭოთა კავშირში დარჩენის უფლება.“438 ეს კანონი ეწინააღმდეგებოდა საბჭოთა კონსტიტუციას, რომლის თანახმად, ტერიტორიებს არ ჰქონდათ მოკავშირე რესპუბლიკებისგან გამოყოფის უფლება ამ რესპუბლიკების თანხმობის გარეშე (მუხლი 78); მაგრამ ეს ფაქტი, საბჭოთა კავშირის დაშლის პერიოდში, არ იყო გათვალისწინებული არც საბჭოთა კავშირის, და არც საერთაშორისო საზოგადოების მიერ. რაც ძალიან მნიშვნელოვანია, ყველა ყოფილმა

განასახიერებს საბჭოთა ხალხის სახელმწიფო კავშირს და აერთიანებს ყველა თავის ერს და ეროვნებას კომუნიზმის ერთობლივი მშენებლობის მიზნისთვის.

435 ჩრდილოეთ ოსეთი 20.7.1990, კარელია 9.8.1990, ხაკასია 15.8.1990, კომი 29.8.1990, თათარსტანი

30.8.1990, უდმუტეთი 20.9.1990, სახა 27.9.1990, ბურიატია 8.10.1990, ბაშკირეთი 11.10.1990, კალმიკეთი

18.10.1990,  მარი  El  22.10.1990,  ჩუვაშთი  24.10.1990,  გომო-ალტაი  25.10.1990,  ტუვა  1.11.1990, კარაჩაევო-

ჩერქეზეთი   17.11.1990,   ჩეჩენო-ინგუშეთი   27.11.1990,   მორდოვა   8.12.1990,   კარაკალპაკის რესპუბლიკა

(უზბეკეთი) 14.12.1990, ყაბარდო-ბალყარეთი 31.1.1991, დაღესტანი 15.5.1991, ადიღეა 2.7.1991 და სხვები. 436 მაგალითად, 1991 წლის 6 სექტემბერს, ჩეჩნეთის ახლად არჩეულმა პარლამენტმა გამოაცხადა ყოფილი ჩეჩენო-ინგუშეთის საბჭოთა სოციალისტური ავტონომიური რესპუბლიკის დამოუკიდებლობა, მაშინ როცა                  ამ                             ყოფილი   ავტონომიური               რესპუბლიკის    ნაწილი                   –                               ინგუშეთი       რუსეთის       ფედერაციის შემადგენლობაში დარჩენას ითხოვდა.

437 სსრკ სახალხო დეპუტატების ყრილობის და სსრკ უმაღლესი საბჭოს მაცნე 1990, N. 15, გვ. 252.

438-ე კანონის მე-3 მუხლის თანახმად, ავტონომიურ რესპუბლიკებს და ავტონომიურ ოლქებს მიეცათ უფლება დამოუკიდებლად გადაწყვიტონ, დარჩნენ სსრკ-ში თუ გამოყოფილ რესპუბლიკაში, და წამოაყენონ თავისი იურიდიული სტატუსის საკითხი.

საბჭოთა რესპუბლიკამ მიიღო მათი საზღვრების ხელშეუხებლობის პირობა ყველა შესაბამისი მომდევნო შეთანხმების საფუძველზე.439

III.    საქართველოს სახელმწიფოებრიობა და საერთაშორისო აღიარება

 

აღმოსავლეთ ევროპასა და საბჭოთა კავშირში ახალი სახელმწიფოების აღიარების წესებში, რომლებიც ევროკავშირის საგარეო საქმეთა მინისტრთა საბჭოს მიერ 1991 წლის 16 დეკემბერს იყო დამტკიცებული, განსაზღვრულია აღიარების კრიტერიუმები  საბჭოთა კავშირის დაშლის შედეგად წარმოქმნილი ტერიტორიული ერთეულებისათვის. 440 მიუხედავად იმისა, რომ თვითგამორკვევის პრინციპი განსაკუთრებით იყო ხაზგასმული ტესტის დასაწყის ნაწილში, 441 ევროკავშირის აღიარების პოლიტიკა ორიენტირებული იყო მხოლოდ დაშლის პროცესში მყოფი ფედერაციების შემადგენელ სახელმწიფოებზე ან კომპონენტ სახელმწიფოებზე. 442 ამ პრინციპების თანახმად, შესაძლებელი იყო საქართველოს აღიარება დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ, მაგრამ არა აფხაზეთის და სამხრეთ ოსეთისა.

ეს შეზღუდული პოზიცია ემყარება იუგოსლავიის კონფერენციის საარბიტრაჟო კომისიის მიერ (დაფუძნებული ევროკავშირის მიერ რობერტ ბადინტერის თავმჯდომარეობით) 1991 წლის ნოემბერში443 გამოქვეყნებულ მოსაზრებებს და კიდევ უფრო   ნათლად,   1992   წლის   იანვარში  444     გამოქვეყნებულ   მოსაზრებებს.   კომისიის

439 დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობის შექმნის შესახებ 1991 წლის 21 დეკემბრის შეთანხმების პროტოკოლი შეიცავს ყველა დსთ-ის ქვეყნის არსებული საზღვრების შენარჩუნების გარანტიას. (ალმა-ათას 1991 წლის 21 დეკემბრის დოკუმენტები, „დიპლომატიჩესკი ვესტნიკი“ 1992, #1, გვ.

6 seq, ინგლისური თარგმანი ILM 31. (1992), გვ 147-154). არსებული საზღვრების შეუხებლობა ასევე დადასტურებულია 1994 წლის დსთ-ის „დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობის წევრი სახელმწიფოების სუვერენიტეტის, ტერიტორიული მთლიანობის და საზღვრების შეუხებლობის დაცვის დეკლარაციის“ პრეამბულაში, 1991 წლის 8 დეკემბერი.

440 გადაბეჭდილია საერთაშორისო იურიდიულ მასალებში (ILM) 31 (1992), გვ 1485 et seq.

441 „გაერთიანება და მისი წევრი სახელმწიფოები ადასტურებენ თავის ერთგულებას ჰელსინკის საბოლოო აქტისა და პარიზის ქარტიის პრინციპებისადმი, განსაკუთრებით თვითგამორკვევის პრინციპისადმი…“

442 იუგოსლავიის შემთხვევაში ეს მკაფიოდ იყო განმარტებული იუგოსლავიის დეკლარაციაში (საგანგებო

EPC მინისტერიალის შეხვედრა, ბრიუსელი, 1991 წლის 16 დეკემბერი): „გაერთიანება და მისი წევრი სახელმწიფოები თანხმდებიან ყველა იუგოსლავური რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის აღიარებაზე“ პირობების შესრულებით (გადაბეჭდილი ILM 31 (1992), გვ. 1485).

443 იხ: მოსაზრება #2 (1991 წლის 20 ნოემბერი), სადაც ბადინტერის კომისია მხარს უჭერს სერბი

მოსახლეობის თვითგამორკვევის საშინაო უფლებას ხორვატიასა და ბოსნია-ჰერცეგოვინაში, მაგრამ არ უშვებს გამოყოფის უფლებას: „…ჩამოყალიბებულია, რომ მიუხედავად გარემოებებისა, თვითგამორკვევის უფლებამ არ უნდა შეცვალოს დამოუკიდებლობის დროს არსებული საზღვრები (uti possidetis juris), გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა დაინტერესებული სახელმწიფოები სხვაგვარად შეთანხმდებიან.“ (გადაბეჭდილი EJIL 3 (1992), გვ. 182 et seq.)

444 იხ.: მოსაზრება #3 (1992 წლის 11 იანვარი): „გარდა სხვაგვარი შეთანხმების არსებობის შემთხვევებისა,

ყოფილი საზღვრები  საერთაშორისო  კანონით დაცული საზღვრები  ხდება. ეს დასკვნა   გამომდინარეობს

მოსაზრება uti possidetis-ის საერთაშორისო იურიდიულ პრინციპს ეფუძნება. ეს პრინციპი პირველად, ლათინური ამერიკის (მე-19 საუკუნე) და აფრიკის (მე-20 საუკუნე) დეკოლონიზაციის პროცესში იყო გამოყენებული საზღვართან დაკავშირებული პოტენციური პრობლემების თავიდან ასარიდებლად და აღმოსაფხვრელად. ამ პრინციპის გამო, ყოფილი კოლონიური ხელისუფლების მიერ შედგენილი ადმინისტრაციული საზღვრები კოლონიებს შორის აყვანილი იყო საერთაშორისო საზღვრების დონეზე იმ მომენტისთვის, როცა შესაბამისმა ადმინისტრაციულმა ტერიტორიამ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. 445 საბჭოთა კავშირთან მიმართებაში, მოკავშირე რესპუბლიკებს შორის შიდა საზღვრები საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით გახდებოდა სახელმწიფოების გარე საზღვრები, მაგრამ ეს არ ეხებოდა საზღვრებს მოკავშირე და ავტონომიურ რესპუბლიკებს შორის ან მოკავშირე რესპუბლიკებსა და ავტონომიურ ოლქებს შორის.

ეს პრინციპი დაცული იყო საერთაშორისო თანამეგობრობის ყველა წევრის მიერ საქართველოს აღიარების დროს. ეს დადასტურებული იყო დსთ-ის სადამფუძნებლო დოკუმენტებში.446 გაერო-ს უშიშროების საბჭოს 1992 წლის 6 ივლისის რეკომენდაციის საფუძველზე გენერალურმა ასამბლეამ 1992 წლის 31 ივლისს აღიარა საქართველო, როგორც გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წევრი, საქართველოს ყოფილი საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საზღვრებში.

ეს არის იურიდიული საფუძველი, რომლის თანახმადაც, უნდა შეფასდეს აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის თვითგამორკვევისა და გამოყოფის მოთხოვნები.

ტერიტორიული status quo-ს პატივისცემის პრინციპიდან და კერძოდ, uti possidetis-ის პატივისცემის პრინციპისგან. …ეს პრინციპი მით უფრო მიესადაგება რესპუბლიკებს, რომ SFRY კონსტიტუციის მე-5 მუხლის მეორე და მესამე პარაგრაფებში აღნიშნულია, რომ რესპუბლიკების ტერიტორიები და საზღვრები არ შეიძლება შეიცვალოს მათი თანხმობის გარეშე.” (გადაბეჭდილი EJIL 3 (1992), გვ 182 et seq.)

445 იხ: ICJ, დისპუტი საზღვრის თაობაზე (Burkina Faso v. Republic of Mali), ICJ მოხსენება 1986, 554, გვ.

565; ICJ, დისპუტი საზღვრის თაობაზე (Benin v. Niger), ICJ მოხსენება 2005, გვ 90 et seq.; Malcolm Shaw, ”ხალხები, ტერიტორიალიზმი და საზღვრები”, EJIL 3 (1997), 478-507, Christiane Simmler, Das uti

possidetis-Prinzip: Zur Grenzziehung zwischen neu entstandenden Staaten (Berlin: Duncker & Humblodt 199), გვ 292; Joshua Castellino, საერთაშორისო სამართალი და თვითგამორკვევა.ტერიტორიული საკუთრების პოლიტიკის ურთიერთქმედება „ეროვნული“ იდენტობის პოსტკოლონიალურ ფორმულირებებთან (The Hague/Boston/London:Martinus Nijhoff 2000), გვ. 109 et seq. ეს მიდგომა გააკრიტიკა Steven Ratner-მა „უკეთესი ხაზის გავლება: uti possidetis და ახალი სახელმწიფოების საზღვრები,“ საერთაშორისო სამართლის ამერიკული ჟურნალი (AJIL) 90 (1996), 590-624; Peter Radan, იუგოსლავიის დაშლა და საერთაშორისო სამართალი (London, New York: Routledge 2002), გვ.244 et seq.

446 იხ: ზედა სქოლიო 69.

IV. სამხრეთ ოსეთის თვითგამორკვევის და გამოყოფის უფლება

 

ოსები, შესაძლებელია, კვალიფიცირებული იყვნენ, როგორც „ხალხი“ საერთაშორისო სამართლის კონტექსტში. 447 პრიციპულად, ამ ხალხს შეუძლია ისარგებლოს თვითგამორკვევის უფლებით.

მიუხედავად იმისა, რომ 2008 წლის აგვისტოს შეიარაღებული კონფლიქტის დაწყებამდე საქართველოში მცხოვრები ოსი მოსახლეობა ამ ხალხის მხოლოდ ნაწილს წარმოადგენდა, ამ ქვე-ჯგუფს მაინც შეუძლია გამოთქვას პრეტენზია ქვეყნის შიგნით თვითგამორკვევის უფლებაზე.

ამდენად, სამხრეთ ოსეთში მცხოვრებ ხალხს შეეძლოთ მოეთხოვათ, რომ მათი ინტერესები წარმოდგენილი ყოფილიყო მთავრობის მიერ გატარებულ პოლიტიკაში და რომ მათი კულტურული იდენტობა ყოფილიყო შენარჩუნებული როგორც საბჭოთა კავშირში, ისე დამოუკიდებელი საქართველოს რესპუბლიკის ფარგლებში.. მიუხედავად ამისა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ სამხრეთ ოსებს შეეძლოთ უშუალოდ საერთაშორისო სამართლის გამოყენება სამხრეთ ოსეთის სტატუსის „ავტონომიური ოლქიდან“ სამხრეთ ოსეთის „ავტონომიურ რესპუბლიკამდე“ ამაღლების მოთხოვნის საფუძვლად, ვინაიდან თვითგამორკვევის უფლება არ იძლევა პრივილეგირებულ სტატუსს მოცემულ საკონსტიტუციო სისტემაში.448

სამხრეთ ოსეთში მცხოვრები ხალხის მოთხოვნებმა საკუთარი სტატუსის ამაღლების შესახებ საბჭოთა ფედერალურ სტრუქტურაში ავტონომიური ოლქიდან ავტონომიურ რესპუბლიკამდე, ჩრდილო ოსეთის ავტონომიურ რესპუბლიკასთან თანასწორ პირობებზე რუსეთის ფედერაციაში, გამოიწვია ღია კონფლიქტი თბილისთან, რასაც მოყვა 1999 წლის 11 დეკემბერს სამხრეთ ოსეთის ავტონომიის სტატუსის სრული გაუქმება. მოცემულ გარემოებებს 449 მოჰყვა ის, რომ სამხრეთ ოსეთის ხალხის კულტურული და პოლიტიკური ავტონომია უკვე აღარ იყო გარანტირებული.

447 ჯგუფი არის „ხალხი“ საერთაშორისო სამართლის გაგებით, თუ მას აქვს ისეთი ობიექტური საერთო მახასიათებლები, როგორიცაა საერთო ენა, კულტურა, და რელიგია, და მითუმეტეს, თუ ჯგუფმა გამოხატა საკუთარი პოლიტიკური თემის შემქნის განზრახვა. როგორც ობიექტური ელემენტები, ისე სუბიექტური განზრახვა, როგორც ჩანს, არსებობდა სამხრეთ ოსების შემთხვევაში.

448 სამხრეთ ოსეთის ავტონომიის სტატუსი მკაფიოდ იყო განსაზღვრული საბჭოთა კონსტიტიუციის 87-ე მუხლში.

საბჭოთა ფედერალიზმი მოუწოდებდა საბჭოთა კავშირში მცხოვრებ ერებს ესარგებლათ თვითგამორკვევის უფლებით, მაგრამ ეს ავტორიტარულად ხორციელდებოდა. ამ პოლიტიკამ ძლიერ დაძაბა ურთიერთობები ერებს შორის, ქართველებსა და ოსებს შორის კი წარმოშვა ურთიერთსაპირისპირო მოსაზრებები ეროვნული თვითგამორკვევის პრინციპის განხორციელების თაობაზე. ორივე ერი თავს დისკრიმინირებულად გრძნობდა. ამან გამოიწვია ნაციონალიზმის აღმავლობა 1980-იანი წლების მეორე ნახევარში.

449 საქართველოს რესპუბლიკის კანონი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის გაუქმების თაობაზე 1990 წლის 11

დეკემბერს (1922 წლის 20 აპრილის დეკრეტის გაუქმება, რომელიც ადასტურებდა „სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ტერიტორიის დაარსებას ნაშრომში): თამაზ დიასამიძე, პოლიტიკურ-სამართლებრივი აქტები, თბილისი 2008, გვ. 38-

როგორც ზემოთ განიმარტა, საერთაშორისო სამართალი უპირობოდ არ ანიჭებს საერთაშორისო თვითგამორკვევის უფლებას გამოყოფაზე, თვითგამორკვევის შიდა უფლების დარღვევის შემთხვევაში. გამოყოფის საგანგებო უფლებაც რომ ყოფილიყო მინიჭებუილი უკიდურეს გარემოებებში, ასეთი გამონაკლისი სამხრეთ ოსეთს მაინც არ შეეხებოდა.450

საერთაშორისო საზოგადოება (რუსეთის ჩათვლით) მუდმივად უსვამდა ხაზს საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობის საკითხს, როგორც 2008 წლის შეიარაღებულ კონფლიქტამდე, ისე მას შემდეგ. ეს ნათლად იყო გამოხატული როგორც გაერო-ს უშიშროების საბჭოს რიგ რეზოლუციებში,451 ასევე სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების გადაწყვეტილებებში.452 ეს განცხადებები მიუთითებს მასზედ, რომ თვითგამორკვევაზე დამყარებული ნებისმიერი გამოყოფის უფლება ნებადართული არ არის.

39. ავტონომიური სტატუსის ჩამორთმევა დამყარებული იყო შემდეგ არგუმენტებზე: „იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი დაარსდა 1922 წელს ადგილობრივი ქართველი მოსახლეობის სრული უპატივცემულობით და ეწინააღმდეგებოდა ქართველი ხალხის საუკეთსო ინტერესებს, ასევე იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ ოს ხალხს აქვს საკუთრი მოქალაქეობა მათ ისტორიულ სამშობლოში – ჩრდილო ოსეთში – და რომ ეთნიკური ოსების მხოლოდ უმნიშვნელო ნაწილი ცხოვრობს სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ რესპუბლიკაში, სადაც ისინი სარგებლობენ, და კვლავაც ისარგებლებენ კულტურული ავტონომიის ფართო უფლებებით, საქართველოს რესპუბლიკის კონსტიტუციის 104-ე მუხლის მე-3 და მე-11 პარაგრაფები ს საფუძველზე,…“.

450 როგორც რუსეთმა, ისე სამხრეთ ოსეთმა „გენოციდი“უწოდეს სამხრეთ ოსების წინააღმდეგ 1990-ების დასაწყისში

განხორციელებულ ძალადობის აქტებს.„გენოციდი“ მკაფიოდ არის განსაზღვრული საერთაშორისო სამართალში (გენოციდის კონვენცია და სასჯელი, მუხლი II). კონკრეტული საზიანო ქმედებები უნდა იყოს „განხორციელებული ეროვნული, ეთნიკური, რასობრივი ან რელიგიური ჯგუფების, როგორც ასეთის, მთლიანად ან ნაწილობრივ განადგურების  მიზნით“.                                                    საქართველოშიმომხდარკონფლიქტთანდაკავშირებულიფაქტების დამდგენიდამოუკიდებელისაერთაშორისომისიისთვის (IIFFMCG) რუსეთის მხარის მიერ მიწოდებულ დოკუმენტებში მოყვანილი იყო ანგარიშები არასაათანადო მოპყრობისა და მკვლელობის მრავალი შემთხვევის შესახებ. მიუხედავად ამისა, ეს შემთხვევები, როგორც ჩანს, არის სამოქალაქო ომისთვის დამახასიათებელი ძალადობის ინციდენტები, და არა სამხრეთ ოსების, როგორც ეთნიკური ჯგუფის განადგურების სისტემატიური მცდელობები. 2009 წლის 23 იანვრის „ჰუმან რაითს ვოჩ“-ის (Human Rights Watach) გამოკვლევები მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ იყო „ადამიანის უფლებების მძიმე დარღვევები“, მაგრამ არა გენოციდი და ეთნიკური წმენდა (ცეცხლში. ჰუმანიტარული კანონმდებლობის დარღვევები და სამოქალაქო მსხვერპლები სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტში). ამდენად, მდგომარეობა ძირეულად არ განსხვავდებოდა ჩეჩნების მდგომარეობისგან რუსეთის ფედერაციაში, ან ქურთების მდგომარეობისგან ერაყში, სადაც საერთაშორისო საზოგადოებამ მხარი არ დაუჭირა გამოყოფის უფლებას (იხ. ჩარნი, შენიშვნა 55 ზემოთ).

451  იხ. უშიშროების საბჭოს რეზოლუცია (უს რეზ.)   876 (1993),   უს რეზ.   896 (1994), უს რეზ.   906 (1994), უს რეზ.   937

(1994), უს რეზ.  971 (1995), უს რეზ.   993 (1995), SC Res 1036 (1996) SC Res 1065 (1996), SC Res 1124 (1997), SC Res 1150

(1998), უს რეზ.   1150 (1998), უს რეზ.   1187 (1998), უს რეზ.   1225 (1999), უს რეზ.   1255 (1999), უს რეზ.   1287 (2000), უს

რეზ.   1462 (2003), უს რეზ.   1494 (2003), უს რეზ.   1524 (2004), უს რეზ.   1554 (2004), უს რეზ.   1582 (2005), უს რეზ. 1615

(2005), უს რეზ. 1666 (2006), უს რეზ. 1752 (2007), უს რეზ. 1781 (2007), უს რეზ. 1808 (2008).

452 ევროპის უსაფრთხოების და თანამშრომლობის ორგანიზაციისთვის (ეუთო): ეუთოს ბუდაპეშტის სამიტის გადაწყვეტილება,   1994  წლის   6  დეკემბერი;   ოსლოს  ეუთოს   მინისტრთა   საბჭოს  გადაწყვეტილება საქართველოს

შესახებ, 1998 წლის 1 დეკემბერი; ეუთოს საპარლამენტო ასამბლეის მიერ მიღებული რეზოლუცია აფხაზეთის, საქართველო, კონფლიქტზე, 1997 წლის 8 ივლისი; ეუთოს საპარლამენტო ასამბლეის მიერ მიღებული რეზოლუცია მე-17 ყოველწლიურ სესიაზე საქართველოში უსაფრთხოების გარემოს შესახებ, ასტანა, 2008 წლის 29 ივნისიდან 3 ივლისამდე; საპარლამენტო ასამბლეის რეზოლუცია, მიღებული მე-14 ყოველწლიურ სესიაზე მდგომარეობის შესახებ აფხაზეთში, საქართველო, ვაშინგტონი, კოლუმბიის ოლქი, 2005 წლის 1-5 ივლისი; ევროკავშირისთვის: ევროპული საბჭოს საგანგებო შეხვედრა, 2008 წლის 1 სექტემბერი, ბრიუსელი, საპრეზიდენტო დასკვნები, 12594/2/08 REV 2; ევროპის საბჭოსთვის: ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის მეხუთე სხდომის ანგარიში, 2009 წლის 28 იანვარი, დანართი 2: „საქართველოსა და რუსეთს შორის ომის ჰუმანიტარული შედეგები“ (საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაცია 1857 (2009), წინასწარი გამოცემა). „საქართველოსა და რუსეთს შორის ომის ჰუმანიტარული შედეგები“

ამდენად, მიუხედავად იმისა, რომ საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ გარდამავალ პერიოდში სამხრეთ ოსეთის ხალხს არ მიენიჭა შიდა თვითგამორკვევის უფლება, სამხრეთ ოსეთს მაინც არ შეეძლო მოეთხოვა გამოყოფის უფლება.

დასკვნა:გარდამავალ პერიოდში, როდესაც საქართველო გახდა დამოუკიდებელი, სამხრეთ ოსეთის ხალხის სწრაფვა თვითგამორკვევისკენ არ განხორციელებულა არცდე- ფაქტოდ, და არცდე-იურედ, რადგან ავტონომიის სტატუსი გაუქმებულ იქნა მისი სხვა მტკიცე კანონიერი გარანტიებით ჩანაცვლების გარეშე. მიუხედავად ამისა, საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, სამხრეთ ოსეთს არ ჰქონდა საქართველოდან გამოყოფის უფლება.

IV. აფხაზეთის თვითგამორკვევის და გამოყოფის უფლება

 

აფხაზი ხალხი ასევე შეიძლება იყოს კვალიფიცირებული, როგორც „ხალხი“ და აქედან გამომდინარე, მას შეიძლება ჰქონდეს თვითგამორკვევის უფლება.

საბჭოთა კანონმდებლობით, აფხაზეთს ჰქონდა „ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის“ სტატუსი (საბჭოთა კონსტიტუციის 85-ე მუხლი). ვინაიდან საბჭოთა კონსტიტუცია ავტონომიურ რესპუბლიკებს არ ანიჭებდა გამოყოფის უფლებას, საქართველოს დამოუკიდებლობის მიღების მომენტში, შიდა კანონმდებლობის საფუძველზე, აფხაზეთი იყო საქართველოს რესპუბლიკის განუყოფელი ნაწილი. საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე, ეს საკანონმდებლო შეფასება შესაბამისობაში იყო uti–possidetis principle–თან (არსებული ვითარების შენარჩუნების პრინციპი), როგორც ეს ზემოთ იყო განმარტებული.

სამხრეთ ოსეთში არსებული მდგომარეობისგან განსხვავებით, აფხაზეთის ავტონომიის სტატუსი არ გაუქმებულა.453 მიუხედავად ამისა,დე-ფაქტოდ აფხაზი ხალხის უფლებები

– მათ შორის მათი პოლიტიკური წარმომადგენლობისა და ეროვნული იდენტობის შენარჩუნების უფლებები – არ იყო სათანადოდ დაცული საბჭოთა პერიოდში და

(საპარლამენტო ასამბლეის დოკ. 11789, 2009 წლის 12 იანვარი). „1633 (2008) რეზოლუციის განხორციელება საქართველოსა და რუსეთს შორის ომის შედეგებზე“ (საპარლამენტო ასამბლეის დოკ. 11800, 2009 წლის 26 იანვარი).

„საქართველოსა და რუსეთს შორის ომის შედეგები“ (საპარლამენტო ასამბლეის რეზოლუცია 1633, 2008 წლის 30 სექტემბერი და 2 ოქტომბერი). „საქართველოსა და რუსეთს შორის ომის შედეგებზე 1633 (2008) რეზოლუციის განხორციელება“ (საპარლამენტო ასამბლეა, წინასწარი გამოცემა, რეზოლუცია 1647, 2009 წლის 28 იანვარი).

453 1992 წლის 2 იანვარს საქართველოს 1978 წლის კონსტიტუ ცია გაუქმებულ იქნა საქართველოს რესპუბლიკის

სამხედრო საბჭოს მიერ და ის ჩანაცვლებულ იქნა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის 1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუციით. ამ კონტექსტში სამხედრო საბჭომ განაცხადა: „საქართველოს რესპუბლიკის არსებული საზღვრებისა და სახელმწიფო-ტერიტორიული მოწყობის ცვლილების გარეშე (აფხაზეთისა და აჭარის არსებული სტატუსით), ის აღიარებს საერთაშორისო სამართლის აქტებს და 1921 წლის 21 თებერვლის საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის კონსტიტუციის უპირატესობას და მის განხორციელებას არსებული რეალობის სათანადო      გათვალისწინებით“.       (საქართველოს       რესპუბლიკის       სამხედრო       საბჭოს       დეკლარაცია,   1992 წლის 21 თებერვალი, გამოქვეყნებულია 1992 წლის 25 თებერვალს გაზეთში „საქართველოს რესპუბლიკა“, # 36), http://www.parliament.ge/files/1_5718_330138_27.pdf.

საქართველოს დამოუკიდებლობის პირველ წლებში. ამ კონტექსტში ნახსენები უნდა იყოს ქართული ჯარების შესვლა აფხაზეთში 1992 წლის აგვისტოში – როგორც ეს გაანალიზებულია მე-2 თავში „კონფლიქტები აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში: სამშვიდობო ძალისხმევა 1991-2008“.

1992 წლის აგვისტოში ქართული ჯარების შესვლამ  აფხაზეთში  გააძლიერა დაძაბულობა რეგიონში, და მას მოჰყვა ომი. გაერო-ს 1993 წლის ოქტომბრის გამოძიებამ ორივე მხარეს გამოავლინა ადამიანის უფლებების დარღვევები. 454 განსაკუთრებული მდგომარეობის გათვალისწინებით, საჭიროა დაისვას შეკითხვა, შეიძლებოდა, თუ არა მდგომარეობა აფხაზეთში შეფასებული ყოფილიყო, როგორც „გამონაკლისი“, რაც საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე შექმნიდა განსაკუთრებულ უფლებას გამოყოფისთვის. მაგრამ როგორც ზემოთ იყო განმარტებული, ამგვარი სახის

,,გამამართლებელი გარემობა“ გამოყოფის მიზნებისთვის არ წარმოადგენს საერთაშორისო სამართლის განუყოფელ ნაწილს, არსებულის საფუძველზე. მას შემდეგ, რაც აფხაზეთში 1994 წელს გაფორმდა ხელშეკრულება ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ, დსთ-ის სამშვიდობო ძალები და გაერო-ს სამხედრო სადამკვირვებლო მისია ახდენდნენ ფართომასშტაბიანი საომარი მოქმედებების პრევენციას. რუსეთმა და გაერო-მ ასევე წარმოადგინეს მოლაპარაკების ფორმატი აფხაზეთის იურიდიული სტატუსის შესახებ საქართველოს ფარგლებში. ეს ნიშნავს, რომ უნდა მომხდარიყო ისეთი სიტუაციის თავიდან აცილება, რომელიც მოითხოვდა საბოლოო და გადამწყვეტ არგუმენტს (“ultima ratio”) და სადაც გამოყოფა კონფლიქტის მოგვარების ერთადერთი შესაძლო ალტერნატივა იქნებოდა. აღნიშნულს ასევე აცნობიერებდა საერთაშორისო საზოგადოება, რომელიც უწყვეტად ადასტურებდა საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას. 455

დასკვნა: აფხაზი ხალხის სწრაფვა თვითგამორკვევისკენ არ განხორციელებულა გარდამავალ პერიოდში, როდესაც საქართველო გახდა დამოუკიდებელი. მიუხედავად ამისა, საერთაშორისო სამართლის მიხედვით აფხაზეთს არ ჰქონდა საქართველოდან გამოყოფის უფლება, ვინაიდან თვითგამორკვევის უფლება არ იწვევს გამოყოფის უფლებას.

3.3. „პასპორტიზაცია“: რუსეთის მოქალაქეობის მასობრივად მინიჭება სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის მაცხოვრებლებისთვის

 

ა. პრობლემის არსი

 

1. ძირითადი საკითხები

 

 

454    იხ.   გენერალური   მდივნის   ფაქტების   დამდგენი   მისიის   ანგარიში      ადამიანის უფლებათა დარღვევების გამოვლინებისთვის აფხაზეთში, საქართველოს რესპუბლიკა, S/26795, 1993 წლის 17 ნოემბერი. დანართი.

455 იხ. ზემოთ 451 და 452 შენიშვნებში მოხსენიებული რეზოლუციები.

სხვადასხვა წყაროს მიხედვით,456 აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობის დიდმა უმრავლესობამ მიიღო რუსული მოქალაქეობა ნატურალიზაციის გზით. საქართველოს ინფორმაციით, „პასპორტიზაციამ“ მასობრივი ხასიათი 2002 წლის ზაფხულში მიიღო და

„უფრო ინტენსიურად გაგრძელდა 2008 წლის აგვისტოს რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ“.457 ეს გვიანდელი პერიოდი ამ ანგარიშში განხილული არ იქნება.

ფაქტობრივად, საკამათოა მოხდა თუ არა სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში მცხოვრებთა ნატურალიზაცია, და რა ოდენობით; ნებაყოფლობით, თუ მოსახლეობაზე რუსეთის ზეწოლის შედეგად.458 ასევე ბუნდოვანია, რამდენად იყო დაკმაყოფილებული ეთნიკური კრიტერიუმები რუსული მოქალაქეობის მინიჭებისას.

იურიდიული თვალსაზრისით, არსებობს აზრთა სხვადასხვაობა იმ საკითხზე, საერთოდ ჰქონდათ თუ არა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებლებს მოქალაქეობა, თუ ისინი საქართველოს მოქალაქეები იყვნენ რუსეთის მიერ მათ ნატურალიზაციამდე. და ბოლოს, საერთაშორისო სამართლის კუთხით სეპარატისტულ ტერიტორიებზე მცხოვრები პირებისთვის აფხაზური ან სამხრეთ ოსური მოქალაქეობის მინიჭების შედეგები საკამათოა.

ის თუ რამდენად შესაბამისი იყო საერთაშორისო სამართალთან, სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის მცხოვრებთა ფართომასშტაბიანი ნატურალიზაციის პროცესი რუსეთთან, აქტუალურ საკითხს წარმოადგენს საქართველო-რუსეთის კონფლიქტში. საქართველო გამუდმებით გამოხატავდა პროტესტს ამ პოლიტიკის წინააღმდეგ, ყოველ შემთხვევაში 2003 წლის შემდეგ მაინც.459 ის ამ პოლიტიკას „რუსეთის მიერ საქართველოს ცხინვალის რეგიონის/სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის მცოცავი ანექსიის მნიშვნელოვან

456 PC.DEL/52/03 2003 წლ ის 24 იავარი (საქართველოს განცხადება ეუთოს მუდმივ საბჭოს), მოყვანილი Victor-Ives Ghebali-ს „ეუთოს მისია საქართველოში (1992-2004): „გაუბედავი ღონისძიებების წარუმატებლობა“, Helsinki monitor 2004, # 3, 280-292,at 285. ასევე Thomas Kunze, Krieg um Südossetien, Länderbericht derKonrad Adenauer Stiftung vom 12 აგვისტო 2008, at 2-3 (http://www.kas.de/proj/home/pub/83/1/year-2008/dokument_id-14356/index.html);იგორ ზეველევი, რუსეთის პოლიტიკა თანამემამულეების მიმართ ყოფილ საბჭოთა კავშირში , Russia in Global Affairs #. 1, 2008 წლის იანვარი-მარტი, at 4. აფხაზეთის de factoსაგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილის, მაქსიმ გვინდზიას მიხედვით, მოსახლეობის დაახლოებით 80% -ის ჰქონდა ორმაგი აფხაზურ-რუსული მოქალაქეობა (2006 წლის 6 სექტემბრის განცხადება). იხ. Pal Kolsto/Helge Blakkisrud, „ცხოვრება აღიარების გარეშე: სახელმწიფოს და ერის მშენებლობა სამხრეთ კავკასიის კვაზი-სახელმწიფოებში“,Europa-Asia Studies 60 (2008),483-509, at 494. ავტორები აღნიშნავენ, რომ თუ ეს მაჩვენებელი სწორია, ის აუცილებლად უნდა მოიცავდეს ასევე ეთნიკური ქართველების გარკვეულ რაოდენობას (იქვე, სქოლიოს შენიშვნა 27).

457            ოფიციალური ქართული პასუხი საქართველოშიმომხდარკონფლიქტთანდაკავშირებულიფაქტების დამდგენიდამოუკიდებელისაერთაშორისომისიის (IIFFMCG) კითხვარზე (კითხვა 2) სამართლებრივ საკითხებთან

დაკავშირებით; რუსეთის მიერ ამ საკითხზე მიცემული განსაკუთრებული ინფორმაცია არ არსებობს.

458 რუსეთის მიხედვით, „რუსული მოქალაქეობა მიენიჭათ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთს მცხოვრებლებს

მხოლოდდამხოლოდ იმ შემთხვევებში, როდესაც მათ საკუთარი სურვილით გააკეთეს განაცხადი ამ საკითხზე“. საქართველო საუბრობს „ეთინკური ქართველების იძულებით პასპორტიზაციაზე დაპყრობილი ახალგორის რაიონის ტერიტორიაზე“ 2008 წლის აგვისტოს შემდეგ (შდრ. ოფიციალური ქართული და რუსული პასუხები საქართველოშიმომხდარკონფლიქტთანდაკავშირებულიფაქტების დამდგენიდამოუკიდებელისაერთაშორისომისიის (IIFFMCG) კითხვარზე (კითხვა 2) სამართლებრივ საკითხებთან დაკავშირებით.

459 იხ. გენერალური მდივნის სხვადასხვა ანგარიში სიტუაციის შესახებ აფხაზეთში, საქართველო: 2003 წლის 13

იანვრის ანგარიში (UN Doc. S/2003/39) პარაგრაფი 4; 2003 წლის 21 ივლისის ანგარიში

(UN Doc. S/2003/751), პარაგრაფი 7; 2003 წლის 17 ოქტომბრის ანგარიში (UN Doc. S/2003/1019), პარაგრაფი 12.

კომპონენტად“ მიიჩნევდა. 460 საქართველოს აზრით, „პასპორტიზაციის“ პოლიტიკა წარმოადგენს „საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის და სუვერენობის პრინციპების, სუვერენული სახელმწიფოს საშინაო საქმეებში ჩაურევლობისა და დავების მშვიდობიანი მეთოდებით მოგვარების პრინციპის“ დარღვევას“. 461 ამის საპირისპიროდ, რუსეთი მიიჩნევს, რომ არ არსებობს „არაფერი, რაც გაამართლებდა კრიტიკას რუსეთის მოქალაქეობის მინიჭებაზე ზემოაღნიშნული პირებისთვის, რომლებსაც ჰქონდათ ამ მოქალაქეობის მიღების უფლება რუსეთის ფედერაციის კანონმდებლობის მიხედვით“.462

სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებთა მიერ რუსული მოქალაქეობის მიღების საერთაშორისო კანონიერებას და მართებულებას მნიშვნელობა აქვს ასევე საქართველოს და რუსეთის მიერ ძალის გამოყენების სამართლებრივი შეფასებისას, რადგან რუსეთის მიერ წამოყენებული ერთი არგუმენტი „მისი მოქალაქეების დაცვა“ იყო.

ამ ფონზე ჩნდება სამი აქტუალური სამართლებრივი შეკითხვა:

• აფხაზეთის და სამხრეთ ოსეთის მაცხოვრებლები ავტომატურად გახდნენ საქართველოს მოქალაქეები და მიიღეს ქართული მოქალაქეობა 1993 წლის საქართველოს კანონის საფუძველზე მოქალაქეობის შესახებ, თუ მათ მოქალაქეობა არ ჰქონდათ? (ნაწილი B).
• არღვევს თუ არა რუსეთის „პასპორტიზაციის“ პოლიტიკა საერთაშორისო სამართალს და ამდენად, წარმოადგენს თუ არა უკანონო ქმედებას საერთაშორისო სამართლის კუთხით? (ნაწილი C).
• როგორია აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებთათვის რუსული მოქალაქეობის მინიჭების იურიდიული შედეგები, და არის თუ არა რუსული მოქალაქეობა კანონსაწინააღმდეგო მესამე სახელმწიფოსთან მიმართებაში? (ნაწილი D).

II.ძირითადი ცნებები

 

წინამდებარე ანგარიშში გამოყენებული ტერმინი „მოქალაქეობა“ გამოხატავს საერთაშორისო სამართლის ცნებას სახელმწიფოსა და პიროვნებას შორის არსებული სამართლებრივი კავშირის შესახებ. ამ ანგარიშში არ გამოიყენება ტერმინი

„მოქალაქეობა“; ეს უკანასკნელი ტერმინი ხშირად გამოიყენება, როგორც „ეროვნების“ (nationality) სინონიმი, მაგრამ მას ასევე აქვს სხვა მნიშვნელობები, რომლებიც უფრო პოლიტიკურს და არა სამართლებრიც სფეროს განეკუთვნება.

460 საქართველოს ოფიციალური პასუხი საქართველოშიმომხდარკონფლიქტთანდაკავშირებულიფაქტების დამდგენიდამოუკიდებელისაერთაშორისომისიის (IIFFMCG) კითხვარზე (კითხვა 2) სამართლებრივ საკითხებთან დაკავშირებით.

461იქვე.

462 რუსეთის ოფიციალური პასუხი (კითხვა 2) საქართველოშიმომხდარკონფლიქტთანდაკავშირებულიფაქტების დამდგენიდამოუკიდებელისაერთაშორისომისიის (IIFFMCG) კითხვარზე (კითხვა 2) სამართლებრივ საკითხებთან დაკავშირებით.

მოქალაქეობა, როგორც საერთაშორისო სამართლის ცნება, მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს მიერ განსაზღვრულია, როგორც „სამართლებრივი კავშირი, რომლის საფუძველია სოციალური მიკუთვნების ფაქტი, არსებობისა და შერგძნების ჭეშმარიტი კავშირი, ამავდროულად ორმხრივი უფლებებისა და მოვალეობების არსებობა. შეიძლება ითქვას, რომ მოქალაქეობა არის სამართლებრივი გამოხატულება იმისა, რომ პიროვნება, ვისაც ის ენიჭება, უშუალოდ კანონით ან ხელისუფლების კონკრეტული ქმედების შედეგად, უფრო მჭიდრო კავშირშია მოქალაქეობის მიმნიჭებელი სახელმწიფოს მოსახლეობასთან, ნებისმიერი სხვა სახელმწიფოს მოსახლეობასთან შედარებით“.463

ეს წარმოადგენს არა საერთაშორისო სამართლის, არამედ თითოეული სახელმწიფოს შიდა კანონმდებლობის კომპეტენციას, განსაზღვროს, თუ ვინ უნდა განიხილებოდეს მისი მოქალაქეობის წარმომადგენლად, და ვინ – არა. მოქალაქეობის მინიჭება სახელმწიფოების განსაკუთრებული კომპეტენციის სფეროა (domaine réservé). 464 კონკრეტული პირის მოქალაქეობის განსაზღვრა უნდა მოხდეს მხოლოდ შიდა- სამართლებრივ საფუძველზე, შიდა კანონმდებლობის საპირწონედ. მაგრამ ამ ქმედების გავლენის შეფასება სხვა სახელმწიფოებთან მიმართებაში ხდება  საერთაშორისო დონეზე და ამდენად, ის უნდა განისაზღვროს საერთაშორისო სამართლის მიერ. მხოლოდ ამის შემდეგ სახელმწიფოს იურისდიქცია მოქალაქეობის მინიჭების შესახებ, შესაძლოა შეიზღუდოს საერთაშორისო სამართლის წესებით. 465

ნატურალიზაცია ფართო გაგებით არის მოქალაქეობის მინიჭება პირისთვის, რომელსაც არ მიუღია მოცემული სახელმწიფოს მოქალაქეობა დაბადებით, მაგრამ უკვე აქვს სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობა, ან მოქალაქეობა საერთოდ არ აქვს. ნატურალიზაციის ტერმინის უფრო ვიწრო გაგება (რასაც ასევე „ინდივიდუალური ნატურალიზაცია“ ეწოდება) წარმოადგენს მოქალაქეობის მინიჭებას დაინტერესებული პირის მოთხოვნით ან უცხოელის მიერ გაკეთებული განაცხადის საფუძველზე კონკრეტული მიზნისთვის ფორმალური (ადმინისტრაციული) აქტის საშუალებით კონკრეტულ შემთხვევაში. ამის საპირისპიროდ, „კოლექტიური ნატურალიზაცია“ წარმოადგენს მოქალაქეობის მინიჭებას ეროვნული კანონმდებლობის მოქმედებით,ipso jure კონკრეტული

463 მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო,ნოტებომის საქმე (მეორე ფაზა) (ლიხტენშტეინი გვატემალას წინააღმდეგ), გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს ანგარიშები 1955, 4, at 23.

464 საერთაშორისო სამართლის მუდმივი პალატა,ტუნისში და მაროკოში გამოცემული ეროვნული დეკრეტები,

საკონსულტაციო მოსაზრება, საერთაშორისო სამართლის მუდმივი პალატის ანგარიშები (1923), სერიები ბ, #4, at 24:

„საკითხი, არის თუ არა კონკრეტული თემა მხოლოდ სახელმწიფოს იურისდიქციაში, ფაქტობრივად შედარებითი საკითხია; ის დამოკიდებულია საერთაშორისო ურთიერთობების განვითარებაზე. ამდენად, საერთაშორისო სამართლის მოცემული სტატუსით, მოქალაქეობის საკითხები, სასამართლოს აზრით, პრინციპულად ამ შეზღუდულ სფეროში ექცევა“.გაეროს საერთაშორისო სასამართლო,ნოტებომის საქმე (იხ. ზემოთ შენიშვნა 93). at 20: „ყოველმა სუვერენულმა სახელმწიფომ საკუთარი კანონმდებლობით უნდა დაადგინოს წესები, რომლებიც უკავშირდება მოქალაქეობის მიღებას, და მიანიჭოს ეს მოქალაქეობა ნატურალიზაციით საკუთარი ორგანოების საშუალებით ამ კანონმდებლობის საფუძველზე“.

465 რობერტ ჯენინგსი/არტურ უოტსი,ოპენჰეიმის საერთაშორისო სამართალი, ტომი 1, ნაწილი 1 (მე-9 გამოცემა,

Harlow: Longman House1992), at 852.

დადგენილი პირობების შესრულებისას დაინტერესებული პირის მიერ ინდივიდუალური განაცხადის გაკეთების გარეშე, და ამგვარად, თავისი განსაზღვრებით შეესაბამება მთელ ჯგუფს.

ნატურალიზაციის შეზღუდვები, შესაძლოა, განსხვავდებოდეს იმ შეზღუდვებისგან, რომლებიც დაწესებულია მოქალაქეობის დაბადებით მიღებაზე, რადგან ნატურალიზაცია გავლენას ახდენს პირის უწინდელი მოქალაქეობის სახელმწიფოზე, რასაც ადგილი არ აქვს მაშინ, როდესაც მოქალაქეობის მიღება ხდება დაბადებით.

უფრო ფართო გაგებით, საერთაშორისო სამართალი აწესებს შეზღუდვებს ნატურალიზაციაზე იმისთვის, რომ დაიცვას ინტერესთა ორი ჯგუფი: დაინტერესებული პირის ინტერესები და იმ სახელმწიფოს ინტერესები, რომელსაც უკვე მინიჭებული აქვს მოქალაქეობა კონკრეტული პირისთვის (ყოფილი სახელმწიფო). 466 ინტერესთა ეს ორი ჯგუფი შეიძლება ერთმანეთს ემთხვეოდეს, ან ეწინააღმდეგებოდეს. ტრადიციულად, საერთაშორისო სამართალი უფრო მეტად სახელმწიფოების ინტერესებზე იყო ორიენტირებული, მაგრამ ადამიანის უფლებათა თანამედროვე ეპოქაში დაინტერესებული პირების ინტერესები, როგორც მინიმუმ, თანაბარი მნიშვნელობისაა.

ბ. საქართველოს მოქალაქეობის მიღება აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მაცხოვრებელთა მიერ

 

შეკითხვა შემდეგში მდგომარეობს: აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მაცხოვრებლებმა ქართული მოქალაქეობა მიიღეს 1990-იანი წლების დასაწყისში, თუ მათ მოქალაქეობა არ ჰქონდათ.

I. მოქალაქეობის შესახებ 1993 წლის საქართველოს კანონის საფუძველზე მიღებული მოქალაქეობა

 

ამ კითხვაზე პასუხის გაცემის საფუძველი პირველ რიგში უნდა იყოს საქართველოს კანონი მოქალაქეობის შესახებ. თუმცა, ქართული მოქალაქეობის მინიჭებას აქვს გავლენა საერთაშორისო სფეროზე და შეიძლება დაუპირისპირდეს სხვა სახელმწიფოებს, როდესაც ის ემორჩილება საერთაშორისო სამართლის მიერ დადგენილ შეზღუდვებს.

1993 წლის 25 მარტს მოქალაქეობის შესახებ მიღებული საქართველოს კანონის თანახმად (ძალაში შევიდა დამტკიცებისთანავე), 467 საქართველოს მოქალაქეები იყვნენ პირები, რომლებიც:

466               შდრ.          მოქალაქეობის         შესახებ          ევროპული          კონვენციის         პრეამბულა,          1997              წლის

6 ნოემბერი , ETS #. 166: „აღიარებს რა, რომ მოქალაქეობის საკითხზე მხედველობაში უნდა იყოს მიღებული როგორც სახელმწიფოების, ისე პიროვნებების კანონიერი ინტერესები“.

467 საქართველოს ორგანული კანონი „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ (შესწორებული 2006 წელს, გამოქვეყნების თარიღი 2006 წლის 30 იანვარი), ხელმისაწვდომია: http://www.unhcr.org/refworld/docid/44ab816f4.html.იხ. ასევე საქართველოს პარლამენტის რეზოლუცია საქართველოს მოქალაქეობის კანონის აღსრულების შესახებ, 1993 წ. 25 მარტი.

• მუდმივად ცხოვრობდნენ საქართველოში არანაკლებ ხუთი წლის განმავლობაში,

• ცხოვრობდნენ იქ კანონის ძალაში შესვლის დროს,

• არ განაცხადეს უარი საქართველოს მოქალაქეობაზე წერილობითი ფორმით სამი თვის ვადაში და

• მიიღეს მოქალაქეობის დამადასტურებელი დოკუმენტები ოთხი თვის ვადაში.

ეს კანონი მიღებული იქნა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ გარდამავალ პერიოდში. საქართველომ       გამოაცხადა        საკუთარი        დამოუკიდებლობა        1991        წლის   9 აპრილს, საბჭოთა კავშირის დასასრული კი თარიღდება 1991 წლის 25 დეკემბრით. საბჭოთა მოქალაქეობამ უკვე დაკარგა მნიშვნელობა საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრებთათვის 1991 წლის 9 აპრილს, ყველაზე გვიან – 1991 წლის 25 დეკემბერს საბჭოთა კავშირის დაშლის დროს, მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ კიდევ სარგებლობაში იყო საბჭოთა პასპორტები. გარდამავალ პერიოდში ახალი კანონის მიღებამდე, საქართველოში განუსაზღვრელი დარჩა ყოფილი საბჭოთა მოქალაქეობის მქონე პირთა სტატუსი. 468 ახალი ქართული კანონი მიღებული იქნა მხოლოდ საქართველოსა და სამხრეთ ოსეთს შორის შეიარაღებული კონფლიქტის შემდეგ (1991-1992) და საქართველოსა და აფხაზეთს შორის შეიარაღებული კონფლიქტის პერიოდში (1992- 1994). იმ დროს სამხრეთ ოსეთს უკვე მიღებული ჰქონდა დამოუკიდებ ლობის დეკლარაცია (1992 წლის 19 იანვარი). არსებობდა საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ საქართველოს უკვე დაკარგული ჰქონდა ეფექტური კონტროლი ორ სეპარატისტულ ტერიტორიაზე, და ნებისმიერი წერილობითი დოკუმენტის გაცვლა-გამოცვლა იყო ძალიან რთული, თუ არა შეუძლებელი. ეს იმას ნიშნავდა, რომ ბოლო კრიტერიუმის დაკმაყოფილება – „მოქალაქეობის დამადასტურებელი დოკუმენტების მიღება ოთხი თვის ვადაში“ – შეუძლებელი იყო.

საქართველოს   კანონი   მოქალაქეობის   შესახებ    შესწორებულ    იქნა    1993    წლის    24 ივნისს.469 მეოთხე კრიტერიუმი („მოქალაქეობის დამადასტურებელი დოკუმენტების

468 1990 წლის 3 აპრილის საბჭოთა კანონი პროცედურის შესახებ სსრკ -დან მოკავშირე რესპუბლიკების გასვლის საკითხების გადაწყვეტასთან დაკავშირებით, მუხლი 15: „სსრკ-ს მოქალაქეებს არსებული რესპუბლიკების ტერიტორიებზე ენიჭებათ მოქალაქეობის, საცხოვრებელი ადგილის და დასაქმების არჩევის უფლება. არსებული რესპუბლიკა ფარავს მოქალაქეების რესპუბლიკის საზღვრებს გარეთ გადასახლებასთან დაკავშირებულ ყველა  ხარჯს“.           SND,                                            SSR                                                                                                      1990,

# 15 პუნქტი 252, ციტატა მოყვანილია ინგლისურად ჯორჯ გინზბურგის ნაშრომშისაბჭოთადან რუსულ საერთაშორისო სამართლამდე: უწყვეტობისა და ცვლილებების კვლევები (ჰააგა: Martinus Nijhoff 1998), at 147, და ინეტა ზემელეს ნაშრომშისახელმწიფოს უწყვეტობა და მოქალაქეობა: ბალტიის ქვეყნები და რუსეთი(ლეიდენი: Martinus Nijhoff2005), at178. თუმცა, ამ კანონის სტატუსი და საფუძვლიანობა სადავოა.

469 http://www.coe.int/t/e/legal_affairs/legal_cooperation/foreigners_and_citizens/nationality/documents/ national_legislation/Georgia%20Law%20on%20Citizenship_ENG.pdf

მიღება ოთხი თვის ვადაში“) გაუქმდა და მოქალაქეობაზე უარის თქმაზე დროის შეზღუდვა ექვს თვემდე გაიზარდა.

ამ შესწორების საფუძველზე, მოქალაქეობის მიღება უკვე აღარ იყო დამოკიდებული ფორმალურ კრიტერიუმებზე. აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის სეპარატისტული ტერიტორიების მცხოვრებნი საქართველოს მოქალაქეები გახდნენ ნებისმიერი დოკუმენტაციის გარეშე.

ქართული კანონის სიტყვიერი ფორმულირების მიხედვით, იყო ერთი ალტერნატივა ქართულ მოქალაქეობაზე უარის სათქმელად; მაგრამ თანხმობა ნავარაუდევი იყო, როდესაც დაინტერესებული პირი პროტესტს არ გამოხატავდა სამი ან ექვსი თვის ვადაში. თუმცა, საეჭვოა, შესაძლებელი ყოფილიყო ქართული ხელისუფლების ინფორმირება მოქალაქეობაზე უარის შესახებ, ვინაიდან შეიარაღებული კონფლიქტის შემდეგ ეს უკანასკნელი აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთს ტერიტორიებზე აღარ იყო წარმოდგენილი.

პრაქტიკული სირთულეები, რომლებიც შექმნილი იყო საქართველოს ხელისუფლების მიერ არა განზრახ, არამედ შეიარაღებული კონფლიქტით გამოწვეული გარემოებების გამო, რელევანტურია. მეტად სავარაუდოა, რომ მცხოვრებთა გარკვეულ ნაწილს ქართულ მოქალაქეობაზე უარის თქმა 1993 წელს უნდოდა, მაგრამ ვერ შეძლო ამის გაკეთება. საქართველოს მოქალაქეობაზე უარის თქმის ხანმოკლე, მხოლოდ სამი, მაქსიმუმ ექვსი თვით გადავადებას (რაც სხვა სახელმწიფოების მიერ მინიჭებული გადავადების ყველაზე დაბალი ზღვარია470), ადმინისტრაციულ პრობლემებთან ერთად, შესაძლოა, პიროვნების მოქალაქეობაზე უარის თქმის უფლება არარეალურად ექცია.

II. ქართული კანონმდებლობის შესაბამისობა საერთაშორისო სამართალთან

 

ისმის კითხვა: ეწინააღმდეგება თუ არა საერთაშორისო სამართალს ის, რომ ქართულ მოქალაქეობაზე უარის თქმა სირთულეებთან არის დაკავშირებული ანდე-ფაქტოდ შეუძლებლად მიიჩნევა? როგორც ქვემოთ იქნება განმარტებული, საერთაშორისო სამართალი ზოგადად მოითხოვს დაზარალებული/დაინტერესებული პირის თანხმობას ახალი მოქალაქეობის მინიჭებაზე (ნაწილი C.I.1).

1. სახელმწიფოს გამოყოფის შემთხვევაში არჩევის უფლების არარსებობა საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის თანახმად

 

მიუხედავად ამისა, თანხმობის მოთხოვნა არ ეხება იმ შემთხვევას, როდესაც ხდება მოქალაქეობის ავტომატური შეცვლა საზღვრების ან ტერიტორიული სუვერენიტეტის შეცვლის გზით. ტრადიციული და ჯერ კიდევ ძალაში მყოფი წესი მოქალაქეობის

470 სახელმწიფო პრაქტიკა მოიცავს სამი თვიდან ექვს წლამდე პერიოდს. იაელ რონენი, “მოსაზრება მოქალაქეობაზე“, მაქს პლანკის საერთაშორისო სამართლის ენციკლოპედია ონლაინ 2009, პარაგრაფი 22.

შესახებ ტერიტორიული ცვლილებების და ახალი სახელმწიფოს შექმნის შემთხვევაში ის არის, რომ დაზარალებული მოსახლეობა ავტომატურად იღებს ახალ მოქალაქეობას.

ასეთი ტერიტორიული ცვლილება ჩვეულებრივ ხდება ტერიტორიის სამშვიდობო ხელშეკრულებით დათმობისას, მაგრამ ის ასევე მოხდა იუგოსლავიისა და საბჭოთა კავშირის დაშლის შემთხვევაში. საერთაშორისო სამართლის ზოგადი კანონის მიხედვით, ამ შემთხვევაში ტერიტორიაზე მცხოვრებთა მოქალაქეობა თან სდევს სუვერენიტეტს, და, ამდენად, ავტომატურად იცვლება.

სახელმწიფო პრაქტიკაში, ყოველ შემთხვევაში, პირველი მსოფლიო ომის შემდგომი სამშვიდობო ხელშეკრულებების გაფორმების შემდეგ, დაზარალებულ მოსახლეობას ხშირად არჩევანის უფლებას ანიჭებდნენ. 471 „არჩევანი“ ნიშნავს სახელმწიფოს ახალი ტერიტორიის ფარგლებში მოქალაქეობის უარყოფის უფლებას, სუვერენიტეტის გადაცემის შემდეგ, იმავე სახელმწიფოში დარჩენის უფლებით. მაგრამ მიუხედავად ამ პრაქტიკის ფართოდ გავრცელებისა, ის არ იყო ერთგვაროვანი. ასევე, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, დსთ-ის ზოგიერთმა, და არა ყველა წევრმა სახელმწიფომ, მიანიჭა საკუთარ მოსახლეობას არჩევანის უფლება შიდა კანონმდებლობის საფუძველზე. 472 ზოგადი და ხანგრძლივი პრაქტიკის არარსებობის გამო, არჩევანის უფლება, რაც ნიშნავს სახელმწიფოს ახალი ტერიტორიის ფარგლებში მოქალაქეობის უარყოფის უფლებას, სუვერენიტეტის გადაცემის შემდეგ, იმავე სახელმწიფოში დარჩენის უფლებით. ჩვეულებით სამართალში არ არსებობს. 473 შესაბამისად, თავის დეკლარაციაში სახელმწიფოს სამართალმემკვიდრეობის შედეგების შესახებ ფიზიკური პირების მოქალაქეობაზე, ვენეციის კომისიამ განაცხადა, რომ სახელმწიფოს სამართალმემკვიდრეობის შემთხვევებში, „მოქალაქეობის საკითხებთან დაკავშირებით, დაინტერესებულმა სახელმწიფომ „შეძლებისდაგვარად, პატივი უნდა სცეს, დაინტერესებული პირის ნებას’“, მაგრამ არ დააკისროს მკაცრი სამართლებრივი ვალდებულება. 474 საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართალი არ აკისრებს ტერიტორიული სუვერენიტეტის ცვლილებაში მონაწილე სახელმწიფოებს არჩევანს მიანიჭოს განხილული ტერიტორიის მცხოვრებთ ამ სახელმწიფოების მოქალაქეობის უარყოფის (ან მიღების) უფლება. მიუხედავად იმისა, რომ არჩევანის მინიჭების წესი, შესაძლოა, ექვემდებარებოდეს საერთაშორისო სამართლებრივ შეზღუდვებს,

471 შდრ. მაგ. მუხლი 18, ჰარვარდის 1929 წლის კონვენციის პროექტი მოქალაქეობის შესახებ,ამერიკის საერთაშორისო სამართლის ჟურნალი (AJIL) 23, სპეციალური დამატება(1929), 13 და შემდგ.

472    არჩევანის   უფლება   არ   ენიჭებოდა   აზერბაიჯანის,   საქართველოს,   ყირგიზეთის,   ყაზახეთის   და ტაჯიკეთის

კანონებში მოქალაქეობის შესახებ. არჩევანის უფლება ენიჭებოდა შემდეგი რესპუბლიკების კანონებით მოქალაქეობის შესახებ: მოლდოვა (მუხლი 2, პარაგრაფი 3), რუსეთი (მუხლი 13 პარაგრაფი 1), თურქმენეთი (მუხლი 49), უზბეკეთი

(მუხლი 4, პარაგრაფები 1, 2), უკრაინა (მუხლი 2, პარაგრაფი 1); შდრ. Kommentarij zakonodatel’stva gosudarstv-ucastnikov

SNG o grazdanstve, მოსკოვი (1996; რუსული).

473 „არჩევანის“ უფლებაემიგრაციის თავისუფლების ფორმით წარმოადგენს სხვა საკითხს. უფრო ძველი ხელისუფლებები, რომლებიც აცხადებენ არჩევანის ჩვეულებით უფლებას, ხშირად სწორედ ამ თავისუფლებას გულისხმობენ. (პოლ ვეისი,მოქალაქეობა და მოქალაქეობის არქონა საერთაშორისო სამართალში (მე-2 გამოცემა, Alphen aan den Rijn: Sijthoof & Noordhoff 1979), at156.

474 დეკლარაცია სახელმწიფოს გამოყოფის შდეგებზე ფიზიკური პირების მოქალაქეობაზე, მიღებული ევროპული

კომისიის მიერ დემოკრატიისთვის კანონმდებლობის საშუალებით მის 28-ე პლენარულ შეხვედრაზე, ვენეცია, 13-14 სექტემბერი, 1996 (CDL-NAT (1996) 007), პარაგრაფი 7.

განსაკუთრებით ხელშეკრულებით, არჩევანის მინიჭება, როგორც ასეთი, შედის სამართალმემკვიდრე სახელმწიფოს კომპეტენციაში და არ არის ნაკარნახევი საერთაშორისო სამართლის წესებით.475

2. დამატებითი საერთაშორისო იურიდიული პრინციპები საქართველოს მოქალაქეობის ავტომატური მინიჭების სასარგებლოდ

 

სამართალმემკვიდრე სახელმწიფოს მოქალაქეობის არჩევანის უფლების გარეშე, ავტომატურად მიღების საერთაშორისო წესი საერთაშორისო სამართალში ზოგადი საერთაშორისო პრინციპებით არის მხარდაჭერილი.

თუმცა, საერთაშორისო სამართალი მოითხოვს იმ ხალხის ადამიანის უფლებების პატივისცემას, რომელზეც გავლენა იქონია კანონმდებლობამ მოქალაქეობის შესახებ; ის ასევე პატივს სცემს ახალი დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სუვერენულ უფლებებს, რომელიც ანიჭებს საკუთარ მოქალაქეობას მისი ტერიტორიის ფარგლებში მცხოვრებთ. ინტერესის ცალკე სფეროა იურიდიული უსაფრთხოება და სახელმწიფო იურისდიქციის უფრო ლოგიკური თანამიმდევრულობით განაწილების მიღწევა.476

საქართველოს უფლება მიანიჭოს მისი მოქალაქეობა საკუთარი ტერიტორიის ფარგლებში მცხოვრებ ხალხს, შეიძლება, გამომდინარეობდეს საერთაშორისო საზოგადოების მიერ საქართველოს საზღვრების აღიარებიდან. ქართული კანონმდებლობა მოქალაქეობის შესახებ შესაბამისობაშია დსთ-ის სხვა სახელმწიფოების კანონმდებლობებთან და არ შეიძლება განიხილებოდეს, როგორც გადაჭარბებული. იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ საქართველომ უარყო ორმაგი მოქალაქეობა, 477 იმ პირებმა, ვისაც უკვე ჰქონდა სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობა, საქართველოს მოქალაქეობა არ მიიღეს.

475 რონენი, “მოსაზრება მოქალაქეობაზე”, მაქს პლანკის საერთაშორისო სამართლის ენციკლოპედია ონლაინ 2009, პარაგრაფი 11-12; ვეისი (იხ. ზემოთ შენიშვნა 103), at 159; რუთ დონერი,მოქალაქეობის რეგულირება საერთაშორისო სამართალში (მე-2 გამოცემა, Irvigton-on-Hudson: Transnational Publishers 1994), at 255-56. საერთაშორისო სამართლის კომისიის „მუხლების პროექტი ფიზიკური პირების მოქალაქეობის შესახებ სახელმწიფოების გამოყოფასთან დაკავშირებით“,

1999 წელი (GAOR 54-ე სესია, დამ. 10, 13, იძლევა წინადადებას პატივი სცენ პიროვნებების ნებას სახელმწიფოების გამოყოფის შემთხვევაში (მუხლი 11). მაგრამ ეს არის მხოლოდ წინადადება de lege ferenda(მომავალი კანონის თვალსაზრისით) და არა ძალაში მყოფი საერთაშორისო სამართლის პუნქტი.

476 რონენი (იხ. ზემოთ შენიშვნა 105), პარაგრაფი 27.

477 შდრ. „მუხლი 1 (2), საქართველოს კანონი მოქალაქეობის შესახებ (იხ. ზემოთ შენიშვნა 97): „საქართველოს მოქალაქე იმავდროულად არ შეიძლება იყოს სხვა სახელმწიფო ქვეყნის მოქალაქე, გარდა საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული განსაკუთრებული შემთხვევებისა. საქართველოს პრეზიდენტმა შეიძლება მიანიჭოს

საქართველოს მოქალაქეობა უცხოელ მოქალაქეს, რომელსაც აქვს განსაკუთრებული დამსახურებები საქართველოს წინაშე, ან თუ საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება შედის საქართველოს სახელმწიფოს ინტერესებში“. საქართველოს კონსტიტუცია (მიღებული 1995 წლის 24 აგვიტოს) ადასტურებს ამ წესს.

და ბოლოს, მოქალაქეობა უნდა განიხილებოდეს სახელმწიფოს სამართალმემკვიდრეობის პრინციპებთან, განსაკუთრებით uti possidetis (საქმის არსებული ვითარების შენარჩუნება) პრინციპთან შესაბამისობაში. Uti possidetis შემთხვევაში, არა მხოლოდ ყოფილი ადმინისტრაციული საზღვრები გარდაიქმნება სახელმწიფო საზღვრებად, არამედ ტერიტორიული ქვედანაყოფებიც ახალი დამოუკიდებელი სახელმწიფოს ნაწილებად რჩება. ტერიტორიული ქვედანაყოფების მოსახლეობას რომ ახალ მოქალაქეობაზე უარის თმის კოლექტიური უფლება ჰქონოდა, შეირყეოდა uti possidetis პრინციპის მშვიდობის აღდგენის ეფექტი. ეს არის მეორე მიზეზი, რის გამოც სეპარატისტული ტერიტორიების მცხოვრებნი პრინციპულად უნდა ჩაითვალონ ქართული მოქალაქეობის მქონედ საერთაშორისო სამართლის კონტექსტში.

III. დასკვნა

 

აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მაცხოვრებლები, რომლებმაც წერილობითი ფორმით არ განაცხადეს უარი საქართველოს მოქალაქეობაზე 1993 წლის 24 დეკემბრამდე, გახდნენ საქართველოს მოქალაქეები ქართული და საერთაშორისო სამართლის კონტექსტში. მათი პირადი თავშეკავება საქართველოს მოქალაქეობის მიღებაზე არის შეუსაბამო, რადგან ისინი არ სარგებლობენ საქართველოს მოქალაქეობაზე უარის თქმის უფლებით, კანონით დადგენილი გადავადების ფარგლებში. უარის თქმის ამ უფლებით სარგებლობის საბოლოო პრაქტიკული სირთულეები არ არის არსებითი საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით, რადგან საერთაშორისო სამართალი არ მოითხოვდა საქართველოსგან ამ არჩევანის უფლების მინიჭებას.

გ. რუსული „პასპორტიზაციის“ პოლიტიკის შესაბამისობა საერთაშორისო სამართალთან

 

არც საქართველოს და არც რუსეთს არა აქვთ ვალდებულება მოქალაქეობის მარეგულირებელი საერთაშორისო ხელშეკრულების წინაშე.478 მიუხედავად ამისა, მათ აქვთ ვალდებულება საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის წინაშე და საერთაშორისო სამართლის ზოგადი კანონების წინაშე, რაც მოკლედ აქ იქნება განმარტებული.

I. ნატურალიზაციის საერთაშორისო კანონიერების პირობები

 

1. პიროვნების არჩევანი

 

 

 

 

 

478 უმნიშვნელოვანესი ხელშეკრულებები ამ სფეროში არის 1930 წლის 12 აპრილის ჰააგის კონვენცია გარკვეულ კითხვებზე,        რომლებიც        ეხება        მოქალაქეობაზე        კანონების        კონფლიქტს        (ძალაში         შევიდა  1937 წლის 1 ივლისს; ერთა ლიგის ხელშეკრულებების სერიები, ტომი 179, გვ. 89, # 4137) და 1997 წლის

6     ნოემბრის      ევროპული      კონვენციამოქალაქეობის      შესახებ      (ძალაში      შევიდა      2000      წლის      1 მარტს;

ETS #166).

ნატურალიზაციის პრინციპი მოითხოვს დაინტერესებული პირის თანხმობას.479 მიუხედავად ამისა, არსებობს ამ წესის მნიშვნელოვანი გამონაკლისები, რომლებიც ცალკე იქნება განხილული.

ა) თანხმობის მოთხოვნის იურიდიული საფუძველი

 

მოთხოვნა ნებაყოფლობითი არჩევანის შესახებ დღეს, შეიძლება დაეფუძნოს კანონს ადამიანის უფლებების შესახებ. 1948 წლის ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-15 მუხლში გაცხადებულია: „(1) ყოველ ადამიანს აქვს მოქალაქეობის უფლება. (2) არავის არ შეიძლება თვითნებურად ჩამოერთვას მოქალაქეობა ან უფლება თავისი მოქალაქეობის შეცვლისა.“ 1997 წლის ევროპული კონვენცია მოქალაქეობის შესახებ, (მუხლი 4) ნაწილობრივ იმეორებს ამ სიტყვიერ ფორმულირებას. .480

უნდა აღინიშნოს, რომ თანხმობის წესი ადამიანის უფლებათა დეკლარაციაზე უფრო ძველია და არის დამოუკიდებელი ადამიანის მოქალაქეობის უფლების არსებობისგან (რაც, თავისთავად, საკამათოა). 481 მაგალითად, ჯერ კიდევ 1929 წლის მოქალაქეობის შესახებ კონვენციის ჰარვარდის სამუშო ვერსიის მე-15 მუხლში გაცხადებული იყო: „თუ ეს სხვაგვარად არ არის განსაზღვრული ამ კონვენციით, სახელმწიფოს არ შეუძლია მოახდინოს ნატურალიზაცია სრულწლოვანი პიროვნებისა, რომელიც სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეა, ამ პიროვნების თანხმობის გარეშე“.482

თანხმობის პრინციპი, შეიძლება, ასევე გამომდინარეობდეს თვითგამორკვევის საერთაშორისო პრინციპიდან. რაც შეეხება იუგოსლავიის დაშლას, ბადინტერის კომისიამ განაცხადა, რომ თვითგამორკვევის უფლების საფუძველზე, „ნებისმიერ პიროვნებას შეუძლია აირჩიოს ეკუთვნოდეს ნებისმიერ ეთნიკურ, რელიგიურ თუ ენობრივ თემს, რომელიც მას სურს“. ბადინტერის კომისიის მიხედვით,

479 იხ. სასამართლო პრეცედენტი ჰოლანდია, კანონიერი უფლებების აღდგენის საბჭოს სასამართლო პალატა, ჰააგა, Weber     and      Weber      v.      Nederlands      Beheers      Instituut,      1953      წლის      27      მაისის      და      1955      წლის    4 ივლისის მოსმენები, ინგლისური თარგმანი ILR 24 (1957), 431, at 431; გერმანულ-მექსიკური საპრეტენზიო კომისია, Rau claim,1930 წ. 14 იანვრის გადაწყვეტილება, საჯარო საერთაშორისო სამართლის საქმეების წლიური დაიჯესტი, რედაქტორი Hersch Lauterpacht 6 (1931-32), #124 (გვ. 251, at 251); კიოლნის გერმანული სააპელაციო სასამართლო, მოქალაქეობის                                                                          იძულებით                                              მიღების                                                                          საქმე, 1960 წ. 14 მაისის მოსმენა, ინგლისური თარგმანი ILR 32 (1966), 166, at 167.

480 მუხლი 4: „თითოეული მონაწილე სახელმწიფოს მოქალაქეობის წესების საფუძველი უნდა იყოს შემდეგი პრინციპები: (ა) ყველას აქვს მოქალაქეობის უფლება; (ბ) … (გ) არავის არ შეიძლება თვითნებურად ჩამოერთვას მოქალაქეობა; (დ) …“.

481 იხ. ინეტა ზიემელე და გუნარ გ. შრამი, „მუხლი 15“, Gudmundur Alöfredsson/Asbjorn Eide (eds)-ში,ადამიანის

უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია:განხორციელების ზოგადი სტანდარტები (ჰააგა: Martinus Nijhoff1999), 297-323,

at 321.

482 მუხლი 18, ჰარვარდის 1929 წლის კონვენციის პროექტი მოქალაქეობის შესახებ,ამერიკის საერთაშორისო სამართლის ჟურნალი (AJIL) 23, სპეციალური დამატება(1929), 13 და შემდგ.

ამ წესის განმარტება, გაკეთებული 1929 წელს, არ იყო დამყარებული (მაშინ არარსებულ) ადამიანის მოქალაქეობის უფლების იდეაზე. მუხლი 15-ის კომენტარში განცხადებული იყო, რომ პიროვნების ნატურალიზაციის მცდელობა მისი თანხმობის გარეშე „იქნებოდა იმ სახელმწიფოს ინტერესების უპატივცემულობა, რომლის მოქალაქეა პიროვნება, განსაკუთრებით იმ თვალსაზრისით, რომ მოქალაქეობა მოიცვავს როგორც ვალდებულებებს, ისე უფლებებს“. (იქვე, at 53).

თვითგამორკვევის პრინციპის ამ ელემენტის რეალიზების ერთი შესაძლო საშუალება შეიძლება იყოს შეთანხმების გაფორმება სახელმწიფოებს შორის, რომლებშიც დაზარალებული/დაინტერესებული პირები წარმოადგენენ პირებს რომლებსაც აქვთ თავიანთ მიერ არჩეული მოქალაქეობა“. 483 ამის საშუალებით ბადინტერის კომისია, როგორც ჩანს, მიანიშნებდა, რომ თვითგამორკვევის პრინციპი მოიცავს არჩევანის უფლებას; მაგრამ ამ არჩევანის დეტალები უნდა რეგულირდებოდეს სახელმწიფოთაშორისი ხელშეკრულებით.

ეს საკმაოდ ფრთხილი მინიშნება შესაბამისობაშია თანხმობის მოთხოვნის ტრადიციულ მთავარ გამონაკლისთან, კერძოდ, მოქალაქეობის აცტომატურ ცვლილებასთან საზღვრებისა და ტერიტორიული სუვერენიტეტის ცვლილების გზით, როგორც ეს ზემოთ იყო განხილული (ნაწილი ბ.II.).

ბ) პირის თანხმობის შესაძლო გაბათილება

 

ინდივიდუალური ნატურალიზაციის აქტები უკანონოა საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, თუ დაინტერესებული პირის თანხმობა არ არის თავისუფალი. ამ განსაკუთრებულ შემთხვევაში, უგულებელყოფილია როგორც კონკრეტული პირისთვის მოქალაქეობის მიმნიჭებელი სახელმწიფოს ინტერესები, ისე საკუთრივ ამ პიროვნების ინტერესები და ამდენად, ორივე შემთხვევა მიუთითებს, რომ ამ ტიპის ნატურალიზაცია უკანონოა.

შემთხვევას, როდესაც თანხმობა გაცემული არ არის შეიძლება საფუძვლად ედოს აშკარა ზეწოლის, მუქარის, ან იძულების შემთხვევები, გამომდინარე იქიდან, რომ პირის თანხმობა ახალი მოქალაქეობის მიღების თაობაზე ბათილდება, თუ ის მიღებულია მუქარის ან ძალის გამოყენებით. ამგვარად მიღებული ნატურალიზაცია იქნება უკანონო საერთაშორისო სამართლის მიხედვით.

განსხვავებულია სიტუაცია, როდესაც ადამიანებს განგებ სთავაზობენ ახალი მოქალაქეობის მიღებას, მუქარით ან არასწორი ინტერპრეტაციით, ან ხელსაყრელი დაპირებებით. ამგვარ სიტუაციაში შესაძლებელია იმაზე კამათი, რომ პიროვნებების თანხმობა იყოს „ნაყიდი“, და არა თავისუფლად მიღებული. მოქალაქეობის თავზე მოხვევის „რბილი“ მეთოდით, „მოქალაქეობის გაყიდვით“, მაგ. სოციალური უზრუნველყოფის მინიჭებით უკვე საზღვარგარეთ მყოფი პირებისთვის, სრულიად შესაძლებელია პირის თანხმობის გაუქმება. მაგრამ, როგორც ჩანს, მოქალაქეობის თავზე მოხვევის თუნდაც „რბილი“ მეთოდები არ წარმოადგენს საფუძველს მისი აკრძალვისთვის საერთაშორისო სამართლის მოცემულ პირობებში. უფრო მეტიც, სამართლიანობა არც კი მოითხოვს ამგვარ წესს. რამდენადაც დაპირებულ სარგებელს აქვს გარკვეული გონივრული კავშირი პრივილეგიებთან, რომლებიც მოქალაქეებს ტრადიციულად ენიჭებათ საკუთარი სახელმწიფოს მხრიდან, სახელმწიფოს არაფერი

483 მოსაზრება #2, წარმოდგენილი ევროპის საერთაშორისო სამართლის ჟურნალში (EJIL)3 (1992), 183-4, პარაგრაფი 3.

უკრძალავს საკუთრი მოქალაქეობის აქტიურ პროპაგანდას. საერთაშორისო სამართალი რთავს სახელმწიფოებს საკუთარი მოქალაქეებისთვის პრივილეგიების მინიჭების ნებას, მაგ. სოციალური უზრუნველყოფის ან ცხოვრების უფლებისა და გადაადგილების თავისუფლების. ამ პრივილეგიების შეთავაზება არ ასუსტებს აპლიკანტი პირების თანხმობას.

გ) შეზღუდვები მოქალაქეობის ინდივიდუალურად არჩევაზე

 

არ არსებობს მოქალაქეობის აბსოლუტური, შეუზღუდავი, ინდივიდუალური არჩევანის უფლება. პირის თანხმობა არის აუცილებელი, მაგრამ არასაკმარისი პირობა იმისათვის, რომ ნატურალიზაცია იყოს კანონიერი საერთაშორისო დონეზე. გარდა ინდივიდუალური თანხმობისა, საერთაშორისო სამართალი ადგენს დამატებით შეზღუდვებს ნატურალიზაციაზე. (საკამათო) ადამიანის უფლება მოქალაქეობაზე არ კრძალავს შემდგომი პირობების დადგენას ნატურალიზაციის საერთაშორისო კანონიერებისა და საფუძვლიანობისთვის.

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-15 მუხლი მოიცავს წესს: „არავის არ შეიძლება … ჩამოერთვას … უფლება თავისი მოქალაქეობის შეცვლისა“, მაგრამ ადამიანის უფლებათა დეკლარაცია, როგორც ასეთი, არ წარმოადგენს იურიდიული ვალდებულების მქონე ხელშეკრულებას. მის ყველა დებულებას არ მიუღია საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის სტატუსი. საკამათოა, არსებობს თუ არა ჩვეულებითი ნორმა მოქალაქეობის უფლებაზე და თუ არის, როგორია მისი ზუსტი მასშტაბი და შინაარსი.484 მოქალაქეობის უფლება არ შედის 1966 წლის საერთაშორისო ხელშეკრულებაში სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ. ნიშანდობლივია, რომ 1997 წლის ევროპული კონვენცია მოქალაქეობის შესახებ შეიცავს პრინციპს, რომ თვითნებურად არავის არ უნდაჩამოერთვას მოქალაქეობა, მაგრამ არ შეიცავს პასაჟს მოქალაქეობისშეცვლაზე. აღნიშნული მიუთითებს, რომ მოქალაქეობის თავისუფლად შეცვლის იდეა საკამათოა.

ბადინტერის კომისიას ასევე არ გაუკეთებია რაიმე სახის მინიშნება, რომ არსებობს ადამიანის მიერ მოქალაქეობის შეუზღუდავი არჩვანის უფლება. კომისიამ განაცხადა მხოლოდ ის, რომ იუგოსლავიის რესპუბლიკებმა უნდა მისცენ უმცირესობის წარმომადგენლებს ადამიანის ყველა საერთაშორისო უფლება, „მათ შორის, მათი მოქალაქეობის არჩვანის უფლება,განსაზღვრულ შემთხვევებში“.485

იმ შემთხვევაშიც კი, რომ არსებობდეს ადამიანის უფლება მოქალაქეობის შეცვლის შესახებ, ეს უფლება ნებისმიერ შემთხვევაში არ არის სრულყოფილი. როგორც ადამიანის

484 ზიემელე და შრამი (იხ. ზემოთ შენიშვნა 111), at 322-323-ზე არის დისკუსია, რომ ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკალრაციის მე-15 მუხლმა გარკვეულ სიტუაციებში ან გარკვეულ ჯგუფებთან დაკავშირებით შეიძლება შეიძინოს ჩვეულებითი სამართლის ძალა.

485 ბადინტერის მოსაზრება, #2, წარმოდგენილი ევროპის საერთაშორისო სამართლის ჟურნალში (EJIL) 3 (1992), 183-4,

პარაგრაფი 4 (ii).

უფლებათა უმრავლესობა, ის შეიძლება შეზღუდული იყოს, რათა დაიცვას კანონიერი სამთავრობო ინტერესები. საბოლოოდ, ეს არის საკითხი, რომელიც აბალანსებს იმ სახელმწიფოს უფლებებს, რომელსაც უკვე მინიჭებული აქვს მოქალაქეობა კონკრეტული პირისთვის (ყოფილი სახელმწიფო) ინდივიდის უფლებებთან. სათანადო ბალანსი მიიღწევა ნატურალიზაციის სახელმწიფოსთან ფაქტიური კავშირის მოთხოვნით.

2. ყოფილი სახელმწიფოს უფლებები

 

ნატურალიზაცია ეხება არა მხოლოდ პიროვნებას, არამედ ასევე იმ პიროვნების ყოფილ სახელმწიფოს, რადგან ყოფილი სახელმწიფო კარგავს მოქალაქეს. ყოფილი სახელმწიფო დაინტერესებულია იმაში, რომ არ დაუშვას მისი მოქალაქეების მიერ უცხო ქვეყნის მოქალაქეობის მიღება, თუნდაც ნებაყოფლობით, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მათ არავითარი კავშირი არა აქვთ უცხო ქვეყანასთან. ეს ინტერესი ლეგიტიმურია, რადგან სახელმწიფო საკუთარი მოქალაქეებისგან შედგება და ის შეწყვეტს არსებობას, როგორც სახელმწიფო, თუ მისი ყველა მოქალაქე განიცდის ნატურალიზაციას სადმე სხვაგან.

მიუხედავად ამისა, თანამედროვე საერთაშორისო სამართალში, შეიძლება ითქვას, წინა პლანზე დგას პიროვნების მიერ მოქალაქეობის არჩევის ინდივიდუალური ხასიათი და ამ მოქალაქეობის გავლენა ადამიანის უფლებებზე. ამდენად, ზოგადად აღიარებულია, რომ (ინდივიდუალური) ნატურალიზაციის კანონიერება საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, არ არის დამოკიდებული ნატურალიზებული პირის მოქალაქეობის ყოფილი სახელმწიფოს თანხმობაზე; მაგრამ ინდივიდუალური ნატურალიზაცია შეიძლება ძალაში შევიდეს ყოფილი სახელმწიფოს თანხმობის გარეშე და მისი წინააღმდეგობის მიუხედავად, 486 მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ არსებობს ფაქტიური კავშირი ნატურალიზაციის მიმნიჭებელ სახელმწიფოსთან. ასე რომ, სახელმწიფო არ შეიძლება კატეგორიულად ეწინააღმდეგებოდეს მისი მოქალაქეების მიერ სხვა მოქალაქეობის მიღებას. თუმცა, მას შეუძლია უარი თქვას საკუთარი მოქალაქეების „დათმობაზე,“ თუ ფაქტიური კავშირი ნატურალიზაციის მიმნიჭებელ სახელმწიფოსთან არ არსებობს. ამ შემთხვევაში, ყოფილი სახელმწიფოს უარი მოქალაქეობის გაუქმებაზე არ იქნება თვითნებური.487

ალბათ, მიზანშეწონილია (და არა თვითნებური) ფაქტიური კავშირის მოთხოვნა პიროვნებასა და ნატურალიზაციის მიმნიჭებელ სახელმწიფოს შორის. ამგვარი დამატებითი პირობა სამართლებრივად არ ასუსტებს ადამიანის უფლებას შეიცვალოს მოქალაქეობა(რომელიც თავისთავად საკამათოა).

3. ფაქტიური კავშირი ნატურალიზაციის მიმნიჭებელ სახელმწიფოსთან

486 Dahm/Delbrück/Wolfrum 2002 (იხ. ზემოთ შენიშვნა 8), at 45.

487 თვითნებობის აკრძალვა წარმოადგენს მოქალაქეობაზე საერთაშორისო სამართლის საყოველთაო პრინციპს. მოქალაქეობის თვითნებური ჩამორთმევა აკრძალულია (იხ. მაგ. 1997 წლის მოქალაქეობის შესახებ ევროპული კონვენციის მე-4 მუხლი), ასევე მოქალაქეობის თვითნებური მინიჭება აკრძალულია საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლით (იხ. ქვემოთ შენიშვნა 123).

საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით, უნდა არსებობდეს ფაქტიური კავშირი ნატურალიზაციის მსურველ პირსა და ნატურალიზაციის მიმნიჭებელ სახელმწიფოს ტერიტორიას, ან მის მოქალაქეებს შორის.488 ამგვარად, საერთაშორისო სამართალი არ აძლევს უფლებას სახელმწიფოს ნატურალიზაციით მიანიჭოს საკუთარი მოქალაქეობა იმ პირებს, რომლებსაც აქვთ სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობა, და რომლებთანაც მიმნიჭებელ სახელმწიფოს არავითრი ფაქტიური კავშირი არა აქვს.

პირველი მიზეზი რაიმე სახის ფაქტიური კავშირის მოთხოვნისა არის ის, რომ მოქალაქეობა პრინციპულად ექსკლუზიური იყო. მოქალაქეობას საფუძვლად უნდა ჰქონდეს „სოციალური მიკუთვნების ფაქტი.“489

მეორე საბაზისო მოსაზრება ის არის, რომ სახელმწიფოებს გარკვეულწილად საკუთარი მოქალაქეები შეადგენენ. პოლიტიკური ერთეული მოსახლეობის გარეშე სახელმწიფო ვერ იქნება. საკუთარი მოქალაქეობის მინიჭებით იმ პირებისთვის, რომლებიც ადრე სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეები იყვნენ, სახელმწიფო გარკვეულად „ფართოვდება.“ ამავე დროს, ნატურალიზაციის აქტით სახელმწიფო ასუსტებს (ან შეიძლება წყვეტს კიდეც) ურთიერთობას პიროვნებასა და მისი ყოფილი მოქალაქეობის სახელმწიფოს შორის, და ამით სხვა სახელმწიფოს ართმევს მის შემადგენელ ნაწილს, კერძოდ, მის ხალხს. ამით მოქალაქეობის მიმნიჭებელი სახელმწიფო იჭრება სხვა სახელმწიფოს პირად იურისდიქციაში. ამიტომ, საერთაშორისო სამართლის წესებით მოქალაქეობის მიღების საკითხზე – განსაკუთრებით იმ პირთა ნატურალიზაციის გზით, რომლებსაც უკვე აქვთ უცხო მოქალაქეობა – დაცული უნდა იყოს წონასწორობა სახელმწიფოს მიერ საკუთარი მოქალაქეობის მინიჭების უფლებას, დაინტერესებული პირის ინტერესებსა და უფლებებს, და სხვა სახელმწიფოს პიროვნებებთან დაკავშირებულ იურისდიქციას შორის, რაც სახელმწიფოს სუვერენიტეტის ერთი ელემენტია. სამართლიან წონასწორობას, როგორც ჩანს, აყალიბებს პირობა, რომელიც მოითხოვს უტყუარი ფაქტიური და რეალური კავშირის არსებობას სახელმწიფოსა და ნატურალიზაციის მსურველ განმცხადებელს შორის.

არსებობს შეთანხმება ამ პრინციპის თაობაზე. ისმის ერთადერთი კითხვა, თუ რამდენად ძლიერი უნდა იყოს ეს ფაქტიური ურთიერთობა ან კავშირი. უფრო ხისტი პოზიციის მიხედვით, ნატურალიზაციის მინიჭების ფაქტი საჭიროა განხილულ იქნას მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს მიერ წარმოებულინოტებომის პროცესის კონტექსტში, რომელსაც კანონიერი ძალა ექნება საერთაშორისო სამართლით,

488 ალბრეხტ რანდელზჰოფერი, „ნაციონალობა“ რუდოლფ ბერნჰარდტის (გამოცემა),საერთაშორისო სამართლის ენციკლოპედია (EPIL) ტომი 3 (ამსტერდამი: Elsevier 1997), 501, at 504. ვეისი (იხ. ზემოთ შენიშვნა 103), at 100; Dahm/Delbrück/Wolfrum2002 (იხ. ზემოთ შენიშვნა 8), at 46-47. იხ. გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოსსაქმე (BVerfG),გერმანული ნაციონალობა (ჩეხოსლოვაკიის ანექსია) საქმე, BVerfGE 1, 322, at 328-329 (1952), ზოგიერთი

ამონარიდის ინგლ. თარგმანი ILR 19 (1952)-ში, # 56, გვ. 319, at 320.

489 მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო,ნოტებომი, 1953 (იხ. ზემოთ შენიშვნა 93), at 23.

და ექნება ძალა სხვა სახელმწიფოების მიმართ. 490 თუმცა,ნოტებომის შემთხვევა უშუალოდ ეხებოდა მხოლოდ მიმნიჭებელი სახელმწიფოს (იმ შემთხვევაში ლიხტენშტეინის) მხრიდან დიპლომატიური დაცვის შესაძლებლობას, და მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლომ თავად გაუსვა ხაზი, რომ მისი სასამართლო პროცესი ითვალისწინებდა ამ შეზღუდვებს. 491ნოტებომის კონტექსტში ჭეშმარიტი ან ეფექტური კავშირის მკაცრი მოთხოვნა ნატურალიზაციის ყველა შემთხვევაში, გამოიწვევდა იმას, რომ სამართლებრივად შეიზღუდებოდა და შესუსტდებოდა მიმნიჭებელი სახელმწიფოს სუვერენული უფლება პიროვნებებისთვის მოქალაქეობის საკუთარი წესებით მინიჭების შესახებ. რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, ის შექმნიდა გაურკვევლობის ელემენტს. თუ სასამართლოები ვალდებული იქნებოდნენ გამოეკვლიათ ნატურალიზაციის ყველა შემთხვევის შეჭმარიტება, ეს კიდევ უფრო შეამცირებდა საერთაშორისო სამართლის წესების სიცხადეს.492

ამიტომ, მართებულია ის თვალსაზრისი, რომ ჭეშმარიტი კავშირის მოთხოვნა ეხება მხოლოდ დიპლომატიური დაცვის საკითხს, ასევე ორმაგი მოქალაქეობის საკითხების გადაწყვეტას. ყველა სხვა მიზნით, ძალიან მჭიდრო ფაქტიური ურთიერთობის მოთხოვნა არ არის აუცილებელი. ნატურალიზაციის აქტები კანონიერია საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, თუ ისინი არ არის თვითნებური ან არამართლზომიერი. 493 ფაქტიური კავშირი უნდა იყოს ობიექტური და ზოგადად აღიარებული.

საკმარის ფაქტიურ ურთიერთობას ქმნის ტერიტორიაზე ცხოვრება, როდესაც პირს, რომლის ნატურალიზაცია უნდა მოხდეს, აქვს ბიოლოგიური (ოჯახური) კავშირი სახელმწიფოსთან, ან როდესაც ის იყო ამ სახელმწიფოს სამთავრობო სამსახურში.494 ღია

490 ეუთოს ეროვნული უმცირესობების უმაღლესი კომისარი,ბოლცანო/ბოცენის რეკომენდაციები ეროვნულ უმცირესობებზე სახელმწიფოთაშორის ურთიერთობებში და განმარტებითი შენიშვნა (ივნისი, 2008), პარაგრაფი 11: სახელმწიფოებმა თავი უნდა შეიკავონ მოქალაქეობის მინიჭებისგან ჭეშმარიტი კავშირის არარსებობისას, მინიშნება ნოტებომზე. ბრაუნლის სტიპენდიაში (იხ. ზემოთ შენიშვნა 2), at 407.

491 მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო,ნოტებომის საქმე, 1955 (შენიშვნა 93), at 17.

492           ვეისი       (იხ.        ზემოთ       შენიშვნა       103),       at        180;        იხ.        ასევე       Dahm/Delbrück/Wolfrum           2002

(იხ. ზემოთ შენიშვნა 8), at 47.

493 იხ. მაგ. გერმანიის ფედერალური სასამართლო, სისხლის სამართლის პალატა (Bundesgerichtshof in Strafsachen), BGHSt 5, 230, at234 (1943), 29 Dec. 1953-ის ბრძანება: მოქალაქეობის თვითნებური მინიჭება იკრძალება საერთაშორისო სამართლით, თუკი მისი შედეგია სხვა სახელმწიფოს არახელსაყრელ მდგომარეობაში ჩაყენება.მოქალაქეობის მინიჭება ზოგადად აღიარებული კავშირის გარეშე თვითნებურია. კავშირი შეიძლება იყოს ტერიტორიული (ცხოვრება ან გახანგრძლივებული დაყოვნება), მაგრამ შეიძლება ასევე მოიცავდეს თანამდებობის დაკავებას სახელმწიფო ან სამხედრო სამსახურში. გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა, ბერლინის სააპელაციო სასამართლო,ჩრდილოეთ- ტრანსილვანიის მოქალაქეობის საქმე, 1965 წლის 21 დეკემბრის მოსმენა, ინგლ. თარგმანი ILR 43 (1971)-ში, 191, at194: “ამგვარად, სახელმწიფომ არ შეიძლება საერთაშორისო სამართლით კანონიერად თვითნებურად მიანიჭოს საკუთარი მოქალაქეობა, მაგრამ მხოლოდ იმ პირებს, ვინც მასთან მჭიდრო და ფაქტიურ ურთიერთობაშია“. Dahm/Delbrück/Wolfrum                 2002                                                                                                                სტიპენდიაში.

(იხ. ზემოთ შენიშვნა 8), at 45 და 47-48.

494 Dahm/Delbrück/Wolfrum 2002 (იხ. ზემოთ შენიშვნა 8), at 48.

რჩება კითხვა, თუ რამდენად მჭიდრო უნდა იყოს ოჯახური კავშირი, მაგ. საკმარისი იქნებოდა ძალიან შორეული ბიოლოგიური ნათესაობა, თუ არა.

4.არარეზიდენტის ნატურალიზაცია (ექსტრატერიტორიული ნატურალიზაცია) არ არის

per se (საუთრივ) უკანონო

 

ამ შემთხვევაში ძირითადი კითხვა შემდეგში მდგომარეობს: რუსეთის საზღვრებს გარეთ მცხოვრები და რუსეთთან სხვა კავშირის არმქონე პირებისთვის რუსეთის მოქალაქეობის მინიჭება არის თუ არაper se (საკუთრივ) უკანონო არსებითი ფაქტიური კავშირის არარსებობის გამო.

სხვადასხვა ისტორიულ პერიოდში, როდესაც ეროვნული სუვერენობის შენარჩუნებისადმი ინტერესი იყო ძლიერი, ფართოდ გავრცელებული საერთაშორისო დოქტრინის მიხედვით აუცილებელი ფაქტიური ურთიერთობა არ არსებობდა, თუკი პიროვნება არ ცხოვრობდა ნატურალიზაციის სახელმწიფოში, განსაკუთრებით კი თუ ის აგრძელებდა თავის (უწინდელ) ქვეყანაში ცხოვრებას.495

აღნიშნული ტრადიციული და ზუსტი თვალსაზრისით, საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე რუსეთს არ ექნებოდა უცხო, განსაკუთრებით, ქართველი მოქალაქეების, ნატურალიზაციის უფლება, რამდენადაც ისინი ისევ საქართველოში ცხოვრობდნენ.

მაგრამ დღეს „საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე სახელმწიფოებს არ ეკრძალებათ ნატურალიზაცია იმ პირებისა, ვინც საცხოვრებლის მიხედვით არ ხვდება მათი ტერიტორიული იურისდიქციის ქვეშ, ე.ი. სახელმწიფოს ტერიტორიის გარეთ მცხოვრები პირებისა.“496 ამგვარად, საზღვარგარეთ მცხოვრები პირების ნატურალიზაცია არ არისper se (საკუთრივ) უკანონო საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, აუცილებელი ფაქტიურ კავშირად ნატურალიზაციის

495 იხ. მუხლი 3(1) Institut de Droit International-ის 1928 წლის რეზოლუციისა მოქალაქეობაზე, Institut de DroitInternational, Session de Stockholm, « la nationalité », 28 აგვისტო 1928. http://www.idiiil.

org/idiF/resolutionsF/1928_stock_01_fr.pdf (accessed on 17 June 2009) ; პუნქტი 4 სანიმუშო სტატუსისა, მიღებული საერთაშორისო სამართლის ასოციაციის მიერ 1924 წელს; ჰარვარდის 1929 წლის კონვენციის პროექტი მოქალაქეობის შესახებ, მუხლი 14, ამერიკის საერთაშორისო სამართლის ჟურნალი (AJIL) 23, სპეციალური დამატება(1929), 13 და შემდგ. კომენტარში ჰარვარდის 1929 წლის კონვენციის პროექტზე მოქალაქეობის შესახებ განცხადებული იყო:

„შესაძლოა ძნელი იყოს იმ შეზღუდვების ზუსტად განსაზღვრა, რომლებიც არსებ ობს საერთაშორისო სამართალში სახელმწიფოს ძალაუფლებაზე მიანიჭოს საკუთარი მოქალაქეობა. . . თუ სახელმწიფო „ა“ უნდა შეეცადოს, მაგ. მოახდინოს      იმ      პირების      ნატურალიზაცია,      ვისაც      არასოდეს      ჰქონია      რაიმე      კავშირი    სახელმწიფო

„ა“-სთან, რომლებიც არასოდეს ყოფილან მის ტერიტორიაზე, და რომლებიც სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეები არიან, სავარაუდოდ, სახელმწიფო „ა“ აშკარად გაცდენილი იქნებოდა საერთაშორისო სამართლით დადგენილ შეზღუდვებს. ამგვარად, თუ სახელმწიფო „ა“ უნდა შეეცადოს მოახდინოს ყველა იმ პირის ნატურალიზაცია, რომელიც ცხოვრობს მისი ტერიტორიის გარეთ, მაგრამ მისი საზღვრიდან 500 მილის ფარგლებში, ის აშკარად გაცდენილი იქნებოდა ამ შეზღუდვებს“.  ამერიკის  საერთაშორისო  სამართლის  ჟურნალი  (AJIL)  23,  სპეციალური  დამატება(1929),  at  26.

„ზოგადად,  შეიძლება  ითქვას,  რომ  სხვა  სახელმწიფოების  სათანადო  პა ტივისცემა  არაკეთილგონივრულს  ქმნის

ნებისმიერი სახელმწიფოს მცდელობას იმგვარად გააფართოვოს საკუთარი ნატურალიზაციის კანონების მოქმედება, რომ შეცვალოს იმ პირთა მოქალაქეობა, რომლებიც იმ დროს სხვა სახელმწიფოებში ცხოვრობდნენ“.იქვე, at 51.

496 ვეისი (იხ. ზემოთ შენიშვნა 103), at 101.

სახელმწიფოსთან შესაძლოა მიჩნეული იყოს სხვა ფაქტორები, და არა იმ სახელმწიფოში ცხოვრება.

5. ეთნიკურ ან რასობრივ საფუძველზე დამყარებული შერჩევითი ნატურალიზაციის უკანონობა

 

1965 წლის საერთაშორისო კონვენცია რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ (CERD), 497 რომელზეც საქართველოსა და რუსეთს ხელი აქვთ მოწერილი, კრძალავს დისკრიმინაციულ  ნატურალიზაციას. მუხლი 5, კერძოდ  d) (iii)   1 მუხლთან ერთად უზრუნველყოფს მოქალაქეობის უფლებას რასობრივი დისკრიმინაციის გარეშე. იმავე კონვენციის (CERD) მუხლში 1(3) განცხადებულია, რომ

„ამ კონვენციაში არაფერი უნდა იყოს ინტერპრეტირებული, როგორც რაიმე გზით ზემოქმედების მქონე მონაწილე სახელმწიფოების დებულებებზე ეროვნების, მოქალაქეობის, ან ნატურალიზაციის შესახებ,იმ პირობით, რომ ამგვარი დებულებები არ ახდენს რომელიმე კონკრეტული ეროვნების დისკრიმინაციას“.498

 

ასე რომ, ინდივიდუალური უფლებების კუთხით, მოქალაქეობის მინიჭების როგორც დაკისრება (იხ. ზემოთ), ისე დისკრიმინაციული უარი მოქალაქეობის მინიჭებაზე უკანონოა საერთაშორისო სამართლის მიხედვით.

6. კოლექტიური ნატურალიზაცია (ინდივიდუალური განცხადების გარეშე)

 

კოლექტიური ნატურალიზაცია არის მოქალაქეობის მინიჭება ეროვნული კანონმდებლობის საფუძველზე დაინტერესებული პირის ინდივიდუალური განცხადების გარეშე. ზოგჯერ, სახელმწიფოები კოლექტიური გზით კანონის შესაბამისად (ex lege) საკუთარ მოქალაქეობას თავს ახვევდნენ პირებს, რომლებიც გარკვეული დროით ცხოვრეობდნენ მათ ტერიტორიაზე, მიწის მფლობელ პირებს, ანადგილობრივად მცხოვრებზე დაქორწინების ამ ადგილობრივი მცხოვრები შვილების ყოლის შემთხვევაში.

ა) მოთხოვნა უარის თქმის უფლების შესახებ

 

კოლექტიური ნატურალიზაციის აქტები შესაბამისაობაში მოდის საერთაშორისო სამართალთან მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს ახალი მოქალაქეობის „მიმღები პირის მხრიდან ნებაყოფლობის ელემენტი,“ იმავდროულად ახალი მოქალაქეობა „არ

497 რასობრივი დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტი (CERD), 7 მარტი1966, გაეროს დოკ. A/6014 (1966), 660 გაეროს ხელშეკრულებების სერიები (UNTS) 195.

498 მსგავსად, ევროპული კონვენცია მოქალაქეობის შესახებ 197, მუხლი 5, კრძალავს დისკრიმინაციას მოქალაქეობის

საკითხებში: მუხლი 5 (1): „მონაწილე სახელმწიფოს წესები მოქალაქეობის შესახებ არ უნდა შეიცავდეს განსხვავებებს ან რაიმე სახის პრაქტიკას, რომელიც მიდის დისკრიმინაციამდე სქესის, რელიგიის, რასის, ფერის ან ეროვნული ან ეთნიკური წარმომავლობის მიხედვით“. რუსეთი და საქართველო არ არიან კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოები.

უნდა იყოს მინიჭებული პირის სურვილის გარეშე.“499 ამდენად, დაინტერესებულ პირს უყოყმანოდ უნდა ჰქონდეს განცხადებული თანხმობა, მაგ. ნატურალიზაციის შემდგომი დამტკიცებით. 500 კანონმდებლობა, რომელიც ითვალისწინებს ნატურალიზაციას, მოქმედებს მხოლოდ როგორც დაინტერესებული პირისთვის მიცემული წინადადება მოქალაქეობის მიღების თობაზე. 501

ერთი მიზეზი იმისა, რომ საერთაშორისო სამართლში კოლექტიური ნატურალიზაციის კანონიერების აღიარების ნება არ არსებობს, არის ის, რომ ეს რისკის ქვეშ აყენებს დაინტერესებული პირების მიერ დაბადებით მიღებული მოქალაქეობის ჩამორთმევას. ამით კოლექტიური ნატურალიზაციის აქტები ხელყოფენ დაინტერესებული პირების თავისუფლებასა და ღირსებას, 502 საბოლოოდ – ადამიანის პირადი და ოჯახური ცხოვრების უფლებას, და უკანასკნელ, მაგრამ არანაკლებ მნიშვნელოვან (საკამათო) მოქალაქეობის უფლებას. ახალ მოქალაქეობასთან ერთად, პირებს ეკისრებათ ვალდებულებები სახელმწიფოს მიმართ, მათ აქვთ სახელმწიფოს ერთგულებისა და ლოიალურობის მოვალეობა და უკიდურეს შემთხვევაში ვალდებულნი არიან წავიდნენ ომში სახელმწიფოსთვის. ამ მიზეზებით მათ უნდა ჰქონდეთ საკუთარი აზრის გამოთქმის უფლება საკუთარი ნატურალიზაციის თაობაზე.

ამ თვალსაზრისით, ნებისმიერ კოლექტიურ ნატურალიზაციას შეიძლება ჰქონდეს (საერთაშორისო) იურიდიული ძალა, თუ ის მოიცავს დაინტერესებული პირის უფლებას უარი თქვას შეთავაზებულ მოქალაქეობაზე.503 მიუხედავად ამისა, აღნიშნული წესი არ გამოიყენება ტერიტორიული ცვლილებების შემთხვევაში, როგორიცაა მაგ. ახალი სახელმწიფოების წარმოქმნა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ. ამ სიტუაციისთვის არ არსებობს       ალტერნატიული       ჩვეულებითი      წესი,     504                                                                                                                                                                                                                                   და ითვლება, რომ სამართალმემკვიდრე სახელმწიფოს ინტერესები უპირატესია პიროვნების უფლებებზე.

ბ) კოლექტიური ნატურალიზაციის მინიჭების შემთხვევაში ცხოვრების უფლების მოთხოვნა

499 ვეისი (იხ. ზემოთ შენიშვნა 103), at 110. კოლექტიური ნატურალიზაცია, „იმ შემთხვევაში, თუ ის ასახავს საკმარის კავშირს ნატურალიზაციის სახელმწიფოსთან“,„შესაძლოა არ ეწინააღმდეგებოდეს საერთაშორისო სამართალს – და არავითარ შემთხვევაში არ ეწინააღმდეგება, თუკი დაინტერესებული პირი გარკვეულწილად თანახმაა“ (ჯენინგსი/უოტსი (იხ. ზემოთ შენიშვნა 95), at 874). ეს მეცნიერული განცხადება შეიძლება წაკითხულ იქნას, როგორც გულისხმობა იმისა, რომ ინდივიდუალურმა თანხმობამ შესაძლოა გამოასწოროს სხვაგვარად არარსებული კავშირი,

მაგრამ შეიძლება ასევე ნიშნავდეს, რომ ორივე (კავშირი და თანხმობა) უნდა არსებობდეს კუმულაციურად.

500 ეს პრინციპი დიდი ხანია აღიარებულია სასამართლო პრაქტიკაში, ადამიანის უფლებების ეპოქამდეც კი. ტრადიციული მიზეზი პიროვნების მიერ ახალი მოქალაქეობის ნებაყოფლობითი მიღების სათხოვნელად იყო არა იმდენად წუხილი პიროვნების თავისუფლებასა და არჩევანის თავისუფლებაზე, რამდენადაც მოქალაქეობის ყოფილი

სახელმწიფოს წუხილი, რომელსაც ართმევდნენ საკუთარ მოქალაქეებს სხვა სახელმწიფოების მიერ განხორციელებული კოლექტიური ნატურალიზაციის აქტებით“.

501 ვეისი (იხ. ზემოთ შენიშვნა 103), at 110: „კანონმდებლობა, რომელიც ითვალისწინებს მოქალაქეობის ipso facto

მიღებას, უნდა ჩაითვალოს არა როგორც იძულებითი მინიჭება, არამედ როგორც სამართლებრივი ნორმა, რომელიც სთავაზობს ნატურალიზაციას მიღების პირობით“.

502  Dahm/Delbrück/Wolfrum 2002 (იხ. ზემოთ შენიშვნა 8), at 49.

503  Dahm/Delbrück/Wolfrum 2002 (იხ. ზემოთ შენიშვნა 8), at 42.

504 იხ. ზემოთ ნაწილი ბ.II.

კოლექტიური ნატურალიზაცია, გარდა ამისა, უნდა აკმაყოფილებდეს სახელმწიფოსთან ფაქტიური კავშირის მოთხოვნას. ვინაიდან განსაზღვრების მიხედვით კოლექტიური ნატურალიზაციის აქტები მოქმედებს პიროვნებათა ჯგუფებზე, ისინი უფრო ძლიერ იჭრება იმ სახელმწიფოების ინტერესებსა და სახელწმიფოს პირად იურისდიქციაში, რომლებსაც, შეიძლება ითქვას, მოქალაქეებს „ართმევენ.“ აქედან გამომდინარე, ალბათ, კოლექტიური ნატურალიზაციის აქტებისთვის ფაქტიური კავშირი პიროვნებათა აღნიშნულ ჯგუფებსა და ნატურალიზაციის სახელმწიფოს შორის უნდა ყოფილიყო უფრო მჭიდრო, ვიდრე ინდივიდუალური ნატურალიზაციის აქტების შემთხვევაში. მხოლოდ დროებითი ცხოვრება სახელმწიფოში, უძრავი ქონების ფლობა, ან პროფესიული საქმიანობა არ იქნებოდა საკმარისი. ამიტომ კოლექტიური ნატურალიზაციის კანონი, რომელიც დაემყარებოდა მხოლოდ ასეთ სუსტ ფაქტორებს, იქნებოდა უკანონო საერთაშორისო სამართლის კონტექსტში.

ამ მიზეზებმა განაპირობეს საერთაშორისო სამართლის ძირითადი წესი: იმ პირების კოლექტიური (ე.ი. კანონის შესაბამისი,ex lege) ნატურალიზაცია, რომლებიც ცხოვრობენ სახელმწიფოს ტერიტორიის გარეთ, როგორც ჩანს, ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართალს.505

ნიმუში კანონისა „რომელიც ახდენს ნატურალიზაციას „ყველა იმ პირის, ვინც ცხოვრობს ტერიტორიის გარეთ, მაგრამ მისი საზღვრიდან 500 მილის ფარგლებში“, პოლ ვეისმა განსაზღვრა, როგორც „შეუსაბამო საერთაშორისო სამართალთან […]: ის მიზნად ისახავს სხვა სახელმწიფოებისთვის მათი არაერთი მოქალაქის ჩამორთმევას, არაერთი  საკუთარი სუბიექტის დაცვის უფლების ჩამორთმევას. ის წარმოადგენს ამ სახელმწიფოების პირად იურისდიქციაში შეჭრას და უნდა ჩაითვალოს, თუ ის გავლენას ახდენს მოქალაქეების მნიშვნელოვან რაოდენობაზე, მოქალაქეობის სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ არაკეთილგანწყობილ, ან თუნდაც მტრულ ქმედებად, რომელიც შეიძლება შედარდეს სახელმწიფოს ტერიტორიული იურისდიქციის დარღვევას: ის წარმოადგენს საფრთხეს მშვიდობიანი ურთიერთობებისთვის და ამის გამო უკანონოა“.506

II. პრინციპების მისადაგება ფაქტებთან

 

1. აფხაზური და ოსური „მოქალაქეობის“ მინიჭება სეპარატისტული ტერიტორიების მაცხოვრებლებისათვის

 

 

 

505 უფრო მეტიც, კოლექტიური ნატურალიზაციის აქტები, განხორციელებული იძულებით დაპყრობილ ტერიტორიაზე მცხოვრებ მოსახლეობაზე, არღვევს ანექსიის საერთაშორისო კანონიერ აკრძალვას (Dahm/Delbrück/Wolfrum 2002 (იხ. ზემოთ შენიშვნა 8), at 52).

506 ვეისი (იხ. ზემოთ შენიშვნა 103), at 112, ეხება ასევე გვ. 102-ს.

როგორც აფხაზეთმა, ისე სამხრეთ ოსეთმა მიიღეს კანონები მოქალაქეობის შესახებ და მიანიჭეს საკუთარი „მოქალაქეობა“ ტერიტორიაზე მცხოვრებთ. 507 სხვადასხვა წყაროს მიხედვით, სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში მცხოვრები ადამიანები არაერთ შემთხვევაში იძულებულნი იყვნენ მიეღოთ სამხრეთო ოსეთისა და აფხაზეთის

„მოქალაქეობა.“508

საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით, არაღიარებული სახელმწიფოების, სახელმწიფოსმაგვარი ერთეულებისა და სახელმწიფოების არმქონე ერთეულების მიერ მინიჭებული მოქალაქეობა შეიძლება უგულვებელყოფილი იყოს იმ სახელმწიფოების მიერ, რომლებიც ამ ერთეულებს სახელმწიფოებად არ ცნობენ.509

წინამდებარე ანგარიშის დაწერის დროს ეს იმას ნიშნავს, რომ სამხრეთ ოსური და აფხაზური „მოქალაქეობა“ შეიძლება უგულებელყოფილი იყოს ყველა სახელმწიფოს მიერ რუსეთისა და ნიკარაგუას გარდა.

2. აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში მცხოვრები საქართველოს მოქალაქეების ნატურალიზაცია რუსეთის მიერ

 

ა) ნატურალიზაცია მოქალაქეობის შესახებ რუსეთის კანონის საფუძველზე

 

აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მაცხოვრებლებისათვის რუსეთის მოქალაქეობის მინიჭება პირველ რიგში უნდა შეფასდეს რუსეთის კანონმდებლობის საფუძველზე.

1992 წლის 6 თებერვლიდან 2002 წლის 1 ივლისამდე რუსეთის მოქალაქ ეობა მიღებული იქნა     1991     წლის      მოქალაქეობის      კანონის      (ძალაში      შევიდა      1992      წლის 6 თებერვალს), მისი 1993 და 1995 წლების შესწორებების, საფუძველზე. 510 1991 წლის კანონის მე-13 მუხლი ითვალისწინებდა მოქალაქეობის არჩევის უფლებას რუსეთის ტერიტორიაზე 1992 წლის 6 თებერვლიდან მუდმივად მცხოვრები პირებისთვის (1991

507 სამხრეთ ოსეთის 2001 წლის 8 აპრილის კონსტიტუციის მე-16 მუხლი (იხ. ზემოთ შენიშვნა 33) განასზღვრავს: „(1) სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკას უნდა ჰქონდეს საკუთრი მოქალაქეობა. (2) სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკაში დაშვებულია ორმაგი მოქალაქეობა“. აფხაზეთის 1994 წლის 26 ნოემბრის კონსტიტუცია არ შეიცავს რაიმე დებულებას მოქალაქეობის                                                     შესახებ.                                                             აფხაზეთის                            2005                                               წლის 24 ოქტომბრის კანონი მოქალაქეობის შესახებ, მუხლი 6, განსაზღვრავს, რომ აფხაზეთის რესპუბლიკის მოქალაქეს ასევე აქვს უფლება მიიღოს რუსეთის ფედერაციის მოქალაქეობა.

508 იხ. თავი მე-7 „საერთაშორისო ჰუმანიტარული კანონი და ადამიანის უფლებათა კანონი“.

509 ჯენინგსი/უოტსი (იხ. ზემოთ შენიშვნა 95), at 854 სქოლიოს კომენტარი 14: „მოქალაქეობა, რომელიც მიეკუთვნება არაღიარებულ ‘სახელმწიფოს’, არ არის ნამდვილი მოქალაქეობა საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით, და არ უნდა იყოს აღიარებული სხვა სახელმწიფოების მიერ“. ახალი ზელანდიის სააპელაციო სასამართლოს სახელმწიფოს

პრაქტიკა, Walter James Hunt v The Hon. Sir Arthur Hamilton Gordon, 1884 წლის 6 მარტის მოსმენა,ახალი ზელანდიის სამართლებრივი ანგარიშები, ტომი 2 (1884), 160, at198-204.

510 რუსეთის ფედერაციის კანონი რუსეთის ფედერაციის მოქალაქეობის შესახებ, # 1948-I, 1991 წლის

28 ნოემბრის (1993 წლის 17 ივნისის და 1995 წლის 6 თებერვლის შესწორებების მიხედვით); პირველი ვერსია არის Ved. RSFSR-ში, 1992 # 6, პუნქტი 243, ინგლისური თარგმანიცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის სამართალში, 19 (1993), 293-318.

წლის კანონის ძალაში შესვლის თარიღი). 511 1991 წლის კანონის მე-18 მუხლი ითვალისწინებდა რუსეთის მოქალაქეობის მიღებას რეგისტრაციის გზით. რეგისტრაციის პროცედურა ღია იყო სხვადასხვა ჯგუფის პირებისთვის. 512 ადამიანთა ერთადერთი ჯგუფი, რომელიც არ ცხოვრობდა რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიაზე, და რომელსაც შეეძლო რუსეთის მოქალაქეობის მიღება რეგისტრაციის გზით, იყვნენ მოქალაქეობის არმქონე პირები, რომლებიც მუდმივად ცხოვრობდნენ ყოფილ საბჭოთა კავშირში შემავალი სხვა რესპუბლიკების ტერიტორიებზე. მათ რეგისტრაცია უნდა გაევლოთ 1993 წლის 6 თებერვლამდე. ეს ნიშნავს, რომ აფხაზეთის და სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებლებს, რომლებიც იქ მუდმივად ცხოვრობდნენ და არ გადასახლდნენ რუსეთის ფედერაციაში, შეეძლოთ რუსეთის მოქალაქეობის მიღება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იყვნენ რუსული წარმოშობის ან თუ არ ჰქონდათ მოქალაქეობა. ისინი ჩათვლილიც რომ ყოფილიყვნენ მოქალაქეობის არმქონედ მოქალაქეობის შესახებ საქართველოს კანონის ძალაში შესვლამდე 1993 წლის 25 მარტს, ისინი ვალდებული იქნებოდნენ გაევლოთ რეგისტრაცია, როგორც რუსებს 1993 წლის თბერვლამდე. მისიას არა აქვს მონაცემები აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებთა რაოდენობის შესახებ, რომლებიც რეგისტრირებულნი იყვნენ რუსეთის ფედერაციაში. სავარაუდოდ, ზემოხსენებულ კრიტერიუმებს აკმაყოფილებდნენ მხოლოდ მცხოვრებთა მარგინალური ჯგუფები.

რუსეთის ფედერაციის აქტიური „პასპორტიზაციის“ პოლიტიკა დაიწყო მხოლოდ ახალი საუკუნის დასაწყისში. 2002 წლის ივლისის შემდეგ, გამოიყენება 2002 წლის ახალი რუსული კანონი მოქალაქეობის შესახებ. 513 რუსეთის მოქალაქეობის მეორადი მიღება (დაბადებით მიღებულისგან განსხვავებით) უცხოელი მოქალაქეებისთვის და მოქალაქეობის არმქონე პირებისთვის რეგულირდება ამ კანონის მე-13 და მე-14 მუხლებით. რუსეთის მოქალაქედ დაშვების ნორმალური პროცედურით, აუცილებელი მოთხოვნაა რუსეთის ტერიტორიაზე ცხოვრება ხუთი წლის განმავლობაში (მუხლი 13(1) (ა)). რუსეთის ტერიტორიაზე დაყოვნების ხანგრძლივობა შეიძლება შემცირებულ იქნას ერთ წლამდე განსაკუთრებულ შემთხვევაში, მაგ. მაღალკვალიფიციური პროფესიონალებისთვის.514

511 იხ. ზიემელე(შენიშვნა 89 ზემოთ) 178-79.

512 ის ღია იყო რუსული წარმომავლობის პირებისთვის, ყოფილი სსრკ-ს იმ მოქალაქეების შემდეგ, რომლებიც ცხოვრობდნენ რომელიმე ყოფილი რესპუბლიკის ტერიტორიაზე და შევიდნენ რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიაზე 1992 წლის 6 თებერვლის შემდეგ, (აქ რეგისტრაცია შესაძლებელი იყო 2000 წლის 31 დეკემბრამდე). უკანასკნელი

ჯგუფები იყვნენ მოქალაქეობის არმქონე პირები, რომლებიც მუდმივად ცხოვრობდნენ ყოფილი სსრკ-ს სხვა რესპუბლიკების ტერიტორიაზე; მათ შეეძლოთ რეგისტრაცია 1993 წლის 6 თებერვლამდე.

513 2002 წლის მაისის ფედერალური კანონი # No. 62-FZ, მიღებული სახელმწიფო დუმის მიერ 2002 წლის 19 აპრილს, დამტკიცებული ფედერაციის საბჭოს მიერ 2002 წლის 15 მაისს, შესწორებები და დამატებები შეტანილი 2003 წლის 11 ნოემბერს და 2004 წლის 2 ნოემბერს (რუსეთის ფედერაციის საკანონმდებლო აქტები (Sobranie Zakonodatel’stva Rossijskoj Federacij)) 2002, #. 22, გვ. 2031;2003, #. 46, გვ. 4447). მესამე შესწორება დამტკიცდა კანონად პრეზიდენტის

მიერ 2006 წლის იანვარში, ოფიციალური გამოქვეყნება 2006 წლის 3 იანვარს (და 2007 წლის 11 იანვარს), ხელმისაწვდომია კანადის საემიგრაციო და ლტოლვილთა საბჭოში, რუსეთ: რუსეთის მოქალაქეობის კანონი დამტკიცდა კანონად პრეზიდენტის მიერ 2006 წლის იანვარში, 2007 წლის 1 მარტს. RUS102357.E. Online.

UNHCR Refworld, ხელმისაწვდომია შემდეგ საიტზე: http://www.unhcr.org/refworld/docid/46fa5381c.html [ხელმისაწვდომი 2009 წლის 8 მაისს].

514 2002 წლის 31 მაისის აქტის მუხლი 13 (2) (იხ. ზემოთ შენიშვნა 143).

რუსეთის მოქალაქედ მიღება გამარტივებული პროცედურით რეგულირდება მე-14 მუხლში. ეს გამარტივებული პროცედურა ეხება მოქალაქეთა მთელ რიგ საკმაოდ დიდ ჯგუფებს.515 ის შეიცავს პუნქტ 4-ს, რომლის მიხედვით უცხოელები და მოქალაქეობის არმქონე პირები, რომლებიც იყვნენ სსრკ-ს ყოფილი მოქალაქეები, იღებენ რუსულ მოქალაქეობას გამარტივებული პროცედურის საშუალებით. ეს იმას ნიშნავს, რომ მათ არ მოეთხოვებათ ხუთი წლის განმავლობაში რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიაზე ცხოვრება, მათ არ მოეთხოვებათ საკმარისი საარსებო საშულების ფლობა, როგორც ეს კანონშია განსაზღვრული, მათ ასევე არ მოეთხოვებათ რუსული ენის შესწავლა. 516 ზოგიერთი სხვა პროცედურული მოთხოვნა რჩება, მაგ. ყოფილი მოქალაქეობის სახელმწიფოს ხელისუფლებისადმი მიმართვის აუცილებლობა ყოფილ მოქალაქეობაზე უარის განაცხადით. ეს არ არის აუცილებელი, თუ სხვა მოქალაქეობაზე უარის თქმა შეუძლებელია პირისგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო.

გარუსების სურვილი მკაფიოდ უნდა იყოს გამოხატული. გამუდმებით ხდებოდა ამ ვარიანტისვადების გაზრდა. უკანასკნელი შესწორების მიხედვით, სურვილი გამოხატული უნდა იყოს 2009 წლის 1 ივლისამდე.517

ამ გამარტივებული პროცედურის გამოყენების წინაპირობა ჩადებულია შემდეგ ორაზროვან დებულებაში:

„უცხოელ მოქალაქეებსა და მოქალაქეობის არმქონე პირებს, რომლებიც იყვნენ  სსრკ-ს მოქალაქეები, და რომლებიც ჩამოვიდნენ რუსეთის ფედერაციაში ყოფილი საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკებიდან, რეგისტრირებულებს საკუთარ საცხოვრებელ ადგილზე რუსეთის ფედერაციაში 2002 წლის 1 ივლისისთვის, ან რომლებმაც მიიღეს რუსეთის ფედერაციაში დროებითი ბინადრობის უფლება ან რუსეთის ფედერაციაში ცხოვრების უფლება უნდა მიენიჭოს რუსეთის ფედერაციის მოქალაქეობა გამარტივებული პროცედურის გზით ამ ფედერალური კანონის მე-13 მუხლის 1-ლი ნაწილის      ‘ა’,      ‘გ’და       ‘ე’პუნქტების      დებულებების      მიუხედავად,      თუ 2009 წლის 1 ივლისამდე ისინი განაცხადებენ საკუთარ სურვილს რუსეთის ფედერაციის მოქალაქედ გახდომის შესახებ“.518

515 ეს ეხება, მაგ. იმ პირებს, რომლებსაც ერთი მშობელი მაინც ჰყავთ რუსეთში მცხოვრები რუსი (cl. 1 lit. a)),ყოფილი სსრკ-ს მოქალაქეებს, რომლებიც ცხოვრობენ რომელიმე ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკაში და ახლა მოქალაქეობა არა აქვთ (cl. 1 lit. b)),ასევე იმ პირებს, რომლებმაც მიიღეს უმაღლესი განათლება რუსეთში 2002 წლის 1 ივლისის შემდეგ (cl. 1 lit. c)).; რსფსრ-ს ტერიტორიაზე დაბადებულ პირებს, რომლებიც იყვნენ სსრკ-ს ყოფილი მოქალაქეები  (cl. 2 lit. a)); რუსეთის მოქალაქეზე დაქორწინებულ პირებს (cl. 2 lit b)); ინვალიდებს რუსი ბავშვით (cl. 2 lit. c)). მათ ყველას შუძლიათ მოითხოვონ მათთვის რუსეთის მოქალაქეობის მინიჭება.

516 ეს პირობები მოცემულია კანონის მე-13 მუხლში და შეიძლება უარყოფილი იყოს გამარტივებული პროცედურის

შემთხვევაში.

517 ამ კანონის ბოლო ვერსიაში მითითებულია თარიღი 2009 წლის 28 ივნისი.

518 რუსულ ორიგინალში: «Иностранные граждане или лица без гражданства, имевшие гражданство СССР, прибывшие в Российскую Федерацию из государств, входивших в состав СССР, и зарегистрированные по месту жительства в

Российской Федерации по состоянию на 1 июля 2002 года, либо получившие разрешение на временное проживание в Российской Федерации или вид на жительство, принимаются в гражданство Российской Федерации в упрощенном порядке без соблюдения условий, предусмотренных пунктами «а», «в» и «д» части первой статьи 13 настоящего федерального закона, если они до 1 января 2008 года заявят о своем желании приобрести гражданство Российской Федерации».

ფრაზა „რომლებიც ჩამოვიდნენ რუსეთის ფედერაციაში ყოფილი საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკებიდან“ (прибывшие в Российскую Федерацию из государств, входивших в состав СССР), შეიძლება წაკითხული იყოს, როგორც ყველანარი სახის ნატურალიზაციის პირობა. ამ შემთხვევაში ექსტრატერიტორიული ნატურალიზაციის აქტები იქნება გამორიცხული; სულ მცირე, არ იქნება რუსეთის მოქალაქობად გახდომის შესაძლებლობა რუსეთის ფედერაციაში შესვლის გარეშე (შემდგომ რუსეთის ფედერაციის დატოვების შემთხვევაშიც კი). განსხვავებულად შეიძლება მეორე ალტერნატივის წაკითხვა „ან რომლებმაც მიიღეს რუსეთის ფედერაციაში დროებითი ბინადრობის უფლება ან რუსეთის ფედერაციაში ცხოვრების უფლება“ (либо получившие разрешение на временное проживание в Российской Федерации или вид на жительство) გაგება, როგორც დამოუკიდებელი და თავისთავად საკმარისი პირობისა რუსეთის მოქალაქეობის მისაღებად.

არც ერთი სხვა ალტერნატივა რუსეთის მოქალაქეობის მისანიჭებლად 519 არ იწვევს შეშფოთებას საერთაშორისო სამართლის კუთხით. მაგრამ როგორც ჩანს, სწორედ ეს კონკრეტული ალტერნატივა გამოიყენება აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებთა უმრავლესობის ნატურალიზაციისთვის.

ბ) ნატურალიზაციის შესაბამისობა საერთაშორისო სამართალთან

 

ამ დებულების უფრო ფართო გაგებით, ექსტრატერიტორიული ნატურალიზაციის აქტები კანონიერია რუსეთის კანონმდებლობის საფუძველზე. შესაბამისად, არსებობს პრეზუმფცია, რომ სხვა სახელმწიფოები ვალდებულნი იქნებიან მიიღონ ისინი, როგორც კანონიერი. თუმცა ეს პრეზუმფცია შეიძლება ანულირებული იყოს, თუ მოქალაქეობის მინიჭება არ შეესაბამება საერთაშორისო სამართლის მინიმალურ მოთხოვნებს და ამგვარად, „გადაჭარბებულია.“

i) ნებაყოფლობითი ხასიათი

 

პირველი კითხვა შემდეგია: იყო თუ არა რუსეთის მოქალაქეობის მიღება ნებაყოფლობითი, თუ ის თავს მოხვეული იყო მუქარის ან ძალის გამოყენების საშუალებით. შეიძლება იმაზე კამათი, რომ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ბევრ მცხოვრებს არ ჰქონდა არჩევანის უფლება შეიარაღებული კონფლიქტების შემდეგ 1990- იანი წლების დასაწყისში და სეპარატისტული ტერიტორიების გამოყოფის პროცესში. ამ კონტექსტში, მნიშვნელოვანია, რომ რუსეთის ფედერაციამ შემოიღო სავიზო რეჟიმი საქართველოს მოქალაქეებისთვის, რაც ძალაში შევიდა 2000 წლის 5 დეკემბერს საქართველოს სურვილის წინააღმდეგ.520 მან ეს გააკეთა დსთ-ს ქვეყნების მოქალაქეთა

519 მაგ. თუ დაინტერესებული პირები დაიბადნენ რუსეთის ფედერაციაში ან იმყოფებიან ქორწინებაში რუსეთის მოქალაქესთან მინიმუმ სამი წლის განმავლობაში (მუხლი 14, პარაგრაფი 3).

520 იხ. საქართველოს პარლამენტის 2000 წლის 24 ნოემბრის დადგენილება სავიზო რეჟიმის შემოღების შესახებ რუსეთსა და საქართველოს შორის, საქართველოს პარლამენტის არქივი,

წევრი სახელმწიფოების ტერიტორიაზე თავისუფალი უვიზო მიმოსვლის ხელშეკრულების (დადებული 1992 წლის 9 ოქტომბერს) დენონსირებით 2000 წლის 30 აგვისტოს. განხორციელდა რუსეთს გეგმა ამ რეგულაციებიდან აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებთა განთვისუფლების თაობაზე. ევროკავშირის პარლამენტმა მკვეთრი პროტესტი გამოხატა ამ პოლიტიკის წინააღმდეგ.521

პოლიტიკური თვალსაზრისით, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთისთვის რუსეთის პოლიტიკა ძალიან მისაღები იყო, რადგან ეს პოლიტიკა მათ საქართველოს აშორებდა. სეპარატისტული ტერიტორიების მცხოვრებლებს ჰქონდათ ეკონომიკური და ადმინისტრაციული მიზეზები რუსეთის მიერ შეთავაზებული პასპორტების მისაღებად, რათა თავიდან აეცილებინათ სავიზო პროცედურები. და მაინც, ეს არ ქმნიდა არჩევანის არარსებობის სიტუაციას, რომელშიც ეკონომიკურ ზეწოლას იგივე შედეგი ექნებოდა, რაც მუქარას და ძალის გამოყენებას. საქართველოს მტკიცებით, ზოგიერთ შემთხვევაში ადამიანებს აიძულებდნენ რუსეთის მოქალაქეობის მიღებას, მაგ. „სადამჯელო გადასახადების“ ან გასახლების მუქარით.

სამხრეთ ოსეთში და აფხაზეთში მცხოვრებთა მიერ რუსეთის მოქალაქეობის მიღების სხვა მოტივები, როგორც ჩანს, იყო რუსეთის პენსიის მიღება, 522 და საზღვარგარეთ მოგზაურობის საშუალება. 523 მომდევნო სარგებელი უკავშირდება სამედიცინო მომსახურებას და განათლებას, ასევე ევროკავშირსა და რუსეთს შორის გამარტივებული სავიზო პროგრამით სარგებლობის პრივილეგიას. ასეთი სტიმულები არ ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართალს, როგორც ეს ზემოთ არის განმარტებული (ნაწილი ბ.I.1.).

ამდენად,  შეიძლება  გაკეთდეს  დასკვნა,  რომ  რუსეთის  მოქალაქეობის   მინიჭება   2008 წლის აგვისტომდე, ძირითადად, ნებაყოფლობით საფუძველზე განხორციელდა.

ii) ფაქტიური კავშირი

 

ინდივიდუალური ნატურალიზაციის საერთაშორისო კანონიერების მეორე პირობაა ფაქტიური კავშირი იმ ადამიანს, ვისაც ახალი მოქალაქეობა მიენიჭა, და მისი მოქალაქეობის მიმნიჭებელ სახელმწიფოს შორის.

http://www.rrc.ge/law/Statem_2000_11_24_e.htm?lawid=626&lng_3=en

521 ევროპარლამენტის რეზოლუცია რუსეთის ფედერაციის მიერ საქართველოსთვის სავიზო რეჟიმის თავს მოხვევის შესახებ,             2001                                         წლის                                        18                                                        იანვარი,

http://www.europarl.europa.eu/intcoop/euro/pcc/aag/pcc_meeting/resolutions/2001_01_18.pdf

522 ეუთო-ს ადამიანის უფლებების დამხმარე მისიის მიხედვით, „ხანდაზმულ აფხაზებს რუსული პასპორტებით, ინფორმაციის მიხედვით, უფლება აქვთ მიიღონ 1600 რუბლის ოდენობის პენსია, შედარებით აფხაზეთის მთავრობის

მიერ შეთვაზებულ 100 რუბლთან“. (დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებების ოფისის ადამიანის უფლებების შეფასების მისია, ეუთო,ადამიანის უფლებები ომით დაზარალებულ ტერიტორიებზე კონფლიქტის შემდეგ საქართველოში , 2008 წლის 27 ნოემბერი, at 67).

523         წყარო:      ნატოს      საპარლამენტო      ასამბლეა,      2005      წლის      ყოველწლიური     სესია,          http://www.nato- pa.int/default.asp?SHORTCUT=683).

თუკი რუსეთის მოქალაქეობის კანონის მე-14 მუხლის მე-4 პარაგრაფი ინტერპრეტირებულია იმგვარად, რომ არ მოითხოვს რუსეთში ცხოვრებას, მაშინ ერთადერთი იურიდიული წინაპირობა რუსეთის მოქალაქეობის მისაღებად იქნებოდა წარსულში საბჭოთა მოქალაქეობა და დროებითი საცხოვრებელი ნებართვა.

ყოფილი საბჭოთა მოქალაქეობა არ შეიძლება, მიღებული იყოს, როგორც საკმარისი ფაქტიური კავშირი. მიუხედავად იმისა, თუ რა კვალიფიკაცია მიეცა საბჭოთა კავშირის დაშლის პროცესს – დანაწევრება თუ სახელმწიფოების გამოყოფა, რუსეთი არ არის საბჭოთა კავშირის იდენტური, როგორც სახელმწიფო და როგორც საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი. ამიტომ სხვადასხვა საბჭოთა რესპუბლიკაში მცხოვრებ მოქალაქეებს შორის საბჭოთა მოქალაქეობით შემქნილი კავშირი 1991 წელს საბოლოოდ დაიშალა. მოქალაქეობის ახალი კანონების საფუძველზე, ყველა ყოფილმა საბჭოთა მოქალაქემ თავიდან განსაზღვრა საკუთარი სტატუსი და გადაწყვიტა, თუ დსთ-ს რომელ სახელმწიფოს უნდონდათ, რომ მიკუთვნებოდა. ხოლო რუსეთის მოქალაქეობა „ყოფილ მოქალაქეობადაც“ რომ ჩათვლილიყო, ის მისაღები იქნებოდა მხოლოდ საკმარისი ფაქტიური კავშირის არსებობისას, თუკი პიროვნება ისევ რუსეთში ცხოვრებას გადაწყვეტდა.524

ის ფაქტი, რომ დაინტერესებულ პირებს მიღბული უნდა ჰქონდეთ დროებითი ცხოვრების ნებართვა, ასევე არ ქმნის რეალურ კავშირს, რადგან ასეთი ნებართვა შიძლება გაცემული იყოს თვითნებურად რაიმე შემდგომი წინაპირობების გარეშე.

რუსეთის კანონი მოქალაქეობის შესახებ არ განსაზღვრავს რაიმე დამატებით კრიტერიუმს. საერთო ეთნიკურობა შესაძლოა შეესაბამებოდეს სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობას ჩრდილოეთ ოსეთის მოსახლეობასთან დაკავშირებით, მაგრამ არა აფხაზ მოსახლეობას. მიუხედავად ამისა, ეთნიკურობა ძალიან პრობლემური კრიტერიუმია, რადგან უმცირესობების დაცვა განიხილება იმ სახელმწიფოს მოვალეობად, სადაც ეს უმცირესობა ცხოვრობს. ნათესავი-უმცირესობების დაცვის ცალმხრივი ზომებიც კი მისაღებია მხოლოდ შეზღუდული პირობების საფუძველზე. 525 ეს კი ნიშნავს, რომ რუსეთის მოქალაქეობის მინიჭება რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიის გარეთ მცხოვრები პირებისთვის მხოლოდ იმიტომ, რომ ისინი საბჭოთა კავშირის მოქალაქეები იყვნენ და მიიღეს დროებითი ცხოვრების ნებართვა, არ აკმაყოფილებს პიროვნებასა და რუსეთს შორის ფაქტიური კავშირის მინიმალურ მოთხოვნას.

524 Dahm/Delbrück/Wolfrum 2002 (იხ. ზემოთ შენიშვნა 8), at 51.

525 ევროპული კომისია დემოკრატიისთვის კანონმდებლობის საშუალებით (ვენეციის კომისია),ანგარიში ეროვნული უმცირესობების უპირატესობითი მოპყრობის შესახებ მათი მშობლიური სახელმწიფოს მიერ, მიღებული ვენეციის კომისიის                        მიერ                                მის                                     მე-4                     პლენარულ     სხდომაზე        (ვენეცია, 2001 წლის 19-20 ოქტომბერი), Doc. CDL-INF (2001) E.

III. რუსეთის მიერ საქართველოს მოქალაქეების ფართომასშტაბიანი ექსტრა- ტერიტორიული ნატურალიზაციის უკანონობა

„პასპორტიზაციის“ პოლიტიკა, რომელიც მიზნად ისახავს მოქალაქეებისთვის სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობის მინიჭებას საკმარისი ფაქტიური კავშირების გარეშე, განსაკუთრებით თუ ეს ფართო მასშტაბებით ხორციელდება, არღვევს, პირველ რიგში, ექსტრა-ტერიტორიული კოლექტიური ნატურალიზაციის კონკრეტულ აკრძალვას, და, გარდა ამისა, საერთაშორისო სამართლის რამდენიმე ზოგად პრინციპს. ამგვარად, ეს პოლიტიკა არ შეესაბამება საერთაშორისო სამართალს.

1. ექსტრა-ტერიტორიული კოლექტიური ნატურალიზაციის აკრძალვის დარღვევა

 

როგორც ზემოთ იქნა აღნიშნული, ნატურალიზაციის განმახორციელებელი ქვეყნის ტერიტორიის ფარგლებს გარეთ მაცხოვრებელი სხვა ქვეყნის მოქალაქეების კოლექტიური ნატურალიზაცია მკაფიოდ აკრძალულია საერთაშორისო სამართლის სპეციალური წესით.

სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის მაცხოვრებელთა ნატურალიზაცია არ წარმოადგენს კოლექტიურ ნატურალიზაციას ფორმალური თვალსაზრისით. ისინი მოქმედებენ ინდივიდუალური განაცხადებით და არაex lege (კოლექტიურად). თუმცა პროცედურები გამარტივებულია. პრაქტიკული თვალსაზრისით, ნატურალიზაცია წარმოადგენს მასობრივ ფენომენს. კითხვა იმაში მდგომარეობს, შეიძლება თუ არა მისი გატოლება აკრძალულ ექსტრ-ატერიტორიულ ნატურალიზაციასთან. ამ შემთხვევაში იგი შეიძლება იყოს კვალიფიცირებული როგორც რუსეთის ფარგლებს გარეთ მაცხოვრებელი პირების დე–ფაქტო კოლექტიური ნატურალიზაცია, რაც უნდა მოექცეს ზემოთ აღნიშნულ საერთაშორისო სამართლებრივი აკრძალვის ქვეშ.

შეფასებაში უტოლდება თუ არა ფართომასშტაბიანი გამარტივებული ექსტრა- ტერიტორიული ნატურალიზაციადე–ფაქტო კოლექტიურ ნატურალიზაციას, მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული ზემოთ განმარტებული ინტერესების ან ფასეულობების ორი ერთობლიობა: საქართველოს ინტერესები (სახელმწიფოებრიობა, ტერიტორიული და პიროვნული სუვერენიტეტი) და დაზარალებული ინდივიდების ინტერესები (პირადი ცხოვრების და ეროვნების ხელშეუხებლობის და პიროვნების ღირსების და ადამიანთა უფლებები).

რაოდენობის კრიტერიუმი: საქართველოს ინტერესებთან მიმართებაში მნიშვნელოვანია დაზარალებულ ადამიანთა რაოდენობა. რაოდენობის გათვალისწინებით, ნატურალიზაციის შემთხვევებს იგივე ზემოქმედება აქვთ, რაც კოლექტიურ ნატურალიზაციას, რადგან ამ ტერიტორიებზე მოსახლეობათა უდიდესი უმრავლესობა რუსები გახდნენ.

თანხმობის კრიტერიუმი: დაზარალებული პირების თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია მათი უფლებები და ინტერესები. კოლექტიური (ex lege) ნატურალიზაცია ხასიათდება თანხმობის არარსებობით. ინდივიდუალურ თანხმობაზე, როგორც გადამწყვეტ კრიტერიუმზე აქცენტირება ნიშნავს, რომ ნატურალიზაცია ინდივიდუალური განაცხადების საფუძველზე ვერ ჩაითვლება კოლექტიურ ნატურალიზაციასთან გატოლებულად. ამ თვალსაზრისით, სამხრეთ ოსი და აფხაზი მაცხოვრებლების ნატურალიზაცია კანონიერია, რადგან მათი თანხმობა არის თავისუფალი და გათვიცნობიერებული.

ასეთ სიტუაციაში, ამ ტერიტორიაზე მცხოვრებ პირთა ინტერესები და საქართველოს ინტერესები ერთმანეთთან კონფლიქტშია. ამჯერად კითხვა იმაში მდგომარეობს, თუ რომელი კრიტერიუმია გადამწყვეტი. არის პიროვნების თავისუფალი გადაწყვეტილება, რომ შეიცვალოს მოქალაქეობა, უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე საქართველოზე საზიანო ზემოქმედება? სხვაგვარად რომ ვთქვათ, შეიძლება თუ არა მათი თანხმობა აღემატებოდეს,     მის     საპირისპიროდ,                                             სახელმწიფოს სუვერენულობისა და იურისდიქციის ფასეულობებს?

პასუხი დამოკიდებულია საერთაშორისო სამართალში ამ წინააღმდეგობრივი ცნებებისთვის მინიჭებულ პრიორიტეტებზე. როგორც უკვე იქნა განმარტებულ საერთაშორისო სამართალი გარკვევით არ აღიარებს ადამიანთა  უფლებას მოქალაქეობის შეცვლასთან დაკავშირებით. თუმცა, ასეთი უფლების მხედველობაში მიღებითაც, იგი შეზღუდვებს ექვემდებარება.

მთლიანობაში, მოქალაქეობასთან დაკავშირებული საერთაშორისო სამართლებრივი წესები, როგორც ჩანს, მაღალ ღირებულებას ანიჭებს სახელმწიფოთა ინტერესებს, რადგან ისინი შედგებიან მოქალაქეებისგან. ამიტომ სამართლიანად მიგვაჩნია იმის მტკიცება, რომ ფართომასშტაბიანი ნატურალიზაციის უკანონობის შემადგენელ გადამწყვეტ ელემენტს წარმოადგენს დაზარალებული პირების რაოდენობა და აქედან გამომდინარე მოსახლეობის მნიშვნელოვანი შემცირება.

ამ კუთხით, მოქალაქეობასთან დაკავშირებულ მოწინავე სამეცნიერო ტრაქტატში 1979 წ. ნათქვამია: „საერთაშორისო სამართალში უწინარეს ყოვლისა მხედველობაში მიიღება არა იმ პირის თავისუფლება, რომლის მოქალაქეობაც განიხილება, არამედ იმ სახელმწიფოს უფლებები, რომლის მოქალაქესაც იგი წარმოადგენს.“ 526 შესაძლოა ამ დროის განმავლობაში საერთაშორისო სამართლის ნორმატიულმა საფუძვლებმა გადაინაცვლა ინდივიდისადმი მეტი პატივისცემისაკენ. და მაინც, მოქალაქეობა ძირითადად ეხება მის სახელმწიფოსაც. საერთაშორისო სამართალი არ ცნობს

526ვაისი (იხ. ზემოთ შენიშვნა 103), გვ. 112.

შეუზღუდავ ინდივიდუალიზმს მოქალაქეობის არჩევასთან დაკავშირებით. დაზარალებული სახელმწიფოს ინტერესები, განსაკუთრებით თუ მას დიდი რაოდენობით ჩამოერთმევა საკუთარი სტრუქტურული ელემენტის დიდი ნაწილები, მისი ხალხი, როგორც ჩანს გადაწონის ინდივიდის ინტერესებს.

ამ მიმართულებით, ზემოთ ციტირებული ავტორი წერდა: „სახელმწიფოს დამოუკიდებლობის უფლების მნიშვნელობის გადაფარვის თვალსაზრისით, შესაბამისი პირების მიერ შესაძლო ავტომატური მიღებაც კი არარელევანტური იქნებოდა.“ 527 შესაძლოა, შესაბამისი პირების მიერ აშკარად მიღებაც კი მართებული არ იქნებოდა. ამგვარად, სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის მაცხოვრებლების ნატურალიზაცია, თუ იგი მასობრივ ფენომენს წარმოადგენს, შეიძლება გაუტოლდეს უცხო სახელმწიფოების მაცხოვრებლების ასეთ ფორმალურად კოლექტიურ (ex lege) ნატურალიზაციას, რომელიც მიმდინარეობს ინდივიდუალური განაცხადების გარეშე.

დასკვნა: სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის მაცხოვრებლების ფართომასშტაბიანი ნატურალიზაცია, რომელსაც რუსეთთან არავითარი ფაქტიური კავშირი არა აქვს, უნდა გაუტოლდეს ე.წ. უცხოელი მაცხოვრებლების კოლექტიურ (ex lege) ნატურალიზაციას. ამიტომ იგი უკვე იკრძალება კოლექტიური ექსტრატერიტორიული ნატურალიზაციის სპეციალური საერთაშორისო სამართლებრივი აკრძალვით.

გარდა ამისა, როგორც ჩანს, ფართომასშტაბიანი ნატურალიზაციით დარღვეულია ზოგადი პრინციპები, რაც ქვემოთ იქნება განხილული.

2. პირებზე საქართველოს იურისდიქციის გავრცელების დარღვევა

 

სუვერენიტეტის ერთერთი კომპონენტია სუვერენული სახელმწიფოს იურისდიქცია პირებზე. საქართველოს მოქალაქეების ფართომასშტაბიანი ნატურალიზაცია საფრთხეს უქმნის საქართველოს პირად იურისდიქციას, და ამდენად ზიანს აყენებს საქართველოს სუვერენიტეტსაც.

ამ მხრივ, მოყვანილი იყო არგუმენტი რომ „სხვა სახელმწიფოს მოქალაქისთვის საკუთარი მოქალაქეობის მიცემით, ნატურალიზაციის განმახორციელებელი სახელმწიფო მიზნად ისახავს სხვა  სახელმწიფოსთვის  დაცვის  უფლების ჩამორთმევას.“ 528 რა თქმა უნდა, სახელმწიფოს უფლება, რომ დაიცვას საკუთარი მოქალაქეები მისი სუვერენობის ტრადიციულ პრეროგატივას წარმოადგენს. შეიძლება ასეთი არგუმენტის წამოყენება, რომ იმ საფუძველზე, რომ სახელმწიფოები თვითმიზანს არ წარმოადგენენ, მათ მიერ მოქალაქეებისთვის შეთავაზებული დაცვა სახელმწიფოს უფლებას კი არა, მოვალეობას წარმოადგენს. თუმცა განხილვის ქვეშ მყოფი

527 იქვე, გვ. 113

528ვაისი 1979 (შენიშვნა 103) გვ. 101

წინააღმდეგობრივი საკითხი გვიჩვენებს, რომ საკუთარი მოქალაქეების დაცვის შესაძლებლობა კონფლიქტის მონაწილე სახელმწიფოებისთვის მნიშვნელოვან ფასეულობას წარმოადგენს. რუსეთი, განსაკუთრებით, ცდილობდა გაემართლებინა საკუთარი მოქმედებები, მათ შორის საქართველოში საომარი მოქმედებები, თავისი მოქალაქეების დაცვის უფლების გამოყენებით. ასეთ ფონზე, დაცვის უფლების ჩამორთმევა რეალურად წარმოადგენს სუვერენობის დარღვევას.

მეორე მხრივ, შეიძლება ვიკამათოთ, რომ საქარველოს იურისდიქცია სადაო ტერიტორიებზე არ მოქმედებს, და აქედან გამომდინარე საქართველოს არ ძალუძს იქ საკუთარი მოქალაქეების დაცვა. მაგრამ ასეთი არგუმენტი დაეფუძნებოდა (უკანონო)fait accompli-ს. ეს ფაქტი ვერ გამოიყენება სამართალში საქართველოს სუვერენული უფლების (დაიცვას საკუთარი მოქალაქეები) საწინააღმდეგოდ, მიუხედავად იმისა, რომ ტერიტორიებზე ეს უფლება არარსებულია.

დასკვნა: რუსეთის მოქალაქეობის მინიჭებას ფართო მასშტაბებით შეუძლია, დააკნინოს საქართველოს იურისდიქციის გავრცელება პირებზე, რაც შეუძლებელს ხდის საქართველოს მხრიდან, მათ დიპლომატიურ დაცვას და შეიძლება გახდეს სამხედრო ინტერვენციის საფუძველი (ან უფრო წინაპირობა). რაც უფრო მეტი პირი გამოაკლდება ქართულ ერს, მით უფრო მართებულია ამგვარი მოქმედებების საქართველოს სუვერენიტეტის დარღვევად კვალიფიცირება, რაც მოიცავს იურისდიქციის გავრცელების შეზღუდვას კონკრეტულ პირებზე.

3. საქართველოს ტერიტორიული სუვერენიტეტის დარღვევა

 

მხოლოდ ის ფაქტი, რომ მოქალაქეობის შესახებ რუსეთის კანონი მიმართულია უცხოელ მოქალაქეებზე, თავისთავად არ არღვევს მათი მშობლიური სახელმწიფოების ტერიტორიულ სუვერენიტეტს. თუმცა ამ პრინციპზე შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს იმ ფაქტმა, რომ კანონი სპეციალურად ცდილობს გაავრცელოს მისი მოქმედება საქართველოს ტერიტორიაზე.

ტერიტორიული სუვეტენიტეტის მიზანია კონკრეტული სახელმწიფოს ტერიტორიაზე სახელმწიფოს ფუნქციების ექსკლუზიური განხორციელების გარანტირება და დაცვა.529

„დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა შორის, ტერიტორიული სუვერენიტეტის პატივისცემა საერთაშორისო ურთიერთობების მნიშვნელოვან საფუძველს წარმოადგენს“ – მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს მიხედვით.530 უცხო სახელმწიფოების ქმედებები, რომლებიც არღევენ მეორე სახელმწიფოს სუვერენიტეტს, აკრძალულია საერთაშორისო სამართლით.

529Palmas–awards, არბიტრი მაქს ჰუბერი, RIAA, ტ. II (1928 წ.), 829 გვ. 838

530საერთაშორისო სასამართლო,კორფუს არხის საქმე (ღირსებები), საერთაშორისო სასამართლოს ანგარიშები (1949 წ.)

4 გვ. 35.

ტერიტორიული სუვერენიტეტის არავითარ დარღვევას არა აქვს ადგილი, როდესაც ამგვარ ქმედებას ადგილი აქვს მისი გამცემი სახელმწიფოს (ამ შემთხვევაში რუსეთის) საზღვრებში. თუმცა, „როდესაც კანონი სპეციალურად მიზნად ისახავს მისი მოქმედების გავრცელებას უცხოელ მოქალაქეებზე უცხო ქვეყანაში, საზღვრებს გარეთ, მისი ლეგიტიმურობა არ არის ერთმნიშვნელოვანი. ფაქტიურად, წარმოუდგენელია, რომ შესაბამისი პირების მშობლიურ სახელმწიფო არ ჩაერიოს ასეთ საქმეში.“ 531 ასე რომ, სახელმწიფოების ტერიტორიული სუვერენიტეტის პრინციპი მოითხოვს სხვა სახელმწიფოს მხრიდან დაზარალებული მშობლიური სახელმწიფოს თანხმობას. 532 სახელმწიფოს თანხმობა შეიძლება იყოს ნაგულისხმევი ან დაშვებული იქ, სადაც ადგილი აქვს უბრალოდ კულტურული და საგანმანათლებლო სარგებლის გადაცემას, რადგან ამასთან მიმართებაში არსებობს შესაბამისი საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართალი. თუმცაღა, მის იქით, სახელმწიფოს თანხმობა ზუსტად და პირდაპირ უნდა იყოს გამოთქმული.

ვენეციის კომისიის თანახმად, ტერიტორიული სუვერენიტეტის პატივისცემა განსაკუთრებით აუცილებელია, „როდესაც დოკუმენტს აქვს პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის ხასიათი“.533 “ასეთი ფორმით, დოკუმენტი […] ქმნის პოლიტიკურ კავშირს უცხოელებსა და მათ მშობლიურ სახელმწიფოს შორის. ასეთი კავშირი შეშფოთების მიზეზს წარმოადგენს მშობლიური სახელმწიფოებისთვის (სადაც ცხოვრობენ), რომლებთანაც, კომისიის მიხედვით, საჭიროა კონსულტაციების გავლა მანამ, სანამ გატარდება აღნიშნული დოკუემტის შექმნისკენ მიმართული რაიმე ზომები.“534

ვენეციის კომიტეტის მოსაზრება პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის მსგავს დოკუმენტებთან მიმართებაში მიესადაგებაa fortiori სხვა ქვეყანაში მაცხოვრებელი პირებისთვის მოქალაქეობის მინიჭებას. ეს კიდევ უფრო ძალისმიერია თუ მოქალაქეობის მინიჭებას შედეგად მოჰყვება ადრინდელი მოქალაქეობის დაკარგვა.

531იქვე, ნაწ. „დ“ ა) ი)

532 იხ. თანხმობის, როგორც აქტის უკანონობის აღკვეთის შესახებ, სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შესახებ

საერთაშორისო სამართლის კომისიის (ILC) დებულებების მუხლი 20: „თანხმობა: სახელმწიფოს კანონიერი თანხმობა მოცემული აქტის კომისიისთვის სხვა სახელმწიფოს მიერ აღკვეთს ასეთი აქტის არამართებულობას პირველი სახელმწიფოს მიმართ იმდენად რამდენადაც აქტი რჩება ამ თანხმობის ფარგლებში.“ (საერთაშორისო- სამართლებრივად არამართებული აქტებთან მიმართებაში სახელმწიფოების პასუხისმგებლობის დებულებები, მიღებული გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ 2001 წ. 12 დეკემბერს A/RES/56/83 რეზოლუციით).

533ევროპული კომისია სამართლის მეშვეობით დემოკრატიის დასაცავად (ვენეციის კომისია), ანგარიში მშობლიური

სახელმწიფოს მიერ ეროვნული უმცირესობის პრეფერენციული მოპყრობის თაობაზე, მიღებული ვენეციის კომისიის მიერ მის მე-4 პლენარულ სხდომაზე (ვენეცია, 2001 წ. 19-20 ოქტომბერი), დოკ. CDL-INF (2001) 19, ნაწ. „დ“ გ)

534იქვე, კომისიამ გამოთქვა მოსაზრება, რომ მშობლიური სახელმწიფოს მიერ გამოშვებული ნებისმიერი დოკუმენტი

„უნდა იყოს მითითებული კანონით ან რეგულაციით გათვალისწინებულ მომსახურებაზე უფლების უბრალო დასტური. იგიმიზნად არ უნდა ისახავდეს პოლიტიკური კავშირის შექმნას მის მფლობელსა და მშობლიურ ქვეყანას შორის და არ უნდა ჩაანაცვლოს საცხოვრებელი სახელმწიფოს ორგანოების მიერ გაცემული პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტი“.

დასკვნა: მოქალაქეობის შესახებ რუსეთის კანონის შესაბამისი დებულებები პირდაპირ მოქმედებს საქართველოს მოქალაქეებზე უცხო ქვეყანაში. საქართველოსთან მიმართებაში, ისინი არღვევენ საქართველოს ტერიტორიულ სუვერენიტეტს.

4. საქართველოს შიდა საქმეებში ჩარევა

 

რუსეთის მოქალაქეობის მინიჭება წარმოადგენს ჩარევას საქართველოს საშინაო საქმეებში, რადგან საქართველო არ იძლევა ორმაგი მოქალაქეობის უფლებას. 535 საშინაო საქმეებში ასეთი სახის ჩარევა არ შეიძლება სათანადოდ არ შეფასდეს იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს შეეძლო ან უნდა გაეცა ორმაგი მოქალაქეობის ნებართვა და უნდა აღექვა ორმაგი მოქალაქეობის მქონე პირები, როგორც ქართველები და ამგვარად თავიდან აეცილებინა საქართველოს მოქალაქეების საერთო რაოდენობის შემცირება. საერთაშორისო სამართალი ყოველ სახელმწიფოს რთავს ნებას უფლებას, თავისუფლად გადაწყვიტოს ის, თუ შიდა სამართალში რა წარმოადგენს იმ შედეგებს, რაც უკავშირებდა მოქალაქის მიერ სხვა ქვეყნის მოქალაქეობის მიღების ფაქტს. 536 საერთაშორისო სამართალში, ისევე როგორც სახელმწიფოების პრაქტიკაში არსებობს ორმაგი მოქალაქეობის თავიდან არიდების დიდი ხნის ტრადიცია. ამ ტრადიციით მრავალი სახელმწიფო ითვალისწინებს საკუთარ საშინაო კანონმდებლობაში რომ მოქალაქე, რომელიც განიცდის ნატურალიზაციას სხვა სახელმწიფოში, კარგავს მის მოქალაქეობას. მიუხედავად იმისა, რომ გლობალიზაციის, მოქალაქეთა მაღალი მობილურობის და შეზღუდული ნატურლიზაციის ეპოქაში ორმაგი მოქალაქეობის გამორიცხვა აღარ წარმოადგენს საერთაშორისო პოლიტიკის მნიშვნელოვან ამოცანას, საქართველოს რეგულაცია არ არის უჩვეულო და სრულიად შეესაბამება საერთაშორისო სამართალს.

ამიტომ არ შეიძლება საქართელოს იძულება, დაუშვას ორმაგი მოქალაქეობა და გადასინჯოს საკუთარი კანონმდებლობა, ვინაიდან სახელმწიფოებს აქვთ თავისუფლად მოქმედების საშუალება.

დასკვნა: რუსული „პასპორტიზაციის“ პოლიტიკა წარმოადგენს საქართველოს საშინაო საქმეებში ჩარევას.

5. კეთილმეზობლობის პრინციპის დარღვევა

 

 

 

535მოქალაქეობის შესახებ საქართველოს 1993 წლის კანონის მეხლი 1 (2) (ზემოთ, შენიშვნა 97).

536 იხ. 1997 წ. 6 ნოემბრის მოქალაქეობის შესახებ კონვენციის პრეამბულა, და აგრეთვე მიი მე-15 მუხლი: „ამ კონვენციის დებულებებმა არ უნდა შეზღუდოს მონაწილე სახელმწიფოს უფლება, რომ განსაზღვროს შიდა სამართალი შემდეგთან მიმართებაში: ა) უნდა შეინარჩუნოს თუ უნდა დაკარგოს მოქალაქეობა მისმა მოქალაქეებმა, რომლებიც მიიღებენ ან რომელთაც გააჩნიათ სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობა“.

რუსეთის მოქალაქეობის მასობრივი მინიჭება მეზობელ ქვეყნებში მაცხოვრებელი პირებისთვის რისკის ქვეშ აყენებს საერთაშორისო სამართლით განსაზღვრული კეთილმეზობლური ურთიერთობის პრინციპს. ეს პრინციპი ფორმულირებულია გაერო- ს ქარტიის პრეამბულაში („ტოლერანტობა და მშვიდობიანი სამეზობლო თანაცხოვრება“), და ასევე გარკვევითაა ასახული გაერო-ს ქარტიის 74-ე მუხლში. იგი განმარტებულია გაერო-ს გენერალური ასამბლეის 1970 წლის „მეგობრული ურთიერთობების დეკლარაციაში.“ 537 აგრეთვე, გენერალური ასამბლეის 1984 წ. დადგენილება „სახელმწიფოთა შორის კარგი მეზობლობის დამკვიდრებადა განმტკიცება“ მოუწოდებს „სახელმწიფოებს, საერთაშორისო მშვიდობისა და უსაფრთხოების შენარჩუნების ინტერესებიდან გამომდინარე, რომ განავითარონ კარგი სამეზობლო ურთიერთობები…“ 538 მიუხედავად იმისა, რომ კეთილმეზობლობის პრინციპიდან ვერ იქნება მიღებული რაიმე  კონკრეტულიპოზიტიური ვალდებულებები, იგი სავარაუდოდ მოითხოვს სახელმწიფოებისგანთავი შეიკავონ მეზობელი სახელმწიფოებისადმი შეურაცხმყოფელი მოქმედებებისგან.

იგივე მიდგომით, ვენეციის კომისიის ანგარიში უნგრეთის ექსტრატერიტორიულ მოქალაქეობასთან დაკავშირებით თვლის, რომ „პოლიტიკური კავშირის“ შექმნა პიროვნების საცხოვრებელი სახელმწიფოს თანხმობის გარეშე ეწინააღმდეგება

,,კეთილმეზობლობის პრინციპს.“539 ეს დასაბუთება მიესადაგებაa fortiori მოქალაქეობის ფართომასშტაბიან მინიჭებას.

დასკვნა: ‘“პასპორტიზაციის“ პოლიტიკა ეწინააღმდეგება კეთილმეზობლობის პრინციპს.

6. ინდივიდუალური უფლებების შესაძლო დარღვევა

 

რუსეთის მოქალაქეობა არ უნდა იყოს თავსმოხვეული. კანონის ძალით ან ადამიანებზე ზეწოლით ნებისმიერი სახის იძულება არის უკანონო.

IIFFMCG-ისთვის ხელმისაწვდომი ინფორმაციით, რუსული ,,პასპორტიზაციის“ პოლიტიკა, ზოგადად, არ იყო დაფუძნებული ძალის გამოყენებაზე, არამედ პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ სტიმულებზე. ეს სტიმულები არ არღვევს ადამიანთა ნების საწინააღმდეგოდ მოქალაქეობის მინიჭებაზე დაკისრებულ აკრძლავას.

იმ შემთხვევაში, თუ რუსეთი გასცემდა პასპორტებს სამხრეთ ოსეთის გარკვეული ეთნიკური წარმომავლობის მქონე მაცხოვრებლებისთვის და უარს ეტყვოდა ნატურალიზაციაზე ეთნიკურ ქართველებს (ფაქტიური შეკითხვა), ეს წარმოშობდა CERD-ის დარღვევას. საკითხი, თუ რამდენად იყო დაფუძნებული „პასპორტიზაცია“

537 GA 1970 წ. 24 ოქტომბრის დადგენილება 2625 (XXV)

538 GA დადგენილება 39/78, პ. 2 (1984 წ. 13 დეკემბრის)

539ვენეციის კომისია (ზემოთ, შენიშვნა 204), ყველგან, აგრეთვე „ე“ ნაწილში (დასკვნები).

რასობრივ დისკრიმინაციაზე, განხილულ უნდა იქნას მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს მიერ.540 მისია თავს იკავებს ამ საკითხის ანალიზისგან, რადგან სამართალწარმოება სასამართლოში არ დასრულებულა.

7. არავითარი გამართლება „ჰუმანიტარული“ თვალსაზრისით

 

აფხაზეთმა გაამართლა რუსეთის მიერ სამხრეთ ოსეთში და აფხაზეთში მაცხოვრებელი საქარველოს მოქალაქეებისen masse (მასობრივი) ნატურალიზაცია იმით, რომ აფხაზებს ჰქონდათ სირთულე საზღვარგარეთ მოგზაურობისას. 541 მართლაც, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მაცხოვრებლებს არ შეეძლოთ საზღვარგარეთ მოგზაურობადე–ფაქტო ხელისუფლების მიერ გაცემული „პასპორტებით,“ 542 რადგან ამ დოკუმენტებს არ აღიარებდნენ სხვა სახელმწიფოები. რამდენიმე ცდისა და კონკრეტული შეთავაზებების მიუხედავად, გაერო-მ ვერ მიიღო ისეთი გადაწყვეტილება, რომელიც მისაღები იქნებოდა ყველა მხარისთვის.

მიუხედავად ამისა, ეს გარემოებები არ ამართლებს საქართველოს მოქალაქეების ფართომასშტაბიან ნატურალიზაციას. რუსეთში გამგაზავრების სირთულეები წარმოქმნა რუსეთის მიერ სავიზო რეჟიმის ცალმხრივად შემოღებამ. ამიტომ რუსეთს უფლება არა აქვს „გამოასწოროს“ პრობლემა, რომლის შექმნაშიც წვლილი მიუძღვის.

IV.სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის მოქალაქეობის არმქონე მაცხოვრებლების ფართომასშტაბიანი ნატურალიზაცია როგორც უფლებების დარღვევა

1. დე–ფაქტო მოქალაქეობის არარსებობა

 

მოქალაქეობის არმქონე პირების ნატურალიზაცია, იმ შეთხვევაშიც კი, თუ ეს არ არის უკანონო საერთაშორისო სამართლით, შეიძლება წარმოადგენდეს უფლებების დარღვევას.

როგორც ზემოთ იქნა განმარტებული, სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის  მაცხოვრებლები, როგორც წესი, ფორმალურად არ იყვნენ მოქალაქეობის არმქონენი, არამედ იყვნენ საქართველოს მოქალაქეები (ნაწ. „ბ“). ერთი საწინააღმდეგო არგუმენტი შეიძლება იყოს ის, რომ სამხრეთ ოსები და აფხაზები, რომლებიც უარს ამბობენ

540 იხ. მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო,ყველა სახის რასობრივი დისკრიმინაციის აღმოფხვრის თაობაზე საერთაშორისო კონვენციის გამოყენებასთან დაკავშირებული საქმე (საქართველო რუსეთის ფედერაციის წინააღმდეგ)

541იხ. აფხაზეთის ოფიციალური პასუხი IIFFMCG-ის კითხვარზე სამართლებრივ საკითხებთან დაკავშირებით, მათ

შორის საერთაშორისო ჰუმანიტარული კანონის და ადამიანთა უფლებების კანონის საკითხებზე

542 საქართველოს მხარემ მიიღო სამხრეთ ოსეთის ხელისუფლების მიერ გაცემული სპეციალური ბარათი საქართველოს ფარგლებში სამოგზაუროდ. თუმცა საზღვარგარეთ სამოგზაუროდ საჭირო იყო საქართველოს

პასპორტის გამოყენება სპეციალური მითითებით, რომ პიროვნება სამხრეთ ოსეთიდანაა. აფხაზეთის შემთხვევაში რუსეთი დათანხმდა გაეცა აფხაზებისთვის საერთაშორისო ტიპის რუსული პასტორები, რომლებიც მისცემდა მათ საზღვარგარეთ მოგზაურობის საშუალებას.

საქართველოს მოქალაქეობაზე,დე–ფაქტოდ მოქალაქეობის არმქონენი არიან. დე-ფაქტო მოქალაქეობის არმქონენი არიან პირები, რომლებსაც გააჩნიათ სახელმწიფოს მოქალაქეობა, მაგრამ ვერ სარგებლობენ მისგან დაცვით „ან იმიტომ, რომ აცხადებენ უარს ასეთი დაცვის მოთხოვნაზე, ან იმიტომ რომ სახელმწიფო, უმეტესად პოლიტიკური მიზეზები გამო, უარს აცხადებს მათს დაცვაზე.“543 თუმცა, პიროვნების მიერ მოქალაქეობის დე-ფაქტო არქონის იდეა, როგორც ჩანს, ვერ ჰპოვებს ფართო მოწონებას სახელმწიფო პრაქტიკასა და მეცნიერებაში. მეტიც, საქართველოს არ განუცხადებია უარი სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის მაცხოვრებლების დაცვაზე.

აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მხოლოდ ის მაცხოვრებლები გახდნენ და დარჩნენ, იურიდიული აზრით, მოქალაქეობის არმქონენი, როლებმაც პირდაპირ უარყვეს საქართველოს მოქალაქეობა 1993 წ., რადგან სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის

„მოქალაქეობა“ არ შეიძლება დაუპირისპირო იმ სახელმწიფოებს, რომლებიც არ აღიარებენ ამ ორ ერთეულს.

მოქალაქეობის არმქონე პირების ნატურალიზაცია არ ეხება საქართველოს ინტერესებს, ან ეხება მხოლოდ მინიმალურად. საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით, მთავარი მოთხოვნაა შესაბამისი პიროვნების თანხმობა. ამიტომ, პრინციპში, სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში მაცხოვრებელი მოქალაქეობის არმქონე პირებისთვის მინიჭებული რუსეთის მოქალაქეობა უნდა აღიარონ მესამე სახელმწიფოებმა, საქართველოს ჩათვლით.

თუმცა, გარკვეულ გარემოებებში, ექსტრა-ტერიტორიული ნატურალიზაცია, თუმცა მოქალაქეობის არმქონე პირებისა, განსაკუთრებით, თუ იგი მასობრივი მასშტაბებით ხდება, შეიძლება [უფლების] ბოროტად გამოყენებას წარმოადგენდეს.

2. უფლებათა ბოროტად გამოყენების საერთაშორისო აკრძალვის შინაარსი

 

უფლებათა ბოროტად გამოყენების აკრძალვა 544 ცნობილია მრავალ სამართლებრივ სისტემაში და, ამიტომ, მიღებულია მეცნიერთა უმეტესობის და სახელმწიფო პრაქტიკის მესვეურთა მიერ, როგორც სამართლის ზოგადი პრინციპი“ რომელიც წარმოადგენს საერთაშორისო სამართლის საბაზისო ნაწილს, 545 ან როგორც საერთაშორისო

543რანდელზჰოფერი (ზემოთ შენიზვნა 118), გვ. 508: იხ. ასევე ვაისი (ზემოთ შენიშვნა 103), გვ. 164.

544 იხ. ალექსანდრე კისი, „უფლებათა ბოროტად გამოყენება“,მაქს პლანკის საერთაშორისო სამართლის ონლაინ ენციკლოპედია 2009 წ.; მაიკლ ბაიერსი, „უფლებათა ბოროტად გამოყენება: ძველი პრინციპი, ახალი ეპოქა“, მაკჯილი ლ.ჯ. 47 (2002 წ.), გვ. 389-431.

545 „ცილივიზებული სახელმწიფოების მიერ აღიარებული სამართლის ზოგადი პრინციპები“ წარმოადგენს,

საერთაშორისო სასამართლოს (ICJ) წესდების 38 (1) პ. „გ“-ს თანახმად, საერთაშორისო სამართლის წყარო. „უფლებების ბოროტად გამოყენება“ კონკრეტულად აღინიშნა, როგორც ზოგადი პრინციპის მაგალითი წესდების თვალსაზრისით, იურისტთა კომიტეტის წევრის მიერ, რომელიც მუშაობდა საერთაშორისო მ ართლმსაჯულების მუდმივი პალატის (PCIJ) წესდების პროექტის მომზადებაზე. (PCIJ-ის წესდება შეიცავდა იგივე დებულებას, რასაც ახლა შეიცავს ICJ წესდების 38-ე მუხლი). იხ. რიკი-ბუსატი, ერთა ლიგაში, საერთაშორისო სამართლის მუდმივი პალატა, იურისტთა საკონსულტაციო კომიტეტი, კომიტეტის ოქმები Proces Verbaux 1920 წ. 16ივლისი 24 ივლისი (ძმები ვან ლანგენჰუისენები: ჰააგა 1920 წ.), გვ. 314-315 (ციტირებულია კისში, პ. 8).

ჩვეულებითი სამართლის პრინციპი. სხვადასხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებები (მაგ. საზღვაო სამართლის შესახებ კონვენციის მე-300-ე მუხლი, 546 ევროკავშირის ფუნქციონირების შესახებ ლისაბონის ხელშეკრულების 263-ე მუხლი (ევროკავშირის ხელშეკრულების 230-ე მუხლი),547 ადამიანთა უფლებების ევროპული კონვენციის მე-17 მუხლი, 548 ან IICPR-ის არასავალდებულო პროტოკოლი 549 ) კრძალავს უფლებათა ბოროტად გამოყენებას. საერთაშორისო სასამართლოებისა და ტრიბუნალების პრეცედენტულ სამართალში უფლებების ბოროტად გამოყენება ხშირად ყოფილა პრობლემა.550

უფლებების ბოროტად გამოყენება მჭიდრო კავშირშია კეთილსინდისიერების პრინციპთან. კონცეფცია გულისხმობს განსხვავებას უფლების არსებობასა და გამოყენებას შორის. პრინციპის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ მიუხედავად სახელმწიფოს უფლების არსებობისა, მისი გამოყენების მეთოდი შეიძლება გაუტოლდეს მის ბოროტად სარგებლობას. „სახელმწიფო, რომელიც – მიუხედავად იმისა, რომ ფაქტიურ მიზნად არ ისახავს საერთაშორისო ვალდებულების, როგორც ასეთის, დარღვევას – სარგებლობს უფლებით, რომ გამოიყენოს გარკვეული კანონები, ან გამოიყენოს ისინი გარკვეული გზით, ისე რომ ვალდებულება ფაქტიურად სრულდება, თუმცა, შეიძლება ითქვას, რომ იგი ბოროტად იყენებს უფლებებს.“551

უფლებების ბოროტად გამოყენებასთან გვაქვს საქმე, როდესაც სახელმწიფო, როგორც ასეთი, არ იქცევა უკანონოდ, მაგრამ იყენებს საერთაშორისო სამართლით მინიჭებულ უფლებებს თვითნებურად, ან ისე, რომ აფერხებს საკუთარი უფლებებით სარგებლობას სხვა სახელმწიფოების მიერ, რომლებსაც ამის შედეგად ზიანი ადგებათ.552 იმისათვის, რომ დადგინდეს უფლებებით ბოროტად სარგებლობა, საჭიროა დადგინდეს, რომ ადგილი ჰქონდა ზიანის მიყენებას. 553 არ არის აუცილებელი რომ

546გაეროს 1982 წლის 10 დეკემბრის კონვენცია საზღვაო სამართლის თაობაზე, ძალაში შევიდა 1994 წლის 16 ნოემბერს, UNTS ტ. 1833 № 397

5472008 წლის 9 მაისის ხელშეკრულება ევროკავშირის ფუნქციონირების შესახებ, OJ 2008, C 115/1

5481959 წ. 4 ნოემბრის ადამიანთა უფლებებისა და ფუნდამენტური თავისუფლებების დაცვის ევროპული კონვენცია, ძალაში შევიდა 1963 წლის 3 სექტემბერს. 1963 წ. UNTS ტ. 213, გვ. 221.

549 1966 წლის 15 დეკემბრის სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების თაობაზე შეთანხმების არჩევითი პროტოკოლის მუხლი3, ძალაში შევიდა 1976 წლის 23 მარტს, UNTS ტ. 999, № 14668, გვ. 302.

550იხ. განსაკუთრებით მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია,ამერიკის შეერთებული შტატები – ზოგიერთი სახეობის კრევეტებიას და კრევეტებისპროდუქტების იმპორტის აკრძალვა (ამერიკის შეერთებული შტატების საჩივარი) (1998

წ.), მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია დოკ. WT/DS58/AB/R სააპელაციო ორგანოს ანგარიში), პ. 158.

551ჯერალდ ფიცმაურისი, „საერთაშორისო სასამართლოს სამართალი და პროცედურა, 1954-9: სამართლის ზოგადი პრინციპები და წყაროები“,საერთაშორისო სამართლის ბრიტანეთის ყოველწლიური გამოცემა 35 (1959 წ.) 183-231, გვ. 209. ამ თვალსაზრისით იხ. აგრეთვე კისი (ზემოთ შენიშვნა 174) პ. 3 და 32.

552 კისი (ზემოთ შენიძვნა 174) პ. 1 და 4. უფლებების ბოროტად გამოყენების სხვა ტიპია სიტუაცია, როდესაც სახელმწიფო იყენებს უფლებას ისეთი მიზნისთვის, რომელიც განსხვავდება იმ მიზნისგან, რომლისთვისაც ეს

უფლება შეიქმნა, სხვა სახელმწიფოს საზიანოდ (კისი, იქვე, პ. 1 და 5). უფლებების ბოროტად გამოყენების ეს მეორე ტიპი, რომელიც მიაგავს ფრანგულ კონცეფციას „detournement de pouvoir” არ არის რელევანტური ჩვენს შემთხვევაში. 553კისი (ზემოთ შენიშვნა 174), პ.31

არაკეთილსინდისიერება ან ზიანის მიყენების განზრახვა წარმოადგენდეს უფლებების ბოროტად გამოყენების ამ ფორმას.554

3. პრინციპის გამოყენება მოცემული შემთხვევისთვის

 

რუსეთს, თეორიულად უფლება აქვს, მისცეს მოქალაქეობა, ინდივიდუალური პროცედურებით და ინდივიდუალური განაცხადების საფუძველზე, საზღვარგარეთ მაცხოვრებელ მოქალაქეობის არმქონე პირებს. თუმცა, თუ ეს ფართო და ლიბერალური მასშტაბებით ხორციელდება, ამან შეიძლება ზიანი მიაყენოს სხვა სახელმწიფოებს.555

საქართველოსთვის ზიანი მდგომარეობს სახელმწიფოებრიობის ერთი ელემენტის, მოსახლეობის შემცირებაში (ფართომასშტაბიანი გაგებით, მოქალაქეობის მიუხედავად556

), და საზიანო ზემოქმედებაში საქართველოს სუვერენიტეტზე მის ტერიტორიაზე.

მოქალაქეობის მინიჭება ხშირად გამოიყენება როგორც საგარეო პოლიტიკის ინსტრუმენტი. იგი ქმნის დაძაბულობას და პრობლემებს ისე, რომ არ არის აუცილებელი რომ უფლებების ბოროტად გამოყენებას წარმოადგენდეს. თუმცა ეუთო-ს ეროვნული უმცირესობების უმაღლესმა კომისარმა გასცა გაფრთხილება საზღვარგარეთ ინდივიდებისთვისმასობრივად მოქალაქეობის მიღების გზით უფლებების ბოროტად გამოყენებასთან დაკავშირებით.557

მეტიც, რუსული „პასპორტიზაციის“ პოლიტიკა ავლენს ზოგიერთ კონკრეტულ გარემოებებს, რომლებიც მიღებულ უნდა იქნას მხედველობაში. პირველი – იგი განხორციელდა მასობრივი მასშტაბით და შეეხო ადამიანებს, რომლებიც ცხოვრობენ სეპარატისტულ ტერიტორიებზე სხვა ქვეყანაში. რაც უფრო მეტია დაზარალებული პირების რაოდენობა, მით უფრო აშკარაა რუსეთის მიერ პირების ნატურალიზაციის უფლების ბოროტად გამოყენება. მეორე, პოლიტიკა ტარდებოდა არა მხოლოდ მიმდინარე კონფლიქტის დროს, არამედ უფრო ინტენსიურიც კი გახდა დაძაბულობის ზრდის პერიოდებში. მესამე – იგი კარგად იყო დაგეგმილი, ორგანიზებული და განხორციელებული. მეოთხე, პოლიტიკა გამოყენებულ იქნა უკვე დასუსტებული ქვეყნის დესტაბილიზაციის ბერკეტად. და ბოლოს, იგი გამოყენებულ იქნა როგორც ძალის გამოყენების რიტორიკული გამართლება.

554კისი, პ. 6 და 32; გეორგ დამი/ ჯოსტ დელბრუკი/ რუდიგერ ვოლფრუმი,Volkerrecht, ტ. I/3 (მე-2 გამოცემა, ბერლინი: de Gruyter 2002), გვ. 850.

555 1930 წ. ჰააგის კონფერენციაზე ურუგვაის დელეგატმა მიუთითა ბოროტად სარგებლობის შეზღუდვებზე

გარკვეული კანონების ფარგლებში, რომლებითაც შეიძლებოდა ნატურალიზაციის მინიჭება ისეთო ფართო და ლიბერალური მასშტაბებით, რომ ეს იქნებოდა აღიარებული უფლებების ბოროტად გამოყენება. პირველი კომიტეტის ოქმები, გვ. 209, ციტირებულია ვაისში (ზემოთ შენიძვნა 103), გვ. 113.

556იხ. ტექსტი ზემოთ, შენიშვნებით 17 და 18.

557 ეუთო-ს ეროვნული უმცირესობების უმაღლესი კომისარი,ბოლზანო/ბოზენის რეკომენდაციები ეროვნულ უმცირესობებთან დაკავშირებით სახელმწიფოთაშორის ურთიერთობებში და განმარტებითი ბარათი (2008 წ. ივნისი), პ. 11.

ასეთ ძალიან სპეციფიურ გარემოებებში შეიძლება ითქვას, რომ რუსეთმა ბოროტად გამოიყენა ამ ტერიტორიებზე მოქალაქეობის არმქონე მაცხოვრებლებისთვის რუსეთის მოქალაქეობის მინიჭების უფლება. ეს მითუფრო ცხადია, იმის გათვალისწინებით, რომ როგორც ითვლებოდა, რუსეთს ამ კონფლიქტში უნდა შეესრულებინა მიუკერძოებელი შუამავლის როლი.

D. შედეგები სართაშორისო სამართლის მიხედვით

 

1. I. ნატურალიზაციის საერთაშორისო კონონიერების დამოუკიდებელი განხილვა სხვა სახელმწიფოებისა და საერთაშორისო ორგანოების მიერ

 

მოქალაქეობის გადამეტებულ მინიჭებას (რაც აჭარბებს საერთაშორისო სამართლის ლიმიტებს) შეიძლება არ ჰქონდეს საერთაშორისო ეფექტი, კერძოდ, სახელმწიფოს ტერიტორიის გარეთ 558 სხვა სახელმწიფოები ვალდებული არ არიან, აღიარონ მოქალაქეობის გადამეტებული მინიჭება. 559 ეს პრინციპი დადასტურებულია მოქალაქეობის შესახებ 1930 წლის ჰააგის კონვენციის I მუხლით 560 და თითქმის იგივე სიტყვებით მოქალაქეობის შესახებ 1997 ევროპული კონვენციის 3 მუხლით: „(1) თითოეული სახელმწიფო განსაზღვრავს მისი კანონმდებლობის შესაბამისად, თუ ვინაა მისი მოქალაქე. (2) ამ კანონებს მიიღებენ სხვა სახელმწიფოებიც იმდენად, რამდენადაც ის შეესაბამება მოქმედ საერთაშორისო კონვენციებს, საერთაშორისო ჩვეულებით სამართალს და სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებს მოქალაქეობასთან დაკავშირებით.“561 აქ დადგენილი წესი არის საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის ნაწილი. რუსეთმა და საქართველომ უნდა დიცვან ეს წესი, მიუხედავად იმისა, მოახდინეს თუ არა მათ აღნიშნული კონვენციების რატიფიცირება.

სახელმწიფოს მტკიცება, რომ მისი კანონმდებლობის შესაბამისად, პირი ფლობს მოქალაქეობას „ქმნის ძალიან ძლიერ პრეზუმფციას იმ მხრივ, რომ პიროვნებას აქვს

558 იქვე, 853.

559 Cf. ასევე, იხ.: ICJ, Nottebohm საქმე (ზემოთ მოტანილი შენიშვნა 93), 20 და 43; cf. ასევე ECJ, საქმე C- 369/90, Micheletti v. Delegacidn des Gobierno en Cantabria, ECR 1992, I-4239, პუნქტი 10.

560 „თითოეულმა სახელმწიფომ უნდა დაადგინოს მისი კანონმდებლობის ფარგლებში, თუ ვინაა მისი მოქალაქე. ეს კანონი აღიარებული უნდა იყოს სხვა სახელმწიფოების მიერ იმდენად, რამდენადაც ეს შეესაბამება საერთაშორისო კონვენციებს, საერთაშორისო ჩვეულებებს და სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებს მოქალაქეობასთან დაკავშირებით.“ ჰააგის კონვენციის 1 მუხლი ზოგიერთი საკითხების შესახებ, რომლებიც ეხება მოქალაქეობის კანონების კონფლიქტს. 12 აპრილი 1930 (ერთა ლიგის ხელშეკრულების სერია, ტ. 179, გვ. 89, № 4137). კონვენცია ძალაში შევიდა 1937 წლის 1 ივლისს; რუსეთი არ არის მხარე.

561 ევროპული კონვენცია მოქალაქეობის შესახებ 6 ნოემბერი 1997, ETS N166. კონვენცია ძალაში შევიდა

2000 წლის 1 მარტს. არც რუსეთი და არც საქართველო არ არიან მისი მხარეები.

მოქალაქეობა, ასევე იმ მხრივაც, რომ ეს უნდა იყოს აღიარებული ან ცნობილი საერთაშორისო მიზნებისათვის.” 562 თუმცა, ამ პრეზუმფციის შეცვლა შეიძლება ამ ფაქტის განმარტების საფუძველზე. 563 გარდა ამისა, სხვა სახელმწიფოებთან მიმართებაში, პასპორტის გაცემა საბოლოოდ არ ადგენს რომ პირს, ვისზეც ის გაცემულია, აქვს გამცემი მოქალაეობის მიმნიჭებელი ქვეყნის მოქალაქეობა. ეს შეადგენს უბრალოდ, მოქალაქეობის prima facie მტკიცებულებას.564

ასე რომ, საერთაშორისო სასამართლოებს და შიდა აქტორებს უფლება აქვთ თავად გამოიძიონ სახელმწიფოს განაცხადი, რომ პირი მისი მოქალაქეა, თუ არსებობს სერიოზული ეჭვები ამ მოქალაქეობის ჭეშმარიტებასთან დაკავშირებით. 565 ეს ის კონკრეტული შემთხვევაა, როდესაც მოქალაქეობის მინიჭება არის კითხვის ნიშნის ქვეშ, რადგან შესაძლებელია, რომ ის არ შეესაბამდებოდეს საერთაშორისო სამართალს. 566 მაგრამ ადგილობრივი სასამართლოები, როგორც წესი, ეჭვქვეშ აყენებენ საერთაშორისო კანონიერებას სახელმწიფოს მიერ პირისთვის მოქალაქეობის მინიჭებისას. 567 თუმცა, როგორც ჩანს, ზოგადი წესია, რომ სხვა სახელმწიფოებს (და ეროვნულ სასამართლოებს) უფლება აქვთ უარი თქვან უცხო ქვეყნის მოქალაქეობის აღიარებაზე მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში. (საერთაშორისო) კანონიერების პრეზუმფცია ასევე, ეხება

562 Jennings/Watts (ზემოთ მოტანილი შენიშვნა 95), 856. ამასთან დაკავშირებით, ასევე, იხ.: Brownlie (ზემოთ მოტანილი შენიშვნა 2), 384.

563 იხ.: ფრანგულ-მექსიკური სასარჩელე კომისია, Pinson საქმე, (საფრანგეთი მექსიკის წინააღმდეგ), გადაწყვეტილება 13 აპრილი, 1928, 24 ივნისი, 1929, საერთაშორისო საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებების

მოხსენებები (RIAA) ტომი 5 (1928), 307-560, 381. ასევე, იხ.: გერმანულ-მექსიკური საპრეტენზიო კომისია, Rau სარჩელი, გადაწყვეტილება 14 იანვარი, 1930, საერთაშორისო საჯარო საქმეების წლიური დაიჯესტი, by Hersch Lauterpacht 6 (1931-32), No. 124 (გვ. 251).

564 Jennings/Watts (ზემოთ მოტანილი შენიშვნა 95), 854-5 with fn. 16. იტალია-შეერთებული შტატების მომრიგებელი კომისია, Flegenheimer სარჩელი, გადაწყვეტილება 20 სექტ. 1958, ინგლისური თარგმანი ILR 25 (1958-I), 91-167 , 112.

565 იტალია-შეერთებული შტატების მომრიგებელი კომისია, Flegenheimer სარჩელი, გადაწყვეტილება 20 სექტ. 1958, ინგლისური თარგმანი ILR 25 (1958-I), 91-167 , 110.

566 Jennings/Watts (ზემოთ მოტანილი შენიშვნა 95), 856. მოქალაქეობის ასეთი მინიჭების საერთაშორისო მოქმედების შემოწმება განხორციელდა, მაგალითად, რამდენიმე სასამართლოს მიერ გერმანიის მოქალაქეობის მინიჭებასთან დაკავშირებით სუდეტების რამდენიმე მაცხოვრებლის მიერ მიუნხენის 1938 წლის შეთანხმების დარღვევით (ნიდერლანდის იურიდიული უფლებების აღდგენის საბჭოს  იურიდიული პალატა,Weber and Weber v. Nederlands Beheers Instituut, 27 მაისი, 1953 და 4 ივლისი 1955 გადაწყვეტილებები, ინგლისური თარგმანი ILR 24 (1957), 431; ნიდერლანდის იურიდიული უფლებების აღდგენის საბჭოს იურიდიული განყოფილება, Ratz- Lienert and Klein v. Nederlands Beheers Instituut, 29 ივნისი, 1956 გადაწყვეტილება, ინგლისური თარგმანი ILR 24 (1957), 536).

567 მაგალითად, Joppi საქმეში, მოსარჩელე პრეტენზიას აცხადებდა შვეიცარიის მოქალაქეობაზე და ამტკიცებდა, რომ მათთვის გერმანიის მოქალაქეობის მინიჭება გერმანიაში რეზიდენტობის გარეშე ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართალს (და შვეიცარიის საზოგადოებრივ წესრიგს). მაგრამ შვეიცარიის ფედერალურმა ტრიბუნალმა, განაცხადა, რომ შვეიცარიის ხელისუფლების გადასაწყვეტი არ იყო „განსაზღვრა იმისა, შეესაბამება თუ არა უცხოური კანონების დებულებები საერთაშორისო სამართალს.“ შვეიცარიის ფედერალური ტრიბუნალის (Bundesgericht), BGE 86 I 165, Joppi Canton of Lucerne წინააღმდეგ, გადაწყვეტილება 15 ივლისი, 1960, ინგლისური თარგმანი, ILR 27 (1960), 236, 237.

ნატურალიზაციის შედეგად მოქალაქეობის მიღებას.

II. რუსეთის მოქალაქეობის გადამეტებული მინიჭების არაღიარება

 

იმ შემთხვევებში, როდესაც ყოფილი საბჭოთა მოქალაქეობა და რუსეთის ფედერაციაში დროებითი რეზიდენტობის ნებართვა ერთადერთი ფაქტობრივი კავშირია საქართველოს მოქლაქეებსა და რუსეთის ფედერაციას შორის, მათი ნატურალიზაცია, როგორც უკვე განმარტებული იქნა, არ არის შესაბამისობაში საერთაშორისო სამართალთან (იხ. ნაწილი B).

საერთაშორისო თვალსაზრისით, ამ ნატურალიზაციის შეუსაბამობის შედეგია ის, რომ სხვა სახელმწიფოები არ არიან ვალდებული აღიარონ ამგვარად „ნატურალიზებული“ პირების რუსეთის მოქალაქეობა. ჩამოთვლილ შემთხვევებში, არც ქართული უწყებები, არც მესამე სახელმწიფოები და არც საერთაშორისო სასამართლოები არ არიან ვალდებული, აღიარონ რუსეთის მოქალაქეობა.

ეს ასევე ნიშნავს, რომ რუსეთს არ შეუძლია განახორციელოს ამ პირების დიპლომატიური დაცვა. მოქალაქეების დიპლომატიური დაცვა არ წარმოადგენს არავითარ გამართლებას ძალის გამოყენებისათვის (იხ. თავი 6 „ძალის გამოყენება“). ეს მიესადაგებაa fortiori-ს, თუ მოქალაქეობის ვალდებულება არაა აღიარებული საერთაშორისო სამართლით.

იმ შემთხვევებში, როდესაც ნატურალიზაციის შემთხვევები ხორციელდებოდა და კვლავაც ხორციელდება ჩართული პირების თავისუფალი თანხმობით, საქართველოს შეეძლოex ante დათანხმებოდა ნატურალიზაციას და ამით თავიდან აეცილებინა მათი არამართლზომიერება. 568 საქართველოს ასევე, შეეძლოex post უარი ეთქვა მის უფლებაზე აღეძრა საქმე ნატურალიზაციის შემთხვევების უკანონობასთან დაკავშირებით.569

თუმცა, თუ ნატურალიზაცია დაფუძნებული იყო ზეწოლაზე, მუქარაზე ან ძალდატანებაზე, ირღვევა ჩართული პირების უფლებები. ამ სიტუაციაში საქართველოს ნებართვას არ შეეძლო უკანონობის გამოსწორება, ვინაიდან ამ შემთხვევაში რისკის ქვეშ

568 იხ.: თანხმობის, როგორც არამართლზომიერების თავიდან აცილების პირობის შესახებ. მუხლი 20 ILC სტატიები სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შესახებ (ზემოთ მოტანილი შენიშვნა 162).

569 „მუხლი 45 პასუხიმგებლობის დაყენების დაკარგვის უფლება: სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა არ შეიძლება დაყენეულ იქნას თუ: (ა) თუ დაზარალებულმა სახელმწიფომ დასაბუთებულად მოხსნა პრეტენზია, (ბ) დაზარალებული სახელმწიფო დადასტურებულად დაეთანხმა პრეტენზიის ვადის ამოწურვას.“

არა მხოლოდ ამ სახელმწიფოს უფლებებია. აქ არამართლზომიერების მოხსნა შესაძლებელია მხოლოდ ჩართული პირის შემდგომი თავისუფალი თანხმობით.

თუ სახელმწიფომ უკვე გასცა ვიზები აფხაზეთში ან სამხრეთ ოსეთში მცხოვრებ პირებზე, მაგრამ მათი ნატურალიზაცია უკანონო იყო, ვიზების გაცემა გავლენას არ იქონიებდა იმაზე, რომ ისინი იყო უკანონო საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, რადგან ეს არ არის მესამე ქვეყნის კომპეტენცია განკარგოს უფლება, რომელზეც აქ არის საუბარი.

ეს დასკვნა არ გამორიცხავს იმას, რომ რუსეთის მოქალაქეობის მინიჭება აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ამ რეზიდენტებისთვის, რომლებსაც უფრო მჭიდრო კავშირები აქვთ რუსეთის ფედერაციასთან (მაგ., ქორწინების ან ახლო ნათესაური კავშირის გამო) ქმედითია საერთაშორისო სამართლის მიხედვით და ეწინააღმდეგება საქართველოს. ეს უნდა იყოს ნაჩვენები თითოეულ კერძო შემთხვევაში.

III. საქართველოს მოქალაქეობის შენარჩუნება საქართველოს შიდა კანონმდებლობის მიზნებისათვის

 

საქართველოს კანონის მიხედვით, არა არის დაშვებული ორმაგი მოქალაქეობა (მოქალაქეობის შესახებ კანონის 32-ე მუხლი 570 ). თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ საქართველოს ყოფილმა მოქალაქეებმა, რომლებმაც მიიღეს რუსეთის მოქალაქეობა, ავტომატურად დაკარგეს საქართველოს მოქალაქეობა. როგორც ზემოთაა განმარტებული, რუსეთის მოქლაქეობის მიღება არ იყო სხვა სახელმწიფოების საწინააღმდეგო საერთაშორისო თვალსაზრისით. აქედან გამომდინარე, მესამე სახელმწიფოებს, მათ შორის საქართველოს, ჰქონდათ უფლება ეღიარებინათ ან არ ეღიარებინათ ისინი.

მოქალაქეობის შესახებ კანონის 33-ე მუხლის შესაბამისად, მოქალაქეობის დაკარგვისათვის, საჭიროა პრეზიდენტის გადაწყვეტილება.571 2009 წლის თებერვლის შემდეგ კი, საჭიროა განსაკუთრებული პროცედურის გავლა.572

570 საქართველოს ორგანული კანონი „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ (ბოლო შესწორება 2009წ, ზემოთ მოტანილი შენიშვნა 97): „პირი კარგავს საქართველოს მოქალაქეობას იმ შემთხვევაში, თუ (…) d) ის მიიღებს სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობას“.

571 „საქართველოს პრეზიდენტი უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება (…) d) საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის თაობაზე.“

572 მუხლი 35 – შუამდგომლობა საქართველოს მოქალაქეობის ჩამორთმევასთან დაკავშირებით (19.12.2008 n. 802, ძალაშია 2009 წლის 1 თებერვლიდან): შუამდგომლობა საქართველოს მოქალაქეობის ჩამორთმევასთან დაკავშირებით შემოტანილია სასამართლოს, პროკურატურის, შინაგან საქმეთა და საგარეო საქმეთა სამინისტროების მიერ. შუამდგომლობა საქართველოს მოქალაქეობის ჩამორთმევასთან

საქართველოს ხელისუფლების მიერ 2009 წლის გაზაფხულზე, ვენეციის კომისიისთვის წარდგენილი ინფორმაციის მიხედვით, ეს პროცედურული მოთხოვნები არ განხორციელებულა აფხაზეთში და სამხრეთ ოსეთში მცხოვრები ადამიანების მიმართ.573

დასკვნა: სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის მაცხოვრებლებმა, როგორც ზემოთ არის აღნიშნული, მიიღეს საქართველოს მოქალაქეობა მოქალაქეობის შესახებ საქართველოს 1993 წლის კანონის მიხედვით და ჯერ კიდევ, საქართველოს მოქალაქეები იყვნენ საქართველოს კანონის (ასევე საერთაშორისო სამართლის) მიხედვით, რუსეთსა და სამხრეთ ოსეთს შორის 2008 წლის შეიარაღებული კონფლიქტის დასაწყისისთვის.

IV. ნატურალიზაციასთან დაკავშირებით  რუსეთის  ექსტრა-ტერიტორიული  სამთავრობო აქტების უკანონობა

 

სხვა საკითხია, შესაძლებელია თუ არა, ნატურალიზაცია (კანონიერი თუ უკანონო) ეფექტიანი იყოს ამ სხვა სახელმწიფოს (ამ შემთხვევაში, საქართველოს) ტერიტორიაზე, სადაც ჯერ კიდევ, ცხოვრობენ ნატურალიზებული პირები. რუსეთის მოქალაქეობის მიღების შემდგომი სარგებელი მაგ., პენსიის მიღების უფლება რეალიზებული უნდა იყოს სახელმწიფო უწყებების მიერ. თუმცა, საერთაშორისო სამართალი უკრძალავს რუსეთის უწყებებს განახორციელონ სახელმწიფო ფუნქციები საქართველოს ტერიტორიაზე. მაგალითად, მათ ეკრძალებათ ადმინისტრაციული აქტების განხორციელება, გარდა საკონსულო უწყების საერთო ხასიათის აქტებისა, რომლებიც დაშვებულია ჩვეულებითი სამართლით, როგორც ექსტრა-ტერიტორიული იურისდიქციის გავრცელების აკრძალვის გამონაკლისი. 574

დაკავშირებით უცხო ქვეყნების მაცხოვრებლების მიმართ შემოტანილია შესაბამის დიპლომატიურ წარმომადგენლობებსა და საკონსულო განყოფილებების მიერ.“ მუხლი 36 – საქართველოს მოქალაქეობის საკითხების მიმოხილვა (19.12.2008 n. 802, ძალაშია 2009 წლის 1 თებერვლიდან): სააგენტო განიხილავს და ამზადებს გადაწყვეტილებას საქართველოს მოქალაქეობასთან დაკავშირებით განცხადებებისა და შუამდგომლობის თაობაზე. იმ შემთხვევაში თუ სააგენტო აღმოაჩენს საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის ფაქტს პირის მიერ, 35-ე მუხლით გათვალისწინებული ორგანოების შუამდგომლობის გარეშე, სააგენტო განიხილავს საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის საკითხს წინამდებარე მუხლის პირველი პუნქტის წესების შესაბამისად. დაბოლოს, სააგენტო წარუდგენს ყველა დოკუმენტს საქართველოს პრეზიდენტს.

573 მოსაზრება ოკუპირებული ტერიტორიების შესახებ კანონზე, რომელიც მიიღო ვენეციის კომისიამ 78-ე პლენარულ სხდომაზე (ვენეცია, 13-14 მარტი, 2009) ბოგდან აურესკუს, ჯეიმს ჰამილტონის და ანგელიკა ნუფიბერგერის კომენტარის საფუძველზე, CDL-AD (2009) 015.

574 უნგრეთის საქმეზე ვენეციის კომისიის მოხსენების „ოფიციალური აქტები უნდა იყოს ჩვეულებრივი ბუნების და საკონსულოებს არ უნდა ჰქონდეს მინიჭებული ამოცანები, რომლებიც სცდება იმას, რაც საერთოდ გამოიყენება და აღიარებულია.“ ევროპული კომისია დემოკრატიისათვის სამართლის მეშვეობით (ვენეციის კომისია), ანგარიში შეღავათიან რეჟიმზე ეროვნული უმცირესობებისთვის თავისი წარმოშობის სახელმწიფოს მხრიდან მიღებული ვენეციის კომისიის მიერ მის მე -4 პლენარულ სხდომაზე

რუსეთის სახელმწიფო ფუნქციების შესრულება სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში, რომელიც სცილდება ამ ტრადიციულ საკონსულო ფუნქციებს, არღვევს საქართველოს ტერიტორიულ სუვერენიტეტს. პასპორტების გაცემა არის ქმედება, რომელსაც ასრულებს ქვეყნის მთავრობა. რამდენადაც მისიისთვის ცნობილია, პასპორტები, ხშირ შემთხვევაში, გაცემული იყო სეპარატისტულ ტერიტორიებზე იმ ფორმით, რომ ეს ქმედება განხორციელებული იყო საქართველოში, საქართველოს მიერ გამოხატული თანხმობის გარეშე; ამგვარად, რუსეთმა დაარღვია ტერიტორიული სუვერენიტეტის პრინციპი.

ვიმეორებთ, ტერიტორიული სუვერენიტეტის დარღვევის თავიდან აცილება ან გამოსწორება შესაძლებელია მხოლოდ საქართველოს თანხმობით ამ ქმედებაზე.575

არსებითი არ არის ის, რომ საქართველოს ტერიტორიული სუვერენიტეტი არ მოქმედებს რეგიონებში, რომლებიც იმყოფება სამხრეთ ოსეთის და აფხაზეთის დე- ფაქტო უწყებების კონტროლქვეშ. სამხრეთ ოსეთის და აფხაზეთის დე-ფაქტო უწყებებს არა აქვთ უფლებამოსილება და კომპეტენცია, უარყონ საქართველოს ტერიტორიული სუვერენიტეტი. აქედან გამომდინარე, არ შეუძლიათ მართლზომიერად დაეთანხმონ რუსეთის ექსტრა-ტერიტორიულ ქმედებებს სეპარატისტულ რეგიონებში.

დასკვნა: რუსეთს, საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, არ აქვს უფლება გასცეს პასპორტები უშუალოდ, სამრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში და გადაიხადოს იქ პენსიები, გარდა საკონსულო დაწესებულებებისა, რომლებიც ნებადართულია საქართველოს მიერ.

(ვენეცია, 19-20 ოქტომბერი 2001), Doc. CDL-INF (2001), 19 ნაწილი D) II.

575 Weis (ზემოთ მოტანილი შენიშვნა 103), 101: „რაიმე ასეთი ნატურალიზაცია… მოითხოვს, რათა ეფექტიანი იყოს სახელმწიფოს თანხმობას, რომლის ტერიტორიაზეც უნდა მოქმედებდეს, ვინაიდან ეს ნიშნავს ექსტრატერიტორიული ეფექტის მინიჭებას მუნიციპალური კანონმდებლობის შესაბამისად.“ იხ.: თანხმობის როგორც არამართლზომიერების თავიდან აცილების პირობის შესახებ. მუხლი 20 ILC სტატიები სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შესახებ (ზემოთ მოტანილი შენიშვნა 162).

თავი 4. კონფლიქტი. მხარეების ხედვა 1. ქართული ხედვა                                         186

2. რუსული ხედვა           188

3. სამხრეთ ოსური ხედვა       191

4. აფხაზური ხედვა         195

 

წინამდებარე მოხსენების მიზნებისთვის და უშუალოდ დაინტერესებული მხარეების პოზიციების დასაფიქსირებლად, თბილისში, მოსკოვში, ცხინვალსა და სოხუმში გაიგზავნა კითხვარები, რომლებიც ეხებოდა სამხედრო, სამართლებრივ და ჰუმანიტარულ საკითხებს. გარდა ამისა, მხარეებს უნდა დაეფიქსირებინათ თავისი ყოვლისმომცველი ხედვა და შეეფასებინათ მოვლენები. ამ თავში უცვლელადაა წარმოდგენილი მხარეების ამომწურავი მოსაზრებები ზუსტად ისე, როგორც წარდგენილ იქნა ფაქტების მომკვლევი კომისიის მიმართ საქართველოს, რუსეთის ფედერაციის, სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის ხელისუფლების მიერ. ფაქტების მომკვლევმა კომისიამ უზრუნველყო ორიგინალი ტექსტებისა ინგლისური (არაოფიციალური) თარგმანი გარდა, ქართული ტექსტისა, რომელიც ინგლისურად გადაეცათ. ყველა ტექსტის ორიგინალის ნახვა შეგიძლიათ მე-3 ტომში.

1. ქართული ხედვა576

 

2008 წლის 7 აგვისტოს, რუსეთის ფედერაციამ დაიწყო ფართომასშტაბიანი შემოჭრა საქართველოს სუვერენულ ტერიტორიაზე. მსგავსი ძალადობა იყო უკანონო და გაუმართლებელი საერთაშორისო სამართლის თანახმად. ეს ქმედება წარმოადგენდა საქართველოს პოლიტიკური სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიაონობის უხეშ ხელყოფად გაერო-ს წესდების 2(4) მუხლისა და საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის მიხედვით. იგი ასევე, არღვევდა საერთაშორისო სამართალში და ურთიერთობებში ჩაურევლობის მთავარ პრინციპს, მისმა მოცულობამ და მასშტაბებმა კი, ის აგრესიის აქტად აქციეს.

არც ერთი არსებული (კოლექტიური ნებართვა, თავდაცვა, თანხმობა) ან ნაგულისხმევი (ჰუმანიტარული ინტერვენცია, მოსახლეობის, სამშვიდობო ძალების დაცვა, თვითგამორკვევის კანონიერი მოთხოვნის მხარდამჭერი ძალა) გამონაკლისი, გარდა ზოგადი აკრძალვებისა, არ ამართლებს და არც კანონიერად მიიჩნევს რუსეთის შემოჭრას.

11 ქართული მხარის ფაქტების მომკვლევი კომისიისთვის წარდგენილი ორიგინალი ტექსტის ინგლისური სათაური: „აღმასრულებელი რეზიუმე. ძალის გამოყენების საკითხები, გამომდინარე რუსეთის ფედერაციის საქართველოში შემოჭრიდან, 2008.“

არ არსებობდა უშიშროების საბჭოს მიერ მიღებული რაიმე სახის რეზოლუცია მსგავს ქმედებაზე ნების დასართავად, (საბჭოს ბევრი წევრი გმობდა კიდეც შეჭრას), არ არსებობდა შეიარაღებული თავდასხმა ან შეიარაღებული თავდასხმის „მოახლოებული საფრთხე“ რუსეთის ფედერაციის მიმართ საქართველოს მხრიდან, რომელსაც შეეძლო გამოეწვია რუსეთის მიერ ძალის გამოყენება თავდაცვისთვის და არც საქართველოს მოუთხოვია რუსეთისთვის თავისი ძალების საქართველოს ტერიტორიაზე გამოყენება.

რაც შეეხება ნაგულისხმევ გამონაკლისებს ძალის გამოყენების აკრძალვაზე, აღნიშნულმა საინფორმაციო დოკუმენტმა 577 უჩვენა, რომ საერთაშორისო სამართლის მიხედვით ჰუმანიტარული მიზნებისთვის ძალის გამოყენება არ შეიძლება ცალმხრივად და ნებართვის გარეშე. ამგვარი უფლების გამოყენებას არ მოიცავს არც სახელისუფლებლო პრაქტიკა და არც ინსტიტუციები, რადგან არსებობს ძლიერი პოლიტიკური არგუმენტები ამგვარი უფლების გამოყენების საწინააღმდეგოდ. თავდაცვის უფლება (Responsibility to Protect) გამოიყენება სუვერენული სახელმწიფოს მიერ მისი მოსახლეობის მიმართ (უშიშროების საბჭოს როლის გათვალისწინებით) მაშინ როდესაც ეს სუვერენული სახელმწიფო ვერ ასრულებს მასზე დაკისრებულ მოვალეობას. ესარ ითვალისწინებს ძალის ცალმხრივ გამოყენებას. გარდა იმისა, რომ არ არსებობს კანონიერი საფუძველი ამგვარი სახის ქმედების განხორციელებისთვის, ასევე არ არსებობს რაიმე სახის ფაქტობრივი საფუძველი, რომელიც გაამარლებს რუსეთის მხრიდან 2008 წლის აგვისტოში საქართველოს წინააღმდეგ ძალის გამოყენებას ჰუმანიტარული ინტერვენციის ფარგლებშიც კი. ცხინვალის რეგიონში/სამხრეთ ოსეთში სიტუაციის მნიშვნელოვანი გაუარესების მიუხედავად, ქართულ სოფლებზე მუდმივი თავდასხმის, სამშვიდობოების, პოლიციელებისა და სამოქალაქო პირებს შორის მსხვერპლისა, საქართველომ გამოიჩინა უდიდესი თავშეკავება და გამოიყენა ყველა დიპლომატიური ზომა, რათა თავიდან აეცილებინა ძალის გამოყენება. რუსების განცხადება იმის შესახებ, რომ ქართველებმა განახორციელეს ეთნიკურად ოსური მოსახლეობის გენოციდი, წარმოადგენს პროპაგანდას, რომელიც მიმართული იყო რუსეთის უკანონო ქმედებების გასამართლებლად, ასევე ოსების მარიონეტული მებრძოლებისა და სხვა შეიარაღებული ფორმირებების მოტივირებისთვის ეთნიკური ქართველების მიმართ სისასტიკეების ჩასადენად, „გენოციდისა და მასობრივი მკვლელობებისთვის“ შურის საძიებლად.

ე.წ. უცხოეთში მყოფი თანამოქალაქეების დაცვას არ აქვს საერთაშორისო სამართლის

577საინფორმაციო დოკუმენტის სრულ ვერსია ხელმისაწვდომია მოხსენების III ტომში, სათაურით ,,ძალის გამოყენების საკითხები, რუსეთის ფედერაციის საქართველოში შემოჭრა 2008 წელი.“

მიხედვით მინიჭებული სტატუსი. შეჭრა, რომელიც რუსეთის მიერ გამართლებული იყო ამ საფუძველზე, საერთაშორისო საზოგადოების წევრთა უმრავლესობამ დაგმო. ამას გარდა, რუსეთი არ შეესაბამება საერთაშორისო სამართლებრივ მოთხოვნას მოქალაქეობის მიმართ ცხინვალის რეგიონის/სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის მკვიდრი მოსახლეობის მიმართ, როგორც ეს შემუშავდა მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს მიერ ნოტებომის საქმეზე. 1990-იანი წლების დასაწყისში ამ ორ რეგიონში ქართველების ეთნიკური წმენდის შემდეგ, რუსული პასპორტების მასობრივი დარიგება წარმოადგენდა წინასწარ, კარგად დაგეგმილ პოლიტიკას, რომელიც მიზნად ისახავდა წინაპირობის შექმნას საქართველოს ტერიტორიაზე რუსეთის სამხედრო ინტერვენციისათვის.

არ არსებობს რაიმე ზოგადი უფლება უცხო ქვეყანაში მყოფი სამშვიდობოების დასაცავად და არც საქართველოსა და რუსეთის ფედერაციას შორის ყოფილა რაიმე შეთანხმება, რომლიც ითვალისწინებდა ძალის გამოყენებას. სამშვიდობოების მიზანია არა აგრესიის წინაპირობის შექმნა, არამედ ომის თავიდან აცილება, რომელშიც რუსეთი ჩაერთო აგვისტოში. რუსეთის მცდელობა, რომ მის მიერ ძალის გამოყენება გაემართლებინა, როგორც სამშვიდობოების დაცვა, არის იურიდიულად და ფაქტობრივად უსაფუძვლო. საქართველოს თავდაცვითი ოპერაცია დაიწყო რუსეთის შემოჭრიდან რამდენიმე საათის შემდეგ და მანამდე არავითარ დაპირისპირებას ქართულ ძალებსა და რუს სამშვიდობოებს შორის ადგილი არ ჰქონია. პირველი შეტაკება რუს სამშვიდობოებსა და ქართულ ძალებს შორის მოხდა, დაახლოებით, დილის 6 საათზე, 8 აგვისტოს, როდესაც დაიწყო რუსეთის ქვედანაყოფების ფართომასშტაბიანი განლაგება 7 აგვისტოს, დილით ადრე. ამასთანავე, რუსეთის სამშვიდობოთა ბაზა, რომელზეც განხორცილდა შეტევა ქართული ძალების მიერ, პირდაპირ მონაწილეობდა საომარ მოქმედებებში და აღარ სარგებლობდა დაცვის უფლებით, რომელიც ჩვეულებრივ მას ეკისრებოდათ საერთაშორისო სამართლის მიხედვით. აუცილებელია კიდევ ერთხელ აღინიშნოს, რომ საქართველოს მხრიდან თავდასხმა განხორციელდა მხოლოდ იმ სამშვიდობო ქვედანაყოფებსა და ინფრასტრუქტურაზე, რომლებიც უშუალოდ მონაწილეობდნენ საომარ მოქმედებებში მაშინ, როდესაც რუსეთის სხვა სამშვიდობო პოსტები განაგრძობდნენ ფუნქციონირებას საომარი მოქმედებების დროს და მათზე არ განხორციელებულა თავდასხმა. აღსანიშნავია, რომ სამშვიდობოების კონტინგენტში პირველი მსხვერპლი ქართული სამშვიდობოების მხრიდან იყო. 7 აგვისტოს დაახლოებით, 14:00 საათზე დაიჭრა 5 ქართველი და გარდაიცვალა ორი: შალვა ტრაპაიძე და ვიტალი თაყაძე, ქართული სამშვიდობოების გამშვები პუნქტის დაბომბვისას, 100 მმ და 120 მმ საარტილერიო ჭურვებით მარიონეტული რეჟიმის კონტროლქვეშ მყოფი სოფლიდან ხეთაგუროვოდან. სატელეფონო საუბარში ადგილობრივმა ჯარისკაცმა შეატყობინა ზემდგომებს, რომ

მოკლული იყვნენ ქართველი სამშვიდობოები; ამ საუბრის ჩანაწერი მოიპოვა საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ 2008 წლის 7 აგვისტოს. ამ საუბრის ჩანაწერი შეგიძლიათ მოიძიოთ სამხედრო შეკითხვების ნაკრების 75-ე დანართში.

და ბოლოს, ქართული მხარის საპასუხო რეაქცია რუსეთის შეიარაღებულ თავდასხმაზე შემოიფარგლებოდა მხოლოდ თავისი სუვერენული ტერიტორიით, არ განხორციელდა თვითნებურად, და იყო პროპორციული, აუცილებელი და სრულად გამართლებული მისი ჩვეულებითი და საწესდებო უფლების გათვალისწინებით, ასევე თავდაცვის მიზნის გათვალისწინებით ძალის გამოყენებაზე.

2. რუსული ხედვა578

 

სამხრეთ ოსეთის ხალხის წინააღმდეგ სააკაშვილის რეჟიმის აგრესია 2008 წლის აგვისტოში, თავისი უგუნურობითა და სისასტიკით უპრეცენდენტო მოვლენა გახდა უახლეს ისტორიაში.

„ომი რუსეთსა და საქართველოს შორის“ ტერმინის გამოყენება ამ შემთხვევაში მართებული არ არის. საქართველოს ვერაგულმა თავდასხმამ სამხრეთ ოსეთის მშვიდობიან მოსახლეობასა და რუს სამშვიდობოებზე, ამ თავდასხმის შედეგად დაღუპულთა რაოდენობამ და ასევე, საქართველოს პოლიტიკური და სამხედრო ხელმძღვანელობის განცხადებებმა მოახდინეს ქართული მხარის აგრესიული ჩანაფიქრის დემონსტრირება.

ამ პირობებში, რუსეთს არ რჩებოდა სხვა არჩევანი გარდა იმისა, რომ გამოეყენებინა თავისი ხელშეუვალი უფლება თავდაცვაზე, რომელიც ემყარება გაეროს წესდების 51-ე მუხლს. რუსული მხარის მოქმედებები იყო პროაქტიული და თავდასხმის მასშტაბების თანაზომიერი, ისინი მისდევდნენ ერთადერთ მიზანს – დაეცვათ მშვიდობიანი მოსახლეობა და რუს სამშვიდობოთა კონტინგენტი ქართული მხარის არაპროვოცირებული აგრესიისაგან და მომავალში, თავიდან აეცილებინათ მათზე შეიარაღებული თავდასხმა. რუსეთის მხარეს არ განუხორციელებია მშვიდობიან მოქალაქეებსა თუ სამოქალაქო ობიექტებზე თავდასხმები. რუსეთის მიერ ძალის გამოყენება თავდაცვის მიზნით, გრძელდებოდა მხოლოდ მანამდე, ვიდრე არსებობდა ამის გამომწვევი გარემოებები. უნდა აღვნიშნოთ, რომ რუსეთის მხარის მიერ სრულად

578   რუსეთის  ფედერაციის  მიერ  ფაქტების  მომკვლევი  მისიისთვის  წარდგენილი  ტექსტის  სათაური:

„Additional general remarks on the conflict in August 2008 on Georgia’s aggression against South Ossetia in August 2008” (არაოფიციალური თარგმანი რუსულიდან).

იყო შესრულებული 2008 წლის 12 აგვისტოსა და 8 სექტემბრის დ. მედვედევი–ნ. სარკოზის შეთანხმებები.

შესაბამისი შეტყობინება, რუსეთის ფედერაციის მოქმედებების შესახებ გაერო-ს წესდების 51-ე მუხლის შესაბამისად, გაიგზავნა უშიშროების საბჭოში. საქართველოს მიერ სამხრეთ ოსეთში სამხედრო ოპერაციის უშუალოდ დაწყების შემდეგ, რუსეთმა მოახდინა ამ საკითხის განხილვის ინიცირება გაერო-ს უშიშროების საბჭოში. შექმნილი მდგომარეობა განიხილებოდა 2008 წლის 8 აგვისტოს, ღამის 5951-ე და მომდევნო საბჭოს სხდომებზე.

საქართველოს მთავრობის დანაშაულებრივი მცდელობა „დაემყარებინა კონსტიტუციური წესრიგი,“ რომელიც განხორციელდა განსაკუთრებული ცინიზმით ზაფხულის ოლიმპიადის დაწყების დღეს, როდესაც ისტორიულად, მიღებულია სამხედრო მოქმედებების შეწყვეტა, ვერ იქნება გამართლებული. იმ მომენტისთვის არსებობდა საკმარისი შესაძლებლობები, რომ საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის საკითხი გადაჭრილიყო ცივილიზებული გზით. ქართულ-აფხაზური და ქართულ-სამხრეთ ოსური კონფლიქტების მშვიდობიანი მოგვარებისათვის არსებობდა მოლაპარაკებისა და სამშვიდობო ფორმატები საერთაშორისო თანამეგობრობის, გაერო- სა და ეუთო-ს პირდაპირი მონაწილეობით. რუსეთი კეთილსინდისიერად ასრულებდა თავის სამშვიდობო და საშუამავლო ფუნქციებს, ცდილობდა ხელი შეეწყო სამშვიდობო შეთანხმებების მიღწევას, ავლენდა თავშეკავებასა და მოთმინებას პროვოკაციების წინაშე. რუსეთმა არ შეცვალა თავისი პოზიცია კოსოვოს დამოუკიდებლობის ცალმხრივი გამოცხადების შემდეგაც კი.

ჩვენ არაერთხელ გაგვიფრთხლებია ბატონი სააკაშვილი, რომ თუ კი იგი მიმართავდა ძალისმიერ მეთოდებს, ეს აუცილებლად ჩაშლიდა მოლაპარაკებების პროცესს და გამოიწვევდა რუსეთის მიერ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობის აღიარებას. მან იცოდა, თუ რაზე მიდიოდა და რას აყენებდა რისკის ქვეშ. თუმცა, სააკაშვილის რეჟიმმა ამჯობინა აგრესიული, სისხლიანი გზა, რომელსაც თავიდანვე არ გააჩნდა პერსპექტივა. მომხდარზე ბრალი მთლიანად ეკისრება საქართველოს ამჟამინდელ ხელისუფლებას.

ამ სიტუაციაში სამწუხაროა ის ფაქტიც, რომ რუსეთის მხრიდან გაკეთებული ყველა გაფრთხილება, მოვლენათა ასეთი განვითარების დიდი ალბათობის შესახებ, იგნორირებული იყო საერთაშორისო თანამეგობრობის მიერ. უფრო მეტიც, არსებობდა სააკაშვილის რეჟიმის მებრძოლი მისწრაფებების მორალური და მატერიალური წახალისების მცდელობა. რჩევებმა და შეტევითი შეიარაღების მოწოდებამ

ვაშინგტონიდან, კიევიდან და ნატო-ს რიგი ქვეყნებიდან ხელი შეუწყო მილიტარისტული ტენდენციების გაძლიერებას საქართველოს მთავრობის მიერ გატარებულ პოლიტიკაში.

ჩვენმა არა ერთმა მიმართვამ, ხელი მოეწერათ შეთანხმებებზე, საქართველოსა და სამხრეთ ოსეთს, საქართველოსა და აფხაზეთს შორის ძალის არგამოყენების შესახებ, არ მოიპოვა მხარდაჭერა ჩვენს დასავლელ პარტნიორებში. ამასთან, დასავლური მედიის თავდაპირველი ანტირუსული საინფორმაციო პროპოგანდის ცვლილება სამხედრო მოქმედებების შემდგომ, 2008 წლის აგვისტოს ტრაგედიის მიზეზების უფრო დაბალანსებულ და ობიექტურ შეფასებებზე, მოწმობს, რომ საბოლოოდ „ჭეშმარიტება უფრო ფასეული ხდება.“

2008 წლის 8 აგვისტოს ღამით, სამხრეთ ოსეთზე აგრესიული თავდასხმით, რომელსაც მოჰყვა მრავალრიცხვოვანი ადამიანური მსხვერპლი, მათ რიცხვში, სამშვიდობოთა და სხვა რუსეთის მოქალაქეთა შორის და ანალოგიური გეგმის მომზადებით აფხაზეთის წინააღმდეგ, ბატონმა სააკაშვილმა თვითონ გადაუსვა ხაზი საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას. იმ ერების წინააღმდეგ გამუდმებული უხეში ძალის გამოყენებით, რომელთა ხილვაც, მისი სიტყვების მიხედვით, მას თავისი სახელმწიფოს შემადგენლობაში სურდა, ბატონმა სააკაშვილმა არ დაუტოვა მათ სხვა არჩევანი, გარდა იმისა, რომ ეძიათ თავიანთი უსაფრთხოება და გამოეყენებინათ თვითგამორკვევის უფლება დამოუკიდებელ ერებად ჩამოყალიბების გზით. ამასთან დაკავშირებით, რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტის დ. მედვედევის ბრძანებები რუსეთის ფედერაციის მიერ სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის რესპუბლიკების დამოუკიდებლობის აღიარებასთან დაკავშირებით, ერთადერთი საშუალება გახდა ადამიანების სიცოცხლის გადასარჩენად და ამიერკავკასიაში შემდგომი სისხლისღვრის თავიდან ასაცილებლად.

შემდგომი ურთიერთობების შეწყვეტამ რუსეთსა და საქართველოს შორის, რომელიც ინიცირებული იყო თბილისის მიერ, ჩვენს ქვეყნებს შორის ტრადიციულად კეთილმეზობლური კავშირებისა და მათი მრავალსაუკუნოვანი ისტორიული ფესვების მიუხედავად, კიდევ უფრო დაამძიმა სიტუაცია რუსულ-ქართულ ურთიერთობებში და ფაქტობრივად „გაყინა.“ ჩვენთვის ცალსახაა, რომ სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ აგრესიაში დამნაშავე არის არა ქართველი ხალხი, არამედ სწორედ ბატონი სააკაშვილის დანაშაულებრივი რეჟიმი. ოფიციალური თბილისის პროპაგანდა დღესაც ახდენს ქვეყნის რიგითი მოქალაქეების შეცდომაში შეყვანას. ამავე დროს რუსეთი, რომელსაც ქართველი ხალხის მიმართ გულწრფელი მეგობრული გრძნობები და სიმპათიები გააჩნია, დარწმუნებულია, რომ ადრე თუ გვიან თვითონ, თავისივე ინიციატივითა და გარედან ჩარევის გარეშე, ქართელები აირჩევენ ღირსეულ ლიდერებს, რომლებიც

შესძლებენ ზრუნვას თავიანთ ქვეყანაზე და ურთიერთპატივის განვითარებას, თანასწორუფლებიანი, კეთილმეზობლური ურთიერთობების დამყარებას კავკასიის ყველა ერთან და ხელს შეუწყობენ რეგიონში უსაფრთხოების გამტკიცებას.

3. სამხრეთ ოსური ხედვა579

 

თანამედროვე ქართულ-ოსური კონფლიქტის წარმოშობა, რომელიც 2008 წლის აგვისტოში სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ საქართველოს შეიარაღებული აგრესიით დასრულდა, XX საუკუნის 80-იანი წლების ბოლოს განვითარებული მოვლენებით იყო განპირობებული. ამ პერიოდში, სსრკ-ის უმაღლესი ხელისუფლების უუნარობამ შეეჩერებინა ის ძირეული პროცესები, რამაც ყოფილი საბჭოთა კავშირი საბოლოო დაშლამდე მიიყვანა, საბჭოთა რესპუბლიკებში გააქტიურა ეროვნული მოძრაობები ცენტრალური ხელისუფლებისგან დამოუკიდებლობის მოპოვების მიზნით. საქართველოში ამ პროცესს უძღვებოდა რადიკალი ნაციონალისტი ზ. გამსახურდია, რომელმაც პირველმა გააჟღერა ლოზუნგი – „საქართველო ქართველებისთვის,“ რაც მოგვიანებით საქართველოს სახელმწიფოებრივი პოლიტიკის საფუძველი გახდა მის ავტონომიებთან მიმართებაში. თავისთავად ცხადია, რომ ასეთ ვითარებაში სამხრეთ ოსეთის „დამოუკიდებელი ქართული სახელმწიფოს“ შემადგენლობაში ყოფნა აბსოლუტურად შეუძლებელი გახდა.

სსრკ-ის შემადგენლობიდან გასვლის გადაწყვეტილებით, საქართველომ უგულვებელყო სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის უფლება საქართველოს შემადგენლობიდან გასვლის შესახებ, მიუხედავად იმისა, რომ მათი ეს უფლება უზრუნველყოფილი იყო 1990 წელს მიღებული „სსრ კავშირიდან რესპუბლიკის გასვლასთან დაკავშირებული საკითხების მოგვარების შესახებ“ სსრკ-ის კანონით, რომელიც ასევე, მოქმედებდა იმ ავტონომიური სუბიექტებისთვის, რომლებიც ყოფილი საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში იმყოფებოდნენ. 1991 წელს, საქართველომ გამოაცხადა თავისი დამოუკიდებლობა, ხოლო სამხრეთ ოსეთი, თავისი კონსტიტუციური უფლების გამოყენებით, 1991 წლის 17 მარტს ჩატარებული რეფერენდუმის შემდეგ, დარჩა სსრკ-ის შემადგენლობაში.

ამ დროისთვის პოლიტიკური ბრძოლა უკვე გადაიზარდა საქართველოს ღია შეიარაღებულ აგრესიაში სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობის წინააღმდეგ, რომლის შედეგადაც, სამხრეთ ოსეთის მხრიდან დაიღუპა და უგზო-უკვლოდ დაიკარგა ათასზე მეტი ადამიანი, დაახლოებით, 2,5 ათასმა მიიღო სხვადასხვა სიმძიმის დაზიანება. სამხრეთ ოსეთიდან ჩრდილოეთ ოსეთში გადავიდა 55 ათასი დევნილი, დაახლოებით,

579        არაოფიციალური       თარგმანი       რუსულიდან,       მოწოდებული       საქართველოში          კონფლიქტთან დაკავშირებით ფაქტების მომძიებელი დამოუკიდებელი საერთაშორისო მისიისთვის

120 ათასი ოსი, რომლებიც ადრე საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებში ცხოვრობდნენ, ასევე, იძულებით გახდნენ დევნილები.

1992 წლის დასაწყისში, სახელმწიფო გადატრიალებამ საქართველოში და იქ დაწყებულმა სამოქალაქო ომმა, გარკვეულწილად, შეამცირა სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ სამხედრო მოქმედებების ინტენსივობა, მაგრამ 1992 წლის გაზაფხულზე ქართულ-ოსური კონფლიქტი კვლავ მკვეთრად გამწვავდა. ქალაქი ცხინვალ(ი) მთლიანად იყო ბლოკირებული. სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ სამხედრო მოქმედებებში უკვე მონაწილეობდნენ არა მხოლოდ ქართული არარეგულარული შეიარაღებული ფორმირებები და კრიმინალური დაჯგუფებები, არამედ შსს-სა და საქართველოს რეგულარული არმიის ქვედანაყოფები. სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე დამწვარი და განადგურებული იყო 100-ზე მეტი ოსური დასახლებული პუნქტი. რუსეთის ზეწოლის შედეგად, საქართველო დათანხმდა მოლაპარაკებებს, რომლებიც 1992 წლის 24 ივნისს, ქართულ-ოსური კონფლიქტის დარეგულირების პრინციპების შესახებ დაგომისის შეთანხმების ხელმოწერით დასრულდა. ქართულ-ოსური კონფლიქტის დარეგულირების პრინციპების შესახებ დაგომისის შეთანხმება ითვალისწინებდა კონფლიქტის დასარეგულირებლად სპეციალური ორგანოს – შერეული საკონტროლო კომისიის (შსკ) შექმნას, რომელიც შედგებოდა ოთხი მხარის – საქართველო, სამხრეთ ოსეთი, რუსეთი და ჩრდილოეთ ოსეთი – წარმომადგენლებისგან, ეუთო-ს მონაწილეობით. 1992 წლის 14 ივლისს, მას შემდეგ რაც კონფლიქტის ზონაში შეიყვანეს შერეული სამშვიდობო ძალების სამი ბატალიონი – რუსული, ქართული და ოსური შემადგენლობით, საბრძოლო მოქმედებები შეწყდა.

ამ დროიდან სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკამ, რომელზეც 1990 წლიდან საქართველოს იურისდიქცია ფაქტობრივად არ ვრცელდებოდა, მოიპოვა დამოუკიდებელი და სუვერენული სახელმწიფოს სტატუსი.

აგრესიული რიტორიკის მიუხედავად, რომელიც თბილისის მაღალი რანგის ოფიციალური პირებისგან სამხრეთ ოსეთის მისამართით ისმოდა, სამხრეთ ოსეთი აგრძელებდა მოლაპარაკებების პროცესში საერთაშორისოდ აღიარებულ შსკ-ის ფორმატში მონაწილეობას; სამმხრივი სამშვიდობო ოპერაციის ეფექტიანობას ქართული მხარეც აღიარებდა.

ქართულ-ოსური კონფლიქტის ესკალაცია და სამხრეთ ოსეთსა და საქართველოს შორის ურთიერთობის მკვეთრი გაუარესება 2004 წლის დასაწყისში ხელახლა დაიწყო. ეს დაკავშირებული იყო საქართველოს ხელისუფლებაში მ. სააკაშვილის მოსვლასთან, რომელმაც განაცხადა, რომ იგი გეგმავდა სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიის საქართველოს

შემადგენლობაში ინტეგრირებას ნებისმიერ ფასად. ქართული ხელისუფლების მიერ არჩეულმა პოლიტიკურმა კურსმა გამოიწვია კონფლიქტის ზონაში ქართული მხარის მიერ დაძაბულობის გაღვივება რაც საბოლოოდ გამოიხატა 2004 წლის ივლისში, საქართველოს ღია სამხედრო აგრესიაში სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ. ქართულმა ჯარებმა, რომლებიც ცხინვალის გარშემო სტრატეგიული სიმაღლეების დაკავებას ცდილობდნენ, განიცადეს მნიშვნელოვანი დანაკარგი და 2004 წლის აგვისტოს ბოლოს, უკან დაიხიეს. აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ სამხრეთ ოსეთი აწარმოებდა მხოლოდდამხოლოდ თავდაცვით სამხედრო მოქმედებებს, სხვა ქვეყნების, მათ შორის რუსეთის მხრიდან, რაიმე სამხედრო დახმარების გარეშე. ამასთან, კონფლიქტის ზონაში მყოფი რუსული სამშვიდობო ქვედანაყოფები საბრძოლო მოქმედებებში არ მონაწილეობდნენ, მაგრამ მათი მანდატის მოთხოვნების შესაბამისად, ცდილობდნენ სამხედრო კონფლიქტში მხარეთა განცალკევებას და მოსახლეობის უსაფრთხოების უზრუნველყოფას.

2004 წლის ზაფხულში, სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ სამხედრო აგრესიის უშედეგო მცდელობის შემდეგ, 2006 წლის დასაწყისისთვის საქართველოში, სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიის მიტაცების ახალი გეგმა, სახელწოდებით, „ვეფხვის ნახტომი“ იქნა შემუშავებული. ეს გეგმა 2006 წლის მაისისთვის იყო დაგეგმილი და ითვალისწინებდა რამდენიმე მსხვილმასშტაბიანი პროვოკაციის მოწყობას სამხრეთ ოსეთის ქართული მოსახლეობისა და სამშვიდობოების წინააღმდეგ, რომელთა შორის მრავალრიცხოვანი მსხვერპლი შეიძლება სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ ახალი ფართომასშტაბიანი სამხედრო აგრესიის განხორციელების მიზეზი გამხდარიყო. ამ გეგმის თანახმად, ქართულ ჯარს ეძლეოდა 7 დღე-ღამე სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკის ყველა დასახლებულ პუნქტზე კონტროლის მოსაპოვებლად და როკის გვირაბის სრული ბლოკირებისთვის. თუმცა, ეს გეგმა არ ამოქმედებულა, რადგან იმ დროისთვის ქართული არმიის წვრთნა და აღჭურვილობა, მისივე სარდლობის მიერ, არათანაზომიერად იყო შეფასებული.

მოვლენათა ამ სცენარით განვითარებით დაიწყო საქართველოს უპრეცედენტო მილიტარიზაციის პერიოდი. ქვეყნის ხელისუფლებამ განაცხადა ნატო-ში გაწევრიანების დაჩქარებული კურსის შესახებ. საქართველოს ხელისუფლება დემონსტრაციულად ზრდიდა სამხედრო ბიუჯეტს და 2008 წლისთვის ხარჯებმა შეიარაღების იმპორტზე, საქართველოსთვის ასტრონომიულ თანხას მიაღწია – 1 მილიარდი აშშ დოლარი. საქართველო აქტიურად ყიდულობდა შეტევით შეიარაღებას აშშ-სა და ევროპის ქვეყნებში, რომლებიც არა მხოლოდ ევროკავშირის, არამედ ეუთო-ს წევრები იყვნენ. აღსანიშნავია, რომ სწორედ ეუთო-ს მისია შუამავლობდა ქართულ-ოსური კონფლიქტის პოლიტიკური მოწესრიგების პროცესს. საქართველოსთვის იარაღის მომწოდებელთა

რიცხვში შედიოდნენ აშშ, გაერთიანებული სამეფო, საფრანგეთი, საბერძნეთი, თურქეთი, ისრაელი, ლიტვა, ესტონეთი, უკრაინა, სერბეთი და სხვ.

2006 წლის 18 ივლისს, საქართველოს პარლამენტმა მიიღო დადგენილება ქართულ-ოსური და ქართულ-აფხაზური კონფლიქტების ზონებში სამშვიდობო ოპერაციების შეწყვეტისა და კონფლიქტური ზონების ტერიტორიებიდან რუსეთის სამშვიდობო ქვედანაყოფების გაყვანის შესახებ. ამ დადგენილების პრაქტიკული შედეგი გახდა ქართული სამშვიდობო ბატალიონის გასვლა შერეული სამშვიდობო ძალების შემადგენლობიდან და შერეული სამშვიდობო ძალების ერთიანი სარდლობის დაქვემდებარებიდან. ქართული მშვიდობისმყოფელების მართვა და კონტროლი უშუალოდ საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს დაევალა.

საქართველოში აღარ მალავდნენ, რომ სახელმწიფოს არმიის სწავლებას და მომზადებას სამხედრო ინსტრუქტორები აშშ-დან და ისრაელიდან იმ მეთოდებით ატარებდნენ, რომლებიც მუშავდებოდა ყოფილ იუგოსლავიაში სამხედრო მოქმედებების მიმდინარეობისას და მიმართული იყო არა თავდაცვაზე, არამედ მეზობელი ქვეყნების ტერიტორიების ოკუპაციის განხორციელებასა და კონფლიქტების ძალადობრივი მეთოდით გადაწყვეტაზე.

აუცილებელია აღვნიშნოთ, რომ 2008 წლის დასაწყისისთვის, საქართველოს სამხედრო ხელმძღვანელობას გააჩნდა სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში სავარაუდო სამხედრო მოქმედებათა ასპარეზისთვის განკუთვნილი, დეტალური თანამგზავრული რუკები, რომელთა შედგენაც გამორიცხული იყო საქართველოს ხელმძღვანელობის მიერ, თავისი შეზღუდული შესაძლებლობების ფარგლებში. ადრე ხელმოწერილი ხელშეკრულებების დარღვევით, ქართული მხარე რამდენიმე წლის განმავლობაში თავისი სამშვიდობო კონტინგენტის როტაციას ატარებდა არა ექვს თვეში, არამედ ყოველ 2-3 თვეში ერთხელ, რის შედეგადაც, 2008 წლის ზაფხულისთვის გაეცნო მე-4 ქვეითი ბრიგადის პრაქტიკულად ყველა ქვედანაყოფის შესაძლო საბრძოლო მოქმედებათა ასპარეზსს. მოგვიანებით სწორედ ამ ბრიგადამ განახორციელა სამხედრო იერიში ცხინვალზე 7 აგვისტოს.

2008 წლის 28 იანვარს, სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტმა, ედუარდ კოკოითმა, საქართველოს პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილს გაუგზავნა ოფიციალური წინადადება, საერთაშორისო ფორმატში კონფლიქტში მონაწილე მხარეებს შორის ეუთო- ს მოქმედი თავმჯდომარის მონაწილეობით შეხვედრის შესახებ, სადაც ხელი მოეწერებოდა შეთანხმებას სამხედრო ძალის გამოუყენებლობის შესახებ, რომლის საშუალებითაც უნდა მოგვარებულიყო ქართულ-ოსური კონფლიქტი. ეს ინიციატივა

რამდენიმეჯერ მიეწოდა საქართველოს მთავრობას განსახილველად, მაგრამ მან აღნიშნული ინიციატივა დემონსტრაციულად უგულვებელყო. 2008 წლის 15 მარტს, პრეზიდენტმა სააკაშვილმა ოფიციალურად განაცხადა უარი ასეთ შეხვედრაზე და აღნიშნა, რომ საქართველო არ აპირებს აიღოს ვალდებულებები ძალის არგამოყენებაზე, რითაც კიდევ ერთხელ დაადასტურა, რომ ქართულ-ოსური კონფლიქტის, საქართველოს სასარგებლოდ გადაჭრის ძალადობრივი ხერხი, მისი ხელმძღვანელობისთვის ერთადერთი შესაძლო ვარიანტი იყო. საკმაოდ თვალსაჩინოა, რომ ეს განცხადება გაკეთდა სამხედრო მოსამსახურეების წინაშე მის გამოსვლაში გორის სამხედრო ბაზაზე, რომელიც აშენებულია ქალაქ ცხინვალიდან 30 კილომეტრში.

2008 წლის 4 მარტს, ქართულმა მხარემ ოფიციალურად განაცხადა ეუთო-ს მონაწილეობით ოთხმხრივი მოლაპარაკების პროცესიდან გასვლის შესახებ, რაც არ იყო მისი პირველი მცდელობა 1992 წლის დაგომისის შეთანხმების დენონსირების, მოლაპარაკების პროცესის დაბლოკვისა და სამშვიდობო ოპერაციისთვის სამართლებრივი საფუძვლების გაუქმებისა. აგრეთვე, ამ მიზნებს ემსახურებოდა საქართველოში კონფლიქტების მოგვარების საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის თანამდებობის გაუქმება და ახალი თანამდებობის – „საქართველოს რეინტეგრაციის მინისტრის“ დაწესება.

ამავე დროს, კონფლიქტის ზონაში სიტუაცია სწრაფად მწვავდებოდა და 2008 წლის ზაფხულისთვის, ქართული მხარის მიერ შეგნებულად იყო უკიდურესობამდე მიყვანილი. ქართული ხელისუფლების მიერ მოწყობილი პოლიტიკური პროვოკაციების ფონზე, როგორიც იყო მაგალითად, 2008 წლის აპრილში, საქართველოში აკრედიტებული უცხო ქვეყნების ელჩების სამხრეთ ოსეთში ვიზიტის ჩაშლა, ცხინვალსა და საქართველოს ტერიტორიის მიმდებარე, სამხრეთ ოსეთის ზოგიერთ დასახლებულ პუნქტში ქართული სპეც-სამსახურების მიერ განხორციელდა მთელი რიგი ტერორისტული აქტებისა, რომელთა შედეგად დაიღუპნენ სამხრეთ ოსეთისა და რუსეთის მშვიდობიანი მოქალაქეები. საქართველო დემონსტრაციულად ამზადებდა სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკაზე თავდასხმისთვის სამხედრო პლაცდარმებს და კონფლიქტის ზონაში ზრდიდა თავის სამხედრო კონტინგენტს, არა მხოლოდ თავის ტერიტორიებსა და სასაზღვრო რეგიონებში, არამედ სამხრეთ ოსეთის იმ რაიონებში, სადაც კომპაქტურად იყო დასახლებული ქართული მოსახლეობა და წინასწარ მომზადებული შემოვლითი გზებით იქ, ცოცხალი ძალა და შეიარაღება გადაყავდა.

სამწუხაროდ, სამხრეთ ოსეთის არა ერთი მიმართვა საერთაშორისო თანამეგობრობას და საერთაშორისო ორგანიზაციებსა და სტრუქტურებს, სადაც იგი მოუწოდებდა

შეეჩერებინათ დაძაბულობის ესკალაცია და შეემცირებინათ საქართველოდან წამოსული საფრთხის ხარისხი, უყურადღებოდ დარჩა.

2008 წლის ივლისის მეორე ნახევარში, საქართველოს ტერიტორიაზე ჩატარდა საქართველოსა და აშშ-ის ერთობლივი სამხედრო წვრთნები „დაუყოვნებელი რეაგირება,“ სადაც მუშავდებოდა სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ სამხედრო მოქმედებების ტაქტიკა. ამ სწავლებაში მონაწილე ქართული არმიის ქვედანაყოფები, სწავლების დასრულების შემდეგ გადაიყვანეს სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკის საზღვრებთან. ამავე დროს საქართველოს ხელისუფლება ახორციელებდა საბრძოლო მოქმედებების სავარაუდო ტერიტორიებიდან ქართული მოსახლეობის მასობრივ ევაკუაციას.

4. აფხაზური ხედვა580

 

აფხაზეთის წინააღმდეგ საქართველოს შესაძლო აგრესიის წინაპირობათა ფორმირება 2008 წლის აგვისტომდე, ბევრად უფრო ადრე დაიწყო. უკვე 2008 წლის დასაწყისში, მდინარე ენგურის ახლომდებარე ტერიტორიაზე გააქტიურდა საქართველოს სპეც- სამსახურების სადაზვერვო საქმიანობა, ზუსტდებოდა ჯარების გადაადგილების მარშრუტები, ენგურზე ფონის მდგომარეობა და აფხაზეთის შეიარაღებული ძალების ძალების მზადყოფნის ხარისხი მდინარე ენგურის მარჯვენა ნაპირის გასწვრივ. რეგულარულად ფიქსირდებოდა აფხაზეთის ტერიტორიაზე ქართული უპილოტო აპარატების ფრენები, რომელიც ფართო დანიშნულების იყო. აშკარა იყო, რომ საქართველო მეთოდურად ეწეოდა სადაზვერვო საქმიანობას, სტრატეგიულ ობიექტებზე დაკვირვებისა და აფხაზეთის შეიარაღებული ფორმირებების დისლოკაციის შესახებ ინფორმაციის შეგროვების მიზნით.

ამასთან დაკავშირებით, აფხაზეთის მხარეს არაერთხელ მიუმართავს დსთ-ის შერეული სამშვიდობო ძალებისა და საქართველოში გაერო-ს დამკვირვებელთა მისიის ხელმძღვანელობებისთვის, მიექციათ ყურადღება აფხაზეთის რესპუბლიკის საჰაერო სივრცის საქართველოს მიერ გამოყენების აკრძალვაზე, რაც 1994 წლის მოსკოვის შეთანხმების დარღვევას წარმოადგენს. შეთანხმების 1-ელ პუნქტში ნათქვამია:

„მხარეები განუხრელად დაიცავენ ცეცხლის შეწყვეტას მიწაზე, ზღვაში და საჰაერო სივრცეში…“

580 აფხაზეთის მიერ საგამოძიებო მისიისთვის წარდგენილი ტექსტის სათაური: „A Brief Account of August

2008 Events” (არაოფიციალური თარგმანი რუსულიდან).

თბილისი ღიად ეწეოდა სამხედრო მზადებას – ქვეყანაში იწვევდნენ საერთაშორისო სამხედრო სპეციალისტებს, ტარდებოდა ტრენინგები და ერთობლივი სამხედრო წვრთნები, ხდებოდა მასობრივი მსხვერპლისა და ნგრევების გამომწვევი, თანამედროვე შემტევი შეიარაღების საშუალებების შესყიდვები, საერთაშორისო კონვენციით აკრძალულ სახეობათა ჩათვლით. დღეისთვის არავისთვის არ არის საიდუმლო, რომ საქართველოს მთავრობა ახორციელებდა შეიარაღების შესყიდვებს რიგ ევროპულ ქვეყნებშიც. (ცნობილია, რომ საქართველოს პარლამენტმა 2008 წლისთვის დაამტკიცა 800 მლნ. დოლარის სამხედრო ხარჯები, ხოლო ივლისში იგი 1 მილიარდამდე გაიზარდა).

სიტუაციის გამწვავებას ხელს უწყობდნენ რადიკალურად განწყობილი საქართველოს პარლამენტარების სერიოზული განცხადებები, სადაც ისინი ღიად აცხადებენ ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის აღსადგენად სამხედრო ძალის გამოყენების შესაძლებლობის შესახებ. რუსეთის ფედერაციაში საქართველოს ყოფილი ელჩის, ეროსი კიწმარიშვილის სიტყვებით, 2008 წლის აპრილში, ქართული ხელისუფლების ვიწრო წრეში განიხილებოდა აფხაზეთზე შეტევის შესაძლებლობა. მისი სიტყვებით,

„საქართველოს ზოგიერთმა ლიდერმა განაცხადა, რომ აშშ-ის პრეზიდენტი მხარს უჭერს სოხუმის წინააღმდეგ სამხედრო ქმედებას… სააკაშვილმა პირობა დადო, რომ აგვისტოში სოხუმი გახდებოდა საქართველოს დედაქალაქი.“

რამდენიმე გავლენიანმა პირმა, მათ შორის, სააკაშვილის გარემოცვიდან, ღიად განაცხადა, რომ სამხედრო ოპერაცია უბრალოდ შესაძლებელი კი არ არის, არამედ აუცილებელიცაა. შთაბეჭდილება იქმნებოდა, რომ ერთადერთი საკითხი რომელიც აწუხებდათ ქართველ პოლიტიკოსებს – ეს იყო აფხაზეთის რესპუბლიკისა და სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკის სტატუსის გარკვევა და არა ნდობის აღდგენა ან კონფლიქტების მშვიდობიანი დარეგულირების საკითხები. საქართველოს ძირითადი მიზანი იყო ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა, ნებისმიერ ფასად. ამის ირიბი მტკიცებულებაა 2008 წლის 23 იანვრის გაერო-ს გენერალური მდივნის მოხსენებაც, სადაც ნათქვამია: „გაურკვევლობისა და შფოთის მიზეზი იყო ის არასარწმუნო ინფორმაცია, რომელიც, პრაქტიკულად, ყოველდღიურად ვრცელდებოდა ქართული მასობრივი საინფორმაციო საშუალებებისა და თვით საქართველოს ხელისუფლების მხრიდან. ამგვარმა ინფორმაციამ გამოიწვია უნდობლობის ზრდა და უსაფრთხოების დასუსტება, რამაც საბოლოო ჯამში, გაზარდა კონფრონტაციის ალბათობა. აგრეთვე, გაიზარდა ისეთი განცხადებების რიცხვი, რომლებიც კონკრეტულად მიმართული იყო დსთ-ის სამშვიდობო ძალების წინააღმდეგ. ეს განცხადებები, უმეტეს შემთხევებში, უსაფუძვლო იყო.“

საქართველოს მიერ აფხაზეთთან საკითხის ძალისმიერი გადაჭრის შესაძლებლობის დეკლარირებული კურსი და კოდორის ხეობაში სამხედრო პოტენციალის გაზრდა, ზოგადად, რეგიონში სამხედრო-პოლიტიკური სიტუაციის დესტაბილიზაციას ახდენდა. ამავე დროს, აფხაზეთის მხარის ნებისმირი ინიციატივა, ხელი მოეწერათ თბილისსა და სოხუმს, ძალის გამოუყენებლობის შესახებ შეთანხმებებზე, წარუმატებელი იყო საქართველოს მხრიდან სურვილის არარსებობის გამო.

რაც შეეხება სიტუაციას კოდორის ხეობაში, ის 2006 წლიდან წარმოადგენდა აფხაზეთის წინააღმდეგ მუდმივი პროვოკაციების წყაროს, მისი მოპოვებისთანავე. საქართველოს პრეზიდენტის, მ. სააკაშვილის სიტყვებით კოდორის ხედობა წარმოადგენდა

„მეტისმეტად მნიშვნელოვან სტრატეგიულ პლაცდარმს… იმ ადგილის თავზე, საიდანაც სოხუმამდე შეიძლებოდა საჰაერო გზით მიღწევა, სულ რაღაც 5 წუთში.“ აღსანიშნავია, რომ აფხაზური მხარე არაერთხელ ცდილობდა მშვიდობიანი, დიპლომატიური გზით გადაეწყვიტა კოდორის ხეობიდან სამხედრო ქვედანაყოფების გაყვანის საკითხი, მაგრამ მხოლოდ სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ საქართველოს მიერ სამხედრო ოპერაციის დაწყების შემდეგ იყო მიღებული გადაწყვეტილება ამ პლაცდარმის გათავისუფლების შესახებ, რომელიც ნებისმიერ მომენტში შეიძლება გამოყენებული ყოფილიყო აფხაზეთის წინააღმდეგ.

ხეობაში ოპერაცია აფხაზეთის რესპუბლიკის შეიარაღებული ძალების მიერ დამოუკიდებლად ჩატარდა და მოიცავდა მხოლოდ აფხაზეთის რესპუბლიკის ტერიტორიას. აფხაზეთის ხელისუფლებამ კოდორის ხეობის ზედა ნაწილის მოსახლეობისთვის უზრუნლველყო დერეფანი, რომ მოსახლეობას ჰქონოდა შესაძლებლობა დაეტოვებინა საბრძოლო მოქმედებების ზონა. უშუალოდ საბრძოლო მოქმედებების დაწყებამდე, ზემო კოდორის ხეობის მოსახლეობა არაერთხელ გააფრთხილეს, რომ მზადდებოდა და ჩატარდებოდა ზემო კოდორის გათავისუფლების ოპერაცია. მოწყობილი იქნა ჰუმანიტარული დერეფანი, როგორც მშვიდობიანი მოსახლეობისთვის, ასევე სამხედრო მოსამსახურეებისთვისაც. ყველა საავიაციო დარტყმა და საარტილერიო ცეცხლის გახსნა ხორციელდებოდა იმგვარად, რომ არ დაზიანებულიყო დასახლებული პუნქტები და მშვიდობიან მოსახლეობას შორის არ ყოფილიყო მსხვერპლი. ზემო კოდორის გათავისუფლების შემდეგ, იქიდან გაყვანეს ყველა სარეზერვო ქვედანაყოფი. პრეზიდენტის ბრძანებით, მოხდა საკომენდანტო რაიონის ორგანიზება და დაინიშნა აფხაზეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტის წარმომადგენელი – რაიონის კომენდანტი.

ამგვარად, კოდორის ხეობაში ოპერაცია ჩატარდა რაიონის მშვიდობიანი მოსახლეობისთვის უმსხვერპლოდ და ზარალის გარეშე, არ დარღვეულა საერთაშორისო

სამართლებრივი     ნორმები,     და     ადგილი     არ     ჰქონია     ძარცვისა     და                                   სახლების დაწვა-განადგურების ფაქტებს.