როგორ მოიგერია ქართულმა არმიამ 1993 წლის 15-16 მარტს სოხუმზე აფახაზი სეპარტისტების შეტევა და რა ტიპის საარტილერიო დანადგარებით მიყენს ქართველმა არტილერისტებმა დიდი ზარალი შეტევაზე გადმოსულ სეპარატისტებს.

1993 წლის 15-16 მარტის სოხუმზე აფხაზი სეპარატისტების და რუსეთის არმიის საჯარისო ნაწილების მიერ განხოცილებული ფართომაშტაბინი შეტევა  საქართველოს შეიარაღეული ძალებმა არტლიერიის დახმარებით მოიგერიეს და სისხლში ჩაახშევს.

განვიხილოთ რა ტიპის და რა კალიბრის  საარტილერიო სისტემები და დანადგარები ჰქონდა 1993 წლის გაზფხულზე ქართული არმიის შეიარაღებაში.

1992 წლის ივლის-აგვისტოში საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს რუსეთის ფედერაციის თავდაცვის სამინისრტომ  ამიერკავკასიაში დისლოცირებული რუსეთის ჯარების ახალციხის მე-10 მოტომსროლელი დივიზიიის შეიარაღება ოფიცალურად გადასცა. ჯავშანტექნიკასთან ქართულ მხარეს გადაეცა  ლულიანი საარტილერიო სისტემები და რეაქტიული დანადგარები თავის საბრძოლო მასალებით.

რუსეთის ფედერაციის თავდაცვის სამინისტრომ 1992 წლის ივნისს-ივლისში საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს გადაეცა: 18 ერთეული 122 მმ კალიბრის ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა “გრადი” ,124 ერთეული 100 მმ კალიბრის KC-19 ტიპის საზენიტო ქვემეხი და სხვა საარტილერიო სისტემები.

1993 წლის გაზაფხულზე აფხაზეთში მებრძოლო საქართველოს  თავდაცვის სამინისტროს სახმელეთო ჯარების, შსს-შინაგანი ჯარების დაეროვნული გვარდიის  არტილერიას შეიარაღებში ჰქონდა 24 ერთეული 122 მმ კალიბრის -30 ჰაუბიცა,12 ერთეული 85 მმ კალიბრის დ-85 ტიპის ქვემეხი, 12 ერთეული 122 მმ კალიბრის გრადის ტიპის ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა , რამდენიმე ათეული 100 კალიბრის კს-19 ტიპის ქვემეხი და 57 მმ კალიბრიანი ს-60 ტიპის ავტომატური ქვემეხები ასევე 82 მმ კალიბრის ნაღმსატყორცნები.

განვიხილოთ ქართული არმიის შეიარაღებში არსებული საარტილერიო სისტემების და რეაქტიული დანადგარების ტაქტიკურ-ტექნიკური მონაცმემები.

ქართული არმიის შეიარაღებაში იყო 122 მმ კალიბრის ბუქსირებადი D-30 ტიპის ჰაუბიცები

ბუქსირებადი ჰაუბიც D-30 ჰაუბიცა საბჭოთა არმიაში შეიარაღებაში 1963 წელს იქნა მიღებული.

დივიზიონის ბუქსირებადი ჰაუბიცა D-30 განკუთვნილია: მოწინაღმდეგიის ღია ტერიტორიაზე ან საველ ტიპის თავშესაფებში მყოფი ცოცხალი ძალის განადგურებისთის,საცეცხლს წერიტილების მათ შორის ბუქსირებადი და თვითმავალი არტილერიის  ჩასახშობად და სამხედრო ტექნიკის დასაზიანებლად.

 

ბუქსიერაბადი ჰაუბიცა D-30

კალიბირი 122 მმ

გათვალ 6 კაცი

ლულის სიგრძე 4875 მმ

ჰაუბიცის ვერტიკალური დამიზნების კუთხე 7-70 გრადუსი

ჰორიზონტალური დამიზნების კუთხე 360

მაქსიმალური საბრძოლო მასა 3150 კგ

მაქსიმალური სროლის სიშორე მსხვრევად ფუგასური ჭურვებით 15 400 მეტრი

მაქსიმალური სროლის სიშორე აქტიურ რეაქტიული ჭურვებით 21 900 მეტრი

122 მმ კალირბის ჭურვის საწყისი სიშქარე 960 მეტრი წამი

საბრძლო მდგომარეობაში გადაყვანის დროს 2-3 წუთი.

საბრძლო სწრაფსროლა 6-8 გასროლა წუთში

ბუქსირის მაქსიმალური სიჩქარე 80 კმ/სთ

122მმ კლიბრის ჭურიის მასა 21.76 კგ

 

122 მ კალიბრის ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა BM-21 “გრადები.

დივიზიონის ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა BM-21 “გრადი” საბჭოთა არმიის შეიარაღებაში 1963 წელს იქნა მიღებული.

ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა BM-21 “გრადი”განკუთვნილია ღია ადგილებში  და სიმაგრებში მყოფი მოწინააღმდეგის   ცოცხალი ძალის ,შეუჯავშნავი ტექნკის ჯავშანტრანსპორტიორების,საარტილერიო,  ნაღმსატყორცნი ბატარეების, ჯარების მართვის პუნქტების და სხვა საველი ტიპის სამიზნების განადგურებისთის.

გრადის შემადგენლობაში შედის საბრძოლო მანქანა Ural-375D შასიზ,ცეცხლის მართვის სისტემა, 122 მმ კალიბრის რეაქტიული ჭურვები და სატრანსპორტო დამტენი მანქანა 9Т254. საარტილერიო ცეცხლის წარმოება შეიძლება როგორც მანქანის კაბინიდან ისე დისტანციური პორტატული პულტის გამოყენებით.

ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემა BM-21 “გრადი”

შასი Ural-375D

მასა ჭურვების და გატლის გარეშე 10870 კგ

მასა საბრძოლო მდგომარეობაში 13700 კგ

კლირენსი 400 მმ

მიმართველების რაოდენობა 40

მთლიანი ზალპის დრო 20 წამი

სროლის მინიმლაური სიშორე 5 კმ

სროლის მაქსმალური სიშორე 20.6 კმ

სვლის მარაგი 750 კმ

122 მმ ჭურვის მასა 66 კგ.

საბრძოლო მდგომარეობაში გადასვლას სჭირდება 3.5 წუთი

ძრავის მოცულობა 180 ლიტრი. გ.

მაქსიმალური სიჩქარე  გზატკეცილზე75 კმ / ს

122 მმ კალიბრის ჭურვის საბრძლო ნაწილის მასა 19 კგ

 

100 მმ კალიბრის KC-19 ტიპის საზენიტო ქვემეხები

1947 წლის ნიმუშის 100 მმ კალიბრის საზენიტო ქვემეხი KC-19 განკუთვნილია მაღალ სიმაღლეზე მფრენი სააჰერო სამიზნების წინააღმდეგ საბრძოლველად

საზენიტო ქვემეხი KC-19

გათვლა 7 კაცი

საბრძოლო მასა 9.35 ტონა

ჭურვის საწყისი ფრენის სიჩქარე 900მეტრი/წამი

კლირენსი, მმ 330

სიჩქარე გზატკეცილზე, კმ / სთ 35-მდე

სიგრძე, მმ 9230

სიგანე, მმ 2350

სიმაღლე, მმ 2300..7650

სწრაფსროლა 14-14 გასროლა წუთში

დაზიენების სროლის სიმარლე 15.4 კმ

სროლის სიშორე 21 კმ’

ვერიკალური დამიზნების კუთხე   3-დან +85 გრადუსამდე

ჰორიზონტალური დამიზნების კუთხე 360 გრადუსი

საბროლო მასალის ძირითადი ტიპი საზენიტო დისტანციური მსხვრევადი ჭურვი

100 მმ კალიბრი სმსხვრავდი ჭურის მასა 21.1 კგ

საბრძოლო რეჟიმში გადასვლსი დრო 7 წუთი

ტრანსპორტიერბის ტიპი გაწმე ავტომანქნები.

 

57 მმ კალიბრის C-60 ტიპის ავტომატური საზენიტო ქვემეხები

57 მმ კალიბრია C-60 ტიპის ავტომატური საზენიტო ქვემეხი საბჭოთა არმიის შეიარაღებში 1950 წელს იქნა მიღებული. C-60 ტიპის ავტომატური საზენიტო ქვემეხი განკუთვნილია დაბალ და საშუალო სიმაღლეზე მფრენი საჰაერ სამიზნებთან საბრძოლველად.

მასა  4.8 ტონა.

57 × 348 მმ

გათვალ 8 კაცი

ენერგია  1400 ჯოული

ლულის სიგრძე  4850 მმ

მსხვრევად ფუგასური ჭურვის საწყსი ფრენის სიჩქარე. 1000 მეტრი/წამი.

სწრაფსროლა 70 გასროლა/წუთში

სროლის მაქსიმალური სიშორე 12 კმ

სროლის მაისმლაური სიმაღლე 8.8 კმ

საჰაერო სამიზნე მაქსიმალური სიჩქარე: 300 მ / წმ

საბრძლო ნაწილის მასა 2,8 კგ

ვერტიკალური დამიზნების კუთხე  -2 +87

ჰორიზონტალური დამიზნების კუთხე 360

საბრძოლო მასალის ძირითადი ტიპი საზენიტო მსხვრევადი,ჯავშნგამტანი და ქვეკლაიბრინაი

მსხვრევადი ჭურვის მასა 6.6 კგ

საბრძოლო რეჟიმში გადასვლის დრო 60 წამი

დამიზნება სამიზნეზე: ხელის,ნახევარად ავტომატურინ  რადილოკაციური,

ტრანსპორტიერბის ტიპი

23 მმ კალიბრის ზუ-23 2 ავტომატური სააზენიტო საარტილერიო დანადგარები.

ზუ-23-2 ავტომატურის საზენიტო ქვემეხები

ზუ-23 2 ავტომატური საზენიტო დანადგარი განკუთვნილია დაბალ სიმაღლეზე მფრენი მოწინააღმდეგის საბრძოლო ავიაციის გასანადგურებალდ.საბჭოთა არმიის შეიარაღებაში მიღებული იქნა 1960 წელს.

ავტომატური საზენიტო ქვემეხი ზუ-23-2.

კალიბრი 23

მასა 950 კგ

მაქსიმალური სროლის სიშორე 7000 მეტრი

მაქსიმალური სროლის სიმაღლე 5100 მეტრი

ეფექტური სროლის სიმარლე 2500 მეტრი

გათვლა 5 კაცი

საჰერო სამიზნის მაქსიმალური სიჩქრაე 300/400 მეტრი წამი

პრაქტიკური სწრაფსროლა 200 გასროლა წუთში

როგორც ხედავთ ქართული არმიის შეიარაღებაში მყოფილ არტილერიის ნაწილი მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი პერიოდის 100 /57 მმ კალიბრის საზენიტო ქვემეხები და 85 მმ კალიბრის დ-85 მარკის ქვემეხები იყო,შედარებით თანამდროვე 122 მმ კალიბრის დ-30 ტიპის ჰაუბიცები და 122 მმ კალიბრის გრადის ტიპის ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემები იყო.

 

1993 წლის 16 მარტის ღამის 2 საათზე რუსეთის სამხედრო ავიაციის სუ-25 ტიპის მოიერიშე თვითფრინავებმა მდინარე გუმისთის მარცხენა სანაპიროზე განლაგებული ქართული ნაწილების პოზიციებზე საჰერო დარტყმების განხორცილება დაიწყეს

გუდაუთას ბობორას სამხედრო აეროდრომიდან აფრენილი რუსეთის სამხედრო საჰერო ძალების სუ-25 ტიპის მოიერიშე თვითფრინავები გუმისთის ქართული სანგრების თავზე მნათობელ საავიაციო ბომბებსს ყრიდნენ და განათებულ პოზიციებს ინტენსიურად ბომბავდნენ 500 კგ საავიციო ბომბებით და უმართავი საავიაციო რაკეტებით.

რუსული სუ-25 მოიერიშე თვითფრინავები ბომბავდნენ როგორც გუმისთაზე   პოზიციებს ისე სოხუმის საცხოვრებელ კვარტლებს.

საავიაცო დაბომბვის პარალლურად ეშერიდან  აფხაზის სეპარატისტების და რუსეთი არმიის საარტილერიო დივიზიონებმა და ქვედანყოფებემა გუმისთაზე განლაგებულ ქართული არმიის პოზიციებს მასირებული საარტილერიო ცეცხლი გაუხნსეს: 122 მმ კალიბრის D-30 ჰაუბიცებით,122 მმ კალიბრის GRAD -ის ტიპის ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისიტემებით,120 მმ კალიბრის NONA-ას ტიპის თვითმავალი ქვემეხებით.

სამხედრო ავიაციის და არტიელრიის გარდა აფხაზი სეპარატისტების შენაერთებმა და რუსეთის არმიის დანაყოფებმა ქართული არმიის პოზიციებს ინტენსიური ცეცხლი გაუსხნეს მძიმე ჯავშანტექნიკით: T-55 ტიპის ტანკებით. BMP-1/2 ტიპის ქვეითთა საბრძოლო მანქანებით, BTR- ტიპის ჯავშანტრანპორტიორებით და BMD-1/2 მედესანტთა საბროძოლო მანქანებით.

დილის 5 საათე მოწინააღმდეგს გუმისთის 8 კილომეტრიან ფრონტზე სახმელეთო შეტევაზე გადმოვიდა,აფხაზებმა ბრძოლაში ჩართეს მათ განკარგულებაში მყოფი ყველა ბრძოლის უნარიანი შენაერთი :1-ელი მოიერიშე, 1-ელი, მე-3, მე-5, ათონი-ეშერას ბატალიონები, საბრძოლო ჯგუფები _ `ევკალიპტი~, `უჩიტელი~, `ურაგანი~, `ბაბადუ~ და სხვ., ყაბარდოელთა ჯგუფი `კაბარდა~, ჩრდილო და სამხრეთ ოსების გაერთიანებული რაზმი, ბაგრამიანის სახელობის სომხური ბატალიონის ასეული და სხვა ფორმირებები.

დარტყმის ძირითადი მიმართულება სარკინიგზო სადგურთან და აჩადარასთან განვითარდა, ხოლო სოხუმჰესის მიმართულებებზე შეტევები ყურადღების გადასატანად განხორციელდა.დილის 7 საათე გუმისთის ცენტრში აფხაზი სეპარატისტებმა პოზიციები გაარღვის და1200 მეტრის შემოიჭრნენ  სოხუმის გარეუბანში.ამასთან, მოწინააღმდეგს ცდილობდა აეღო გუმისთის სარკინიგზო და საავტომობილო ხიდები, რათა დამხმარე ძალები (მათ შორის მძიმე ჯავშან ტექნიკა) მიეშველებინა შეტევაზე გადასული მოიერიშე ქვედანაყოფებისთვის.

გუმისთაზე გადმოსულ და სოხუმის გარეუბანში შემოჭილ მტერს დამხმარე ძალა და რაც მთავრი მძიმე ჯავშნატექნიკა ბრძოლაში რომ ჩაერთო ცხადია, სახარბიელო სიტუაცია არ შეიქნებოდა, და ქართულ არმიას სოხუმში სისხლისმღვრელი ქუჩის ბრძოლების წარმოება  მოუწევდა გუმისთაზე განლაგებულ ბატალიონებს ალყაში მოქცევის საშიშროება დაემუქრათ.მაგრამ ქართველმა არტილრისტებმა იმარჯვეს და მტრის მეორე ეშელონს გუმისთაზე გადმოსვლის საშუალება არ მისცეს.

ქართული არმიის საარტილერიო ქვედანაყოფებმა 122 მმ კალიბრიანი D-30 ტიპის ჰაუბიცებით,85 მმ კალიბრიანი D-85 ტიპის ქვემეხებით და 122 მმ კალიბრიანი ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემებით  მასირებული საარტილრიო ცეცლხი გაუხნეს შეტევაზე გადასულ მოწინააღმდეგეს და გუმისთვის მარჯვენა მხარს განლაგებულ სეპარატისტების მეორე ეშელონის შენაერთებს.

მოწინააღმდეგს ინტენსიური საარტიელრიო ცეცხლი გაუსხნა გვარდიის ჯავშანმატარებელმა KC-19 საზენიტო ქვემეხებით.

ქართველი არტიელრისტები 122 მმ D-30 ჰაუბიცებით 122 მმ კალიბრიანი შრაპნელის ჭურვებს ( შრაპნელ-ი [ინგლ. shrapnel < საკუთ. სახ.] – მსკდომი საარტილერიო ჭურვი, რომელიც დატენილია მრგვალი ტყვიებით; იყენებდნენ მტრის ცოცხალი ძალის მოსასპობად.) უშნედნენ  შეტავეაზე გადმოსულ მოწინააღმდეგეს ქვეით დანაყოფებს რამაც მოწინააღმდეგს უდიდიესი ზარალი მიაყენა.

საარტილერიო გამანადგურებელ-გადამღობმა ცეცხლმა შეტევისათვის მომზადებულ ქვედანაყოფებს უზარმაზარი დანაკარგები მიაყენა.მოწინააღმდეგის მეორე ეშელონი გუმისთვის მარჯვენა მხარეს განადგურდა.

სოხუმის გარეუბანში შემოჭრილი მოწინააღმდეგის რამდენიმე ასეული მებრძოლი  დამხმარე ძალების და მძიმე ჯავშანტექნიკის მხარდაჭერის გარეშე დარჩა რის გამოც ქართულმ ნაწილება  უპირველესად სოხუმის პოლიციამ სოსო ახლაის მეთაურობით და შავანაბადის ბატალიონმა კობა კობლაძის მეთაურობით  სიღრმეში შემოწრილი მოწინააღმდეგე მძიმე ჯავშანტექნიკის მხარდაჭერით ალყაში მოაქციეს და მთლინად გაანადგურესს.

აფხაზებმა უკან დახევა დაიწყეს და დრის ბოლოსტის მდ გუმისთის ნაპირი მთალიანდ გაიწმნიდა.

მოწინააღმდეგემ დაკარგა 800-მდე და დაიჭრა 1200-მდე მებრძოლი, ტყვედ ჩავარდა 25. დიდი დანაკლისი განიცადა მისმა სამხედრო ტექნიკამაც: 4 ბმპ, 20 სამხედრო ავტომანქანა, ერთი ტანკი, 3 კატარღა, ერთი სადესანტო ნავი.

ჩვენი მხრიდან ამ ბრძოლებში დაიღუპა 134 ჯარისკაცი და ოფიცერი,

ქართველი არტილერისტებმა 122 მმ აკლიბრიან D-30 ჰაუბიცებით და 122 მმ კალიბრიან გრადის ტიპის ზალპური ცეცხლის რეაქტიული სისტემებით გამანდგურებელი საარტილერიო დარტყმები მიყენეს შეტევაზე გადმოსულ მოწინააღმდეგის ცოცხალ ძალას და სოხუმი გადააარჩინეს.

სოხუმის აღება აფხაზემა სეპარატსიტებმა და რუსმა სამხედროებმა მხოლოდ მას შემდეგ მოახერხეს რაც მსოფლიო დონის ქართვვლამ პოლიტიკოსებმა 1993 წლის 27 ივლის სამშვიდობო ხელშეკრულებას მოაწერეს ხელი და ქალაქი დამცველი არტილერია რუსული გემებით ფოთში გაიტანეს.

მოამზადა იოსებ ჭონქაძემ