რა მოხდა და როგორ ჩამოვარდა რუსული Ми-8 სამხედრო სატრანსპორტო შვეულფრენი 1992 წლის 14 დეკემბერს კოდორის ხეობის სოფელ ლათასთან.
1992 წლის 14 დეკემბერს კოდორის ხეობაში სოფელ ლათას მიდმოებში ჩამოვარდა რუსეთის სამხედრო საჰაერო ძალების Ми-8 ტიპის სამხედრო სატრანსპორტო შვეულფრენი რომლსაც ტყვარჩელიდან აფხაზის მებრძოლები, ქალები და ბავშვები გუდაუთაში გადაჰყვადა.
დაღუპულბს შორის აღმოჩნდნენ აფხაზი სეპარატისტების სავლე მეთაურები ვლადიმერ ანცუპოვი და ასლან ზანთარია ,12 აფხაზიმებრძოლი სულ შვეულფრენის ჩამოვარდანს აფხაზების ინფორმაციით 87 ადამიანი ემსხვერპლა საიდნა 35 ბავშვი იყო. აფხაზურმა და რუსულმა მხარეებმა შვეულფრენის ჩამოვარდნა მაშინათვე ქართულ მხარს დააბრალეს.
რა გამოძიების და რომელი კონკრეტული მტკიცებულებებზე დაყრდნობით დაადგიენს რომ სამხედრო სატრანსპორტო შვეულფრენის ჩამოვარდნა ქაართველი სამხეროების მიერ ნასროლმა საზენიტო რაკეტამ გამოიწვია დღემდე უცნობია და ის აფხაზურ მხარეს არ წარმოუდგენია.
იმდონდრელი პრესის და მებრძოლების მიერ მიცემული ინტერვიუების, აფხაზური და რუსული ინტერნეტ რესურსების გაცნობის და ანალიზის შედეგად მივდეით იმ დასკვნამდე რომ ტყვარჩელიდან აფრენილი რუსეთის სამხედრო საჰაერო ძალების Ми-8 ტიპის სამხედრო სატრანსპორტო შვეულფრნის ჩამოგდების მიზეზი ყველაზე ნაკლებად შეიძლება ქართველი სამხედროების მიერ ნასროლი სითბური საზენიტო რაკეტა ყოფილიყო და თუ რატო ამის შესახებ უფრო ვრცლედ ქვემოთ ვისაუბრებთ
1992 წელი ტყვარჩელი რუსეთის სამხედრო საჰაერო ძალების Ми-8 სამხედრო სატრანსპორტო შვეულფრენებს ტყვარჩლში ჯდებიან რათა აფხზებს ჩაუტანონ იარაღი და ტყვია-წამალი
1992 წლის შემოდგომა აფხაზემა სეპარატისტებმა და რუსმა სამხედროებმა 1992 წლის 2 ოქტომბერს ქალაქი გაგარა აიღეს.
გაგრის აღების შემდეგ აფხზმა სეპარატისტებმა მთელი ძალები გუმისთის ფრონტზე გადმოისროლეს მდენარე გუმისთის ხაზზე პოზიციური ბრძოლებია ახლი ძალით განახლდა, სოხუმი და მის გარშემო მდბარე სტრატეგიული მნიშვნელობის სოფელები და სიმაღლეები საქრთველოს შეირღებული ძალების კონტროლის ქვეშ იყო.
აფხაზებით დასახელბული ქალაქი ტყვარჩელი აფახაზეთის ომის დაწყებისათანავე ქართული ნაწილების ბლოკადაში მოექცა . ქალაქ ოჩამჩირეს და მისი სოფლების ნაწილს ქართული მხარე აკონტროლებდა
ტყვარჩელში გამაგრებული აფახაზი სეპარატისტების რაზმები აწარმოებდნენ ბრძოლებს ოჩამჩირეში განლაგებული განლაგებული ქართული საჯარისო ნაწილების წინააღმდეგ და ბუნებრივია იარაღით მოამრაგება სჭრიდებოდათ.
ბლოკადაში მოქცეული ტყვარჩელეში მყოფი აფხაზი სეპარატისტებისთვის შეირაღების, ტყვია წამალის, საარტილერიო სისტემების, მედიკამენტების მიწოდება საჰაერო გზით ხდებოდა კერძოდ: რუსეთის ფედერაციიდან სამხერო სატრანსპორტო თვთფრინავებს იარაღი და საბრძოლო მასალები გუდაუთის ბომბორას სამხედრო ეროდრომზე ჩაჰქონდათ საიდანაც უკვე Ми-24 საბრძოლო და Ми-8 სამხედრო სატრანსპორტო შვეულფრენებით ხდებოდა იარაღის და ტყვიაწმლის მიწოდება ტყვარჩელის აფხაზური დაჯგუფებისათვის.
აფხაზეთის ომის დროს ქართული მხარეს საჰაერო თავდაცვა არ ჰქონდა და შეაბამისად ვერ ხორციელდებოდა აფხაზეთის საჰაერო სივრცეს კონტროლი რის გამოც რუსეთის სამხედრო საჰაერო ძალების თვითფრიანვები და შვეულფრენები დაუსჯელად დაფრინავდენ იქ სადაც გაეხარდებოდათ.
გუდაუთის ბომბორას სამხედრო აეროდრომიდან აფრენილი რუსეთის სამხედრო საჰაერო ძალების Ми-8 ტიპის სამხედრო სატრანსპორტო შვეულფრენები ზღვის გასწვრივ დაბალ სიმაღლეზე მიფრინავდენ შემდეგ ომაჩირესთან უხვევდნენ და ალყაშემორტყმლ ტყვარჩელში ჯდებოდნენ ხოლო უკანა რეისზე დაჭრილების ევაკუაციას ახდენდნენ.
გარადა შეირაღების და ტყვია წამლის მიწოდებისა რუსეთის სამხედრო საჰაერო ძალების Ми-8 ტიპის სამხედრო სატრანსპორტო შვეულფრენებს ტყვარჩელში ჩაყავდათ რუსი და ჩრდილო კავკასიელი მებრძოლები ასევე აღსანიშნავია რომ ამ რუსულ Ми-8 ტიპის სამხედრო სატრანსპორტო შვეულფრენებეს დამონტაჟებლი ჰქონდათ საავიაციო პილონები რომლებზეც უმართავი საავიაციო რაკეტების გასაშვები ბლოკები ჰქონდათ ჩამოკიდებული.
ნუ დადგენილი ფაქტია რომ Ми-8 ტიპის შვეულფრენი სამხედრო სატრანსპორტო საფრენი აპარატი იყო და არა სამოქალო შვეულფრენი რომელბიც თეთრ ან სტფილოსფრებად იყვნენ შეღებილნი.
ის რომ რომ მაინცდამაინც ქართული სამხედროების მიერ განხორციელდა 1992 წლის 14 დეემბერს მიერ „მიწა-ჰაერის“ კლასის სითბური საზენიტო რაკეტით სოფელ ლათასთან რუსული Ми-8 სამხედრო სტრანპორტო შვეულფრენის ჩამოგდება რასა აფხაზური მხარე დაჟინებით მტკიცებს ეჭვქვეშ აყენებს ერთი გარემობა რომ აფხაზეთში მებრძოლ ქართული არმიის ნაწილებს ძალიან მცირე რაოდენობით ჰქონდათ Стрела-2М ტიპის გადასატანის საზენიტო სარაკეტო კომლექსები და რომლებიც დიდი ალბათობით მსხვილი ქალაქების უპირველსად სოხუმის და სხვა სტრატეგიული დასახლებული პუნქტების საჰაერო თავდაცისთვის უნდა ჰქონოდათ გადასროლი და არა კოდორის ხეობის სოფელ ლათაში რომელიც ფრონტის ხაზს საკმაოდ მოშორებული იყო, იქ არ მიმდინარეობდა საბრძოლო მოქმედებები და ჰაერსაწინააღმდეგო სისტემების განთავსება არანაირ აუცილებლობას არ წარმოადგენდა.
და რომც დაუშვათ ვარაუდი რომ კოდორის ხეობაში ქართულ ნაწილებს შეტანილი ჰქონდათ Стрела-2М ტიპის გადასატანი საზენიტო სარკეტო კომპლექსი რატო უნდა ესროლათ იმ Ми-8 ტიპის სამხედრო სატრანსპორტო შვეულფრენისთვის რომელიც 2 კილომეტრის სიმაღლეზე მიფრინავდა და არნაირი დაბომბვას არ ახდენდა ?!?
და თუ კი მაინც ჩავთვლით რომ ქართული მხარეს ინტერესი ჰქოდა რუსული Ми-8 ტიპის სამხედრო სატრანსპორტო შვეულფრნებების ჩამოგდების რომლებსაც გუდაუთიდან ტყვარჩელში რეგულარულად გადაჰქონდათ შეიარაღება და საბრძოლო მასალები უფრო ლოგიკური იქნებოდა შეიარღებით და ტყვიაწამლით დატვირთული Ми-8 ების ოჩამჩირესთან ჩამოგდება სანა ისინი დანიშნულების ადგიალმდე მიაღწევდენ და აფხაზ სეპარტისტებს შეიარღებას და საბრძოლო მასალებს ჩაუტნდენ რასაც აფხაზი სეპარატისტები მაშინვე ოჩამჩირის რაიონში განლაგებული ქართული საჯარისო ნაწილებზე შტევაში გამოიყენებდნენ
კოდორის ხეობა სოფელი ლათას მისადგომები ჩამოვარდნილი რუსული მი-8ს ნარჩენები და ქართველი სამხედროები
თუმცა როგორც ცნობილია აფხაზეთის ომის დროს ქართული მხარეა ყველანაირად ერიდებოდა რუსული ხომალდების საფრენი აპარტების მიმართ ცეცხლის გახსნას ეს საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტია.
აღსანიშანავია რომ რუსული ავიაცია ქალაქ სოხუმის და ოჩამჩირეს მათ გარშემო არსებულ სოფლებს სხვადასხვა პერიოდულობით ბომავდად და შესაბამისად ლოგიკურია ვივარაუდოთ რომ ქართული არმიის არსენალშია არსებული მწირი ჰაერსაწინაღმდეგო სისტემები თავმოყრილი იქნებოდა უპირველსად სოხუმის დ გუმისთის ფრონტის და ოჩამჩირის საჰაერო თავდაცვის უზრუნველსაყოფად.
ქართული არმიისაგან განსხვავებით რომელსაც აფხაზეთში საზენიტო სარაკეტო სისტემების კატასტროფული ნაკლებობა ჰქონდა რუსმა სამხედროებმა აფხაზი სეპარტისტებს დიდირ რაოდენობითი Стрела-2М, Стрела-3, Игла-1 და Игла ტიპის გადასატანი საზენტო სარაკეტო კომპლექსებით და მათი სითბური საზენიტო რაკეტებით.
აფხაზი სეპრატისტისტები დ ამათ მხარეზე მებრძოლი რუსი სამხედროები Стрела და Игла ტიპის გადასატანი საზენიტო სარაკეტო კომპექსებს ფართოდ იყენებდნენ ქართული Су-25 მოირიშე თვითფრნევების Ми-24 და Ми-8 ტიპის სამხედრო შავეულფრენების ჩამოსაგდებად.
შესაბამისად არ არის გამორიცხული რომ რომელიმე აფხაზი სეპარატისტების მხარეზე მებრძოლ დივერსიულ ჯგუფს რუსული Ми-8 ტიპის სამხედრო სატრანსპორტო შვეულფრენი ქართული შვეულფრენი ჰქონებოდათ და მისი მიმართულებით სითბური რაკეტა გაეშვათ
მით უმეტეს ტყვარჩლი ოჩამჩირის მონაკვეთზე აფხზი სეპარატისტების დაჯგუფებებს უხვად ჰქონდთ გადასატანი საზენიტო სარაკეტო კომპლესები.
არც იმის გამორიცხვა შეიძლება რომ რუსული Ми-8 გუდუთის ბომბორას სამხედრო აეროდრომზე ბაზირებული რუსეთის ფედერაციის ჩრდილო კავკასიის სამხედრო ოლქის Су-27 ტიპის გამანადგურბელ თვითფრინევებს ჩამოაგდო რომელბიც აფხაზეთის ცაში ქართულ მოიერიშე თვითთფრინავებს და შველფრენებზე ნადირობდნენ ან რუსულ Су-25 მოირიშე თვითფრინავეების “მსხვერპლი”გამხდარიყო.
არსებობს კიდევ ერთი ვერსია რომელიც რუსული შვეულფრენის გადატვირთვის ეხება რადგან Ми-8 განკუთვნილია 24 მგზავრის გადაყავანად ხოლო 14 დეკემბერს ბორტზე 87 ადამიანი იმყოფებოდა.
ყოველ შემთხვევაში ლათის ტრაგედიაამ მოწინააღმდეგის წისქვილზე დახა წაყლი და სეპარატისტების რიგებს უამარავი ადამიანი შუერთდა.
მოამზადა იოსებ ჭონქაძემ
