ბისმარკი“ გერმანული სახაზო გემის განადგურების ისტორია

ბისმარკი“

გერმანული სახაზო გემის განადგურების ისტორია

23.10.2015

dJKnQjj6ntI

1939 წლის 14 თებერვალს ჰამბურგის დოკებში ადოლფ ჰიტლერის თანდასწრებით წყალში ჩაუშვეს სახაზო გემი „ბისმარკი“, რომელიც გერმანული იარაღის სიმძლავრის სიმბოლო უნდა გამხდარიყო. დასასრულებელი სამუშაოების ორი წლის შემდეგ მსოფლიომ იხილა მძლავრი საბრძოლო ხომალდი, რომელიც აღჭურვილი იყო თავისი დროის ყველაზე თავზარდამცემი და რთული შეიარაღებით. სპეციალურად იქნა შერჩეული ორიათასკაციანი ეკიპაჟი გერმანული ფლოტის სიამაყის ბორტზე საპატიო სამსახურისთვის. ზღვის სივრცეებში არ დაცურავდა „ბისმარკზე“ უფრო ელეგანტური და საშიში გემი. 1941 წლის გაზაფხულზე სახაზო გემი თავის პირველ საბრძოლო ლაშქრობაში გაემართა, რომლიდანაც ის აღარ დაბრუნებულა.

1941 წლის 27 მაისს მეორე მსოფლიო ომის ისტორიაში მნიშვნელოვანი მოვლენა მოხდა: ინგლისურმა ფლოტმა გაანადგურა იმ დროის ყველაზე მძლავრი საბრძოლო ხომალდი – გერმანული სახაზო გემი „ბისმარკი“. ინგლისელებმა გერმანული სახაზო გემის განადგურება ხანგრძლივი დევნის შემდეგ შეძლეს, თუმც კი ეს მათ ძვირი დაუჯდათ – დევნის პროცესში მათ დაკარგეს „ბრიტანეთის იმპერიის სიამაყე და სიმბოლო“ – მძიმე კრეისერი „ჰუდი“.

რატომ იყო ეს მოვლენა ასე მნიშვნელოვანი? განვიხილოთ იმ დროის ჭრილში: ჰიტლერი ცდილობდა მიეცა სტალინისთვის ნათელი სიგნალი, რომ ის სერიოზულად ემზადებოდა ბრიტანეთის კუნძულზე შეჭრისათვის. იმდენად სერიოზულად, რომ მზად იყო ბრძოლაში ჩაერთო თავისი ყველაზე ძლიერი, სულ ახლახან მწყობრში შეყვანილი სახაზო გემი. „დ“ დღემდე – საბჭოთა კავშირზე თავდასხმის თარიღამდე – თვეზე ოდნავ მეტი რჩებოდა, და გერმანელთა ყურადღების გადამტანი მანევრების სერიაში სახაზო გემ „ბისმარკის“ ლაშქრობა ყველაზე გამოკვეთილი მოვლენა გახდა. იგი დაიღუპა, თუმცა იმ ხალხმა საბჭოთა კავშირის უმაღლეს ხელმძღვანელობაში, რომლებიც სტალინთან ერთად იზიარებდნენ იმედს ვერმახტის ბრიტანეთის კუნძულზე გადასროლის შესახებ, იცოდა, რომ უკვე ზღვაში გასასვლელად ემზადებოდა „ბისმარკის“ თანამოძმე – სახაზო გემი „ტირპიცი“, ასევე სახაზო გემები „შარნხორსტი“ და „გნეიზენაუ“ და მძიმე კრეისერი „პრინცი ოიგენი“, რომელიც რეიდში „ბისმარკთან“ ერთად გავიდა, თუმცა მისი ბედი არ გაუზიარებია. ასე რომ ამ ხალხისათვის სახაზო გემ „ბისმარკის“ ლაშქრობა სიმბოლიზებული უნდა ყოფილიყო ინგლისის წინააღმდეგ გერმანელთა მომაკვდინებელი დარტყმის პროლოგის მოახლოებასთან.

თუკი ამ მოვლენას ხანგრძლივ ისტორიულ პერსპექტივაში განვიხილავთ, მაშინ სახაზო გემ „ბისმარკის“ დაღუპვა ნიშნავდა მორიგ ნაბიჯს სამხედრო-საზღვაო სცენაზე მოქმედი მთავარი ძალების შეცვლის თვალსაზრისით. თავის მოგონებებში ჩერჩილი წერს, რომ დამსახურება „ბისმარკზე“ გამარჯვებაში სამხედრო-საზღვაო ძალების ყველა სახეობას ეკუთვნის, თუმცა „სახაზო გემებმა გადამწყვეტი როლი ითამაშეს ბრძოლის დასაწყისსა და დასასრულში“. როგორც ჩანს, აქ თავს იჩენს „ყოფილი სამხედრო მეზღვაურის“ სიყვარული ამ ხომალდების – სახაზო გემების – მიმართ. ეს სიყვარული მათ პირველი მსოფლიო ომის ეპოქაში მოიპოვეს. ჩერჩილი მიკერძოებულია გამომდინარე იქედან, რომ „ბისმარკის“ განადგურებაში მთავარი როლი მაინც ავიაციამ ითამაშა, და პირველ რიგში – ნელსვლიანმა ბიპლანებმა – „სვორდფიშებმა“.

ავიაციამ – ინგლისურმა, ძირითადად საავიამზიდემ, და გერმანულმა სანაპირომ (გერმანელებს ავიამზიდები არ ჰყავდათ“) – მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისში აქტიური როლი ითამაშა ზღვაზე გამართულ შეიარაღებულ შეტაკებებში.

თუმცა პირველი სერიოზული განაცხადი ავიაციის ლიდერობაზე 1941 წლის მარტში გაკეთდა, როდესაც ყველა „სვორდფიშმა“ (ბრიტანული ტორპედმზიდ-ბომბდამშენი) მძლავრი იტალიური ესკადრის განადგურება დაიწყო.

ერთი წლის შემდეგ, 1942 წლის მაისში, ბრძოლა გაიმართა მარჯნის ზღვაში, წყნარი ოკეანის დასავლეთში. ეს არ იყო ჩვეულებრივი საზღვაო ბრძოლა: ამერიკულ და იაპონურ ესკადრებს ერთმანეთისგან 350 კმ-ის ტოლი მანძილი აშორებდათ. მოწინააღმდეგეები ერთმანეთს რადარების ეკრანებზეც კი ვერ ხედავდნენ. აქ – პირველად სამხედრო-საზღვაო ისტორიაში – მთავარი დამრტყმელი ძალა ორივე მხრიდან ავიაცია გახდა. დადგა ახალი ერა – ავიამზიდთა ერა.

სახაზო გემ „ბისმარკის“ შექმნისა და მწყობრში შეყვანის ისტორია

გიგანტური სახაზო გემი ჰამბურგის ვერფ „ბლოჰმ უნდ ფოს“-ზე აიგო და წყალში ჩაშვებული იქნა 1939 წელს, წმინდა ვალენტინის დღეს (14 თებერვალი), ამავე დღეს, თუმცა 1797 წელს, ადმირალმა ნელსონმა ბრწყინვალე გამარჯვება მოიპოვა სენ-ვინსენტის კონცხთან. გერმანული ხელისუფლებამ ამ შემთხვევისთვის დიდი დღესასწაული მოაწყო. ჰიტლერი, რედერი, კაიტელი, გერინგი, გებელსი, ჰესი, რიბენტროპი, ჰიმლერი, ბორმანი და შირახი ტრიბუნაზე შეიკრიბნენ, და ჰიტლერმა წარმოთქვა სიტყვა, რომელში გამოთქვა რწმენა, რომ ხომალდის მომავალი ეკიპაჟი განიმსჭვალებოდა დიდებული რკინის კანცლერის უძლეველი სულისკვეთებით. უკრავდა ორკესტრი, ფრიალებდა ნაცისტური დროშები, ჰიტლერი რედერთან ერთად ბედნიერებისგან ბრწყინავდა, აღტაცებულმა ხალხმა დაიღმუვლა, როდესაც ფონ ბისმარკის შვილიშვილმა , დოროთია ფონ ლევენფელდმა, უდიდესი გერმანული ხომალდი დიდი გერმანელი კანცლერის სახელით მონათლა.

ხომალდი-გიგანტი, სიგრძით 270 მეტრი და სიგანით 36,6 მეტრი, შეიარაღებული იყო რვა 381-მმ-იანი, 12 ექვსდუიმიანი და 16 უნივერსალური ოთხდუიმიანი ქვემეხით (ორქვემეხიან კოშკურებში), ასევე სხვადასხვა კალიბრის ოცი საზენიტო ავტომატით. ბორტები და კოშკურები დაცული იყო „ვოტანის“ მარკის (ძირითადი პარამეტრებით ეს ჯავშანი თითქმის ორჯერ მტკიცე იყო იმაზე, რომელიც წინა წლებში ბრიტანეთის ფლოტის ხომალდებზე გამოიყენებოდა) სპეციალური ჯავშანფოლადისგან დამზადებული 33-სანტიმეტრიანი ჯავშნით. მძლავრი ჯავშანგემბანები უზრუნველყოფდა მაღალ დაცულობას საავიაციო დაბომბვებისა და საარტილერიო ცეცხლისაგან, ხოლო ფსკერის სპეციალური კონსტრუქცია – ტორპედსაწინააღმდეგო დაცვას. აღჭურვილობის მნიშვნელოვანი ელემენტები იყო ექვსი სადაზვერვო ჰიდროთვითმფრინავი „არადო“, რომელთა გაშვებაც სპეციალური კატაპულტებით ხდებოდა.

სახაზო ხომალდის სტანდარტული წყალწყვა აღემატებოდა 42000 ტონას, ხოლო სრული დატვირთვისას – 50000 ტონას. არასდროს აქამდე მსოფლიოში არავის აეგო ამგვარი სიმძლავრის სახაზო გემი. ეს ნამდვილად იყო სიმბოლო არა მხოლოდ გერმანული სამხედრო-საზღვაო ფლოტის ახალი ნაბიჯისა, არამედ რეალური განაცხადისა მსოფლიო ბატონობაზე, რომელიც დეკლარირებული იყო გერმანიის ნაცისტური ხელმძღვანელობის მიერ. მთავარი კალიბრის შეიარაღება, რვა 381-მმ-იანი ქვემეხი, განთავსებული იყო ოთხ ორქვემეხიან კოშკურაში. ყოველი კოშკურა საკუთარ სახელს ატარებდა: ცხვირის კოშკურებს ერქვა „ანტონი“ და „ბრიუნო“, ხოლო კიჩოსას – „ცეზარი“ და „დორა“. და იმ წელს, როდესაც ვერმახტმა რაიხის საზღვრები პირენეებიდან ნორდკაპამდე, ატლანტის ოკიანიდან ოდერამდე გააფართოეს, ხომალდი ბრძოლისუნარიანი გახდა.

დანიშნულნი იქნენ საბრძოლო ნაწილების ძირითადი მეთაურები. არტილერიის უფროსი გახდა ადალბერტ შნაიდერი, საავარიო სამსახურის მეთაური – ინჟინერი გერხარდ იუნაკი. შემდგომ გამოჩნდნენ დანარჩენებიც: ვალტერ ნემანი – მთავარი მექანიკოსი, ვოლფ ნოიენდორფი – მთავარი შტურმანი, ჰანს ოლსი – პირველი დამხმარე.

მესამე საარტილერიო დამხმარე გახდა ბარონი ბურკხარდ ფონ მიულენბერგ-რეხბერგი, რომელიც ძველი ელზასული ოჯახიდან იყო. მისი მამა პირველი მსოფლიო ომს შეეწირა, ხოლო ძმა ვენდელინი, რომელიც ლუფტვაფეში მსახურობდა, მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისში დაიღუპა. ომის წინ ბურკხარდი სამხედრო-საზღვაო ატაშეს მოადგილე იყო ლონდონში, გერმანიის საელჩოში (მაშინ ელჩი რიბენტროპი იყო), ცხოვრობდა გროვენორ-სკვერზე და ინგლისელთა შორის მრავალი მეგობარი გაიჩინა. ის უკვე ორჯერ მონაწილეობდა საბრძოლო მოქმედებებში: პირველად სახაზო გემ „შარნხორსტზე“, როდესაც მან, სახაზო გემ „გნეიზენაუსთან“ ერთად, ინგლისური დამხმარე კრეისერი „რავალპინდი“ ჩაძირა, ხოლო მეორედ – ნორვეგიაში, ნარვიკში გადასხდომისას კაპიტნის დამხმარე იყო საესკადრო ნაღმოსან „ერიხ გიზეზე“.

ადმირალი ერნსტ ლინდემანი “ბისმარკის” ბორტზე, 1940 წლის 24 აგვისტო

სახაზო გემის კაპიტნად დანიშნული იქნა ერნსტ ლინდემანი, ჭკვიანი და ცივსისხლიანი მეზღვაური, ძირითადი პროფესიით არტილერისტი, ძლიერი თამბაქოსა და ყავის დიდი მოყვარული.

კაპიტანთან ერთად „ბისმარკის“ ბორტზე ავიდა მისი სტიუარდი, რომელიც ჰამბურგში მდებარე ლინდემანის საყვარელ რესტორნის ყოფილი უფროსი კელნერი იყო. ბიჭი საერთოდაც არ ყოფილა აღფრთოვანებული ფლოტში სამსახურით, თუმცა სულ მცირე კმაყოფილი უნდა ყოფილიყო, რომ ზღვაში რაღაც ესოდენ დიდითა და უსაფრთხოთი მიემგზავრებოდა.

ერნსტ ლინდემანი 1894 წელს ალტენკირხენში დაიბადა. ფლოტში პირველი მსოფლიო ომის წლებში შევიდა. ომისშემდგომ წლებში მსახურობდა არტილერიის ოფიცრად ჯავშნოსნებზე „ელზასსა“ და „შლეზვინგ-გოლშტაინზე“. 1934 წელს წარმატებით დაასრულა საარტილერიო საზღვაო სკოლა. დანიშნული იქნა პირველ არტილერიის ოფიცრად თავიდან ჯავშნოსან „გესენზე“, შემდგომ კი „ჯიბის სახაზო გემზე“, მძიმე კრეისერ „ადმირალ შერზე“. 1939 წლამდე მუშაობდა ფლოტის სარდლობის შტაბში და საბოლოოდ მიიღო მეთაურობა სახაზო გემ „ბისმარკზე“.

…24 ივლისს ხომალდი უკვე მზად იყო ფლოტისთვის გადასაცემად: გემბანზე უკრავდა ორკესტრი, ანძაზე ფრიალებდა ნაცისტური დროშა, „ბისმარკი“ შევიდა გერმანული სამხედრო-საზღვაო ფლოტის მწყობრში. თუმცა კიდევ რამდენიმე თვე გრძელდებოდა სამუშაოები ბორტზე და ასევე ჯგუფების დაკომპლექტება: ჩამოვიდნენ მეკავშირეები, მედიკოსები, ცეცხლფარეშები და მემანქანეები, მზარეულები, მშიფრავები, მესაწყობეები, არტილერისტები და სტიუარდები.

“ბისმარკი” ჰამბურგის პორტში, 1940 წლის 24 აგვისტო

ისე როგორც მთელს გემრანულ ფლოტში, ესენი იყვნენ იყვნენ მხოლოდ და მხოლოდ მოხალისეები და მოწოდებით მეზღვაურები; ჯგუფში ჩარიცხვის წინ მათ მრავალი გამოცდის გავლა უხდებოდათ, ამასთან კონკურენციაც საკმაოდ დიდი იყო.

15 სექტემბერს „ბისმარკმა“ დატოვა თავისი მშობლიური ბუდე ჰამბურგში და ფრთხილად დაეშვა ელბის ფარვატერით ღია ზღვის ცივ წყლებში. მიმავალი სახაზო გემის შემყურე ხალხი მისი ცქერით ვერ ძღებოდნენ. სამხედრო ხომალდები ყოველთვის ახდენდნენ შთაბეჭდილებას ძალისა და სილამაზის შერწყმით, ხოლო „ბისმარკი“ – მძლავრი და ელეგანტური, მაღალი ბორტებით და კეთილშობილური პროფილით, სიმეტრიული კოშკურებით და ამაყად აღმართული ანძებით, მრისხანე და სრულყოფილი – იყო ყველაზე ბრწყინვალე და მძლავრი სამხედრო ხომალდი, რომელიც ოდესმე აშენებულა მსოფლიოში…

კილის ყურის დახურულ წყლებში ჩატარდა სავალი გამოცდები, რომლის დროსაც 30-მდე კვანძის ტოლის სიჩქარე იქნა განვითარებული. ოქტომბრის დასაწყისში დეფექტების აღმოსაფხვრელად „ბისმარკი“ ჰამბურგში დაბრუნდა. აქ მას შეუერთდა ვერფ „ბლომ უნდ ფოსის“ ახალი ქმნილება – ახალი წყალქვეშა ნავი U-556.

U-556 კაპიტანი იყო ჰერბერტ ვოლფარტი, რომელსაც კოლეგები ჯერ კიდევ ომამდელ წლებში მეტსახელად „უშიშარ და უმწიკვლო რაინდს“ და პარსიფალს (ერთ-ერთი მრგვალი მაგიდის რაინდთაგან) უწოდებდნენ. გამოცდილ და მამაც მეზღვაურს დენიცი ძალიან აფასებდა. ვოლფარტი უკვე მესამე წყალქვეშა ნავს მეთაურობდა.

წყალზედა გიგანტისა და წყალქვეშა მტაცებლის ეკიპაჟებსა და მეთაურებს შორის მეგობრული ურთიერთობა დამყარდა. აი ტიპიური ეპიზოდი: ვოლფარტმა თავის ოფიცრებთან ერთად მოამზადა „დოკუმენტი“, რომელიც გულმოდგინედ იყო სტილიზირებული „ძველებურად“. მასში U-556 შეფობას იღებდა ბუმბერაზ „ბისმარკზე“, აღუთქვამდა რა, რომ „დაიცვას ის ნებისმიერი საშიშროებისგან, რომელიც შეიძლება დაემუქროს გიგანტს ღია ოკეანეში, ზღვებში, ტბებში, ტბორებსა და ნაკადულებშიც კი, უკუნითი უკუნისამდე, ამინ“. დეკლარაცია გაფორმებული იყო ორი ნახატით: ერთ-ერთზე რაინდი პარსიფალი ხმლით იგერიებდა „ბისმარკზე“ დამიზნებულ ტორპედოებს, ხოლო მეორეზე გამოხატული იყო U-556, რომელსაც ბუქსირზე „ბისმარკი“ ჰყავდა აყვანილი. ვოლფარტმა დოკუმენტი თითის ანაბეჭდით დაბეჭდა და იგი ლინდემანს გადასცა.

მან ამაზე გულიანად იცინა, ბრძანება გასცა დოკუმენტი ჩარჩოში ჩასვათ და ის ოფიცერთა კაიუტ-კომპანიაში, ბისმარკისა და ჰიტლერის პორტრეტებს შორის ჩამოეკიდათ. ხოლო U-556 ფლოტის შემადგენლობაში შეყვანის ცერემონიაზე სახაზო გემის ორკესტრი გაგზავნეს.

მოგვიანებით, როდესაც U-556 თავის პირველ საბრძოლო ლაშქრობაში გაემართა და „ბისმარკს“ გვერდზე ჩაუარა, ვოლფარტმა კვლავ გაიხსენა თავისი „შეფობა“ და ბრძანება გასცა სემაფორით გადაეცათ:

– როდესაც თქვენი ზღვაში გასვლის დრო მოვა, მშვიდად იყავით: ჩვენ შევეცდებით, რომ თქვენ არაფერი შეგემთხვეთ.

… რა უცნაურად დაემთხვა ყოველივე… დადგა დღე, როდესაც ეს დაპირება შეიძლება შესრულებულიყო…

1941 წლის მარტში „ბისმარკი“ ჩრდილოეთით, ჰოტენჰაფენისკენ გაემართა, სადაც მას ელოდა სწავლებებისა და მანევრების ხანგრძლივი პროგრამა, რომელიც ბრიტანული ბომბდამშენების მიღწევადობის ფარგლებს გარეთ ტარდებოდა.

“ბისმარკი” სწავლებებზე

პირველად დაიქუხა სახაზო გემის მძლავრმა ქვემეხებმა და თავისი გრიალით ახალბედები დააყრუა. „არადოს“ ტიპის ტვითმფრინავები აფრინდნენ კატაპულტებიდან, მოახდინეს საარტილერიო ცეცხლის კორექტირება, განახორციელეს სადაზვერვო გაფრენები და ბოლოს წყალზე დაჯდნენ. ხომალდის ბორტზე ისინი სპეციალური ამწეებით აიტანეს.

დამუშავდა საზენიტო სროლები, ბუქსირება და ცურვა ბუქსირზე, ტანკერებიდან საწვავით გამართვა ღია ზღვაში, ავარიების აღმოფხვრა მანქანებში, ხანძრების ჩაქრობა და საავარიო-სამაშველო სამუშაოები.

მალე „ბისმარკს“ შეუერთდა 14000 ტონა წყალწყვის ახალი მძიმე კრეისერი „პრინცი ოიგენი“, რომელსაც სახელწოდება ვენის გამათავისუფლებლის – პრინც ოიგენ სავოიელის საპატივემულოდ ეწოდა. ხომალდი ახალი აგებული იყო კილში მდებარე ვერფ „გერმანიაზე“ და სილუეტით იმდენად ჰგავდა „ბისმარკს“, რომ შორ მანძილზე მათი ერთმანეთისგან გარჩევა თითქმის შეუძლებელი იყო. კრეისერი შეიარაღებული იყო 203 მმ კალიბრის რვა ქვემეხით და შეეძლო 32 კვანძის ტოლის სიჩქარის მიღწევა. მისი კაპიტანი იყო ლინდემანის თანაკლასელი, ჰელმუთ ბრინკმანი ქალაქ ლიუბეკიდან.

მძიმე კრეისერი “პრინცი ოიგენი”

ომის დასაწყისისთვის ბრიტანეთის განკარგულებაში დიდი სამხედრო ფლოტი იყო, თუმცა იგი არა მხოლოდ გაფანტული იყო ზღვებსა და ოკეანეებში ჰონკონგამდე და ავსტრალიამდე, არამედ ასევე მნიშვნელოვანწილად მოძველებულიც. ცნობილი სერიის, „ქუინ ელიზაბეთის“, ხუთი სახაზო გემი, რომლებიც 1915-1916 წლებში იყვნენ აგებული, უკიდურესი, პრაქტიკულად მიუღწევადი, 23 კვანძის ტოლი სიჩქარით, ფლოტებს შორის იყო გაყოფილი (3 იბრძოდა ხმელთაშუა ზღვაში, 2 კი მეტროპოლიის ფლოტში იდგა). შედარებით მწყობრში იყო კიდევ 4 უიმედოდ მოძველებული, ნელსვლიანი „რივენჯის“ ტიპის სახაზო გემი, რომელთაგან მხოლოდ ორი („რემილსი“ და „რივენჯი“) მონაწილეობდა ატლანტის ოკეანის კონვოების გაცილებასა და დაცვაში, ხოლო ორი მოუთმენლად ელოდებოდა რემონტს. „ნელსონის“ სერიიდან სათავო ხმალდი მაგნიტურ ნაღმზე აფეთქდა და ერთ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში (1940 წლის აგვისტომდე) რემონტსა და მოდერნიზებას გადიოდა, ხოლო „როდნი“, რომელიც კარგ საარტილერიო შეიარაღებას ფლობდა, გათვლილი იყო 23 კვანძის ტოლი უკიდურეს სიჩქარეზე, თუმცა რეალურად მხოლოდ ოცი კვანძის ტოლ სიჩქარეს თუ ავითარებდა , რაც კორპუსში არსებულ დაზიანებაზე მეტყველებდა. „კინგ ჯორჯ V“- ს ტიპის ოთხივე ახალი სახაზო გემი ჯერ კიდევ ბოლომდე დაუსრულებლები და გამოცდების სტადიაში იყვნენ. სათავო ხომალდი ზღვაში მხოლოდ 1940 წლის დასაწყისში ჩაეშვა, ხოლო „უელსისი პრინცი“ – 1941 წლის მაისში.

ორი პატარა და ერთობ მოძველებული ავიამზიდი, „არგუსი“ და „ჰერმესი“, გამოიყენებოდნენ მხოლოდ კონვოირებისათვის, ავიამზიდი „ფიურიესი“, ომის პირველ თვეებში ჩაძირულთა და სახაზო გემ „იგლიდან“ გადაკეთებულის მსგავსად, რბილად რომ ვთქვათ, არასაკმარისი იყვო ავიაჯგუფის დასაკომპლექტებლად. საკმაოდ თანამედროვე ავიამზიდი „არკ როიალი“ ფაქტიურად ერთადერთი იყო საბრძოლო მოქმედებების ატლანტის ოკეანის თეატრში. „ილასტრიესის“ ტიპის ოთხი ავიამზიდი ჯერ კიდევ აგების, გამოცდისა და კომპლექტაციის პროცესში იყო.

სერიოზული უპირატესობა კრეისერთა ფლოტში (15 მძიმე და 38 მსუბუქი კრეისერი), საესკადრო ნაღმოსნებსა (მათი რაოდენობა დაახლოებით 200 იყო, თუმცა უმეტესად მოძველებულები) და ნაღმოსნებში არსებითად შემცირდა იმით, რომ საკრეისერო და მსუბუქი ძალები ძალიან იყო გაშლილი ოკეანეებსა და ზღვებში და მრავალი მათგანი მეტროპოლიის სანაპიროების მისადგომების დაცვას უზრუნველყოფდა.

ერთობ მნიშვნელოვანი ფაქტორი იყო ასევე გერმანიის წყალქვეშა ფლოტი, რომლის საბრძოლო შესაძლებლობებს ძალიან „დაეხმარა“ სტრატეგიული მდგომარეობის ცვლილებაც – 1940 წლის ზაფხულში, საფრანგეთის კაპიტულაციის შემდეგ, გერმანულმა სამხედრო-საზღვაო ფლოტმა მიიღო ბაზები უშუალოდ ატლანტის ოკეანის საბრძოლო მოქმედებების თეატრში. ლორიენტში, ბრესტში, ლა-როშელში, სენ-ნაზერში ვერფები ჩართული იქნენ წყალქვეშა ნავების მშენებლობის პროგრამაში. საიდანაც დენიცის სუბმარინები გადიოდნენ ატლანტის ოკეანეში და ბრიტანულ ხომალდებს სულ უფრო მგრძნობიარე დარტყმებს აყენებდნენ. სავაჭრო გემების გერმანელმა მერეიდე-გზაგადამჭრელებმა, რომლებიც მთავარი საზღვაო სანაოსნო ხაზებზე ოპერირებდნენ, მიიღეს მითითება მოეხდინათ ნაალაფარი გემების კონვოირება ფრანგულ პორტებში. სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი იყო ისიც, რომ კრიგსმარინე ადრევე გადაიყვანა ატლანტის ოკეანეში ნავთობგადამზიდი და სატვირთო გემების მთელი ფლოტილია, რეიდერებისა და სუბმარინების პირდაპირ ოკეანეში საწვავით გასამართად, რამაც მნიშვნელოვნად გააფართოვა საბრძოლო მოქმედებების შესაძლებლობები.

მოხდა ისე, რომ უზარმაზარ, სახელგანთქმულ, სანიმუშო, მსოფლიოში ყველაზე ძლიერ ბრიტანულ სამხედრო-საზღვაო ფლოტს მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისში არ შეეძლო ერთდროულად შეესრულებინა ოთხივე სტრატეგიული ამოცანა, რომლებიც სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყო ბრიტანეთის იმპერიისთვის. ის უკვე აღარ იმყოფებოდა იმ მდგომარეობაში, რომ სრული კონტროლი განეხორციელებინა ჩრდილოეთის ზღვაზე და ყურეებზე, ჩაეხშო ან მჭიდროდ ჩაეკეტა გერმანული ფლოტი ბალტიის ზღვაში. არ შეეძლო სრულად გაეკონტროლებინა ხმელთაშუა ზღვა – და ამით უზრუნველეყო ნაოსნობა სუეცის არხის გავლით, ჩრდილოეთ აფრიკისა და ახლოაღმოსავლეთის კოლონიების მმართველობის მხარდაჭერა, და შემდგომში, როგორც აღმოჩნდა, მხოლოდ უზარმაზარი დანაკარგებისა და ძალების ზედმეტად დაძაბვის ფასად ძლივს შეძლო მხოლოდ წმინდა სამხედრო ამოცანების გადაჭრა – როგორც კრეტისა და მალტისთვის ბრძოლებში. არ შეეძლო ტრანსატლანტიკური კომუნიკაციების სრული დაცვის უზრუნველყოფა. ხოლო იაპონიის მოქმედებების გათვალისწინებით – არ შეეძლო რეალურად უზრუნველეყო სამხედრო და სატრანსპორტო ოპერაციების დიდი მოცულობა ინდოეთისა და წყნარ ოკეანეში.

1938-1939 წლებში გერმანიისთვის შეიქმნა სიტუაცია „ან ახლა ან არასდროს“. ბრიტანულმა ფლოტმა სერიოზული რეკონსტრუქცია განიცადა, თუმცა ორმოციანების დასაწყისისთვის უნდა განახლებულიყო და, როგორც რეალურად მოხდა კიდეც, მნიშვნელოვნად გაძლიერებულიყო.

გამორიცხული არ არის, რომ მეორე მოკავშირე ფლოტთან, ფრანგულთან, მიმართებაში არსებობდა გამოყენების სავსებით განსაზღვრული გეგმები – და ამან ხელი შეუშალა მხოლოდ ოპერაციას, რომელიც აქამდე გარკვეული თვალსაზრისით ინგლისურ-ფრანგულ ურთიერთობების ჩრდილში რჩება.

პატარა განმარტება მათთვის, ვინც ყურმოკვრით იცის გმირი ფრანგი მეზღვაურების შესახებ, რომლებიც თავიანთი ფლოტის განადგურებაზე წავიდნენ, რათა ის ჰიტლერელებს არ ჩავარდნოდათ ხელთ: საფრანგეთის კაპიტულაციიდან ექვსი თვის შემდეგ, როდესაც საფრანგეთის ფლოტილიას ორანში ადმირალი ჟენსუ მეთაურობდა, იქ გამოჩნდა ადმირალი სომერვილი სახაზო კრეისერ „ჰუდით“, რომელსაც თან ახლდა ავიამზიდი „არკ როიალი“ და სახაზო გემები „ვალიანტი“ და „რეზოლიუშენი“. ბრძანება, რომელიც ლონდონიდან იყო მიღებული, ასე ჟღერდა: „… ხელისუფლება შიშობს, რომ ფრანგული ხომალდები შესაძლოა ჰიტლერის ხელში მოხვდეს, და ამიტომ ადმირალი სომერვილი უნდა მოელაპარაკოს ადმირალ ჟენსუს, რომ ის შეუერთდეს ბრიტანულ ფლოტს, ან გაემართოს რომელიმე ფრანგული ან ბრიტანული კოლონიალური პორტისკენ, ან უბრალოდ ჩაძიროს ხომალდები“. ჟენსუმ მტკიცე უარით უპასუხა.

სომერვილმა მწუხარებით გასცა დროშის აწევისა და ცეცხლის გახსნის ბრძანება და „ჰუდის“ ქვემეხებმა, დანარჩენი ხომალდების ქვემეხებთან ერთად, ცეცხლი გახსნა იმ ადმირალის გემების წინააღმდეგ, რომლის დროშის ქვეშაც „ჰუდი“ არც თუ დიდი ხნის წინ შედიოდა, კრიგსამრინეს წინააღმდეგ განხორციელებული ერთობლივი ოპერაციის დროს.

ფრანგული ფლოტი განადგურებული იქნა, დაიღუპა 1500 მეზღვაური.

ფრანგული ფლოტი არ მიუერთდა მოკავშირის, ბრიტანეთის, ფლოტს.

ფრანგული ფლოტი არ შესულა არც თავისი და არც ინგლისური კოლონიების მრავლა პორტთაგან არცერთში.

ფრანგული ფლოტი არ შესულა არც ნეიტრალურ ქვეყანაში, სადაც ინტერნირებაც შეეძლო.

ფრანგულ ფლოტს არ გაუხსნია არც კინგსტონები (ბორტისგარეთა სარქველები), რათა თუკი თავიდან ვერ აირიდებდა, მაშინ გადაედო მაინც საბრძოლო ხომალდების კრიგსმარინეში მოხვედრა…

ნ ა დ ი რ ო ბ ა   „ ბ ი ს მ ა რ კ ზ ე “
ოპერაციის დასაწყისი

1940-1941 წლებში გერმანული წყალზედა რეიდების წარმატებებმა კრიგსმარინეს მეთაურობა იმდენად აღაფრთოვანა, რომ მათ გადაწყვიტეს კიდევ უფრო მასშტაბური და ამბიციური ოპერაცია ჩაეტარებინათ, სახელდობრ – შეექმნათ წყალზედა საბრძოლო ხომალდების ესკადრა, რომელშიც შევიდოდა სახაზო გემები „ბისმარკი“, „ტირპიცი“, „შარნხორსტი“ და „გნეიზენაუ“, და გაეგზავნათ ის ატლანტის ოკეანეში მოკავშირეთა კონვოებზე თავდასასხმელად.

ამ ესკადრებიდან უკანასკნელი ორი იმ მომენტში ბრესტში, საფრანგეთში იმყოფებოდა, 1941 წლის 22 მარტიდან. ბრესტში ჩასვლის წინ სახაზო გემებმა ბევრი ისეირნეს ჩრდილო ატლანტიკის სივრცეებში ადმირალ გიუნტერ ლიუტენსის მეთაურობით, რა დროსაც ჩაძირეს ან ნადავლად აიყვანეს 22 გემი, საერთო ტონაჟით 116000 ტონა. თუმცა საჭირო გახდა „შარნხორსტის“ მშრალ დოკში გადაყვანა საფუძვლიანი რემონტისათვის, რაც ძირითადად მანქანებს შეეხებოდა. ივნისამდე ის მწყობრიდან იყო გამოსული. „ბისმარკი“ სრულ მზადყოფნაში იმყოფებოდა, ხოლო აი „ტირპიცი“ ჯერ კიდევ ჩასაბარებელ გამოცდებს გადიოდა და ბოლომდე დაუსრულებელი იყო, და ასევე მზად ვერ იქნებოდა საბრძოლო მოქმედებებსთვის 1941 წლის შემოდგომაზე.

ვინაიდან შექმნილი მდგომარეობის გამოსასწორებლად ვერაფერს გახდებოდნენ და მოცდაც არ შეიძლებოდა, 2 აპრილს მეთაურობამ გადაწყვიტა, რომ უნდა გაეგზავნათ ისინი, რომელთა შეკრებაც მოხერხდებოდა. მათ მხოლოდ სახაზო გემ „ბისმარკისა“ და მძიმე კრეისერ „პრინც ოიგენის“ შეგროვება შეძლეს. აპრილის ბოლოს ისინი ატლანტის ოკეანეში უნდა გასულიყვნენ ადმირალ გიუნტერ ლიუტენსის საერთო მეთაურობით, რომელსაც ამ დროისათვის უკვე მოესწრო ინგლისელთა როგორც ფლოტის, ისე მათი ნერვების გვარიანად აწეწვა. ბრძოლა ადმირალმა ნამდვილად იცოდა… მოგვიანებით მას უნდა შეერთებოდა სახაზო გემი „გნეიზენაუ“. გეგმა განსაკუთრებული გონებამახვილობით არ გამოირჩეოდა. ცურვა ჩრდილოეთ ატლანტის ოკეანეში – უფრო სწორად, ატლანტის ოკეანეში ეკვატორიდან ჩრდილოეთით, და ყველაფერ იმის ჩაძირვა, რაც გზად შეხვდებოდათ. ლიუტენსის წარმატებების წყალობით სავარაუდო რეიდამდე ცოტა ხნით ადრე, ინგლისელებმა გააძლიერეს სავაჭრო გემების კონვოების დაცვა სახაზო გემებითა და კრეისერებით. სწორედ ისინი უნდა გამხდარიყვნენ „ბისმარკის“ სამიზნეები, ხოლო სანამ მას საკუთარ თავზე ექნებოდა გადატანილი კონვოის დამცველი ხომალდების ყურადღება, დანარჩენ „მეკობრეებს“ – „პრინც ოიგენსა“ და „გნეიზენაუს“ – მტვრად უნდა ექციათ სავაჭრო გემები. ეს არანაკლებ საშიში იყო, ვიდრე „მგლების ხროვით“ თავდასხმა (მოწინააღმდეგის ხომალდების წყალქვეშა ნავებით დევნის ტაქტიკა, რომლის დროსაც მდევარი უცდის პოზიციური ან რიცხობრივი უპირატესობის მოპოვებას. გამოიყენებოდა გერმანელთა და ამერიკელთა მიერ მეორე მსოფლიო ომში), განსაკუთრებით რადიოლოკაციური სადგურების გამოყენებით სროლისას, რომლებიც მაშინ სავჭრო გემებს არც კი დაესიზმრებოდათ.

ადმირალი გიუნტერ ლიუტენსი

მოწმენდილი ცა, „ბისმარკთან“ მებრძოლი კონვოის ხომალდთა ქვემეხების გამამხნევებელი გრგვინვა, და მოეულოდნელად ამ მოწმენდილი ციდან ჭურვები იწყებს ცვენას! უზარმაზარი მსხვილკალიბრიანი ჭურვები და არა რაღაც ჭურვუკები, რომლებსაც წყალქვეშა ნავებზე დაყენებული ქვემეხებიდან ისროდნენ. ორიოდ ჭურვი – და გემი უკვე აღარ არის. კიდევ ორი ჭურვი და – კიდევ ერთი გემი. 10-15 წუთი – და უზარმაზარი მცურავი ქალაქის ადგილზე რჩებოდა მხოლოდ ცეცხლმოდებული სანახევროდ ჩაძირული ნამსხვრევების გროვები, დაღვრილი საწვავისაგან ცეცხლმოდებული წყალი, კანჯოები მათზე მიკრული მეზღვაურებითა და მათი თავები წყალში, რომლებიც კანჯოებს ვერ მიწვდნენ… უამრავი თავი… სავაჭრო გემის, ამ თუნუქის ნაჭრის, დაჭმუჭვნა და ჩაძირვა საარტილერიო შეიარაღებით აღჭურვილი საბრძოლო ხომალდისთვის წუთის საქმე იყო. ამის უკეთ აღსაქმელად წარმოევიდგინოთ „ზაპოროჟეცებისა“ ან „მერსედესების“ კოლონა, ერთი ტანკისა და ერთი ჯავშანტრანსპორტიორის წინააღმდეგ. თანაც ტანკი და ჯავშანტრანსპორტიორი კილომეტრით დაშორებული გორაკიდან ისვრიან, და მერსედესები მათ ვერ ხედავენ, მაქიმუმ, რაც მერსედესის მძღოლებს აქვთ, ეს ორი ყუმბარაა ყუმბარსატყორცნების გარეშე, ხოლო მათ კილომტრზე რემბოც კი ვერ ისვრის, ყველაზე ყოჩაღი ჰოლივუდური ბოევიკიდან. აი ახლა წარმოიდგინეთ, რომ ზიხართ კოლონის ერთ-ერთ ყველაზე ბრწყინვალე ავტომობილში და იცით, რომ ნებისმიერ წამს შეიძლება არსაიდან მოფრინდეს ჭურვი წინასწარპროგნოზირებადი შედეგით, რა გრძნობა დაგეუფლებოდათ მაშინ? მეორე მსოფლიო ომის დროს კონვოების მეზღვაურები ასეთი გრძნობებით თვეებისა და წლების განმავლობაში „ტკბებოდნენ“. დგას კაცი ვახტზე და ფიქრობს – „გაგვარტყამენ თუ ვერა?“ გადააბარებს ვახტს, წავა დასაძინებლად კაიუტაში და იძინებს იმაზე ფიქრით „გამოიღვიძებს თუ ვერა, და თუკი გამოიღვიძებს, მაშინ როგორ და რისგან, შეიძლება, აფეთქებისგან?“. და რამდენ მათგანს არ გაუღვიძია არასდროს…

ბრიტანულ საადმირალოში იცოდნენ გერმანელთა დაგეგმილი რეიდის შესახებ და განსაზღვრული გეგმები გააჩნდათ. მათ სავსებით საფუძვლიანად ეშინოდათ იმის, რომ გერმანული პორტებიდან გასულ ხომალდებს შესაძლოა შეერთებოდა მათთვის კარგად ნაცნობი „შარნხორსტი“ და „გნეიზენაუ“. ამიტომაც გადაწყვიტეს რაღაც ემოქმედათ. კერძოდ, ცდილიყვნენ საჰაერო დარტყმებით მწყობრიდან გამოეყვანათ ეს წყეული სახაზო გემები. ითქვა და შესრულდა. 6 აპრილს სამეფო სამხედრო-საჰაერო ძალების 22-ე ესკადრილიის ტორპედმზიდმა „ბიუფორტმა“, რომელსაც ლეიტენანტი კენეტ კემპბელი მართავდა, ტორპედო „გნეიზენაუს“ კიჩოში მოახვედრა. ტორპედმზიდი ჩამოაგდეს, თუმცა კარგი დღე არც სახაზო გემს დადგომია. აუცილებელი გახდა მისი დოკირება. თუმცა ეს ინგლისელთათვის საკმარისი არ იყო, და 10-11 აპრილის ღამით ინგლისელებმა სახაზო გემს კვლავ მოარტყეს, ამჯერად ოთხი 227 კგ-იანი ჯავშანგამტანი ბომბი. ახლა უკვე საუბარიც კი ზედმეტი იყო რეიდში „გეიზენაუს“ მონაწილეობაზე, ბრიტანელმა მფრინავებმა ის კარგა ხნით გამოიყვანეს წყობიდან. სხვა ვარიანტი არ იყო, მწყობრში ორი ხომლადი რჩებოდა – სახაზო გემი „ბისმარკი“ და მძიმე კრეისერი „პრინცი ოიგენი“.

თუმცა იყო კიდევ ერთი გზა – მოცდა შემოდგომამდე. ამ დროისათვის უკვე მწყობრში იქნებოდა „ტირპიცი“ და გარემონტებული იქნებოდა „შარნხორსტიც“ და „გნეიზენაუც“. მგლების ასეთ ხროვას წინ ვერაფერი დაუდგებოდა მთელს ატლანტის ოკეანეში. მაგრამ, მაგრამ, მაგრამ. იყო ერთი ძალია დიდი „მაგრამ“. „ბრიტანეთისთვის ბრძოლაში“ ზღვათა მბრძანებლის მოსაგუდად გერმანელთათვის აუცილებელი იყო ნებისმიერ ფასად გადაეკეტათ მათი საკონვოე არტერიები. დიდ ბრიტანეთი განიცდიდა ყველაფრის ნაკლებობას, სურსათ-სანოვაგიდან დაწყებული და ფერადი ლითონებით დამთავრებული. და ყველაფერი, რაც მას ჭირდებოდა, ზღვით მიეწოდებოდა. თუკი კონვოების წყნარი ცხოვრება ხუთ თვეს მაინც გაგრძელდებოდა, ეს ომის საერთო მსვლელობაზე უსერიოზულეს ზეგავლენას იქონიებდა. და ამ უკიდურესად დაძაბულ სიტუაციაში „ბისმარკისა“ და „პრინც ოიგენის“ უსაქმოდ დაყოვნება კრიგსმარინესა და რაიხის ხელმძღვანელობებს დაუშვებელ ფუფუნებად მიაჩნდათ. გადაწყდა ხომალდების გაგზავნა. მთავარი გათვლა გაკეთდა ინგლისელთათვის გემების ატლანტის ოკეანეში გასვლის დაფარვაზე, რითაც მიიღწეული იქნებოდა ტაქტიკური მოულოდნელობა. ამასობაში, ეს ავაზაკები მოასწრებდნენ ერთი-ორი კონვოის დარბევას, მაშინ როდესაც დარჩენილთაგან ნახევარი შიშისგანი დაიფანტებოდა, იქნებოდა ქაოსი, ხოლო გერმანელები იმას გააკეთებდნენ, რაც სურდათ. იქნებოდა ბრესტში უკან დახევის ან ნორვეგიაში გასვლის შესაძლებლობა.

ადმირალი ლიუტენსი, რომელიც რეიდისთვის ემზადებოდა, გერმანული წყალქვეშა ფლოტის მამას, კარლ დენიცს შეხვდა, და ისინი ერთობლივ მოქმედებებზე შეთანხმდენენ. ნებისმიერ დროს, როცა კი საჭიროება წარმოიშვებოდა, წყალქვეშა ნავები უნდა მისულიყვნენ წყალზედა ხომალდების დასახმარებლად, ან მონაწილეობა მიეღოთ მათთან ერთად ერთობლივ საბრძოლო მოქმედებებში. მოქმედებათა შეთანხმებისათვის „ბისმარკზე“ მივლინებული იქნა ოფიცერი წყალქვეშა ძალების შტაბიდან.

22 აპრილს რეიდის გეგმა დამტკიცებული იქნა „რაინუბუნგის“ („რაინის სწავლებები“) სახელწოდებით. გასვლისათვის ყველაფერი მზად იყო, თუმცა 23 აპრილს, როდესაც კილში მიემგზავრებოდა, „პრინცმა ოიგენმა“ მაგნიტურ ნაღმზე აფეთქების შედეგად დაზიანება მიიღო. სარემონტო სამუშაოების საჭიროებამ გასვლა შეაფერხა. ამ დროს ლიუტენსი ბერლინში გაემგზავრა, სადაც ის კრიგსმარინეს სარდალს, ერიხ რედერს, შეხვდა და შესთავაზა მას გადაედო ოპერაცია მანამ, სანამ მზადყოფნაში არ იქნებოდა „შარნხორსტი“ და/ან „ტირპიცი“. გროს-ადმირალმა, რომელსაც სხვა გათვლები ჰქონდა, უარყო ლიუტენსის წინადადება. უნდა ავღნიშოთ, რომ ის იძულებული იყო უარი ეთქვა. ამაყი ალბიონის მოდრეკის მცდელობაში ყველაფერი სასწორზე დაიდო.

ხოლო რაც შეეხება „ბისმარკს“, ის მაქსიმალურ მზადყოფნაში იყო. მოესწრო ორი ახალი 4-ლულიანი საზენიტო დანადგარის, Flak C/38-ის, დაყენება. სახაზო გემის მეთაური, 1-ლი რანგის კაპიტანი (გერ. Kapitän zur See -კაპიტენ ცურ ზეე – ზღვის კაპიტანი) ლინდემანი ფლოტის სარდლობას (Oberkommando der Marine – OKM) ატყობინებს: „ხომალდი ბრძოლისა და ლაშქრობისთვის მზად არის. შტატი სრულადაა დაკომპლექტებული, ხომალდმა მიიღო ცურვის სამი თვისათვის საკმარისი ყველა სახის მარაგი“. საბრძოლო ჟურნალში მან ჩაწერა: „ხომალდის სიცოცხლის პირველი ეტაპი, რომელიც 1940 წლის 24 აგვისტოს ვერფიდან მიღების მომენტიდან დაიწყო, დასრულდა. საბრძოლო მზადყოფნის მიღწევის ამოცანა 8 თვეში შესრულდა, 14 დღის დაგვიანებით, ეს უკანასკნელი გამოიწვია კაიზერ ვილჰელმის არხის დახურვამ და ძლიერმა ყინვამ.

ეკიპაჟს გააჩნია სრული უფლება იამაყოს მიღწეულით. ამოცანა შესრულებულია, ამიტომ ეკიპაჟში სუფევს მისწრაფება, გაკეთდეს ყველაფერი ზღვაში უსწრაფესი გასვლისა და მოწინააღმდეგესთან ბრძოლისთვის. მიუხედავად ტექნიკური სირთულეებისა და სპარტანული საცხოვრებელი პირობებისა, ეკიპაჟი მოწოდების სიმაღლეზე აღმოჩნდა. მორალური სულისკვეთება ძალიან მაღალია. სწავლებებმა აჩვენეს საბრძოლო მომზადების უმაღლესი დონე, რომელიც აღემატება იმას, რაც ჩვეულებრივ მიიღწევა გამუდმებული წვრთნების მრავალი წლის განმავლობაში. მიუხედავად იმისა, რომ მეზღვაურთა უმეტესობას საბრძოლო გამოცდილება არ გააჩნია, მე ისე მწამს თითოეული მათგანის, როგორც საკუთარი თავის. როგორც იქნა ჩვენ შეგვიძლია სულ მცირე თანაბრად ბრძოლა მტერთან.

რა თქმა უნდა, გასვლის შეფერხებამ ეკიპაჟში იმედგაცრუება გამოიწვია. ვეცდები ეს შეფერხება გამოვიყენო იმისთვის, რომ ეკიპაჟი მაქსიმალურად დავასვენო, მათ ეს დაიმსახურეს. გარდა ამისა, შევავსებ მარაგს“.

5 მაისს ჰიტლერი გოტენჰაფენში (გდინია) ჩავიდა, რათა მოენახულებინა სახაზო გემები, „ბისმარკი“ და „ტირპიცი“. „ბისმარკი“ რეიდზე იდგა ღუზაზე, ხოლო „ტირპიცი“ – პორტში. ერიხ რედერი იქ არ ყოფილა, ფიურერი შეხვდა ლიუტენსს, თუმცა, არაფერი უთქვამს მისთვის მომავალი რეიდსა და ამაზე თავისი ფიქრების შესახებ.

13 მაისს ლიუტენსი და მისი სალაშქრო შტაბი „ბისმარკზე“ განთავსდნენ, რის შემდეგაც სახაზო გემმა, კრეისერ „პრინც ოიგენთან“ ერთად, დანციგის უბეში ერთობლივი სწავლებები ჩაატარა ზღვაში საწვავით გამართვის მხრივ. მომდევნო დღეს სახაზო გემმა სწავლებები უკვე მსუბუქ კრეისერ „ლაპციგთან“ ერთად გამართა, რომლის მსვლელობის დროსაც მწყობრიდან გამოვიდა მარცხენა ბორტის 12-ტონიანი ამწე. გასვლა კვლავ გადაიდო, ვინაიდან ამწე საჭირო იყო არა სასეირნო კანჯოების წყალში ჩასაშვებად, არამედ საბრძოლო სამუშაოსთვის – ზღვაში მომარაგების მისაღებად. 16 მაისს, ბოლოს და ბოლოს, ლიუტენსმა მშვიდად შეძლო მოეხსენებინა შტაბში, რომ უფრო მეტი მზადყოფნა შეუძლებელი იყო. გასვლა, ესე იგი, ოპერაცია „რაინბუნგის“ დაწყება, დანიშნული იქნა 18 მაისს.

გასვლა

18 მაისის დილის 10:00 სთ-ზე ლიუტენსი „პრინც ოიგენის“ ბორტზე ავიდა, სადაც ეკიპაჟის დათვალიერება ჩაატარა. რის შემდეგაც ესკადრის შტაბში „ბისმარკის“ ბორტზე ჩატარებული იქნა ოპერატიული თათბირი, რომლის დროსაც ადმირალმა ხომალდების მეთაურებს, ერნსტ ლინდემანსა და ჰელმუთ ბრინკმანს, მომავალი რეიდის გეგმა გააცნო. გადაწყდა, რომ თუკი ამინდი ხელსაყრელი იქნებოდა (ცუდში იგულისხმებოდა შეზღუდული ხილვადობა), ხომალდები გაემართებოდნენ ჩრდილოეთით ვაისენბურგში საწვავით გასამართად, არ შევიდოდნენ კორსფიორდში. და შემდეგ გაივლიდნენ დანიის სრუტეში ისლანდიასა და გრენლანდიას შორის.

შუადღისას სახაზო გემი მოსცილდა პორტის კედელს ფლოტის ორკესტრის საზეიმო ბგერების თანხლებით და რეიდზე დადგა ბორტზე მომარაგების მისაღებად და საწვავით გასამართად. ოპერაცია „რაინუბუნგი“ დაიწყო! სარეიდო ბუნკერვის დროს გაწყდა შლანგი, და „ბისმარკს“ სრულად დატვირთვამდე დაახლოებით 200 ტონა საწვავი დააკლდა, თუმცა ეს საშიში არ ყოფილა. 21:00 სთ-ზე „პრინცმა ოიგენმა“ ღუზა ამოიღო. „ბისმარკი“ 19 მაისის ღამის 02:00 სთ-ზე გავიდა, ხომალდები რანდევუს ადგილამდე კუნძულ რიუგენთან ცალცალკე გაემგზავრნენ. 19 მაისის შუადღეს ისინი ერთმანეთს შეხვდნენ, და მხოლოდ მაშინ, სახომალდე გადაცემის სისტემით, შეატყობინა „ბისმარკის“ მეთაურმა ეკიპაჟს მათი გასვლის მიზანი. ამის შემდეგ ხომალდები დასავლეთის კურსს დაადგნენ, მათ მიაცილებდათ საესკადრო ნაღმოსნები Z-23 (მეთაური ფრიდრიხ ბიუხმე) და Z-16 Friedrich Eckoldt (მეთაური ალფრედ შემელი). 22:30 სთ-ზე მათ მიუერთდა საესკადრო ნაღმოსანი Z-10 Hans Lody (მეთაური ვერნერ პფაიფერი), რომელის ბორტზეც იმყოფებოდა მე-6 ფლოტილიის სარდალი ალფრედ შულცე-ჰინრიხი. 19-20 მაისის ღამით ხომალდებმა გაიარეს დიდი ბელტი, რომელიც დახურული იყო სამოქალაქო გემებისთვის, და 20 მაისის დილით კატეგატს მიუახლოვდნენ.

უცნობია, თუ რას ვარაუდობდა ფლოტის მეთაურობა, თუმცა თავისთავად, კატეგატში 20 მაისს ამ მრისხანე ლამაზმანების არდანახვას მხოლოდ ბრმა ან ზარმაცი თუ მოახერხებდა. ხილვადობა კარგი იყო, და უამრავი ადამიანი დანიური და შვედური თევზსაჭერი გემებიდან აღფრთოვანებულები შეჰყურებდნენ გერმანულ ესკადრას. ხოლო 13:00 სთ-ზე ისინი შენიშნა შვედურმა კრეისერმა „გოტლანდმა“ (მეთაური აგრენი), რომელმაც ნანახის შესახებ სტოკჰოლმს შეატყობინა. სულაც არაა საჭირო დიდი გენიოსობა, რათა გამოიცნო მოვლენების შემდგომი განვითარება – თუკი სტოკჰოლმში მალე გაიგებდნენ „ბისმარკისა“ და „პრინც ოიგენის“ კატეგატის სრუტეში გავლის შესახებ, მაშინ ეს მოვლენა თითქმის მაშინვე გახდებოდა ცნობილი ლონდონისთვის.

სიახლე შეატყობინეს ბრიტანეთის სამხედრო-საზღვაო ატაშეს, ჰენრი დენჰემს, რომელმაც ამავე დღეს შესაბამისი დეპეშა აფრინა ლონდონში. დენჰემი იტყობინებოდა: „კატეგატი, 20 მაისი. 15:00 სთ-ზე ორმა დიდმა სამხედრო ხომალდმა, 3 საესკადრო ნაღმოსნის, ხუთი მომმარაგებელი გემისა და 10-12 თვითმფრინავის თანხლებით, გაიარა მარსტრანდი ჩრდილო-აღმოსავლთის კურსით. შეტყობინება გამოგზავნილია 20 მაისის 20:58 სთ-ზე“.

სანამ სტოკჰოლმი მეგობრულ ნეიტრალიტეტს მისდევდა, 16:15 სთ-ზე ესკადრას მიეურთდა მტრალავთა მე-5 ფლოტილია, რომელსაც კაპიტან-ლეიტენანტი რუდოლფ ლელი მეთაურობდა. ფლოტილიის ამოცანას წარმოადგენდა კატეგატის მიდამოებში ხომალდებისთვის ნაღმებისაგან გზის გაწმენდა. 20 მაისს, მზის ჩასვლისას, ხომალდები უკვე სკაგერაკის სრუტიდან გამოდიოდნენ და ქალაქ კრისტიანსანდის მახლობლად იმყოფებოდნენ. ვიგო აკსელსენმა, ნორვეგიის წინააღმდეგობის მონაწილემ, როგორც კი შენიშნა ისინი, ამის შესახებ დაუყოვნებლივ ინგლისელებს შეატყობინა. 20-21 მაისის ღამით ხომალდებმა კურსი ჩრდილოეთისკენ აიღეს.

ყველა ამ შეტყობინების მიღების შემდეგ, ბრიტანულმა საადმირალომ განკარგულება გასცა გაეძლიერებინათ საჰაერო დაკვირვება შემჩნეული ხომალდების სავარაუდო ყოფნის რაიონში. დაახლოებით დილის 9 საათზე ხომალდები კორსფორდში შევიდნენ. გერმანელებს განზრახული ჰქონდათ საერთოდ არ შესულიყვნენ ნორვეგიის პორტებსა და ფიორდებში, თუმცა არახელსაყრელმა ამინდმა გეგმები არია. ლიუტენსმა გადაწყვიტა დარჩენილიყო კორსფორდში, ხოლო ღამის დადგომასთან ერთად გზა განეგრძო. გემებზე ავიდნენ ლოცმანები, და სადღაც შუადღისას სახაზო გემი ღუზაზე დადგა გრიმსტადტფორდში ნაპირიდან 250-500 მეტრის მოშორებით, „პრინცმა ოიგენმა“ გაიარა კალვანესის უბეში, სადაც ასევე ღუზაზე დადგა, შესაძლო სატორპედე შეტევებიდან დასაცავად იგი ორივე ბორტიდან მომარაგების გემებით იყო დაფარული.

 

ცნობილი ფოტო, გადაღებული გამანადგურებელ „სპიტფაიერის“ პილოტ მაიკლ საკლინის მიერ 1941 წლის 21 მაისს. „ბისმარკი“ ფოტოზე – უკიდურესად მარჯვნივ, წინ დგას სამი ტრანსპორტი, როგორც დაცვა შესაძლო სატორპედე იერიშებისგან.

21 მაისს, 11:00 სთ-ზე ინგლისელებმა, უფრო სწორად კი სანაპირო დაცვის სარდლობამ, დაზვერვაზე გაგზავნეს გამანადგურებელი „სპიტფაიერი“, რომელსაც ლეიტენანტი მაიკლ საკლინი მართავდა. მზვერავი შოტლანდიაში მდებარე აეროდრომიდან აფრინდა. 13:15 სთ-ზე ლეიტენანტმა 8000 მეტრის სიმაღლიდან შეამჩნია და სურათი გადაუღო ხომალდებს, რომლებიც კორსფორდში იდგნენ. 14:15 სთ-ზე გამანადგურებელი ბაზაზე დაბრუნდა. ბრიტანულმა სარდლობამ მიიღო დაგეგმილი რეიდის ყველა საჭირო დამამტკიცებელი საბუთი, უკვე ვიზუალურადაც.

დიახ, გერმანელებს ამინდში არ გაუმართლათ. თუმცა დამნაშავე მხოლოდ ცა არ არის. გერმანულმა სარდლობამ რატომღაც ჩათვალა, რომ გამგზავრება კილის არხით, რომლის გავლასაც ორი დღე დასჭირდებოდა, მათ არ აწყობდათ. ამასთანავე კილის არხში მათ შეეძლებოდათ შეუმჩნევლები დარჩენილიყვნენ, ნებისმიერ შემთხვევაში, ამის შანსი დიდი იყო. იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი არ ეცოდინებოდათ ნორვეგიელ დამკვირვებელზე და სადაზვერვო ფრენაზე, მათი შვედური კრეისერის მიერ აღმოჩენის ფაქტიდან და იმ აღლუმიდან გამომდინარე, რომელიც მათ მეთევზეებს მოუწყვეს, შესაძლებელი და საჭირო იყო, შეეფასებინათ სიტუაცია, როგორც გასაგები ინგლისელთათვის.

იმ დროს უკვე განწირული „ბისმარკი“ და „პრინცი ოიგენი“ დაკავებულნი იყვნენ სამღებრო სამუშაოებით – რუხი-ფოლადისფერი საოკეანო რეიდერები კამუფლაჟის ფერებით შეღებეს, რაც საჭირო იყო ბალტიის ზღვის ვიწროებში ცურვისას. კრეისერმა ასევე მიიღო 2500 ტონა საწვავიც ტანკერ „ვოლინიდან“. „ბისმარკს“ საწვავი არ მიუღია, რაც, როგორც მოგვიანებით გამოირკვა, შეცდომა იყო.

19:30 სთ-ზე რეიდერებმა ღუზები ამოიღეს, და ამავე დროს შტაბის სადაზვერვო ჯგუფმა სახაზო გემზე სარდლობისგან დაშიფრული გზავნილი მიიღო, რომლიდანაც გაიგეს, რომ ინგლისელებმა საბრძოლო მზადყოფნის მდგომარეობაში მოიყვანეს ავიაცია და ეძებდნენ გერმანელთა ორი სახაზო გემისა და სამ საესკადრო ნაღმოსანს, რომლებიც ჩრდილოეთის მიმართულებით მიდიოდნენ. თუმცა მანქანა უკვე ამუშავებული იყო. როგორც სახაზო გემისა და კრეისერის სამანქანო განყოფილებებში, ისე შტაბებში. რაიმეს შეჩერება უკვე შეუძლებელი იყო, დრამის ყველა მონაწილეს თავისი როლი ბოლომდე უნდა შეესრულებინა. დაახლოებით საღამოს 8-სთვის ხუთი გერმანული ხომალდი ფიორდიდან გავიდა, და 23:40 სთ-ზე 0-გრადუსიანი კურსი აიღეს, პირდაპირ ჩრდილოეთისკენ.

“ბისმარკი” ბალტიისპირეთში, ოპერაცია “რაინუბუნგის” დაწყებისას. ფოტო გადაღებულია “პრინც ოიგენიდან”.

ახლა მივუბრუნდეთ ინგლისელებს და ვნახოთ, თუ რას აკეთებდნენ ისინი ამ დროს, რა ჰქონდათ განზრახული და რისთვის ემზადებოდნენ. რეიდერებზე პირველივე მონაცემების მიღებისთანავე, მეტროპოლიის ფლოტის სარდალმა, ადმირალმა სერ ჯონ ტოვეიმ, გერმანელთა განზრახვის გამოცნობა სცადა. მძიმე კრეისერებს, საფოლკსა და ნორფოლკს, რომლებსაც კონტრ ადმირალი უილიამ უეიკ-უოკერი მეთაურობდა, ებრძანათ პატრულირებისათვის გამგზავრებულიყვნენ დანიის ყურეში. ამავე დღის მეორე ნახევარში მიღებული იქნა ფოტოსურათი, რომელიც გადაღებული იყო იღბლიანი ლეიტენანტის, მაიკლის მიერ. სურათზე გამოსახული იყო ორი ხომალდი, ერთ-ერთი მათგანი ამოიცნეს, როგორც „ბისმარკის“ კლასის სახაზო გემი, ხოლო მეორე როგორც „ჰიპერის“ კლასის მძიმე კრეისერი. ინგლისელებმა გაიგეს, რომ საქმე სრიოზულად იყო, და ყოყმანზე დრო არ დაუკარგავთ – სახაზო კრეისერმა „ჰუდმა“, სახაზო გემმა „უელსის პრინცმა“, საესკადრო ნაღმოსნებმა, „აშატემ“ , „ანტილოპამ“, „ენტონიმ“, „ეკომ“, „ელექტრამ“ და „იკარუსმა“, ვიცე-ადმირალ ლანსელოტ ჰოლანდის საერთო მეთაურობით, რომელსაც დროშა „ჰუდზე“ ეჭირა, მიიღეს ბრძანება დაუყოვნებლივ გამგზავრებულიყვნენ ჰვალფიორდში, ისლანდიაში, იმისათვის, რათა დაეცვათ ისლანდიის მისადგომები ჩრდილოეთიდან და სამხრეთიდან.

 დანიის სრუტე 

22 მაისს ამინდი გაუარესდა (ანუ გაუმჯობესდა, გააჩნია რა თვალსაზრისით შევხედავთ). მთელი ღამის განმავლობაში გერმანელები ჩრდილოეთისკენ მიდიოდნენ, კოლონას თავში საესკადრო ნაღმოსნები მიუყვებოდნენ, ხოლო მის ბოლოში „პრინცი ოიგენი“ იმყოფებოდა. დილის 04:20 სთ-ზე საესკადრო ნაღმოსნები მობრუნდნენ და კურსი აღმოსავლეთისკენ, ტრონდჰეიმისკენ, აიღეს. სახაზო გემი და კრეისერი კი კვლავ ძველ კურსზე დარჩნენ, ისინი 24 კვანძის ტოლი სიჩქარით გადაადგილდებოდნენ. 12:37 სთ-ზე ხომალდებზე ჩართეს წყალქვეშა და საჰაერო განგაში, გარკვეული დროის განმავლობაში ისინი წყალქვეშანავსაწინააღმდეგო ზიგზაგებთ მიდიოდნენ. განგაშის დასრულების შემდეგ კვლავ სამაკიაჟო სამუშაოებს მიუბრუნდნენ – რუხად შეღებეს მთავარი და სხვა კალიბრების საქვემეხო კოშკურების ზედა ნაწილები, მთავარ გემბანზე დახატული სვასტიკები ბრეზენტით დაფარეს, რათა გართულებულიყო ხომალდების ამოცნობა ჰაერიდან. შემდეგ ხომალდებმა შეცვალეს კურსი და პირდაპირ დანიის სრუტისკენ გაემართნენ. ამინდი საუცხოო იყო – სქელი ნისლი, წვრილი წვიმა, დაბალი ღრუბლიანობა, გერმანელებს პროჟექტორის ჩართვაც კი მოუხდათ, რათა ერთმანეთს არ დაშორებოდნენ. გაჩნდა ატლანტის ოკეანეში შეუმჩნევლად გაპარვის შანსი.

20:00 სთ-ზე ადმირალმა ტოვეიმ მიიღო სადაზვერვო მონაცემები, რომელთა მიხედვითაც გერმანულმა ხომალდებმა დატოვეს ნორვეგიის სანაპირო. ადმირალმა, რომელსაც არც ერთი წამი არ დაუკარგავს, დროშა სახაზო გემ „კინგ ჯორჯ V“-ზე გადაიტანა და მასთან ერთად სკაპა-ფლოუში მდებარე სამეფო სამხედრო-საზღვაო ძალების მთავარი ბაზიდან გავიდა. მას თან გაჰყვა ავიამზიდი „ვიქტორიესი“, მსუბუქი კრეისერები „კენია“, „გალათეა“, „ავრორა“, „ნეპტუნი“ და „ჰერმიონი“, საესკადრო ნაღმოსნები „ექტივი“, „ინგელფილდი“, „ინტრეპიდი“, „ლენსი“, „პუნჯაბი“ და „უინძორი“. სახაზო კრეისერი „რიპალსი“ კლაიდში იმყოფებოდა და ესკადრას მოგვიანებით უნდა შეერთებოდა. ინგლისელები, როგორც ჩანს, დროს არ კარგავდნენ, არ ზოგავდნენ ძალებს და არ აკლდათ გაბედულება. ჯობს მეტი, ვიდრე ნაკლები! თუმცა როგორც მოგვიანებით გამოირკვა, არა ზედმეტი, არამედ სწორედ ზომიერი აღმოჩნდა.

22-23 მაისის ღამით, ჩერჩილმა, სიტუაციის განვითარების შესახებ ყველა მოხსენების მიღების შემდეგ, ტელეგრამით შეატყობინა რუზველტს: „გუშინ, 21 მაისს, „ბისმარკი“ და „პრინცი ოიგენი“ მომარაგების 8 გემის თანხლებით იმყოფებოდნენ ბერგენში. დაბალი ღრუბლიანობა არ იძლეოდა საჰაერო იერიშის განხორციელების ორგანიზების შესაძლებლობას. დღეს გამოირკვა, რომ ისინი ზღვაში გავიდნენ. ვვარაუდობთ, რომ მოწინააღმდეგე ატლანტის ოკეანეში ფართომასშტაბიანი რეიდის ჩასატარებლად ემზადება. თუკი ჩვენ მათ დავკარგავთ, მაშინ თქვენს სამხედრო-საზღვაო ფლოტს ნამდვილად შეუძლია მათ აღმოჩენა და მონაცემების ჩვენთან გაზიარება. ახლა მათ კვალდაკვალ მისდევს „კინგ ჯორჯ V“, „უელსის პრინცი“, „ჰუდი“, „რიპალსი“, ავიამზიდი „ვიქტორიესი“ და დამხმარე გემები. თუკი თქვენ გაგვიზიარებთ მონაცემებს მათი ადგილმდებარეობის შესახებ, ჩვენ მხოლოდ საქმის მოთავება დაგვრჩება“. სწორედ ასე. მეგობრულ-ნეიტრალური შვედეთი დაუყოვნებლივ აცნობებს შენიშნული ხომალდების შესახებ, ხოლო არამეგობრული, თუმცა მაინც ნეიტრალური, აშშ, მზად არის გამოიყენოს თავისი სამხედრო-საზღვაო ფლოტი ნგლისელთა დასახმარებლად. რეიხს თავი დავანებოთ, და აი „ბისმარკს“ აქ შეიძლება მხოლოდ თანავუგრძნოთ.

23 მაისს შესანიშნავი ამინდი დადგა, რამაც გერმანელთა სული და გული გაახარა. საღამოს 18:11 სთ-ზე რეიდერებმა მარჯვენა ბორტიდან გემების სილუეტები შეამჩნიეს, მაგრამ სწრაფად მიხვდნენ, რომ ეს აისბერგები იყო, დამახასიათებელი ამ განედებისა და წელიწადის დროისათვის. რეიდერები ყინულთა ნაპირებს მიუახლოვდნენ და 240-გრადუსიანი კურსი აიღეს. ხოლო 19:22 სთ-სთვის გერმანელთა ხომალდები კრეისერმა „საფოლკმა“ აღმოაჩინა, 7 მილის დისტანციაზე. გემიდან საადმირალოში რადიოგრამა აფრინეს: „ვხედავთ სახაზო გემს და კრეისერს პელენგით 020, დისტანცია 7 მილი, მიცურავენ 240-გრადუსიანი კურსით“. „ბისმარკი“ და „პრინც ოიგენი“ ბრმები არ ყოფილან, და ინგლისელები მათაც შენიშნეს, თუმცა უდროო დროს გამომხტარი კრეისერის ჩაძირვას ხელს უშლიდა იგივე ამინდი – ინგლისელები სწრაფად მიიმალნენ ნისლში.

ერთი საათის შემდეგ, 20:30 სთ-ზე, „ბისმარკიდან” აღმოაჩინეს კრეისერი „ნორფოლკი“, და ამჯერად დრო არ დაუკარგავთ – გერმანელებმა დაუყოვნებლივ გახსნენს ცეცხლი. გააკეთეს ხუთი ზალპი, რომელთაგან სამმაც თითქმის დაფარა ინგლისური გემი, გადააგდო კურსიდან და აფეთქების ტალღით დააზიანა გემბანი. პირდაპირი მოხვედრა არ ყოფილა, და არც „ნორფოლკს“ ჰქონია სურვილი მისთვის მოეცადა, ამიტომაც ინგლისელებმა კვამლის ფარდა დააყენეს და საჩქაროდ დაუსხლტნენ სახაზო გემის ეშვებს.

ინგლისელთა კრეისერებმა პოზიცია გერმანელთა კიჩოს მხრიდან დაიკავეს, „საფოლკმა“ (შეიარაღებული იყო რადარ 284-ის ახალი ტიპით) მარჯვენა ბორტით, „ნორფოლკმა (ბორტზე გააჩნდა 286М-ის ტიპის ძველი რადარი) – მარცხენათი. ჩანაფიქრის მიხედვით, კრეისერები გერმანელებს უნდა მიჰყოლოდნენ, შეეტყობინებინათ შტაბში მათი და თავიანთი პოზიციები და დაეცადა მთავარი ძალების მოსვლამდე, რომელთაც არ მოუხდებოდათ ნისლის ძებნა ან თავიანთი კვამლის გაშვება და ფარდების დაყენება.

და აი წყობიდან გამოვიდა „ბისმარკის“ FuMO 23-ის ტიპის რადარი, ის, რომელიც ცხვირა ნაწილში იმყოფებოდა. მასში რაღაც დაზიანდა სწორედ მაშინ, როდესაც ხომალდმა მთავარი კალიბრის ცხვირა საქვემეხო კოშკურიდან ზალპები გაუშვა. აქედან გამომდინარე, ლიუტენსმა ბრძანება გასცა შეეცვალათ ორდერი, და მწყობრში წინ „პრინცი ოიგენი“ დადგა, რომლის FuMO 27-ის ტიპის რადარიც არ დაზიანებულა და მუშა მდგომარეობაში იმყოფებოდა. „პრინც ოიგენს“ მოწინააღმდეგისთვის უნდა ეთვალთვალა, ხოლო „ბისმარკს“ გაენადგურებინა ის თავის მძლავრი ქვემეხების ზალპებით. მომდევნო დღეს მწყობრის ამ ცვლილებამ ინგლისელებს მრავალი საზრუნავი გაუჩინა.

ამგვარად, 23 მაისის მიწურულისთვის განისაზღვრა შემდგომი მოქმედებების ორი შესაძლო ვარიანტი. ლიუტენსს შეეძლო გაჰყოლოდა თავის საკუთარ ამასწინდელ მაგალითს, მობრუნებულიყო საწინააღმდეგო კურსზე და შესულიყო ნორვეგიის ზღვაში, რათა იქ განეხორციელებინა საწვავით გამართვა ტანკერ „ვეისენბურგიდან“. სწორედ ასე მოიქცა ის, როდესაც „შარნხორსტსა“ და „გნეიზენაუს“ მეთაურობდა. თუკი ასე მოხდებოდა, მაშინ ინგლისელთა მთავარი ძალას – სახაზო კრეისერ „ჰუდს“, სახაზო გემ „უელსის პრინცს“, საესკადრო ნაღმოსანებს „აშატეს“, „ანტილოპას“, „ენტონის“, „ექოს“, „ელექტრასა“ და „იკარუსს“, პირში ჩალაგამოვლებულებს, სკაპა-ფლოუში დაბრუნება მოუწევდათ.

თუმცა ლიუტენმა მეორე ვარიანტი აირჩია – ღამის საფარველსქვეშ ატლანტის ოკეანეში გასვლა. ამინდი ამისათვის ხელსაყრელი იყო. ლიუტენსმა ორი შეცდომა დაუშვა: პირველი – მან ჩათვალა, რომ მთავარი ძალები ჯერ კიდევ შორს იყვნენ (აქ მას „დაეხმარა“ ცენტრიდან მიღებული სადაზვერვო შეტყობინებები), თუმცა კი ისინი უკვე ძალიან ახლოს იმყოფებოდნენ, და მეორე – მან სრულიად ამაოდ იფიქრა, რომ ინგლისელთა რადარები არასაკმარისად ეფექტური იყო, რათა მათი თვალთვალი უზრუნველეყო. თავის მისწრაფებაში გაჭრილიყო ატლანტის ოკეანის სივრცეებში, მას სიფრთხილე დაავიწყდა, ხოლო აი ინგლისელები კი მოწოდების სიმაღეზე აღმოჩნდნენ და მათ აღარაფერი დარჩენოდათ გარდა იმისა, რომ არ გაეშვათ და არ შეეშვათ გერმანელები.

სადღაც საღამოს დაახლოებით 10 საათისთვის „ბისმარკი“ მობრუნდა, რათა „სოფოლკი“ ეფექტური ზალპის დისტანციაზე გაეყვანა, თუმცა ინგლისელებმა რეაგირება მყისიერად მოახდინეს და უსაფრთხო მანძილზე დაიხიეს უკან. „ბისმარკი“ მწყობრში დაბრუნდა, და გერმანელები ატლანტის ოკეანისკენ გაიჭრნენ.

ბრძოლა დანიის სრუტეში

სახაზო კრეისერი “ჰუდი”

ბრძოლა დანიის სრუტეში , რომელიც ასევე ცნობილია „ისლანდიის ბრძოლის“ სახელითაც, თავისი არსით პატარა საბრძოლო შეტაკება იყო, რომელიც მეოთხედ საათზე ცოტა მეტ ხანს გაგრძელდა. თუმცა ეს ტიტანთა შერკინება იყო – იმ დროისათვის მსოფლიოში უმსხვილესმა სახაზო გემებმა თავიანთი თავი და ძალები გამოსცადეს, ეს ამბავი კი ამ გიგანტთაგან ერთ-ერთის დაღუპვით დასრულდა.

24 მაისის ადრე დილით გამოიდარა და ხილვადობა გაუმჯობესდა. გერმანელები 220-გრადუსიანი კურსით და 28 კვანძის ტოლის სიჩქარით გადაადგილდებოდნენ, და 05:25 სთ-ზე „პრინც ოიგენის“ ჰიდროაკუსტიკოსმა მარცეხნა ბორტის მხარეს ორი გემის ხრახნის მიერ გამოყოფილი ხმაური აღმოაჩნინა. 05:37 სთ-ზე გერმანელებმა, 19 მილის დისტანციაზე (35 კმ), მარცხენა ბორტის მხრიდან, ვიზუალურად შენიშნეს ის, რაც თავდაპირველად მათ მიერ მსუბუქ კრეისერად იქნა მიღებული. 05:43 სთ-ზე აღმოაჩინეს კიდევ ერთი სილუეტი, რის შემდეგაც საბრძოლო განგაშის ხმა გაისმა. „ბისმარკზე“ ჯერ კიდევ ვერ გაარკვიეს თუ რას აკვირდებოდნენ და შეცდომით თვლიდნენ, რომ ეს მძიმე კრეისერები იყო. საქმე კი იმაშია, რომ მოწინააღმდეგის ხომალდების სწორად ამოცნობას უდიდესი მნიშვნელობა გააჩნდა მომავალი ბრძოლისთვის, ვინაიდან საჭირო იყო სროლისთვის ჭურვების ტიპის განსაზღვრა. „პრინც ოიგენის“ არტილერიის მეთაურმა, კაპიტან-ლეიტენანტმა პაულს იასპერმა, თვითნებურად გადაწყვიტა, რომ ისინი ინგლისელთა მძიმე კრეისერებს აკვირდებოდნენ, და ბრძანება გასცა, რომ ქვემეხები შესაბამისი ჭურვებით დაეტენათ. სინამდვილეში გერმანელებს გამალებით უახლოვდებოდა „ჰუდი“ და „უელსის პრინცი“, 280-გრადუსიანი კურსითა და 28 კვანძის ტოლი სიჩქარით. სავსებით შესაძლებელია, რომ ვიცე-ადმირალ ჰოლანდს, რომელმაც იცოდა სახაზო კრეისერ „ჰუდის“ სისუსტე შორ დისტანციებზე ბრძოლაში, სურდა რაც შეიძლება მიახლოებოდა გერმანელებს, რათა მოეპოვებინა უპირატესობა ან თუნდაც გაექარწყლებინა მოწინააღმდეგის შესაძლო უპირატესობები. ასე, რომ ლიუტენსს არ ჰქონდა არჩევანი, ჩართულიყო თუ არა ბრძოლაში. ბრძოლა გარდაუვალი იყო.

ინგლისელები ასევე შეცდნენ სილუეტების გამოცნობაში, და გადაწყვიტეს, რომ სათავო ხომალდი „ბისმარკი“ უნდა ყოფილიყო. ჰოლანდმა „ჰუდს“ და „უელსის პრინცს“ მოწინააღმდეგის სათავო ხომალდის წინააღმდეგ ცეცხლის გახსნა უბრძანა. რის შემდეგაც ბრიტანული ხომალდები 20 გრადუსით მარჯვნივ მობრუნდნენ, და 300-გრადუსიანი კურსი აიღეს. 05:52 სთ-ზე ჰოლანდმა საბოლოოდ გაარკვია, რომ წინ „ბისმარკი“ არ მიდიოდა, და შესაბამისი ბრძანებები გასცა, თუმცა რატომღაც „ჰუდს“ კვლავ სათავო ხომალდი – „პრინცი ოიგენი“ – ჰყავდა სამიზნეში. „უელსის პრინცმა“ ბრძანება სწორად შეასრულა და სამიზნეები „ბისმარკზე“ გადაიტანა, რომელიც „პრინც ოიგენს“ კილატერში მიჰყვებოდა, მიახლოებით ერთი მილის დაშორებით. ყველასათვის მოულოდნელად, 05:52 სთ-ზე ცეცხლი გახსნა „ჰუდმა“, რომელიც 12.5 მილის დისტანციაზე იმყოფებოდა. მის კვალდაკვალ პირველი ზალპები გაუშვა „უელსის პრინცმაც“. ორივე ხომალდი ზალპებს ცხვირა კოშკურებიდან უშვებდა, კიჩოს კოშკურების საქმეში ჩართვა შეუძლებელი იყო მიახლოების ძალიან მახვილი კუთხის გამო. ადმირალმა ლიუტენსმა მეთაურობას რადიოგრამით შეატყობინა: „ჩავები ბრძოლაში მოწინააღმდეგის ორ მძიმე ხომალდთან“ – და ბრძოლის სტიქიაში გადაეშვა.

„უელსის პრინციდან“ პირველად გაშვებული ჭურვების ნაწილმა „ბისმარკს“ თავზე გადაუფრინა, ნაწილი კი მის კიჩოს მიღმა ზღვაში ჩაცვივდა. „უელსის პრინცს“ ცეცხლის გახსნისთანავე დაეწყო ტექნიკური გაუმართაობები, და თავიდან მწყობრიდან გამოვიდა პირველი ცხვირა კოშკურის პირველი ქვემეხი. „უელსისი პრინცის“ არც შემდგომი ზალპები მოხვედრია სამიზნეს – ინგლისელთა ჭურვებმა არიელებს თავს ზემოთ გადაუფრინეს და უსაფრთხო მანძილზე აფეთქდნენ. „ჰუდის“ პირველი ზალპები სამიზნეს ვერ მისწვდა და კრეისერს („ჰუდი“ ცეცხლს „პრინცი ოიგენის“ წინააღმდეგ აწარმოებდა) ჭურვების აფეთქებებისგან მხოლოდ წყალი გადაევლო.

სახაზო გემი “უელსის პრინცი”

ინგლისელთა ჭურვები სულ უფრო და უფრო ახლოს ეცემოდა, ხოლო გერმანული ქვემეხები ჯერ კიდევ დუმდნენ. „ბისმარკის“ არტილერიის მეთაურმა, კაპიტან-ლეიტენანტმა ადალბერტ შნაიდერმა, თანხმობა მოითხოვა ცეცხლის გახსნაზე ისე, რომ ხომალდის სამეთაურო პუნქტიდან ბრძანებას არ დალოდებია. ადალბერტი ფოკ-ანძაზე, ცეცხლის მართვის სამეთაურო პუნქტში იმყოფებოდა. საბოლოოდ, 05:55 სთ-ზე, როდესაც ინგლისელები 20 გრადუსით მობრუდნენ და ამით დაეხმარნენ გერმანელებს გაეგოთ, რომ მათ საქმე ჰქონდათ „ჰუდთან“ და „კინგ ჯორჯ V“-ის კლასის სახაზო გემთან, „ბისმარკმა“ ცეცხლი გახსნა, თითქმის მაშინვე დაიგრიალეს „პრინც ოიგენის“ ქვემეხებმაც. ამ დროისათვის დისტანცია დაახლოებით 11 მილი (20300 მეტრი) იყო. ორივე გერმანულმა ხომალდმა ცეცხლი მოწიააღმდეგის სათავო ხომალდისკენ, სახაზო კრეისერ „ჰუდისკენ“, მიმართა. „ბისმარკის“ პირველმა ზალპმა საიზნეს ვერ უწია. ამ დროს „პრინც ოიგენის“ მეთაურმა სანაღმო-სატორპედე საბრძოლო ნაწილის მეთაურს, ლეიტენანტ რაიმანს, უბრძანა მარცხენა ბორტის სატორპედე აპარატები 53.3-მმ-იანი დიამეტრის ტორპედოებით დაეტენა და ცეცხლი გაეხსნა საკუთარი შეხედულებისამებრ როგორც კი სატორპედე ცეცხლის ზონას მიაღწევდნენ, ისე, რომ არ დალოდებოდა ბრძანებას ბოგურიდან. „უელსის პრინცის“ მეხუთე ზალპმა კვლავ თავზე გადაუფრინა სამიზნეს, თუმცა მეექვსემ, გამორიცხული არ არის, რომ დააზიანა სახაზო გემი, თუმცა „უელსის პრინცს“ მოხვედრა არ დაუფიქსირებია. გერმანელთა საპასუხო ცეცხლს შეუძლებელია ვუწოდოთ სხვანაირი, თუ არა სნაიპერული. 05:57 სთ-ზე „პრინცმა ოიგენმა“ პირველი მოხვედრა დააფიქსირა, მისმა ჭურვებმა „ჰუდი“ გროტ-ანძის რაიონში დააზიანა. ჭურვების აფეთქებამ დიდი ხანძარი გამოიწვია, ცეცხლი მეორე საკვამურ მილამდე გავრცელდა.

ინგლისელთა ჭურვებმა „ბისმარკსაც“ უწიეს, ეს სახელგანთქმული მოხვედრა იყო, რომელმაც გახვრიტა საწვავის ავზი, და ახლა სახაზო გემს უკან მიჰყვებოდა მაზუთის ფართო ლაქა. ლიუტენსმა „პრინც ოიგენს“ ცეცხლის „უელსის რინცზე“ გადატანის ბრძანება მისცა, ხოლო „ბისმარკის“ არტილერისტებს – „უელსის პრინცის“ წინააღმდეგ მეორე კალიბრის ქვემეხებიდან ცეცხლის გახსნა უბრძანა.

06:00სთ-ზე „ჰუდმა“ და „ულესის პრინცმა“ მარცხნივ 20 გრადუსზე დაიწყეს მობრუნება, რითაც საქმეში ჩართეს მთავარი კალიბრის კიჩოს კოშკურები. და სწორედ ამ დროს „ბისმარკის“ მეხუთე ზალპმა „ჰუდი“ პირდაპირი მოხვედრებით დაფარა. დისტანცია ამ მომენტისათვის უკვე 9 მილზე (დაახლ. 16600 მ) ნაკლები იყო. ამ ზალპიდან სულ მცირე ერთმა 15-დუიმინამა ჭურვმა გამჭოლად გახვრიტა „ჰუდის“ ჯავშანსარტყელი, შეფრინდა დენთის სარდაფში და იქ აფეთქდა. ამის შედეგად წარმოქმნილმა აფეთქებამ თავისი ძალით შეაძრწუნა თვითმხილველები. „ჰუდი“, დიადი „ჰუდი“, 20 წლის განმავლობაში მსოფლიოში ყველაზე მსხვილი სახაზო გემი, სამეფო ფლოტის სიამაყე, შუაზე გაიპო და სულ სამ წუთში ჩაიძირა. ეს მოხდა წერტილში, რომლის კოორდინატებიც იყო ჩრდილოეთ განედის 63 გრადუსი და 22 მინუტი და დასავლეთ გრძედის 32 გრადუსი და 17 მინუტი. პირველად კიჩოს ნაწილი ჩაიძირა, კიჩოთი მაღლა, ხოლო შემდგომ ცხვირა, ფორშტევენით ზემოთ. ყველაფერი იმდენად ჩქარა მოხდა, რომ ხომალდის დატოვება ვერავინ მოასწრო. ბორტზე მყოფი 1418 ადამიანიდან ცოცხალი სულ მხოლოდ სამი გადარჩა… დაიღუპა ადმირალი ჰოლანდი და მისი შტაბი, ხომალდის მეთაური რალფ კერი და სხვა ოფიცრები. სამი გადარჩენილი წყლიდან საესკადრო ნაღმოსანმა „ელექტრამ“ ამოიყვანა და მოგვიანებით ისინი რეიკიავიკში გადასავა.

„ჰუდის ჩაძირვის შემდეგ, 06.02 და 06.09 სთ-ებს შორის, „ბისმარკმა“ ცეცხლი სახაზო გემ „უელსის პრინცზე“ გადაიტანა . „ბისმარკის“ ყველაზე ცნობილი სურათი, რომელიც მეორე მსოფლიო ომის დროის ერთ-ერთ საუკეთესო ფოტოდაა აღიარებული. გადაღებულია „პრინც ოიგენიდან“. ისვრის სახაზო გემის კიჩოს კოშკურები. ფოტოზე ბინდი არ არის, მისი გამუქება ზალპის კაშკაშა ნათებამ გამოიწვია.

„ჰუდის“ აფეთქების შემდეგ, „ბისმარკი“ მარჯვნივ მიბრუნდა და ცეცხლი ჯერ კიდევ ცოცხალ „უელსის პრინცზე“ გადაიტანა. ინგლისელთა სახაზო გემი იძულებული იყო ასევე მობრუნებულიყო, რათა „ჰუდის“ ნამსხვრევებში არ შეჭრილიყო, და ამგვარად, ჩაძირვის პროცესში მყოფ „ჰუდსა“ და გერმანელებს შორის არ მოხვედრილიყო, რითაც შესანიშნავ სამიზნედ წარმოაჩენდა თავს. გერმანელები თავიანთ შანსს ხელიდან არ გაუშვებდნენ. 06:02 სთ-ზე „ბისმარკის“ ჭურვი „უელსის პრინცის“ საბრძოლო ჯიხურში ფეთქდება , რის შედეგადაც იღუპება ყველა იქ მყოფი, ხომალდის მეთაურ ჯონ კატერალის და კიდევ ერთი ადამიანის გამოკლებით. დისტანცია 14000 მეტრამდე შემცირდა, ახლა უკვე „პრინც ოიგენის“ უმსხვილესი კალიბრის საზენიტო ჭურვებსაც კი შეეძლო საბრალო „უელსის პრინცამდე“ მიღწევა, და თავისთავად, ცეცხლი საზენიტო დანადგარებიდანაც გახსნეს. თუკი ინგლისელთა სახაზო გემს „ჰუდის“ ხვედრის გაზიარება არ სურდა, იქედან უნდა აორთქლებულიყო, თანაც რაც შეიძლება სწრაფად. ინგლისელებმა კვამლის ფარდა დააყენეს და მაქსიმალური სიჩქარით დაიწყეს უკანდახევა.

“ჰუდის” აფეთქება, გადაღებულია “პრინც ოიგენიდან”

დასასრულს, შურისძიების გრძნობით აღსავსე ინგლისელებმა სამი ზალპი გაუშვეს „Y“ კოშკურიდან, რომელიც სროლის მომენტში დამოუკიდებლად იმართებოდა, თუმცა წარუმატებლად, სამიზნეს ყველა ზალპი ასცდა. 06:09 სთ-ზე გერმანელებმა ბოლო ზალპი მისცეს, და ბრძოლა დანიის ყურეში დასრულდა. „უელსის პრინცის“ მრავალმა მეზღვაურმა, ეტყობა, ამ ლაშქრობის შემდეგ ეკლესიაში სანთლები დაუნთო თავის გადამრჩენს, ადმირალ ლიუტენსს. საქმე იმაშია, რომ ინგლისელები გაოცებულნი იყვნენ იმ ფაქტით, რომ გერმანულმა რეიდერებმა ბოლო არ მოუღეს „უელსის პრინცს“. როგორც ჩანს, აქ ერთი მიზეზია – ბრძოლის ადგილისკენ ინგლისელთა მთავარი ძალები მიეშურებოდნენ, ლიუტენსი კი მათგან თავის დაღწევას ჩქარობდა, და გადაწყვიტა დრო არ დაეკარგა დევნაზე. ეჭვი არ არის, ლიუტენსს და გამარჯვებით ფრთაშესხმული მეზღვაურებს იმ მომენტში არაფერი სურდათ იმაზე უფრო ძლიერ, ვიდრე დასწეოდნენ „უელსის პრინცს“ და ის „ჰუდის“ კომპანიაში გაეშვათ, თუმცა გარემოებები – ლიუტენსის მიერ გაკეთებული არჩევანის გამო – უფრო ძლიერი იყო.

დანიის ყურის ბრძოლის სქემა

„პრინცი ოიგენი“ ინგლისელთა ცეცხლისგან არ დაზიანებულა, თუკი არ ჩავთვლით ახლო აფეთქებებისგან გემბანის დასველებას და ამ გემბანზე გაჟღარუნებულ რამდენიმე ნამსხვრევს. ხოლო აი „ბისმარკს“ კი მაგრად მოხვდა. ინგლისელი მეზღვაურები ისეთები არ ყოფილან, რომ დაუსჯელად დაეხოცათ. სამმა მძიმე ჭურვმა სახაზო გემის მარცხენა ბორტი დააზიანა, სავარაუდოდ, სამივე მათგანი „უელსის პრინციდან“ იყო ნასროლი. პირველი სახაზო გემს კორპუსის შუაში წყალხაზის ქვემოთ მოხვდა, გახვრიტა შემონაკერი ჯავშანსარტყლის ქვემოთ და კორპუსის შიგნით აფეთქდა, რის შედეგადაც დაიტბორა ელექტროსადგური №4 მარცხენა ბორტის მხარეს. წყალმა შესვლა დაიწყო მეზობელ საქვაბე №2-შიც, თუმცა საავარიო ჯგუფებმა წყლის შეჟონვა შეაჩერეს. მეორე ჭურვმა კორპუსი ჯავშანსარტყლის ზემოთ გახვრიტა და მარჯვენა ბორტიდან გამოვიდა ისე, რომ არ აფეთქებულა, თუმცა 1.5 მ დიამეტრის ნახვრეტი გააკეთა. შედეგად ავზის სათავსში დაახლოებით 2000 ტონა წყალი შეიღვარა, დაზიანებული იქნა საწვავის ცისტერნა, და სახაზო გემმა 1000 ტონა საწვავი დაკარგა. ამას ემატებოდა კვალი, რომლსაც გემიდან გამომავალი საწვავი ტოვებდა… მესამე ჭურვმა დააზიანა კატერი ყოველგვარი სხვა შედეგების გარეშე.

ფოტო გადაღებულია 1941 წლის 24 მაისს, მძიმე კრეისერ “პრინც ოიგენიდან”, დანიის ყურეში მომხდარი ბრძოლის შემდეგ, მანამ სანამ “ბისმარკი” და “პრინცი ოიგენი” ერთმანეთს დაშორდებოდნენ. ფოტოზე ჩანს, რომ “ბისმარკის” ცხვირი რამდენადმე დაწეულია, რაც “ჰუდთან” და “უელსის პრინცთან” ბრძოლაში მიღებული მოხვედრების შედეგადაა გამოწვეული.

საერთო ჯამში ყველა, ამ მოხვედრის შედეგი იყო ის, რომ „ბისმარკის“ სიჩქარე 28 კვანძამდე დაეცა. წარმოიშვა 3-გრადუსიანი დიფერენტი ცხვირზე და 9-გრადუსიანი დახრილობა მარცხენა ბორტის მხარეს, რის გამოც მარჯვენა ხრახნი დროდადრო წყლიდან ამოდიოდა. იმისათვის, რათა აღმოეფხვრათ დახრილობა, საჭირო გახდა წყალი შეეშვათ საბალანსო ავზებში.

ტექნიკური თვალსაზრისით „ბისმარკს“ სერიოზული არაფერი მოსვლია. მას არ დაუკარგავს ბრძოლისუნარიანობა, სიჩქარე დარჩა საკმარისი, ეკიპაჟიდან მხოლოდ ხუთმა ადამიანმა მიიღო მსუბუქი დაზიანება – უფრო მარტივად რომ ვთქვათ, ნაკაწრები. ყველაზე სერიოზული შედეგი იყო საწვავის არც თუ მცირე ნაწილის დაკარგვა.

„ბისმარკი“ მდევრებს გაურბის

ბრძოლის შემდეგ რეიდერები ძველ კურსზე დარჩნენ და კვლავ სამხრეთ-დასავლეთის მიმართულებით მიემართებოდნენ. ლიუტენსს ორი შესაძლებლობა ჰქონდა – ან ნორვეგიაში უნდა მობრუნებულიყო, სანამ ჯერ კიდევ არ იყო გვიანი, ან განეგრძო ატლანტის ოკეანეში გაღწევა.

დღესდღეობით ყველა ექსპერტი მიიჩნევს, რომ საუკეთესო გამოსავალი უკან, ნორვეგიაში დაბრუნება და გზად „უელსის პრინცსთვის“ ბოლოს მოღება იყო. ნორვეგიაში დაბრუნება მას ორი გზით – ან დანიის სრუტით, ან უფრო მოკლე გზით, ფარერის კუნძულები – ისლანდიის გასასვლელით შეეძლო, თუმცა აქ დიდი რისკი იყო შეხვედროდა ინგლისელთა მთავარ ძალებს – სახაზო გემი „კინგ ჯორჯ V“, ავიამზიდი „ვიქტორიესი“, მსუბუქი კრეისერები: „კენია“, „გალათეა“, „ავრორა“, „ნეპტუნი“ და „ჰერმიონი“, საესკადრო ნაღმოსნები: „ექტივი“, „ინგელფილდი“, „ინტრეპიდი“, „ლენსი“, „პუნჯაბი“ და „უინძორი“. ცხადია ისიც, რომ ამ ვარიანტს დაჟინებით მოითხოვდა „ბისმარკის“ მეთაური ლინდემანი.

ლიუტენსის მოქმედებათა ვარიანტები დანიის ყურის ბრძოლის შემდეგ

თუმცა ლიუტენსი მეთაურობას ატყობინებს, და უბრძანებს რეიდერებს, საფრანგეთში, სენ-ნაზერში გაემგზავრონ. ერთი მხრივ ის მართალი იყო იმაში, რომ ოპერაცია „რაინბურგი“ ახლა უნდა დაევიწყებინათ და „ბისმარკის“ რემონტისთვის ეზრუნათ. ამავდროულად, დაუზიანებელ „პრინც ოიგენს“ შეეძლებოდა აქა-იქ დაეკბინა მტრის კონვოები. თუმცა რატომ გადაწყვიტა ლიუტენსმა სენ-ნაზერში შესვლა ნორვეგიის ნაცვლად, რომელიც უფრო ახლოს იყო? შეიძლება იმიტომ, რომ ის ჯერ კიდევ ფიქრობდა რეიდებზე ატლანტის ოკეანეში, ვიდრე იმ მდგომარეობაზე, რომელშიც აღმოჩნდა? საფრანგეთის პორტებიდან სათარეშოდ წასვლა ხომ უფრო მოსახერხებელიც იყო და გზაც უფრო მოკლე, ვიდრე ნორვეგიიდან. და შეიძლება იმიტომაც, რომ სულ ორი თვის წინ ის მშვიდობანად შეიყვანა „შარნხორსტი“ და „გნეიზენაუ“? ბანალურად რომ ვთქვათ, ამას ჩვენ ვეღარასდროს გავიგებთ.

09:50 სთ-ზე „პრინც ოიგენის“ მეთაურმა ბრინკმანმა სემაფორით ბრძანება მიიღო ლიუტენსისგან, რომლის თანახმადაც „ბისმარკის“ კილვატერში უნდა გადასულიყო და ვიზუალურად შეეფასებინა ხომალდის დაზიანება – სახელდობრ, საწვავის ჟონვა. 11:00 სთ-ზე „ოიგენ“ კვლავ თავში ჩაუდგა კოლონას. ბრიტანული ხომალდები განაგრძობდნენ დევნას კონტრ-ადმირალ უეიკ-უოკერის მეთაურობით – „სოფოლკი“ მარჯვენა ბორტიდან, „ნორფოლკი“ და ხელახლა დაბადებული „უელსის პრინცი“ – მარცხნიდან. შუადღისას გერმანელებმა 180 გრადუსის კურსს დაადგნენ, მკვეთრად სამხრეთისკენ, და სიჩქარე 24 კვანძამდე შეამცირეს.

„ჰუდის“ დაღუპვა – აი ის, რასაც არავინ მოელოდა საადმირალოში. აღშფოთებულმა ადმირლებმა დაუყოვნებლივ დაიწყეს ბრძანებების გაცემა გონივრულ ვადებში ყველა არსებული სვლისუნარიანი ხომალდის „ბისმარკზე“ ნადირობაში ჩაბმის შესახებ. „ნადირობაში“ უნდა ჩართულიყვნენ ის გემებიც, რომლებსაც კონვოების დაცვა ევალებოდათ.

ინგლისელებმა და ამერიკელებმა შესანიშნავად იცოდნენ, რომ „ბისმარკის“ კლასის სახაზო გემი კონვოების წინააღმდეგ იგივე იყო, რაც ტირანოზავრი უმწეო ცხვრების წინააღმდეგ, ხოლო „ბისმარკის“ რეიდმა წარმოაჩინა, რომ ნამდვილად ღირდა ამ ტირანოზავრის განადგურება. აი რატომაც იყო, რომ მათ, „ტირპიცის“ გასვლის შესახებ სადაზვერვო მონაცემების მიღების შემდეგ, ერთიმეორის მიყოლებით მოხსნეს და ყოველი მხრიდან გადაისროლეს ყველაფერი, რათა გზა გადაეჭრათ „ტირპიცის“ მოსალოდნელი რეიდისთვის. „ტირპიცის“ ეკიპაჟის საბრძოლო მომზადება არაფრით ჩამოუვარდებოდა „ბისმარკისას“, იქ თავმოყრილი იყო კრიგსმარინეს ნაღები, და ისინი თავიანთ სიცოცხლეს ძვირად დათმობდნენ. და აი დადასტურებაც – ნისლიანი ალბიონის ვერაგ ბურჟუებს არ ენაღვლებოდათ თავიანთი კონვოები მათი სასიცოცხლოდ აუცილებელი ტვირთით.

საერთო ჯამში, ატლანტის ოკეანეში მრავალი კონვოი დაცვის გარეშე დარჩა. 1941 წლის მაისში სახაზო გემი „როდნი“ (მეთაური ფრედერიკ დალრიმპლ-ჰამილტონი), ორ საესკადრო ნაღმოსანთა ერთად, სატრანსპორტო გემ „ბრიტანიკს“ აცილებდა (ტვირთამწეობა 27759 ტონა, გამოიყენებოდა როგორც ტრანსპორტი სამხედრო ნაწილების გადასაყვანად) კანადაში. 1941 წლის 24 მაისს ეკიპაჟმა რადიოგრამით მიიღო ბრძანება, რომლის მიხედვითაც დაუყოვნებლივ უნდა შესულიყო „ბისმარკის“ გასანადგურებლად შექმნილ სპეციალური რაზმის შემადგენლობაში. ბრძანებაში ნათქვამი იყო : „თუკი ლაინერს არ შეუძლია გამოგყვეთ თქვენ, დატოვეთ მასთან ერთი საესკადრო ნაღმოსანი, და ჯანდაბამდე გზა ჰქონია“.

სახაზო გემი „რამილესი“ (მეთაური არტურ რიდი) კონვოი НХ-127-ის თანხლებას ახდენდა. ბრძანება: „დაუყოვნებლივ გაემართეთ დასავლეთით მიმართულებით ისე, რომ მოწინააღმდეგის რეიდერები აღმოჩნდნენ თქვენსა და მათ მდევ ჩვენს ძალებს შორის“. ხოლო რაც შეეხება კონვოის, როგორმე მიხედავენ თავს.

სახაზო გემი „რივენჯმა“ (მეთაური ერნსტ არჩერი) კონვოი ჰალიფაქსში ჩამოაყალიბა, იმავე დღის 15:00 სთ-ზე ის უკვე მთელი სიჩქარით მიემართებოდა რათა შეხვედროდა „ბისმარკს“, გემს, რომელმაც ესოდენ დიდი შეურაცხყოფა მიაყენა ზღვათა მბრძანებლის „გრანდ ფლიტს“.

24 მაისის დილით ლიუტენსმა გადაწყვიტა, რომ კრეისერს შემდგომ გზა მარტოს უნდა გაეგრძელებინა, ხოლო 14:20 სთ-ზე „ოიგენის“ მეთაურ ბრინკმანს თავისი გადაწყვეტილება სემაფორით შეატყობინა. ბრძანება ამბობდა: „შტორმის დროს, „ბისმარკი“ აიღებს კურსს მკაცრად დასავლეთისკენ. „პრინცი ოიგენი“ გზას წინანდელ კურსითა და სიჩქარით განაგრძობს „ბისმარკის“ წასვლიდან მინიმუმ სამი საათის შემდეგ. შემდგომ კრეისერს საწვავით უნდა გაიმართოს ტანკერ „ბელჩენიდან“ ან „ლორინგენიდან“. ამის შემდეგ მოწინააღმდეგის კონვოების წინააღმდეგ დამოუკიდებლად იმოქმედებს. ოპერაციის დაწყების კოდური სიტყვა – „ჰუდი“.

ამავე დროს კარლ დენიცმა ბრძანება მისცა თავის მგლებს, ატლანტის ოკეანის ჩრდილოეთ ნაწილში მყოფ ყველა წყალქვეშა ნავს, მთლიანად შეეწყვიტათ საბრძოლო მოქმედებები და მომზადებულიყვნენ „ბისმარკისათვის“ დახმარების აღმოსაჩენად. დენიცს ინგლისელთათვის გრანდიოზული ხაფანგის მოწყობა სურდა – განსაზღვრულ კვადრატში ნავების იმგვარად განლაგება, რომ მათ შეეტიათ ინგლისელთა იმ გემებისთვის, რომლებიც კვალდაკვალ მიჰყვებოდნენ „ბისმარკს“. ამ ჩანაფიქრის შესაბამისად, დენიცმა წყალქვეშა ნავები, U-93, U-43, U-46, U-557, U-66 და U-94 გრენლანდიის სამხრეთ დაბოლოების სამხრეთით განათავსა.

15:40 სთ-ზე ქარიშხალი ამოვარდა, და გაისმა სიტყვა „ჰუდი“. „ბისმარკი“ მარჯვნივ მიბრუნდა, კურსი დასავლეთისკენ აიღო და სიჩქარე 28 კვანძამდე გაზარდა. თუმცა „საფოლკი“ ძალიან ახლოს იყო და „ბისმარკი“ თავის ადგილს დაუბრუნდა „ოიგენის“ კიჩოსთან. ორი საათის შემდეგ მცდელობა განმეორდა, ამჯერად წარმატებულად. „პრინცი ოიგენი“ ჩამოშორდა, ხოლო „ბისმარკმა“, ყოველი შემთხვევისთვის, 18:30 სთ-ზე „საფოლკის“ წინააღმდეგ 18000 მეტრის დისტანციიდან ცეცხლი გახსნა. კრეისერმა კვამლის ფარდა დააყენა და მის საფარქვეშ სასწრაფოდ დაიხია უკან.

ამის შემდგომ „ბისმარკი“ „უელსის პრინცს“ დაესხა თავს, ზალპების ურთიერთგაცვლა 18:56 სთ-ზე შეწყდა, მოხვედრა არც ერთ მხარეს არ ჰქონია. თუმცა „საფოლკმა“ „ბისმარკს“ მარჯვენა ბორტიდან შემოუარა და „ნორფოლკსა“ და „უელსის პრინცს“ შეუერთდა, იმის შიშით, რომ „ბისმარკი“ მას როგორღაც ხელში ჩაიგდებდა და ბოლოს მოუღებდა. ამგვარად, მარჯვენა ბორტიდან „ბისმარკს“ უკვე არავინ მისდევდა. მოგვიანებით ეს ინგლისელებს ძვირად დაუჯდათ.

ამავდროულად გაირკვა, რომ სახაზო გემს საწვავი უკიდურესად მცირე დარჩენოდა, ასე რომ ლიუტენსი იძულებული იყო მიეღო გადაწყვეტილება პირდაპირ სენ-ნაზერისკენ გამგზავრებაზე, რის შესახებაც აცნობა კიდეც მეთაურობას. გემს სულ დაახლოებით 3000 ტონა საწვავი დარჩენოდა, რაც ძალიან მცირე იყო მანევრებისა და მდევართა ჩამოშორების მცდელობებისათვის.

საწვავის უკმარისობის კიდევ ერთი გერმანელთათვის უკიდურესად არასასიამოვნო შედეგი იყო ის, რომ ჩაიშალა წყალქვეშა ხაფანგის მოწყობის განზრახვა, ვინაიდან „ბისმარკს“ მიბრუნება მოუხდა, რათა გაესწორებინა კურსი სენ-ნეზარისკენ. ხაფანგი გვერდზე დარჩა, ხოლო მათთვის ვინც არ იცის ავღნიშნავთ, რომ დიზელის წყალქვეშა ნავები წყალზედა მდგომარეობაშიც კი ვერ შეედრებიან წყალზედა ხომალდებს სვლის სიჩქარით. ესე იგი ნავებს უბრალოდ არ შეეძლოთ მოესწროთ პოზიციის ცვლილება. დენიცმა ბრძანება მისცა ბისკაიის ყურეში მყოფ წყალქვეშა ნავებს მომზადებულიყვნენ მოახლოებული „ბისმარკის“ დასაფარად, და ეს იყო ყველაფერი, რისი გაკეთებაც შეეძლო დენიცს დევნილი სახაზო გემისთვის.

ადმირალი ტოვეი

15:09 სთ-ზე ადმირალმა ტოვეიმ ცალკეული ჯგუფი გაგზავნა კონტრ-ადმირალ ალბან კურტეისის მეთაურობით, რომელსაც დროშა კრეისერ „გალათეაზე“ ეჭირა. ჯგუფში შევიდა ავიამზიდი „ვიქტორიესი“, მსუბუქი კრეისერები „გალათეა“, „ავრორა“, „კენია“ და „ჰერმიონი“. მათი ამოცანა იყო „ბისმარკთან“ მიახლოება და სატორპედე შეტევის განხორციელება.

22:10 სთ-ზე „ბისმარკიდან“ დაახლოებით 120 მილის სიშორეზე, ავიამზიდ „ვიქტორიესიდან“ მისი 9-ვე „სვორდფიშის“ ტიპის ტორპედმზიდი აფრინდა, 825-ე ესკადრილია კაპიტან-ლეიტენანტ იუჯინ ესმონდის მეთაურობით. 23:50 სთ-ზე ესმონდის ტორპედმზიდის რადარზე გამოჩნდა აღნიშვნა, თუმცა არა „ბისმარკი“, არამედ ამერიკული სანაპირო დაცვის კატარღა „მოდოკი“. „ბისმარკი“ 6 მილით უფრო შორს იმყოფებოდა, მან შენიშნა თვითმფრინავები, გახსნა ცეცხლი და სიჩქარე 27 კვანძამდე გაზარდა. ერთი „სვორდფიში“ ღრუბლის ფენაში გავლისას ესკადრილიას ჩამორჩა, დანარჩენი რვა შეტევაზე დაახლოებით შუაღამისას გადავიდა. „ბისმარკმა“ ცეცხლი ყველა სახის შეიარაღებიდან გახსნა, მათ შორის საქმეში ჩაერთო მთავარი და მეორე კალიბრებიც კი. თავიდან ლინდემანი და მესაჭე ჰანს ჰანსენი წარმატებით მანევრირებდნენ, და გემმა ექვსი ტორპედო აიცილა. თუმცა ინგლისელებმა მიზანს მაინც მოარტყეს. 18-დუიმიანი ტორპედო МК XII გემს მარჯვენა ბორტს მიდლ-შპანჰოუტის რაიონში, ჯავშანსარტყელში მოხვდა, და ჯავშანსარტყელმა მოხვედრას გაუძლო! დაზიანებები მინიმალური იყო. დაფიქსირდა პირველი მსხვერპლიც – დაიღუპა ობერბოცმანი კურტ კირხბერგი. დაშავდა კიდევ ექვსი ადამიანი.

მიუხედავად სახაზო გემის გააფთრებული ცეცხლისა, ავიამზიდზე ყველა ტორპედმზიდი დაბრუნდა.

იერიშის შემდეგ „ბისმარკმა“ სიჩქარე 16 კვანძამდე დააგდო, რათა შენელებულიყო წყლის დაწოლა ფორპიკის ტიხარზე და ამავდროულად ცდილობდნენ რაღაც შეერემონტებინათ. დისტანცია მოწინააღმდეგეებს შორის შემცირდა და უკვე 25 მაისის 01:31 სთ-ზე „უელსის პრინცმა“ ცეცხლი გახსნა. ვალში არც ბისმარკი დარჩენილა, და 15000 მეტრის დისტანციიდან ორმა სახაზო გემმა ერთმანეთში ორ-ორი უშედეგო ზალპი გაცვალა. „ბისმარკის“ ბორტზე არაჩვეულებრივად მაღალი საბრძოლო სულისკვეთება იყო შენარჩუნებული, საერთო სახომალდე ტრანსლაციით ეკიპაჟმა ამირალ ლიუტენსს 52-ე წლისთავი მიულოცა – ადმირალის დაბადების დღე სწორედ 25 მაისს ჰქონდა.

სამეულმა, რომელიც „ბისმარკს“ კვალდაკვალ მიჰყებოდა, გერმანული სუბმარინების თავდასხმის შიშით, სვლა წყალქვეშა ნავსაწინააღმდეგო მანევრებით დაიწყო. 03:06 სთ-ზე ლიუტენსმა ამაში თავისი შანსი დაინახა და მარჯვნივ მიბრუნდა. და მას გამოუვიდა – ინგლისელებმა „ბისმარკი“ დაკარგეს. ამის შემდეგ მან 130 გრადუსის კურსს დაადგა პირდაპირ სენ-ნაზერისკენ.

გარკვეული დროის განმავლობაში ინგლისელები ცდილობდნენ აღედგინათ კონტაქტი, თუმცა საბოლოოდ დანებდნენ, და 04:01 სთ-ზე „საფოლკმა“ რადიოთი დამნაშავესავით გააცხადა: „კონტაქტი დაკარგულია“. ვიცე-ადმირალ უეიკ-უოკერის გუშინდელი ბრძანება „ბისმარკის“ მარჯვენა ბორტიდან „საფოლკის“ ჩამოშორების შესახებ შეცდომა აღმონდა. „ბისმარკმა“ მიიღო მანევრის შესაძლებლობა, და არ დაუყოვნებია ესარგებლა ამ შესაძლებლობით. თუკი „საფოლკი“ თავის ადგილზე დარჩებოდა, საეჭვოა „ბისმარკს“ გაპარვა მოეხერხებინა.

შეიძლება სასაცილოს ჟღერს, თუმცა „ბისმარკზე“ ვერც კი გაიგეს, რომ ინგლისელებმა ისინი დაკარგეს. 07:00 სთ-ზე ლიუტენსი რადიოთი აცხადებს: „მოწინააღმდეგის ერთი სახაზო გემი და ორი კრეისერი განაგრძობს ჩვენს დევნას“. 09:00 სთ-ზე „ბისმარკი“ შტაბში კიდევ ერთ, საკმაოდ ვრცელ, წერილს აგზავნის. ორივე შეტყობინება მეთაურობის მიერ გაცილებით გვიან იქნა მიღებული, თუმცა კიდევ უფრო ცუდი იყო ის, რომ ინგლისელები ამ რადიოშეტყობინებების პელენგირებას ახდენდნენ და მიახლოებით გამოთვალეს „ბისმარკის“ პოზიცია.

11:52 სთ-ზე ლიუტენსმა თავის მისამართზე რედერისგან მისალოცი რადიოგრამა მიიღო: „მთელი გულით გილოცავთ დაბადების დღეს! ეჭვი არ მეპარება, რომ თქვენი ცხოვრების მომვალ წელს თქვენ ახალ სახელოვან გამარჯვებებს მიაღწევთ, მსგავსს იმისას, რომელიც თქვენ ორი დღის წინ მოიპოვეთ!“

რამდენიმე წუთის შემდეგ ლიუტენსმა სახომალდე ტრანსლაციით თავის ეკიპაჟს მიმართა: „სახაზო გემ „ბისმარკის“ მეზღვაურებო! თქვენ უკვე მოუხვეჭეთ თქვენს თავს სახელი! „ჰუდის“ ჩაძირვა არა მხოლოდ სამხედრო გამარჯვებაა, არამედ ეს არის სულის გამარჯვებაც. „ჰუდი“ ინგლისის სიამაყე იყო. ახლა, რასაკვირველია, მტერი თავს უყრის მთელს თავის ძალებს და მათ ჩვენ წინააღმდეგ ამხედრებს. ამიტომაც მე გუშინ დამოუკიდებელ ნაოსნობაში გავუშვი „პრინცი ოიგენი“ – ის თავისი საკუთარი ომის წარმოებას შეუდგება მტრის სავაჭრო ფლოტის წინააღმდეგ. ჩვენს შემთხვევაში საქმე სხვაგვარადაა, ჩვენ ბრძოლაში დაზიანება მივიღეთ, და ახლა ფრანგული პორტში უნდა შევიდეთ. მტერი შეეცდება გადაგვიჭრას პორტისკენ მიმავალი გზა და გვაიძულოს ბრძოლაში ჩაბმა. ჩვენთანაა მთელი გერმანელი ერი, და ჩვენ ვიბრძოლებთ, უკანასკნელ ჭურვამდე. ჩვენთვის ახლა მხოლოდ ერთი დევიზი არსებობს – გამარჯვება ან სიკვდილი!“.

ეკიპაჟის ამგვარად გამხნევების შემდეგ, ლიუტენსმა ახალი მილოცვა მიიღო, ამჯერად ჰიტლერისგან. ფიურერმა მას ყოველივე საუკეთესო უსურვა. ამავე დროს მეზღვაურთა ჯგუფმა სახაზო გემის უფროსი მექანიკოსის, ვალტერ ლემანის, მეთაურობით, ცრუ საკვმური მილი აღმართა, რათა შეეცვალათ გემის სილუეტი და თავგზა აებნიათ გამხეცებული ბრიტებისთვის. 25-26 მაისის ღამით „ბისმარკი“ ძველი კურსითა და სიჩქარით მიდიოდა, ყოველგვარი გართულებების გარეშე.

რუკა გვიჩვენებს “ბისმარკის” კურსს და ინგლისელთა მიერ მისთვის გზის გადაჭრას

უკანასკნელი ბრძოლა

26 მაისის დილით სახაზო გემზე გადაწყვიტეს, რომ მთავარი და მეორე კალიბრის საქვემეხო კოშკურების ზედა მხარეები ყვითლად შეეღებათ. ნამდვილად არ არის მარტივი სამუშაო, თუკი ზღვის ღელვას გავითვალისწინებთ, თუმცა მათ ეს შეასრულეს. თუმცა გაუგებარია რატომ, ვინაიდან საღებავი თითქმის მაშინვე ჩამოირეცხა.

სამღებრო სამუშაოების დაწყებამდე რამდენიმე საათით ადრე, დაბა ლოხ-ერნიდან, ჩრდილოეთ ირლანდიიდან, აფრინდა სანაპირო დაცვის ძალების კუთვნილი ორი მფრინავი ნავი „კატალინა“. ამოცანა იმ მომენტში მარტივი და ნათელი იყო – ნებისმიერ ფასად მოეძებნათ ის წყეული სახაზო გემი! და 10:10 სთ-ზე 209-ე ესკადრილიის „კატალინა“ Z-მა (ეკიპაჟის მეთაური დენის ბრიგსი) შეძლო წყეული სახაზო გემის აღმოჩენა. თუმცა სახაზო გემმა ასევე შენიშნა თვითმფრინავი და დაუყოვნებლივ გაუხსნა ცეცხლი, თანაც საკმაოდ ზუსტი. „კატალინამ“ ბორტზე არსებული ოთხივე სიღრმული ბომბი ჩამოყარა – არა იმისთვის, რათა სახაზო გემი ჩაეძირა ან მისი საღებავი დაეზიანებინა, არამედ იმიტომ, რომ შემსუბუქებულისთვის უფრო მარტივი იქნებოდა გერმანელთა ზუსტი ცეცხლისგან თავის დაღწევა. თვითმფრინავის კორპუსი შრაპნელის მიერ იყო დახვრეტილი, თუმცა ამას ხელი არ შეუშლია გაეგზავნა ლაკონური რადიოშეტყობინება – „სახაზო გემი, პელენგი 240, დისტანცია 5 მილი, კურსი 150, ჩემი კოორდინატები 49°33′ ჩრდილოეთი, 21°47′ დასავლეთი. გადაცემის დრო 26 მაისი 10:30 სთ“. „საფოლკის“ მიერ კონტაქტის დაკარგვიდან 31 საათის შემდეგ სახაზო გემი კვლავ სასიკვდილო თვალთვალის ბადეში აღმოჩნდა.

თუმცა ტოვეის ხომალდები ძალიან შორს იყვნენ – „კინგ ჯორჯ V“ 135 მილით ჩრდილოეთით, „როდნი“ (21 კვანძის ტოლი მაქსიმალური სიჩქარით) ჩრდილო-აღმოსავლეთით 121 მილში. ისინი ვერანაირად ვერ შეძლებდნენ „ბისმარკისთვის“ გზის გადაჭრას. თუმცა ეს იმ პირობით, თუკი „ბისმარკი“ შეინარჩუნებდა თავის სიჩქარესა და თავის ძალას.

საადმირალოს ამ კოშმარის გადაჭრა მხოლოდ H ჯგუფს შეეძლო, რომელსაც ვიცე-ადმირალი სერ ჯეიმს სომერვილი მეთაურობდა და რომელიც გიბრალტარიდან მოემართებოდა. თუმცა ბრიტანელი ადმირლებს არ სურდათ „ჰუდის“ ბედი გაეზიარებინა სახაზო გემ „რინაუნს“ (მეთაური როდერიკ მაკგრიგორი), რომელიც ჯგუფს ედგა სათავეში, და ამიტომაც მას უბრძანეს „ბისმარკისგან“ შორს დარჩენილიყო და გმირობანას თამაში არ დაეწყო. სახაზო გემის შეჩერების ერთადერთ საშუალებად, ისე, რომ ამ დროს საკუთარი სახაზო გემები არ დაეკარგათ, რჩებოდა საჰაერო იერიშები. ამის გაკეთება შესაძლებელი იყო ავიამზიდ „არკ როიალის“ თვითმფრინავებით.

08:35 სთ-ზე გერმანელთა მოსაძებნად „არკ როიალიდან“ ათი „სვორდფიშის“ ტიპის ტორპედმზიდი აფრინდა, და როგორც კი „კატალინადან“ მოხსენება მოვიდა, ორი უახლოესი „სვრდფიში“ სახაზო გემისკენ გაფრინდა. 11:14 სთ-ზე მათ ის აღმოაჩინეს. ცოტა მოგვიანებით მათთან კიდევ ორი ტორპედმზიდი მიფრინდა, რომლებიც დამატებითი საწვავის ავზებით იყვნენ აღჭურვილნი. მათ პირველი ორი შეცვალეს.

14:50 სთ-ზე არკ-როიალიდან (ავიამზიდის მეთაური ლობენ მაუნდი) აფრინდა „სვორდფიშის“ ტიპის 15 ტორპედმზიდი კაპიტან-ლეიტენანტ სტიუარტ მურის მეთაურობით. მათი ამოცანა იყო „ბისმარკზე“ იერიშის მიტანა. 15:50 სთ-ზე მათ სახაზო გემთან რადიოლოკაციური კონტაქტი დაამყარეს. შეტევის დროს ინგლისელებმა 11 ტორპედო გაუშვეს, რომელთაგანაც მოქმედებაში არცერთი არ მოსულა, ვინაიდან მაგნიტურ ამფეთქებლებთან დაკავშირებით რაღაც რიგზე ვერ იყო. ძალიან გაუმართლა – თუმცა არა „ბისმარკს“, არამედ ინგლისელთა მსუბუქ კრეისერ „შეფილდს“ (მეთაური ჩარლზ ლარკი). იგი „ბისმარკის“ ძებნის ამოცანით H ჯგუფს გამოეყო. ინგლისელმა პილოტებმა იგი შეცდომით „ბისმარკად“ მიიღეს და შეუტიეს კიდეც. ორი ტორპედო წყალში ჩავარდნისთანავე აფეთქდა, სამმა კიჩოს ჩაუარა და კრეისერის სვლით გამოწვეულ ტალღებში აფეთქდა, დანარჩენი 6-დან კრეისერმა თავი მანევრებით დააღწია. 17:00 სთ-ზე ტორპედმზიდები ავიამზიდზე დაბრუნდნენ, და საეჭვოა მათ ორკესტრით დახვედროდნენ. იმავდროულად იღბლიანმა „შეფილდმა“ ვიზუალური კონტაქტი დაამყარა „ბისმარკთან“.

ინგლისელები მიხვდნენ, რომ ეს მათი უკანასკნელი შანსი იყო. ცოტაც და დაღამდებოდა. თუკი „ბისმარკი“ ახლა გააღწევდა, ხვალი ის უკვე საფრანგეთში იქნებოდა. 19:15 სთ-ზე ჰაერში 15 ტორპედმზიდი „სვორდფიში“ აფრინდა, ძირითადად ისინი, რომლებმაც დღისით თავიანთი საბრძოლო ოსტატობის დემონსტრირება კრეისერ „შეფილდის“ წინააღმდეგ წარმოაჩინეს. ამჯერად ყველა ტორპედოზე კონტაქტური ამფეთქები იყო დაყენებული – ინგლისელებმა შეცდომაც კი, რომელიც თითქმის საბედისწერო გახდა, საქმის სასიკეთოდ გამოიყენეს.

მთელი ამ მღელვარების განმავლობაში, ჯგუფი H, რომელსაც სათავეში სახაზო გემი „რინაუნი“ და ავიამზიდი „არკ როიალი“ იდგა, გერმანულ წყალქვეშა ნავ U-556-ის (მეთაური – ლეიტენანტი ჰერბერტ ვოლფარტი) საბრძოლო პოზიციაზე გავიდა. პოზიცია სროლისათვის იდეალური იყო. თუმცა… ნავს ტორპედოები არ ჰქონდა. თავისი უკანასკნელი ტორპედოები მან კონვოი НХ-126-ის გემებზე გახარჯა რამდენიმე დღით ადრე. ყველაფერი, რისი გაკეთებაც ვოლფჰარტს ამ მომენტში შეეძლო, იყო მხოლოდ ის, რომ შტაბისთვის შეეტყობინებინა მონაცემები მოწინააღმდეგის ჯგუფზე, მისი ადგილი, კურსი და სიჩქარე. და მან გააკეთა კიდეც ეს, თუმცა კი ამით „ბისმარკს“ ვერ დაეხმარა.

“ბისმარკის” უკანასკნელი საათები

„სვორდფიშების“ დამრტყმელი ესკადრილია ამჯერად კაპიტან-ლეიტენანტ კუდის მეთაურობით გაფრინდა, და „ბისმარკისკენ“ მიმავალ გზაზე მათ თავზე გადაუფრინეს „შეფილდს“, რათა დაეზუსტებინათ დისტანცია და პელენგი სახაზო გემიზე, თანაც ამჯერად „შეფილდის“ წინააღმდეგ მათ არც ერთი ტორპედო არ გაუშვიათ. მფრინავებმა, როგორც იქნა, დაიხსომეს, თუ როგორ გამოიყურებოდა მათი საკუთარი კრეისერი ზემოდან.

შეტევა 20 საათსა და 47 წუთზე დაიწყო, სახაზო გემის არტილერიამ დაუყოვნებლივ გახსნა გადამღობი ცეცხლი. თუმცა მას ამან ვერ უშველა – სახაზო გემს სულ მცირე ორი ტორპედო მოხვდა. ერთი, ან შეიძლება ორი, ტორპედო გემს მარცხენა ბორტიდან, კორპუსის შუაში მოხვდა, ხოლო კიდევ ერთი ტორპედო მან კიჩოს ნაწილში მიიღო მარჯვენა ბორტიდან. მოხვედრას ან მოხვედრებს მარცხენა ბორტში ხომალდის დაზიანება პრაქტიკულად არ მოჰყოლია – კრუპის ფოლადმა თავისი საქმე გააკეთა, ხოლო კიჩოში მოხვედრისგან საჭე მარცხნივ 12 გრადუსის მდგომარეობაში გაიჭედა. „ბისმარკმა” ცირკულაცია გააკეთა, და შემდეგ, თითქმის უმართავმა, ჩრდილო-დასავლეთის მიმართულებით დაიწყო გადაადგილება. წინანდელის მსგავსად, გერმანელებმა ამჯერადაც ვერც ერთი ტორპედმზიდის ჩამოგდება ვერ მოახერხეს, თუმცა დაზიანებები მიიღო რამდენიმე თვითმფრინავმა.

ამჯერად სახაზო გემის დაზიანება იმდენად სერიოზული იყო, რომ ლიუტენსმა რადიოთი განაცხადა: „ხომალდი უმართავია. ვიბრძოლებთ უკანასკნელ ჭურვამდე. გაუმარჯოს ფიურერს!“.

კიჩოში მოხვედრამ არა მარტოს საჭე გაჭედა, არამედ ასევე გამოიწვია საჭისა და მისი მეზობელი ნაკვეთურების დატბორვაც. ესე იგი სარემონტო სამუშაოების წარმოება მხოლოდ წყლის ქვეშ იყო შესაძლებელი. მყვინთავთა ჯგუფი ნაკვეთურში შევიდა, თუმცა მძლავრი მორევების გამო მუშაობა შეუძლებელი იყო. გარეთა მხრიდან – ესე იგი ბორტს მიღმა, ასევე გამორიცხული იყო – ღელვა ძალიან ძლიერი იყო. ფიქრობდნენ საჭის აფეთქებას და შემდგომ მანქანების მეშვეობით მართვას, თუმცა ეს საშიში იყო, ვინაიდან აფეთქებას შეეძლო დაეზიანებინა ან გაენადგურებინა ხრახნები. „ბისმარკი“ განწირული იყო. ყველაზე საწყენია ის, რომ ხომალდი წინანდებურად შესანიშნავ მდგომარეობაში იყმყოფებოდა, მას არანარი სერიოზული დაზიანებები არ ჰქონია, თუმცა საჭის გაჭედვამ ის უმართვადობისა და გარდაუვალი დაღუპვისთვის გასწირა.

ავიამზიდ “არკ როიალიდან” აფრენილი “სვორდფიში” “ბისმარკზე” შეტევის შემდეგ უკან ბრუნდება

საჰაერო იერიშის შემდეგ პრაქტიკულად უმართავმა „ბისმარკმა“ კურსიდან აქეთ-იქეთ დაიწყო გადახვევა, და „შეფილდს“ მიუახლოვდა. გერმანელებმა გულის გადასაყოლებლად მსუბუქი კრეისერისკენ ექვსი ზალპი გაისროლეს დაახლოებით 9 მილის დისტანციაზე. ვერ მოახვედრეს, თუმცა ნამსხვრევებმა დააზიანა კრეისერის რადიოლოკაციური სადგური და დაჭრა 12 ადამიანი, რომელთაგან სამიც მოგვიანებით გარდაიცვალა. კრეისერი კვამლის ფარდაში გაეხვა და იქაურობას მოსცილდა. კონტაქტი სახაზო გემთან დაიკარგა, 22:00 სთ-ზე კრეისერმა სახაზო გემის მიახლოებითი პელენგისა და დისტანციის შესახებ შეტყობინება გადასცა მასთან მიახლოებულ მე-4 ფლოტილიის (ფლოტილიის სარდალი ფილიპ ვაიანი) საესკადრო ნაღმოსნებს, „კოსაკს“, „მაორის“, „ზულუს“, „სიქსა“ და „პიორუნს“, ეს უკანასკნელი პოლონური დროშის ქვეშ დაცურავდა.

22:38 სთ-ზე პოლონელებმა (მეთაური ეჯენიშ პლავსკი) სახაზო გემი შენიშნეს, და პსაუხად სამი ზალპი მიიღეს. მიუხედავად გააფთრებული გადამღობი ცეცხლისა, საესკადრო ნაღმოსნები შეტევაში ჩაებნენ. 23:42 სთ-ზე ნამსხვრევებმა საესკადრო ნაღმოსან „კოსაკის“ რადიოლოკაციური სადგურის ანტენა ჩამოაგდო. ღამის თორმეტი საათის შემდეგ საესკადრო ნაღმოსნებმა მანათობელი ჭურვების სროლა დაიწყეს, რომელთაგან ერთ-ერთი სახაზო გემის ავზს დაეცა და ხანძარი გამოიწვია, რომელიც მალე ჩააქრეს.

ამინდი სატორპედე შეტევებისათვის არახელსაყრელი იყო – ძლიერი ღელვა, გრიგალი წვიმით, ფაქტიურად არანაირი ხილვადობა. მომაკვდავი ლომი ზუსტად და მძლავრად იკბინებოდა, ამიტომ „პისტოლეტის გასროლის“ მანძილზე მიახლოება პოლონელმა ულანებმაც კი ვერ გაბედეს.

მოხვედრა არ იყო, თუმცა კი დილის 07:00 სთ-სთვის „ბისმარკის“ წინააღმდეგ 16 ტორპედო გაუშვეს.

თავისი უკანასკნელი დღე „ბისმარკს“ ჩრდილო-დასავლეთის შტორმით შეხვდა. მისი ძალა 8 ბალს აღწევდა. სახაზო გემის საბრძოლო ჯიხურში ატმოსფერო საეჭვოა მხიარული ყოფილიყო. ყველა ხვდებოდა, რომ მალე ხომალდზე იერიშს მიიტანდნენ მოწინააღმდეგის მთავარი ძალები. „ბისმარკი“ ძლივს-ძლივობით მიდიოდა 7 კვანძის სიჩქარით და დასასრულს ელოდა. 08:33 სთ-ზე „კინგ ჯორჯ V“-მ და „როდნიმ“ 110 გრადუსის კურსი აიღეს და 10 წუთის შემდეგ „ბისმარკი“ 23000 მეტრის სიშორეზე აღმოაჩინეს.

„როდნიმ“ ცეცხლი 08:47 სთ-ზე გახსნა, ერთი წუთის შემდეგ მას შეუერთდა „კინგ ჯორჯ V“-ც. დისტანცია ამ დროს 20000 მეტრი იყო. „ბისმარკმა“ პასუხის გაცემა ცხვირა კოშკურებიდან, „ანტონიდან“ და „ბრუნოდან“, დაიწყო, გერმანელები „როდნის“ უმიზნებდნენ. 08:54 სთ-ზე საქმეში ჩაერთო „ნორფოლკიც“, თავისი რვა 203-მმ-იანი ქვემეხით. 08:58 სთ-ზე მთავარ კალიბრს მიუერთდა „როდნის“ დამხმარე კალიბრიც და ცეცხლი მათგანაც გაიხსნა.

09:02 სთ-დან პირველი მოხვედრები დაიწყო, რამდენიმე ჭურვმა დააზიანა ავზი, ფოკ-ანძა და მწყობრიდან გამოიყვანა ფოკ-ანძაზე არსებული მანძილმზომი. 09:04 სთ-ზე ცეცხლი „ბისმარკის“ წინააღმდეგ გახსნა დასახმარებლად მისულმა „დორსეტშირმაც“ (მეთაური ბენჯამინ მარტინი). ახლა „ბისმარკის“ წინააღმდეგ ცეცხლს აწარმოებდა ორი სახაზო გემი და ორი მძიმე კრეისერი. რასაკვირველია, მათმა ცეცხლმა მალე მოიტანა შედეგი – უკვე 09:08 სთ-ზე წყობიდან გამოვიდა კოშკურები „ანტონი“ და „ბრუნო“.

ცეცხლის მართვა სახაზო გემზე კიჩოს სამეთაურო პუნქტში გადავიდა, ვინაიდან ცხვირა მანძილმზომი განადგურებული იყო. არტილერიის ოფიცერი ლეიტენანტი მიულენჰაიმ რეხბერგი „ბისმარკის“ ცეცხლს კიჩოს სამეთაურო პუნქტიდან მეთაურობდა, მისი მეთაურობით კიჩოს კოშკურებიდან 4 ზალპის გაკეთების შემდეგ თითქმის თითქმის დაიფარა „კინგ ჯორჯ V“, თუმცა 09:13 სთ-ზე მსხვილკალიბრიანმა ჭურვმა კიჩოს სამეთაურო პუნქტი ზუსტ ლეიტენანტთან ერთად გასრისა.

“როდნი” (ფოტოზე მარჯვნივ) ცეცხლს აწარმოებს “ბისმარკის” (ფოტოზე მარცხნივ) წინააღმდეგ, რომელსაც უკვე კვამლი ასდის

კიჩოს კოშკურებმა დამოუკიდებლად დაიწყეს სროლის წარმოება. მათ ცეცხლი „როდნიზე“ მიმართეს. „როდნიმ“ 6 ტორპედო გაუშვა, თუმცა სამიზნეს არცერთი მოხვედრია. 09:21 სთ-ზე მწყობრიდან გამოვიდა „ბისმარკის“ კოჩოს კოშკურა „დორა“ – მის მარჯვენა ლულაში ჭურვი აფეთქდა. რაღაც გაუგებარი სასწაულით 09:27 სთ-ზე მოუოდნელად გამოცოცხლდნენ ცხვირა კოშკურები და ერთი ზალპი გააკეთეს, რის შემდეგაც უკვე სამუდამოდ დადუმდნენ. 4 წუთის შემდეგ, 09:31 სთ-ზე, უკანასკნელი ზალპი გაკეთდა კოშკურა „ცეზარიდან“. მწყობრი რჩებოდა მხოლოდ დამხმარე კალიბრის რამდენიმე ქვემეხი, თუმცა დიდხანს ვერც ისინი გაძლებდნენ ინგლისელთა გრიგლისებური ცეცხლის ქვეშ. და ამ დროს სახაზო გემის მეთაური ლინდემანი ბრძანებას გასცემს დატოვონ მომაკვდავი ხომალდი.

„ბისმარკის“ ცეცხლის შესუსტებისდა მიხედვით ინგლისელები სულ უფრო და უფრო ახლოს მიდიოდნენ მასთან. მათ შორის ყველაზე თავხედი „როდნი“ აღმოჩნდა, რომელიც „ბისმარკს“ დაახლოებით 2500 მეტრის სიშორეზე მიუახლოვდა და ცეცხლი, ალბათ, პისტოლეტების გარდა, ყველაფრიდან გახსნა. 09:40 სთ-ზე გაიგლიჯა კოშკურა „ბრუნოს“ უკანა ფილა და კოშკურა ცეცხლში გაეხვა.

09:56 სთ-ზე „როდნიმ“ სატორპედე შეტევის გაგრძელება გადაწყვიტა, და კიდევ ორი ტორპედო გაუშვა, რომელთაგან ერთ-ერთმა, როგორც ჩანს, „ბისმარკის“ მარცხენა ბორტი დააზიანა. ინგლისელთა ყველა გემი გერმანულ ხომალდს პისტოლეტის გასროლაზე მიუახლოვდა – ახლა უკვე მთვრალიც კი ვერ ააცილებდა სამიზნეს, და მომაკვდავ სახაზო გემს ჭურვს ჭურვზე უშენდნენ ყველა კალიბრიდან. გასაოცარია, მაგრამ „ბისმარკი“ არ ჩაიძირა! ცოტა მოგვიანებით, 10:00 სთ-ზე, „ნორფოლკმა“ ორი ტორპედო გაისროლა, ერთ-ერთი მათგანი, როგორც ჩანს, მარჯვენა ბორტს მოხვდა.

ჯიუტად არჩაძირული „ბისმარკის“ ბორტზე განადგურებული იყო ყველაფერი, რისი წარმოდგენაც თქვენ შეგიძლიათ. ხალხმა ბორტს მიღმა, პირდაპირ წყალში დაიწყეს ხტომა. მწყობრიდან გამოყვანილი იყო ყველა ქვემეხი, მათი ლულები სხვადასხვა, ზოგჯერ უცნაურ, მდგომარეობებში გარინდებულიყვნენ. საკვამური მილი და ზედნაშენები საცერივით მოქცეულიყო. სრულიად იყო განადგურებული თვითმფრინავის ანგარი მარცხენა ბორტზე. მთავარი გემბანი სასაკლაოს იატაკს ჰგავდა. გადარჩენილიყო მხოლოდ გროტ-ანძა, და მასზე ფრიალებდა „ბისმარკის“ საბრძოლო დროშა!

10:16 სთ-ზე „როდნიმ“ ცეცხლი შეწყვიტა და განზე გადგა – სახაზო გემი საწვავისგან იცლებოდა.

09:20 სთ-ზე „არკ როიალიდან“ 12 ტორპედმზიდი აფრინდა, 10:15 სთ-ზე ისინი „ბისმარკთან“ მიფრინდნენ, თუმცა სასაკლაოში მონაწილეობა არ მიუღიათ – თავისიანების ცეცხლს მათი ბუზივით გასრესა შეეძო. „კინგ ჯორჯ V“-მ ზერელედ გადაწყვიტა, რომ თვითმფრინავები გერმანული იყო, და მათ წინააღმდეგ ცეცხლი გახსნა – ეს რაღაცით „შეფილდისთვის“ შურსიძიებას ჰგავდა, თუმცა შეცდომას მალე მიხვდნენ და ცეცხლი შეწყდა. მიუხედავად ამისა, იქ უკვე თვითმფრინავების გასაკეთებელი არაფერი იყო. ტორპედმზიდებს მხოლოდ ისღა დარჩენოდათ ნელა ეფრინათ გემების თავზე და დრამისთვის ეცქირათ – ეს ნამდვილად უნიკალური შესაძლებლობა იყო.

10:20 სთ-ზე „დორსეტშირი“ ძალიან მიუახლოვდა „ბისმარკს“ და მისი მარჯვენა ბორტისკენ ორი 21-დუიმიანი ტორპედო MK VII გაუშვა. სამიზნეს ორივე მათგანი მოხვდა, თუმცა მომაკვდავ „ბისმარკს“ ამისთვის ყურადღება არ მიუქცევია. ტორპედოების აფეთქებას არავითარი ხილვადი ეფექტი არ ჰქონია. კრეისერი მოტრიალდა და კიდევ ერთი ტორპედო ამჯერად უკვე მარცხენა ბორტში ესროლა. ბოლოს და ბოლოს სახაზო გემმა როგორც იქნა ჩაძირვა დაიწყო, ძლიერი გადახრა წარმოიშვა მარცხენა ბორტზე მისი შეიარაღება წყალში ჩაეშვა.

საბოლოოდ, დაქანცულ ინგლისელთა გასახარად, 10:39 სთ-ზე „ბისმარკი“ უხალისოდ გადაბრუნდა და ჩაიძირა წერტილში, რომლის კოორდინატებიცაა ჩრდილოეთ განედის 48°10’ და დასავლეთ გრძედის 16°12’. ეკიპაჟის წევრი 2200 ადამიანიდან სულ 115-ის გადარჩენა მოხერხდა. გემთან ერთად დაიღუპა ადმირალი გიუნტერ ლიუტენსი და ადმირალი ერნსტ ლინდემანი.

“ბისმარკის” გადარჩენილი მეზღვაურები ბორტზე აჰყავს “დორსეტშირს”.

ბრძოლის დაწყებიდან „ბისმარკის“ დაღუპვამდე თითქმის ორი საათი გავიდა, სახაზო გემი არაჩვეულებრივად სიცოცხლისუნარიანი აღმოჩნდა. პირველი მოხვედრები 09:02 სთ-ზე დაიწყო, ცეცხლი შეწყდა 10:16 სთ-ზე, ანუ 74 წუთის განმავლობაში „ბისმარკს“ ერთი-მეორის მიყოლებით ხვდებოდა ყველაფერი, საზენიტო კალიბრის ჭურვებიდან დაწყებული ტორპედოებითა და „როდნის“ 406-მმ-იანი ჭურვებით დამთავრებული. „ჰუდის“ ჩაძირვას სულ ექვსი წუთი დასჭირდა, „ბისმარკისათვის“ კი საკმარისი არ აღმოჩნდა 74 – სახაზო გემის ჯავშანსარტყელმა ყველა დარტყმას გაუძლო, და ფაქტიურად, ის თვითონ გერმანელებმა ჩაძირეს საკუთარი ხელით – მათ კინგსტონები გახსნეს! ინგლისელთა რისხვისა და შიშის წინააღმდეგ გასროლილი იქნა ჭურვები:

• 406 მმ კალიბრის 380 ჭურვი „როდნიდან“
• 356მმ კალიბრის 339 ჭურვი „კინგ ჯორჯ V”-დან
• 203 მმ კალიბრის 527 ჭურვი „ნორფოლკიდან“
• 203 მმ კალიბრის 254 ჭურვი „დორსეტშირიდან“
• 152 მმ კალიბრის 716 ჭურვი „როდნიდან“
• 133 მმ კალიბრის 660 ჭურვი „კინგ ჯორჯ V“-დან

11:00 სთ-ზე, „ბისმარკის“ დაღუპვიდან სულ რაღაც 20 წუთის შემდეგ, ჩერჩილმა პარლამენტს აუწყა: „დღეს დილით, გამთენიისას, მართვადაკარგულ „ბისმარკთან“ ბრძოლაში ბრიტანული სახაზო გემები ჩაებნენ. ის, თუ რით დასრულდა ყველაფერი, მე ჯერ არ ვიცი. ჩანს, რომ „ბისმარკის“ ჩაძირვა საარტილერიო ცეცხლით არ მოხერხდა, მას ბოლოს ტორპედოებით მოუღებენ. ახლა ჩვენები, ალბათ, სწორედ ამით არიან დაკავებულნი. დიახ, ჩვენი დანაკარგი, „ჰუდი“, ძალიან დიდია, თუმცა ჯეროვნად მივუზღეთ „ბისმარკსაც“ – ყველაზე მძლავრ სახაზო გემს, რომელთანაც ოდესმე ჩვენს მეზღვაურებს უბრძოლიათ. ჩვენ ის გავანადგურეთ, თუმცა ჩრდილოეთის ზღვის კონტროლამდე ჯერ კიდევ შორს არის, შეცდომა იქნებოდა გვეფიქრა, რომ „ბისმარკზე“ გამარჯვება ეს გერმანულ ფლოტზე გამარჯვებაა“. ჩერჩილი დაჯდა, ამ დროს მას გადასცეს ბარათი, ის კვლავ წამოდგა და წარმოთქვა: „მე სწორედ ახლა მივიღე შეტყობინება – „ბისმარკი“ განადგურებულია!“ პარლამენტი ამ სიახლეს შეძახილებითა და აპლოდისმენტებით მიესალმა

error: სტატიის დაკოპირება აკრძალულია!!!