როგორ დაკარგა თბილისის საავიაციო ქარხანამ ცხინვალში განთავსებული ფილიალი?
თავდაცვის მინისტრმა, ირაკლი ღარიბაშვილმა 3 სექტემბერს პარლამენტში სამოქმედო პროგრამა წარადგინა, სადაც ერთი მუხლი თბილისის საავიაციო ქარხნის აღდგენასა და სამხედრო ვერტმფრენების წარმოების განახლებას ეთმობა.
„საქართველო იყო ერთ–ერთი გამონაკლისი, სადაც მაღალტექნოლოგიური საწარმო არსებობდა. დღესაც არსებობს ე.წ. 31-ე ქარხანა, სადაც ჩვენ ვუშვებდით სამხედრო თვითმფრინავებს. საბედნიეროდ, ქვეყანაში ჯერ კიდევ გვაქვს ინტელექტუალური რესურსი. ის ადამიანები, რომლებიც ამ უნიკალური მაღალტექნოლოგიური პროდუქციის შექმნაზე მუშაობდნენ, ჯერ კიდევ ცხოვრობენ ქვეყანაში. ვაპირებ ამ საკითხის დასმას მთავრობის შემადგენლობაში. ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ ეს უნიკალური შესაძლებლობა, რომ აღვადგინოთ სამხედრო თვითმფრინავების წარმოება“ – განაცხადა ირაკლი ღარიბაშვილმა.
თბილისის საავიაციო ქარხანა, რომელშიც 1991 წლამდე 15 000 ადამიანი მუშაობდა, საბჭოთა საქართველოს ერთ–ერთი უმსხვილესი და ყველაზე მომგებიანი საწარმო იყო. ქარხანა მსხვილ შეკვეთებს მთელი მსოფლიოდან იღებდა და ძირითადად, საავიაციო ტექნიკას, თვითმფრინავებს და საავიაციო ნაწილებს აწარმოებდა.
დღეს რა ხდება თითქმის საუკუნოვანი ისტორიის მქონე საწარმოში, რომელიც სააკაშვილის ხელისუფლებამ კანონიერ მფლობელებს იძულებითა და მუქარით ჩამოართვა? „პროგრესნიუსს“ „თბილავიამშენის“ ყოფილი გენერალური დირექტორი, „თამ მენეჯმენტის“ დამფუნებელი ვაჟა თორდია ესაუბრა:
„თბილავიამშენის“ ისტორია სათავეს მეორე მსოფლიო ომის დღეებიდან იღებს. ომისათვის მზადების პერიოდში თბილისში მშენებარე ავიაძრავთმშენებელი ქარხნის ბაზაზე მოხდა ტაგანროგისა და სევასტოპოლის ავიასარემონტო ქარხნების ევაკუაცია და ახალ გაერთიანებას თბილისის დიმიტროვის სახელობის N31 ქარხანა ეწოდა. ქარხანამ თვითმფრინავების გამოშვება მალევე დაიწყო და1942 წელს ფრონტზე 714 თვითმფრინავი გააგზავნა. მთლიანობაში, ფრონტმა თბილისის საავიაციო ქარხნისგან 2086 ცალი ლაგგ-3 ტიპის გამანადგურებელი მიიღო. პარალელურად, ქარხანა უშვებდა ლა-3 და იაკ-3 მოდელებსაც. ამ პერიოდში ე.წ. „ოცდამეთერთმეტე“ კავკასიის ფრონტისთვის მოიერიშე თვითმფრინავების ერთადერთი მიმწოდებელი იყო. აღსანიშნავია, რომ საბჭოთა კავშირის დროს, 15 რესპუბლიკიდან თვითმფრინავებს მხოლოდ 4 აწარმოებდა: რუსეთი, უკრაინა, საქართველო და უზბეკეთი. ქარხნის პირველმა დირექტორმა ვლადიმერ სალაძემ მოახერხა და ომის დროს ტაგანროგიდან საქართველოში გადმოტანილი საავიაციო ქარხანა ომის დასრულების შემდეგაც შეინარჩუნა. ქარხნის მიმდებარე ტერიტორიაზე ხალხმა ყველაფერს მისი სახელი უწოდა: სალაძის ბაღი, სალაძის ბაზარი, სალაძის სასაფლაო და ა.შ. ომის დროს და ომის შემდეგაც ჩვენს ქარხანაში ძირითადად რუსეთიდან ჩამოსულები მუშაობდნენ. მაგალითად, 1985 წელს თანამშრომელთა 20% ეროვნებით ქართველი იყო და 80% რუსულენოვანი. დღეს კი ქარხნის თანამშრომელთა 99% ქართველია. ბევრმა არ იცის, რომ თბილისის საავიაციო ქარხანას ორი ფილიალი ჰქონდა ცხინვალში და ბოგდანოვკაში (ამჟამინდელი ნინოწმინდა), სადაც უმაღლესი კვალიფიკაციის სპეციალისტები მუშაობდნენ და წელიწადში დაახლოებით, 10-14 მილიონის საქონელს აწარმოებდნენ.
_ ქარხნის ფილიალები დღესაც მუშაობენ?
_ 90-იან წლებში, როცა შეკვეთების რაოდენობა შეწყდა, ცხინვალის და ბოგდანოვკის ქარხნები დაიხურა. მახსოვს, ზვიად გამსახურდია დაინტერესდა, შეიძლებოდა თუ არა ცხინვალის ფილიალიდან ჩვენი მანქანა-დანადგარების გამოტანა, მაგრამ ქართული მხარე ამ ტერიტორიას ვეღარ აკონტროლებდა. ახალი პროგრამული ჩარხები, დანადგარები და ყველაფერი დაიკარგა. ახლა რა სიტუაციაა ყოფილი ფილიალების ტერიტორიაზე, არ ვიცი.
_ მახსოვს, საბჭოთა კავშირის დროს საავიაციო ქარხანაში მუშაობას ვერავინ დაიწყებდა, თუ მისი პირადი მონაცემები მოსკოვში არ გაიგზავნებოდა და საბჭოთა უშიშროება საფუძვლიანად არ შეისწავლიდა. ქარხნის ტერიტორიაზე მოხვედრაც ძალიან რთული იყო.
_ დიახ, რეჟიმი დისციპლინას ითხოვდა, რადგან ეს საიდუმლო და საგანგებოდ დაცული ქარხანა გახლდათ. 1976 წლიდან ჩვენ დავიწყეთ სუ-25 ტიპის მოიერიშე თვითმფრინავის და ჰაერი-ჰაერის ტიპის რაკეტების წარმოება. ამან მოითხოვა კადრების მოზიდვა და 1983-85 წლებში ეტაპობრივად, 14800 თანამშრომლამდე ავედით. 1990 წელს სიტუაცია აირია. ქარხანასთან ყოველ დღე მოდიოდნენ პოლიტიკური პარტიები, მიტინგებს ატარებდნენ და ქარხნის დახურვას ითხოვდნენ. დაიხუროს ქარხანა, რუსეთს არაფერი მივაწოდოთო და ა.შ. არ აინტერესებდათ ის, რომ ქარხანაში დასაქმებული ათასობით ადამიანი უმუშევარი დარჩებოდა.
_ როგორც ვიცი, ზვიად გამსახურდიას განსხვავებული პოზიცია ჰქონდა.
_ ბატონ ზვიადს სამჯერ შევხვდი და ყოველთვის ამბობდა, რომ ქარხანას მუშაობა უნდა გაეგრძელებინა. ალბათ ხედავდა ქარხნის პოტენციალს და ამ პოტენციალის საქართველოსთვის გამოყენების შესაძლებლობას. 1991-92 წლებში, სულ რომ აირია სიტუაცია, მრეწველობის მინისტრის მოადგილედ გადამიყვანეს, 1993-98 წლებში პრეზიდენტის მრჩეველი გახლდით. ქარხანაში 1998 წელს დავბრუნდი. იმდროინდელმა ხელმძღვანელობამ ქარხნის შენარჩუნება მოახერხა და არცერთი ჩარხი და დანადგარი არ გაყიდულა. 2004 წლამდე ქარხანა სახელმწიფო საკუთრებაში მყოფი საწარმოს სახით არსებობდა. 2005 წელს კი საქართველოს მთავრობის გადაწყვეტილებით, პირდაპირი მიყიდვის წესით დაახლოებით 67$ მლნ გადაეცა საწარმოს კოლექტივს და ჩამოყალიბდა სააქციო საზოგადოება თბილავიამშენი. 2010 წლამდე სერიოზული სამუშაოები ჩავატარეთ და ქარხანამ მიიღო ხარისხის მართვის საერთაშორისო სერტიფიკაცი ISO.
_ საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, ჩარხების გაყიდვისა და საწარმოების ლიკვიდაციის ნაცვლად, სხვა საწარმოებსაც რომ თქვენი სტრატეგია აერჩიათ, როგორ ფიქრობთ, დღეს ქვეყანაში ასეთი მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობა გვექნებოდა?
_ რასაკვირველია, არა, მაგრამ მაშინ უკონტოლო სიტუაცია იყო. სისტემა ყველა დონეზე მოიშალა, რითაც ბევრმა ე.წ. ბიზნესმენმა ისარგებლა და ქვეყნიდან ტექნიკური მოწყობილობის გატანა დაიწყო. ეს იყო ყველა უბედურების სათავე, იმიტომ, რომ მანქანათმშენებლობისა და ინდუსტრიალიზაციის გარეშე ქვეყანას განვითარება არ უწერია. ტურიზმის იმედით მყოფი ბიუჯეტი ქვეყნის კატასტროფაა, რაც 20 ივნისის შემდეგ განვითარებულმა მოვლენებმაც დაადასტურა. მოგეხსენებათ, რომ ე.წ. გავრილოვის ღამის შემდეგ ტურისტების ნაკადი 20% -ით შემცირდა და ხალხს, რომელმაც ტურისტული სეზონისთვის სესხი აიღო და ინფრასტრუქტურა მოაწესრიგა, ვალი გადასახდელი დარჩა.
_ 2010 წელს დავუბრუნდეთ, როდესაც თბილავიამშენის სახელმწიფოსთვის ჩუქება მოხდა. დღეს უკვე არავისთვის საიდუმლოს არ წარმოადგენს, რომ სააკაშვილის ხელისუფლებამ საავიაციო ქარხნის მესაკუთრე 26 პირს ქონება დანაშაულებრივად, იძულებითა და მუქარით ჩამოართვა.
_ ჩუქება ღამის 3 საათზე, შაბათ და კვირა დღეს არ ხდება. მე არჩევანი არ დამიტოვეს – ან ჩუქებაზე უარი უნდა მეთქვა და გამოგონილი ბრალდებით, ციხეში წავსულიყავი ან ყველაფერი უნდა დამეთმო და სახლში წავსულიყავი. პირდაპირ მეუბნებოდნენ, რომ დარჩენილ ცხოვრებას ციხეში გავატარებდი და მე სახლში წასვლა ვარჩიე. ასე წაგვართვეს იძულების, მუქარისა და ზეწოლის გზით 26 აქციონერს იმ დროისთვის ერთ–ერთი წარმატებული საწარმო, რომელშიც 67 მილიონი დოლარი გვქონდა გადახდილი და საწარმო რომ წარმატებული იყოამაზე მეტყველებს ჩვენ მიერ განხორციელებული პროექტები, საბიუჯეტო შენატანები, დასაქმების და ექსპორტის მაჩვენებლები. ჩვენმა საწარმომ სახელმწიფოს თურქმენეთში გაზის მოხმარების ვალი, 360 მილიონი დაუფარა. იმ დროს, როცა ქარხანა წაგვართვეს, 149 მილიონიანი ხელმოწერილი კონტრაქტი გვქონდა. სიტყვა რომ არ გამიგრძელდეს, გეტყვით, რომ 2010 წელს ქარხანა სახელმწიფო სამხედრო სამეცნიერო-ტექნიკური ცენტრ „დელტას” დაქვემდებარებაში გადავიდა, რომელსაც ზედამხედველობას თავდაცვის სამინისტრო უწევს.
_ როგორც ვიცი, ხელისუფლების შეცვლის შემდეგ, წილების დაბრუნების მოთხოვნით, საწარმოს ყოფილმა მფლობელებმა სამართლებრივი დავა დაიწყეთ. სასამართლო პროცესები როგორ დასრულდა?
_ საქალაქო სასამართლოში პროცესი 5 წელი გაგრძელდა, თუმცა ჩვენი მოთხოვნები არ დაკმაყოფილდა. ახლა საქმე აპელაციაშია და ვნახოთ, რით დასრულდება. ჩემთვის ყველაზე მთავარი რა არის იცით? 18 წლიდან, რაც ჯარში წამიყვანეს, ავიაციაში ვარ. ეს ჩემთვის მარტო სამსახური არ არის, ეს ჩემი ცხოვრებაა. დღეს 83 წლის ვარ და შეიძლება ვიღაცამ იფიქროს, რა უნდა, რისთვის იბრძვისო, მაგრამ არ მინდა, რომ ეს უდიდესი ისტორიისა და პერსპექტივის მქონე საწარმო დაკარგოს ქვეყანამ. არადა, შეიძლება ასე მოხდეს.
„პროგრესნიუსი“
