რა წერია 1923 წლის 21 მაისს ანტისაბჭოთა აჯანყების მოწყობის მცდელობისთვის დახვრეტილი ქართველთა გამოძიების მასალებში !

იოსებ კონსტანტინეს ძე გედევანოვი (გედევანიშვილი), დაბადებული 1872 წელს, განათლება უმაღლესი – კადეტთა კორპუსის უმაღლესი სასწავლებელი. დააპატიმრეს ანტისაბჭოთა გამოსვლებისათვის 1923 წელს. ბრალდებულთა ჩვენებებზე დაყრდნობით გამოძიებამ დაადგინა შემდეგი:

საბოლო დადგენილება

   „გაერთიანებული სამხედრო ცენტრი“ შეიქმნა 1921 წლის ბოლოს ან 1922 წლის დასაწყისში. მასში შედიოდნენ: გენერალი ვარდენ წულუკიძე  (მენშევიკებისა და ფედერალისტებისგან), კოტე აფხაზი (ეროვნულ-დემოკრატებიდან), შტაბის უფროსი იყო ქართული დივიზიის შტაბის უფროსი მუსხელიშვილი. მათთან მჭიდრო კავშირი ჰქონდათ ასევე შემდეგ პირებს: გენერალ მაზნიევს (მაზნიაშვილი), გენერალ ანდრონიკოვს (ანდრონიკაშვილი) /ტაქტიკის მასწავლებელი კურსანტთა სკოლაში/,  1-ლი ქართული პოლკის ყოფილ უფროსს 1921 წელს გენერალ სოსო გედევანოვს  (გედევანიშვილი), ოფიცერ ხომერიკს. 

   დამოუკიდებლობის კომიტეტში შედიოდა ხუთი ანტისაბჭოთა პოლიტიკური პარტია: მენშევიკები, ეროვნულ-დემოკრატები, მემარჯვენე სოციალ-ფედერალისტები, დამოუკიდებელი სოციალ-დემოკრატები /„სხიველები“/ და სოციალისტ-რევოლუციონერები. 

   სამხედრო ცენტრში შედიოდნენ:

          ვარდენ წულუკიძე   /მენშევიკი/

          როსტომ მუსხელიშვილი    /ეროვნულ-დემოკრატი/

          ალექსანდრე ანდრონიკაშვილი   /ეროვნულ-დემოკრატი/

          გიორგი ხიმშიაშვილი   /მენშევიკი/

          იოსებ გედევანიშვილი   /ფედერალისტი/

გამოძიებამ დაადგინა:

 1922 წლის აგვისტოში წამოიჭრა საკითხი კახეთში გამოსვლის თაობაზე. ამის შესახებ ჩოლოყაშვილს აცნობეს 27 სექტემბერს. შემოდგომაზე ანტანტა აპირებდა საბჭოთა კავშირის ინტერვენციას. ამ დროს უნდა დაეწყოთ გამოსვლები კახეთშიც. დამოუკიდებელი საქართველოს მთავრობა პარიზიდან აქტიურ მოქმედებას მოითხოვდა და ჰპირდებოდა ფულსა და იარაღს. ჩოლოყაშვილს მოუვიდა ბრძანება, რომ 27 სექტემბრიდან 15 ოქტომბრამდე უნდა მოწყობილიყო ეს გამოსვლა. გადაწყვეტილება გამოსვლის შესახებ მიიღო დამოუკიდებლობის კომიტეტმა, ხოლო მას ხელმძღვანელობდა სამხედრო ცენტრი. აგვისტოში ჩოლოყაშვილი წავიდა ხევსურეთში, რაც საპროტესტო გამოსვლების დასაწყისის ნიშანი იყო. ამ დროს სამხედრო ცენტრში მეორე სხდომა ტარდებოდა – მიმდინარეობდა გეგმის განხილვა. ნიკოლოზ ქარცივაძემ კრების მონაწილეებს შეატყობინა სომხეთთან და აზერბაიჯანთან კავშირის შესახებაც. 

    მაგრამ ვერ მოხერხდა ძალების მობილიზაცია და დუშეთის ოპერაცია წარუმატებლად დასრულდა. ჩოლოყაშვილს დაბრალდა კავალერიის არასწორი დაჯგუფება. იყო საუბარი პოლიტიკური ცენტრის შეცდომებზეც. ამით პირველი პერიოდი დასრულდა. მოქმედების განახლება დაიგეგმა გაზაფხულზე. იასონ ჯავახიშვილის თქმით, დაუკავშირდნენ აზერბაიჯანს, დაღესტანს, მთიელებს, ჩრდ. კავკასიელებს, რათა საქართველოსთან ერთად მათაც მიეღოთ მონაწილეობა გაზაფხულზე დაგეგმილ გამოსვლაში. 

1923 წლის გაზაფხულზე კომიტეტის წევრები დააპატიმრეს, გაასამართლეს და გამოუტანეს განაჩენი:

1. წულუკიძე ვარდენ – 1922 წლის აგვისტო-სექტემბრის გამოსვლების ხელმძღვანელობა, შპიონაჟი (მუხლი 59 და 66);
2. ანდრონიკაშვილი ალექსანდრე – 1922 წლის აგვისტო-სექტემბრის გამოსვლების ხელმძღვანელობა (მუხლი 59); 
3. მუსხელიშვილი როსტომ – 1922 წლის აგვისტო-სექტემბრის გამოსვლების ხელმძღვანელობა, შპიონაჟი (მუხლი 59 და 66);
4. ხიმშიაშვილი გიორგი – 1922 წლის აგვისტო-სექტემბრის გამოსვლების ხელმძღვანელობა (მუხლი 59);
5. აფხაზი კონსტანტინე –  1922 წლის აგვისტო-სექტემბრის გამოსვლების ხელმძღვანელობა (მუხლი 59). 

   ყველა მათგანს მიესაჯა სასჯელის უმაღლესი ზომა დახვრეტა. 

         15 მაისი, 1923 წელი

შსს საარქივო სამმართველო, ფონდი #6, საარქივო # 23533, გედევანოვი ი. კ.  

მასალა მოგვწაოდა   შოთა რუსთაველის სახელობის ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის მეცნიერ-თანამშრომელმა ფილოლოგიის დოქტორმა ქალბატონმა ადა ნემსაძემ.