რა ბედი ეწია 27 წლის წინ კოპიტნარიდან გატაცებულ ქართულ მოიერიშე Су-25-ს.
44-დღიანი ყარაბაღის მესამე ომის დამთავრებიდან ერთი თვის შემდეგ პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა განაცხადა, რომ აზერბაიჯანის არმიამ სომხეთს 3 მლრდ დოლარზე მეტი ღირებულების საბრძოლო ტექნიკა გაუნადგურა ან ალაფად წაიღო.
აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ჩამოთვლილ განადგურებულ ასობით სომხურ ტანკსა და საარტილერიო დანადგართან ერთად მოიხსენიება ხუთი ერთეული ჩამოგდებული Су-25 ტიპის თვითმფრინავიც. ომის პირველივე დღეებში ერთი სომხური Су-25-ის ჩამოგდება ოფიციალურმა ერევანმაც აღიარა და სცადა, ეს საერთაშორისო დონეზე თავის სასარგებლოდ გამოეყენებინა, კერძოდ, სომხეთის ხელისუფლება დაჟინებით ამტკიცებდა, რომ სომხეთის
სომხების ამ დაჟინებულ თხოვნას კრემლში წაუყრუეს და თურქული გამანადგურებლის მიერ სომხური
მოიერიშის ვითომ ჩამოგდება თავისთავად მიეცა დავიწყებას (ბაქო აცხადებდა, რომ სომხური მოიერიშე არავის ჩამოუგდია და მისი პილოტი მთას დაეჯახა), თუმცა არანაკლებ ექვსი თურქული F-16 ომის პერიოდში მართლაც იყო აზერბაიჯანის აეროდრომებზე. ისინი ომის დაწყებამდე თურქეთმა საქართველოს საჰაერო სივრცის გავლით ჩაიყვანა აზერბაიჯანში ერთობლივი საჰაერო სწავლებების გამართვის მოტივით (ქართული ცა გასულ წლებშიც არაერთხელ გადაუსერავთ თურქულ საბრძოლო თვითმფრინავებს აზერბაიჯანისკენ და აზერბაიჯანის სამხედრო ავიაციასაც გადაუფრენია თბილისის თავზე თურქეთის მიმართულებით) და იქ დატოვა იმ შემთხვევისთვის, თუკი ყარაბაღის მესამე ომი ისე არ წარიმართებოდა, როგორც ბაქო და ანკარა ნაწილობრივ მოსკოვს შეუთანხმდნენ.
აზერბაიჯანმა სითალჩაიში დისლოცირებული საბჭოთა საავიაციო პოლკის ბლოკირების შემდეგ იქ განლაგებული Су-25 ტიპის მოიერიშეები დაიტოვა.
ეს ტრიუკი რუსმა პილოტებმა კიდევ რამდენჯერმე გაიმეორეს, სანამ გიუმრიში რვავე მოიერიშე არ ჩაიყვანეს.
მაშინ საქართველო აფხაზეთის ომში იყო ჩაბმული და არ გვეცალა იმის გასარკვევად, რა შეიარაღებას გაუგზავნიდა რუსეთი სომხეთს, სამაგიეროდ, ეს ძალზე მნიშვნელოვანი გახლდათ აზერბაიჯანისთვის, რომელიც დარწმუნებული იყო, რომ სომხეთს დამრტყმელი თვითმფრინავები არ ჰყავდა და არ ფიქრობდა საჰაერო თავდაცვის გაძლიერებაზე. სომხეთის შეიარაღებაში მოულოდნელად აღმოჩენილი ეს მოიერიშეები ოფიციალური ბაქოსთვის საშიშ სიურპრიზად იქცა.
1990-იანი წლების ბოლოს ჩვენ “კვირის პალიტრაში” გამოვაქვეყნეთ ჟურნალისტური გამოძიების ექსკლუზიური მასალები იმის შესახებ, 1993 წლის 20 ნოემბერს როგორ მოჰპარეს ქართულ სამხედრო ავიაციას ახალთახალი, რამდენიმე მილიონ დოლარად ღირებული მოიერიშე Су-25.
მის მოსაძებნად მაშინვე სხვა თვითმფრინავი აფრინდა. ეჭვობდნენ, რომ მან ავარია განიცადა, მაგრამ ჟიტნიკოვი თავისი 15-ტონიანი მოიერიშით თითქოს ცამ ჩაყლაპა…
“კვირის პალიტრაში” გამოქვეყნებული საგამოძიებო სტატიების სერიის შედეგად გავარკვიეთ, რომ კოპიტნარიდან აფრენილმა ჟიტნიკოვმა ისარგებლა რა თვითმფრინავების აფრენის უსაფრთხოებისთვის აღებული 8-10-წთ-იანი ინტერვალით, მოიერიშე დაბალ სიმაღლეზე გადაიყვანა, რათა რადიოლოკატორებს დამალოდა და ისე ჩააფრინა ქართული თვითმფრინავი სომხეთში, გიუმრის აეროდრომზე.
მოგვიანებით, 2 000 წლისთვის, სომხეთში კონფერენციაზე ყოფნისას ჩვენ საშუალება მოგვეცა, სომხეთის თავდაცვის მინისტრის კაბინეტში არაოფიციალურად გვეკითხა, როდის დაგვიბრუნებდნენ ჩვენს მოიერიშეს, რაზეც ხუმრობანარევი პასუხი მივიღეთ – რასაც თქვენ ვერ გაუფრთხილდით, ის უკვე ჩვენიაო…
სხვათა შორის, ორი კვირის წინ სწორედ მაშინდელი თავდაცვის მინისტრი დააბრუნა ძველ სავარძელში პრემიერ-მინისტრმა ფაშინიანმა.
დიდი ხნის განმავლობაში სომხების შეიარაღებაში 15 ერთეული მოიერიშე Су-25 რიცხებოდა, მათ შორის რამდენიმე ორადგილიანი საბრძოლო-სასწავლო მოდიფიკაციისა (ერთი ასეთი ორადგილიანი მოიერიშე სომხეთმა რამდენიმე წლის წინ ავიაკატასტროფის შედეგად დაკარგა).
ალბათობა იმისა, რომ 15 მოიერიშიდან ხუთი მართლაც ჩამოაგდეს და მათ შორის შეიძლება თავის დროზე საქართველოდან გატაცებული საბრძოლო თვითმფრინავიც იყოს, ძალიან დიდია, რადგან კოპიტნარიდან გატაცებული Су-25 ყველაზე ახალი გახლდათ სომხეთის საავიაციო დანაყოფში და ჩვენი ვარაუდით, სომხეთი მას საბრძოლო ოპერაციებში აუცილებლად გამოიყენებდა. თუ მართლაც ასეა, გამოდის, რომ ქართველებისთვის მოპარული მოიერიშე სომხეთს აზერბაიჯანელებმა ჩამოუგდეს.
რამდენი სამხედრო დაეღუპათ სომხებს და რამდენი – აზერბაიჯანელებს…
თვენახევრიანი საბრძოლო მოქმედებების პერიოდში სომხური მხარე ყოველდღიურად აქვეყნებდა პირადი შემადგენლობის საკუთარ დანაკარგს, აზერბაიჯანმა კი განაცხადა, რომ დაღუპულთა რიცხვს მხოლოდ ომის შემდგომ გაამხელდა.
ერევანში ეშინიათ, რომ ამ აღლუმზე გამარჯვებული აზერბაიჯანი სომეხ სამხედრო ტყვეებსაც ჩაატარებს, რაც დამარცხებული სომხეთისთვის კიდევ ერთ მძიმე მორალურ დარტყმად შეიძლება იქცეს.
