ავღანელებზე გამარჯვებული ქართლის მეფე გიორგი მეთერთმეტე
აღმოსავლეთმცოდნემ და სამხედრო თარჯიმანმა, სერგო ლუტიძემ, ავღანეთის ისლამურ რესპუბლიკაში, საბჭოთა ჯართან ერთად, ოთხი წელი (1980-1984წწ) იმსახურა. ამ ხნის განმავლობაში საფრთხეც ბევრი იყო და ფათერაკიც, თუმცა ავღანეთში გატარებულმა წლებმა მას დიდი გამოცდილება შესძინა. სწორედ ამ გამოცდილების საფუძველზე შექმნა ქართულ-ავღანური ლექსიკონი, რომელიც ავღანეთის საერთაშორისო მისიაში მყოფ ქართველ ჯარისკაცებს გაუგზავნა, რათა მათ ადგილობრივ მოსახლეობასთან ურთიერთობა გაადვილებოდათ. შეიარაღებული ძალების მიმართ ბატონმა სერგომ საშვილიშვილო ღვაწლი გასწია. სწორედ ამიტომ, იგი დაჯილდოებული იქნა მედლით „საბრძოლო დამსახურებისათვის“ , ხოლო „ქართულ-დარი სამხედრო ტერმინებისა და ფრაზეოლოგიზმების მცირე ლექსიკონის“ გამოცემისთვის კი 2013 წლის 15 ოქტომბერს, საქართველოს პრეზიდენტის განკარგულებით, იგი „ღირსების ორდენით“ დაჯილდოვდა. ავღანეთში ყოფნის დრომ სერგო ლუტიძემ მეფე გიორგი XI-ის სიმბოლური საფლავი მოინახულა. წინამდებარე წერილით იგი ამ ფაქტსა და ავღანეთის მიწაზე აღსრულებული ქართველი მეფის ტრაგიკულ ისტორიაზე მოგვითხრობს.
ქართლის მეფე გიორგი (ბაგრატიონი)XI
გიორგი XI(გურჯინ – ხანი) ქართლის მეფე 1676-1688 და 1703-1709 წლებში, ბაგრატიონთა მუხრანელი შტოდან, დაიბადა 1651 წელს – გარდაიცვალა 1709 წლის 21 აპრილს, 58 წლის ასაკში, დიხ-შეიხში (ავღანეთში). ძე ვახტანგ V შაჰნავაზისა, მომდევნო ძმა არჩილ მეფისა. გამეფდა 26 წლისა, იმეფა 18 წელიწადი, აღესრულა 51 წლისა, გადაეგდო უშვილძიროდ (ერთადერთი ძე ბაგრატი, სპარსეთის მძევლობაში მოუკვდა), მშობლიური მიწა არ ეღირსა.
ავღანეთის ჰელმანდის პროვინციაში (ადმინისტრაციული ცენტრი ლაშქარგაჰი) ყანდაჰარის ახლოს, არის რამდენიმე სოფელი, რომლის მოსახლეობა (ისინი საუბრობენ, როგორც „ფუშთუ“ ისე „დარის“ ენებზე) ქართველებად, გურჯებად, თვლის თავს. ვინ არიან ეს გურჯები? ისინი ქართველი მეფის გიორგი XI-ის ქართული ლაშქრის, ავღანეთში ლაშქრობის შემდეგ დარჩენილი ქართველი მეომრების შთამომავლებად, ქართველებად, გურჯებად, თვლიან თავს. გარეგნობით არ განსხვავდებიან ავღანელებისაგან, თითქოს ქართველებთანსაერთოარაფერი აქვთ, ქართულიც არ იციან და ყოველ მეორე სიტყვაში იფიცებიან, რომ არიან გურჯები. ჩემი ავღანეთში მუშაობის დროს (მე, სერგო ლუტიძე, 1980-84 წლებში ვმუშაობდი ავღანეთში სამხედრო თარჯიმნად), 1981 წელს, რამდენიმედღიანი ურთიერთობა მქონდა გურჯებთან, როცა ჰელმანდის პროვინციასა და ყანდაჰარში მომიწია ჩასვლა. დაბეჯითებით შემიძლია ვთქვა, რომ გურჯებს რამე ქართული ვერ შევამჩნიე, მაგრამ ძლიერად იგრძნობოდა მათში ისტორიული მეხსიერება, ქართველი ვაჟკაცის მორალური სული და ქართული გენეტიკის კვალი.
ჰელმანდის პროვინციაში გურჯებთან შეხვედრისას მათ ვთხოვე, ენახვებინათ ჩემთვის მსოფლიო ისტორიაში წარმოუდგენლად უპრეცენდენტო შემთხვევა, ქართველი გვირგვინოსანი მეფის გიორგი XI-ის სიმბოლური საფლავი. გურჯებმა უსაფრთხოების მიზნით ჩამაცვეს ავღანელი კაცის ნაციონალური სამოსი და მითხრეს, მიმებაძა ავღანელებისათვის სიარულში (მათ ჩვენგან განსხვავებით სიარულის სხვა მანერა აქვთ). მიუხედავად სირთულეებისა, გურჯებმა მოახერხეს, რომ მე მენახა ავღანელებზე გამარჯვებული ქართველი მეფის, გიორგი XI-ის (გურჯინ-ხანი, როგორც მას ირანსა და ავღანეთში იხსენებენ) სიმბოლური საფლავი, რომელიც ავღანელებმა აუგეს ქართველ მეფეს, როგორც საუკეთესო მეომარს და სარდალს ირანელთა შორის. „საფლავზე“ აღმართულია გრანდიოზული სტელა თავის საოცარი ეპიგრაფიკით: „მგზავრო, წამით შეჩერდი და იცოდე ავღანეთის დაპყრობასბევრი ეცადა, მაგრამ მხოლოდ სამმა სარდალმა შეძლო ეს ალაჰის ნებით, ავღანეთის მამაცი მხედრობის დამარცხება. ესენი იყვნენ: ალექსანდრე მაკედონელი, ჩინგიზ ყაენი და გურჯი გიორგი“. დამარცხებულმა ავღანელებმა ასე დააფასეს მათზე გამარჯვებული და მუხანათურად მოკლული მეფე გიორგი XI-ს დასასრული ავღანეთში.
ამის შემდეგ გავიდა სამ წელიწადზე ცოტა მეტი ჩემი გურჯებთან შეხვედრიდან. ეს ამბავი მთელ „გურჯისტანს“ მოედო, რომ ქართველი სამხედრო თარჯიმანი ცხოვრობს ქაბულში (ქართველი სამხედრო თარჯიმანი მარტო მე ვიყავი).ჩემით დაინტერესდა ჰელმანდის პროვინციის გუბერნატორის მოადგილე ბატონი ჯალანი. მან ძებნა-ძებნით მონახა ყანდაჰარში იმ დროს მომუშავე პოლკოვნიკი გიზო ხვედელიძე, რომელმაც მისცა ჩემი ქაბულის მისამართი. გუბერნატორის მოადგილე ბატონი ჯალანი მოვიდა ჩემთან სახლში, ქაბულში. შეხვედრისას მან პირველი ფრაზა მითხრა: „მან ბერადარე შომა ასთამ“ (მე თქვენი ძმა ვარ). ბატონმა ჯალანიმ პირდაპირ დაიწყო საუბარი ავღანეთში ალექსანდრე მაკედონელის ლაშქრობის შესახებ, რომ ავღანეთი იყო მეორმოცე ქვეყანა, რომელიც მან დაიპყრო. ასეთი ისტორიული ფაქტების აღსანიშნავად მაკედონელი ყოველ დაპყრობილ ქვეყანაში დგამდა სვეტს. ავღანეთი კი იყო მეორმოცე ქვეყანა, როგორც ავღანეთში ეძახიან „ჩელსოთუნ“ (ჩეჰელ – ორმოცი სოთუნ – სვეტი) მაკედონელის მეორმოცე სვეტის ადგილზე ქაბულში არის აშენებული გასული საუკუნის 50-იან წლებში სასტუმრო „ჩელსოთუნი“. ასევე ეს სიტყვა – „ჩეჰელსოთუნ“ ემთხვევა შაჰ აბას I-ის სასახლის სახელს ისფაჰანში (ორმოცსვეტიანი სასახლე).
ბატონი ჯალანი აგრძელებს თხრობას, რომ მაკედონელის ლაშქრობის შემდეგაც ავღანეთში დარჩა მისი ლაშქრის ნაწილი, რომლებიც დღეს ცხოვრობენ ფანჯშირის ხეობაში და მათ ნურესტანელებს ეძახიან, რომ ფანჯშირის ხეობა შეუვალია და ყოველთვის ჰქონდა და აქვს თავის ავტონომიურობა. ფანჯშირის ხეობაში მე თვითონ რამდენჯერმე ვიყავი. ნურესტანელები მართლაც განსხვავდებიან სხვა ავღანელებისაგან, როგორც გარეგნულად, ისე თავიანთი ადათ-წესებით, ნაციონალური ჩაცმულობითაც. გამორჩეული მეომრები არიან. ხეობა ზღვის დონიდან 2300 მეტრზეა, ძნელად მისასვლელი მთაგრეხილებით. ნურესტანელების ფანჯშირის ხეობა ერთ-ერთი უმდიდრესია თავისი ძვირფასი საიუველირო ქვებით, მთელს ახლო აღმოსავლეთში. გასულ საუკუნეში ფანჯშირის ძვირფასი ქვებით მარაგდებოდა ევროპის მრავალი საიუველირო ქარხანა. ფანჯშირის ხეობის ასეთ სიმდიდრეს კონტროლს ვერ უწევდნენ ავღანეთის მმართველები, თვით უკანასკნელი მეფე ზაჰირ შაჰიც კი (რომელიც ჩამოაგდეს 1973 წ.). ხეობას დღემდე მაკედონელის შთამომავლები აკონტროლებენ.
ბატონი ჯალანი მაკედონელის დანატოვარი ლაშქრის – ნურესტანელების მამაცობის თხრობის შემდეგ გადავიდა ჰელმანდის პროვინციის გურჯებზე (გურჯები რთულ კლიმატურ პირობებში ცხოვრობენ ღარიბ პროვინციაში), თუ როგორი მამაცები და მებრძოლები არიან ისინი. მათი ავტონომიურობის დარღვევას ყველა ერიდება. მან გაიმეორა ავღანელების გამოთქმა მათ შესახებ: „თუ ხიდზე პირისპირ შეეჩეხები გურჯს, გირჩევნია გადახტე ხიდიდან“. ბატონმა ჯალანიმ ავღანელი გურჯების ბევრი ქება-დიდების შემდეგ დამპატიჟა ჰელმანდის გურჯებთან ახლოს გასაცნობად. მპირდებოდა ხელშეუხებლობას და სრულ დაცვას, რათა კიდევ ერთხელ გამევლო ქართველიგვირგვინოსანი მეფის ლაშქრის ნატერფალსა და ცხენების ნაფლოქვარზე. ამის შესრულება იმ დროისათვის ჩემგან შეუძლებელი იყო.
გიორგი XI-ის ცხოვრება-მოღვაწეობა და აღსრულება, საქართველოს მეფეთა ისტორიაში ერთ-ერთი ტრაგიკულია. გიორგის ბედმა არგუნა, ყოფილიყო მართლმადიდებელი, კათოლიკე და მაჰმადიანიც. მეფე გიორგი ყოველთვის ზრუნავდა საქართველოს კეთილდღეობაზე. „იყო მხნე, ახოვანი, ძლიერი ძალითა და ტანითა მშვენიერ-ჰაეროვანი, პირ-მხიარული, ენა-ტკბილი, უხვი და მრისხანე, მოისარ-მოასპარეზე უებრო“.
მეფე გიორგის მამა, ქართლის მეფე ვახტანგ V შაჰნავაზი, 1675 წელს ისფაჰანს მიმავალი მოულოდნელად გზაში გარდაიცვალა. ირანის შაჰ სულთან სულეიმანს ქართლისმმართველის თანამდებობაზე საკმაოდ დიდი არჩევანი ჰქონდა: ვახტანგის უფროსი ძე, არჩილი, რომელიც შაჰმა პროთურქული განწყობის გამო დაიწუნა; ვახტანგის კიდევ ერთი შვილი, ალექსანდრე, შაჰის კარზე იმყოფებოდა; აქვე იყო თეიმურაზ I-ის შვილიშვილი ერეკლეც. შაჰმა არჩევანი გიორგი XI-ზე გააკეთა. ვინაიდან ტახტზე ასვლის აუცილებელი პირობა იყო მაჰმადიანურ რჯულზე მოქცევა, გიორგი მაჰმადიანობისა და ახალი სახელის „შაჰნავაზ“ II-ის მიღების შემდეგ შაჰმა 1676 წელს ქართლის მეფედ დაამტკიცა.
გიორგი ცდილობდა მეფის ხელისუფლების განმტკიცებას ქართლში. ირანისაგან გაცილებით დამოუკიდებლად ეჭირა თავი, ვიდრე მამამისს, ვახტანგ V შაჰნავაზს და ძმას არჩილს. შაჰს არ მოსწონდა გიორგის საქციელი და ამბობდა: „გურჯინ-ხანი მეგონა გამაჰმადიანდა, მაგრამ ისევ ქაღარი (ურჯულო ქრისტიანი) დარჩენილიყო“. შაჰმა, შაჰების რჩეულ მეთოდს მიმართა, გიორგის დამხობა ქართველი თავადების ხელით, მათი წაქეზებით და შეთქმულებით სცადა, რაც გიორგიმ დროზე შეიტყო და შეთქმულებაში ეჭვმიტანილი თავადები ამოწყვიტა.
გიორგი XIცდილობდა ირანელთა განდევნას ქართლიდან, ამ მიზნით დასავლეთ ევროპასთან მართავდა მოლაპარაკებას, იყენებდა ასევე ირანის მოწინააღმდეგის – ოსმალეთის ფაქტორსაც. დახმარების მისაღებად დიპლომატიური მოლაპარაკება გამართა ოსმალეთთან. გიორგი 1687 წლის 29 აპრილს წერილს უგზავნის რომის პაპს, ინოკენტ XI-ეს და თავისი და თავისი შვილის, ბაგრატის სახელით, ერთგულებას უცხადებს მას.იგი კათოლიკედ მოინათლა და სთხოვს, საქართველოს მხედრობით დახმარებას. პაპი გიორგის საპასუხო წერილს სწერს, რომ იგი მას კათოლიკე მეფეთა სიაში მოიხსენიებს, მაგრამ პრაქტიკულ დახმარებაზე არაფერს ამბობს. იმდროისთვის შუა ევროპა, ვენა ოსმალეთისგან ახალი განთავისუფლებულია (1683 წ.) საფრანგეთი (ლუი XIV) და გერმანია (ლეოპოლდ I) ომისათვის ემზადებიან, რომელიც დაიწყო 1688 წელს (პფალცის ომი) ამას ემატებოდა ინოკენტ XI-ისა და ლუი XIV დაძაბული ურთიერთობა. გიორგის ევროპასთან ურთიერთობას შედეგი არ მოჰყოლია, რაც იმით აიხსნება, რომ ევროპაში დიდი არეულობა იყო და ერთმანეთს უპირისპირდებოდნენ ქვეყნები. ასეთ დროს საქართველოსთვის არავის ცხელოდა. უნდა აღინიშნოს ის, რომ გიორგი XI სათავეს უდებს ქართლის სამეფო შტოს პროევროპულ პოლიტიკურ მიმართულებას, საგანმანათლებო და რელიგიური თვალსაზრისით. ევროპასთან ურთიერთობა ასევე გააგრძელეს მისმა ძმამ ლევანმა და სულხან-საბა ორბელიანმა, ქაიხოსრო მეფემ და ვახტანგ VI-მ. მათ პირველებმა გაუკაფეს გზა საქართველოს ევროპულ ორიენტაციას.
გიორგის შაჰმა 1688 წელს ახალი რაყამი (შაჰის ბრძანებულება) გამოუგზავნა, რომ მან ქართლის მეფობა ერეკლე კახთა ბატონიშვილს უბოძა. გიორგი მეფე კი ირანს მიიწვია, სხვა ქვეყნისა და მრავალ სხვა საბოძვარსაც ჰპირდებოდა. გიორგი არც ირანს წავიდა, არც ტახტი დათმო. შაჰისგან დამტკიცებული ერეკლე ნაზარ-ალი-ხანი ქართლის ტახტისთვის მოვიდა და ძმათაშორის ომიც გაჩაღდა. ოთხი წელიწადი ებრძოდნენ ერთმანეთს გიორგი და ერეკლე. ამ დროის განმავლობაში იგი ისევ გასცემდა სიგელებს და ბრძანებებს, როგორც თბილისში მჯდომი ნაზარ-ალი-ხანი. ასეთ ვითარებაში ქართლში ფაქტობრივად ორხელისუფლებიანობა იყო. ქართლის მოსახლეობა მუდმივ არეულობაში ცხოვრობდა. გლეხობა იყრებოდა და კახეთში (უმეტესად ქიზიყში) გარბოდა. 1695 წელს ბრძოლის ბედი ნაზარ-ალი-ხანის მხარეზე გადაიხარა, ირანის ხელისუფლებამ ნაზარ-ალი-ხანის დასახმარებლად განჯის ჯარი გამოგზავნა.
გიორგიმ დათმო ძმათა ომი და ტახტი. 1696 წელს მომხრეებისავე რჩევით ირანში წავიდა და შაჰ ჰუსეინს მორჩილება გამოუცხადა. შაჰ სულთან ჰუსეინი მას შეხვდა დიდი პატივით, გიორგის ქერმანის ბეგლარბეგობა უბოძა. ამ დროს ირანს ავღანელები უტევდნენ, შაჰმა გიორგის „შეუნდო დანაშაული“ და ბელუჯებთან და ავღანელებთან ბრძოლა დაავალა. ამის შემდეგ იგი ძმასთან, ლევანთან და ქართულ რაზმთან ერთად იბრძოდა ბელუჯებისა და ავღანელების წინააღმდეგ. ბრძოლებში გამოჩენილმა სიმამაცემ და გამარჯვებამ მას სახელი და დიდება მოუხვეჭა. შაჰის კარზე იორგი მეფემ „გურჯინ-ხანის“ სახელი გაითქვა. გახარებულმა შაჰმა მისცა მას „წყალობაი და დამადლება დიდი, და ჯიღა მურასა, ხმალი და ხანჯალი შემკულნი თვალითა და მარგალიტითა, ცხენი ოქროითა უნაგირითა, თეთრად ორი ათასი თუმანი, ხალათი მძიმე, სიასამურის ქათიბითა“.
გიორგი XI-ს შესახებ ცნობებს გვაწვდის მისი თანამდეროვე და თანამებრძოლი, ქართველი ისტორიკოსი სეხნია ჩხეიძე, რომელიც გიორგის ბრძოლებისმონაწილე იყო. სეხნია წერდა: „უბოძა ყაენმა შაჰ სულთან ჰუსეინ, მეფე გიორგის ქართლი და ერანის სპასალარობა, ყანდაარის ბეგლარბეგობა… რა გაეწყობოდა, შეგვექნა სიხარული ქართლის შოვნისათვის, მაგრამ ყანდაარს წასვლისთვის მოწყენა“.
1703 წელს შაჰ სულთანმა გიორგი XI-ს ისევ დაუბრუნა ქართლის მეფობა. ირანში შინაპოლიტიკური მდგომარეობა არეული იყო. შაჰს კი გამოცდილი და შეუპოვარი სარდალი სჭირდებოდა. ამიტომ ხან ერთი პროვინციის დამორჩილება იყო საჭირო, ხან მეორესი. ამ პერიოდში ირანის ცენტალური ხელისუფლება ქართულ სამხედრო ძალას ეყრდნობოდა. ხოლო ერეკლე ნაზარ-ალი-ხანს კახეთის ტახტი დაუნარჩუნა. გიორგის ქართლის მეფობასთან ერთდ შაჰმა მისცა ირანის სპასალარობა (საომარ ძალთა მთავარსარდლობა), ასევე ქერმანის, ყანდაჰარის და გირშკის ბეგლარბეგობა, ქართლში დანიშნა ჯანიშინად (მოადგილედ) გიორგის ძმისწული ვახტანგი (ანუ ვახტანგ VI). გიორგი XI-ის წარმატებები თავის მხრივ გზას უხსნიდა ვახტანგ VI-ს, რათა აქტიური პოლიტიკა ეწარმოებინა ქართლში. შაჰ სულთან ჰუსეინი ასეთი „წყალობის“ შემდეგ გიორგი XI-ს ვეღარ დააბრუნებდა ქართლში და ის ქართლის ნომინალურ მეფედ დარჩა.
1703 წელს გიორგი XI ქართველთა და სპარსთა 24-ათასიანი ლაშქრით ავღანეთში შეიჭრა, რომელსაც წინ ქართველთა 2 ათასიანი ლაშქარი მიუძღოდა. გიორგიმ დაამარცხა აჯანყებულები, შეიპყრო მათი ტომის ბელადი მირვეისი და შაჰის კარზე გაგზავნა ისფაჰანში. თანაც შაჰს შეუთვალა: „ასე სულთანი უარშიობ, უნდა არევა ამა ქვეყნისა, ნუღარ გამოუშვებთ თვარამ ერთს რამეს მოახდენს“. გიორგის არ წაუგია არც ერთი მცირე შეტაკება თუ დიდი ბრძოლა ავღანელებთან. გიორგიმ დატყვევებულ მირვეისთან ერთად ირანის 20 ათასიანი ლაშქარიუკან გაგზავნა. თავისთან კი მხოლოდ ქართულთა მცირერიცხოვანი ჯარი დატოვა. ავღანეთის მძიმე კლიმატურ პირობებში ქართული ლაშქარი მხნედ და საკუთარ ძალებში დარწმუნებულები მიდიოდნენ საომრად. ისტორიკოსი და მეომარი სეხნია ჩხეიძე არაერთგან აღნიშნავს ქართველთა თვისებებს, ომის ურთულეს პერიოდში გამხიარულება რომ უყვარდათ. გიორგი XI-ის შესახებ ის წერს: „იყო წესი მისი, როცა სამწუხარო საქმე იყვის, მაშინ უფრო განმხიარულდის“.
მეფე გიორგის გამარჯვების მაბავიავღანელებსა და მათი ტომის ბელად მირვეისზე მთელ ქვეყანას მოედო. ავღანელთა მიერ დაბეჩავებული ქერმანის მოსახლეობა ასე გამოხატავდა მადლიერებას ქართველთა მიმართ: „კურთხეული არის ღმერთი, თქვენ მაგისთანა კაცნი დაუბადებიხართ და ჩვენთვის გამოგარჩივათო“. ავღანელებთან შეტაკებებში ქართველთა მხარდამხარ მებრძოლი სპარსელები ხშირად გარბოდნენ ბრძოლის ველიდან. ამის გამო მთელი ომის სიმძიმე ქართველების მხრებზე გადადიოდა და ისინიც ვაჟკაცობის დიდ საბრძოლო ხელოვნებას უჩვენებდნენ მტერს.
მეფე გიორგის მტრებმა ისფაჰანში აჯანყებულთა ტომის ბელადი, მირვეისი,შაჰს უკან დააბრუნებინეს ავღანეთში. მირვეისმა კი აღუთქვა შაჰს, რომ გიორგის შეურიგდებობა. ქართველების მიერ ბრძოლის ველზე რამდენჯერმე დამარცხებულმა მირვეისმა ათასგვარ თვალთმაქცობას მიმართა. ბუნებრივია, ავღანელების დამარცხება მხოლოდ ქართულ ლაშქარს შეეძლო გიორგი მეფის სარდლობით. მირვეისმა კარგად იცოდა, რომ გიორგი მეფეს ბრძოლით ვერ დაამარცხებდა. მან მოახერხა ირანის დიდმოხელეებთან დამეგობრება და მათ თვალში გიორგისადმი უნდობლობა გააღვივა, მოჩვენებითად გიორგისთან კეთილმოყვრობა დაამყარა.
1709 წელს მირვეისმა ყანდაჰარის ახლოს რამდენიმე სოფლის აჯანყების ინსცენირება მოაწყო. გიორგი XI-მ აჯანყებულთა დასასჯელად თავისი ძმისწულის, ალექსანდრეს მეთაურობით,ქართველთა 3 ათასიანი ლაშქარი გაგზავნა. თვითონ კი მირვეისის მიერ მის საპატივსაცემოდ გაშლილ სუფრაზე მცირერიცხოვანი ამალით გაემგზავრა. მირვეისი შეთქმულებას ამზადებდა გიორგის წინააღმდეგ და შესაფერისი დრო მაშინ შეარჩია, როცა მირვეისის ასული გიორგიმ იხილა და „გარდარეულად შეყვარებულმა“ მისი წაყვანა აიჩემა. გიორგი მეფეს მირვეისმა თვითონ შესთავაზა დამოყვრება. ავღანელთა ტომის ბელადმა მირვეისმა მუხანათური ღალატით, იმ ღამესვე, საგანგებოდ მომზადებული ავღანთა რაზმებით, მძინარე ქართველებს თავს დაესხა და ამოხოცა. ბრძოლებისაგან დაღლილ-გათანგული მეფე გიორგი XI-ის ამალამ ნადიმზე ქართულად მოილხინა, გუშაგებიც არ იყო სათანადოდ მზად, ძილსაც უყურადღებობით მიეცნენ. თვითონ გიორგი მეფემ გამოღვიძება და რამდენიმე თავდამსხმელის მოკვლა მოასწრო. „უღალატა მეფე გიორგის ყანდაარის სულთანმა მირვეისმა, მიუხდა განთიადსა, დაესხა თავსა, რა სცნა მეფემან, ედვა ქარქაში სარჩისა გვერდისა მისსა, გაიკრა ხელი, თავმან მისმან, სანამდის ისარი ჰქონდა არცერთი არ დააცდინა, რა ისარი დაელია, გაიკრა ხმალსა ხელი, როგორც დევი ისე იბრძოდა, ჰკრეს თოფი ამა მორჭმა დიდების პატრონსა და მოკლეს, ვინცა ქართველი დარჩომილი იყო ამოწყვიტეს“.
მირვეისმა მაჰმადიანობით „შენიღბულ“ მეფეს ხატი და ჯვარი აჰყარა, სასთუმალქვეშ კი სახარება უპოვნეს, რომელსაც გიორგი მეფე მუდამ თან ატარებდა. ქართველ მეფეს მტერმა ქრისტიანობის ერთგულებადიდ დანაშაულად ჩაუთვალა. როგორც ირანში მოღვაწე კათოლიკე მისიონერები აღნიშნავდნენ და ვახუშტი ბატონიშვილიც მოგვითხრობს: „მოკლეს მეფე გიორგი დიდსა ხუთშაბათსა და აჰყარნა ჯვარი მეფესა, მირვეის და ფსალმუნი, რომელსაც იკითხავდა ჟამსა მის და წარმოუგზავნა ყეენსა“.
რამდენადაც უცნაური უნდა იყოს, მკვლელმა მირვეისმა თანამემამულეებს გიორგი მეფის შესახებ ასე მიმართა:„ის იყო ერთადერთი კაცი ირანელთა შორის, რომელმაც ღირსეული მეომრის სახელი დაიმსახურა“. მირვეისმა ცოცხლად დარჩენილ ქართველებს 12 ათასიანი ლაშქარი დაუპირისპირა: „დაუწყეს უკან დევნა და ომი ფიცხელი. თორმეტჯერ ქართველთა გაემარჯვა, მოკლეს იმათი ჯარი ორიათასი შეწევნითა ღვთისათა ამათ არარა ევნოთ“. მეფე გიორგის ავღანეთში ლაშქრობის ასეთი გამოთქმა დამკვიდრდა ავღანეთში: „ავღანელები სპარსელებთან შედარებით ლომები ვართ, სპარსელები კი ჩვენთან შედარებით ცხვრები, ხოლო ქართველებთან ცხვრები ვართ, ქართველები კი ლომები არიან ჩვენთან შედარებით“. ავღანელებმა ადვილად დაიპყრეს ისევ რეგიონიდა მირვეისი ეროვნულ გმირად გამოაცხადეს (მირვეისის დარქმევა ბავშვებისათვის, ჩემი ავღანეთში მრავალწლიანი მუშაობის პერიოდში ყველაზე საპატიოდითვლებოდა). ავღანეთში მეომარი ქართველების ღალატისთვის (რომლებიც ირანელებისთვის იბრძოდნენ ავღანეთში) სპარსელებმა სულ მალე საკუთარი სისხლით აგეს პასუხი. მირვეისის მემკვიდრეებმა ისფაჰანი აიღეს და ძლევამოსილი სპარსეთის იმპერიის სატახტო ქალაქის მოსახლეობა ამოჟლიტეს.
საქართველო ირანისთვის ყოველთვის იყო უმნიშვნელოვანესი და ირანის ინტერესთა არიალში მყოფი ქვეყანა. ირანის არმიის ისტორიაში მრავლად გვხვდება ქართველების ძალისა და ბრძოლისუნარიანობის აღწერილობა. საქართველო-ირანის ურთიერთობაში განსაკუთრებით საგულისხმოა ერთი ფაქტი: ირანი შესანიშნავად იყენებდა ქართველთა სამხედრო თუ ადმინისტრაციულ ნიჭს და ამ მხრივ დიდ წარმატებებსაც აღწევდა. იტალიელი მოგზაური და მისიონერი, პიეტრო დელლა ვალლე ამბობს: „სპარსული არმიის სიძლიერე ქართველებია, რომლებიც ამ არმიის უდიდეს და უძლიერეს ნაწილს წარმოადგენენ“. იგივეს აღნიშნავს ასევე სერ ტომას ჰერბერტი, რომელიც 1627 წელს იყო შირაზში. ჰერბერტი ამბობს, რომ ხვადასხვა დროისათვის ქართველთა რაოდენობა ირანის არმიაში 8-დან 40 ათასამდე მერყეობდა. ფრანგი მოგზაურები კი მოგვითხრობენ, რომ ქართველი მეომრები ირანში ქართულ სამოსს იცვამდნენ,რაც მთელ ირანში შიშსა და მორიდებას იწვევდა.
ირანი ყოველთვის ცდილობდა, რომ ჯარი არ ყოფილიყო ერთი ხალხისაგან შემდგარი, რაც საფრთხის შემცველი იქნებოდა. სელჩუკთა იმპერიის მესამე სულთანმა მალიქშაჰმა (მმართველობა 1072-1094) იმპერიის ვეზირს ნიზამ ალ-მულქს (1018-1092) სახელმწიფოს განმგებლობისათვისწიგნის დაწერა დაუკვეთა. წიგნი წარმოადგენს ერთგვარ რჩევას, თუ როგორ მოაწყოს ქვეყანა სახელმწიფო გამგებელმა: ლაშქარი, როგორ მოექცეს ქვეშევრდომებს, ჩაახშოს აჯანყება და სხვა… სელჩუკთა იმპერიის ვეზირი ნიზამ ალ-მულქი თავის წიგნში „სიასათ ნამე“ (მმართველობისწიგნი) 24-ე თავში – „ჯარის შედგენის შესახებ სხვადასხვა ხალხთა და ტომთაგან“ – წერს: „სხვადასხვა მხარის წარმომადგენელთაგან შერევის გარეშე, ერთი ხალხისგან ჯარის შედგენა საფრთხის შემცველია. ძალისხმევა უნდა იქნეს გამოჩენილი იმისთვის, რომ ჯარში ყველა მოდგმის მეომრები იყვნენ. აუცილებელია სასახლეში განლაგებული 2 ათასი დეილემელი (ისინი ირანის ჩრდილოეთში მცხოვრები ტომებია) და ხორასნელი ჯარისკაცი დარჩეს. ხელთ რაც გვაქვს, მათი გუშაგებად დაყენება უნდა მოხდეს, დანარჩენები კი უნდა გაძლიერდეს. არავითარ პრობლემას არ წამოადგენს ამათგან ზოგიერთი იყოს ქართველი ან სპარსელი შებანკარეები (ქალაქი ირანში და ამ ქალაქის მცხოვრები) იმიტომ, რომ ისინიც იმ მოდგმისანი არიან, რომელთა ერთგულება მოსაწონია“.
ნიზამ ალ-მულქის ათასი წლის წინათ დაწერილი მმართველობის წიგნით (სიასეთნამე), ირანის სახელმწიფოს სწორი ფუნქციონირებისათვის, რომელსაც დღემდე არ დაუკარგავს თავისი მნიშვნელობა, მკაფიოდ ჩანს ქართველების როლი ირანის ძალოვან სტრუქტურებში.
სერგო ლუტიძე სამხედრო თარჯიმანი
