ელცინმა შევარდნაძესა და არძინბას ხელი ძალად ჩამოართმევინა
ელცინმა შევარდნაძესა და არძინბას ხელი ძალად ჩამოართმევინა
2009-09-09 18:07:32
10.12.2016
გუმბათი აგრძელებს ინტერვიუს ომის ვეტერან, პოლკოვნიკ დოდო გუგეშაშვილთან. დღეს იგი გაგრის ბრძოლებზე გვიამბობს.
– როგორ ხდებოდა თბილისსა და არძინბას სეპარატისტულ ხელისუფლებას შორის პოლიტიკური წინააღმდეგობის ღია სამხედრო დაპირისპირებაში გადაზრდა?
– 1992 წლის აგვისტოა. მძიმე ვითარებაა აფხაზეთში. ჯაბა იოსელიანი, რომელიც თავიდანვე საომარი მოქმედებების დაწყების წინააღმდეგი იყო, კატეგორიულად ითხოვს სამხედრო აქტივობის სასწრაფოდ შეჩერებას. ამ დროისათვის, ქართველთა მხრიდან უკვე დაღუპულები არიან. აფხაზეთში შეყვანილია გვარდია, შინაგანი ჯარი, სატრანსპორტო და თბილისის პოლიციის ნაწილები.
მოლაპარაკებების გასამართავად ჯაბა იოსელიანი და თენგიზ სიგუა სოხუმში მიფრინავენ. ზურაბ ლაბახუას ტელეფონით უკავშირდება იოსელიანი და სოხუმის მინისტრთა კაბინეტის შენობაში შეხვედრას სთხოვს წარმომადგენლებთან ერთად, ოღონდ ომის გამჩაღებლის, არძინბას აუცილებელი მონაწილეობით. ჩამბას ქუჩაზე უკვე შეტაკებებია. ჩეჩენი და ჩრდილო კავკასიელი ბოევიკები შემოსულები არიან, სახლებში არიან ჩამსხდარნი მათი სნაიპერები. ჯაბა იოსელიანი, თენგიზ სიგუა, ავთანდილ იოსელიანი, ლორიკ მარშანია და ორი ადგილობრივი დეპუტატი ხვდებიან ბაღაფშს, ანქვაბს, ლაბახუას, აჩბას, ფილიას. არძინბა შეხვედრაზე არ მოვიდა. შეხვედრის მონაწილეები ცეცხლის შეწყვეტაზე თანხმდებიან, მაგრამ ეს პირობა ვერ შესრულდა. შუადღისას ცეცხლი განახლდა.
– ამ დროს გაგრაში რა მდგომარეობაა?
– სიმშვიდეა გაგრაში. გაგრის მხედრიონის უფროსს, ბადრი ფირცხელიანს უკავშირდება ბატონი ჯაბა და სთხოვს, მაქსიმალურად გააკონტროლოს სიტუაცია, არ დაუშვან ტყვიის გავარდნა, ბრძოლის გაჩაღება. ამ დროისთვის გაგრის გამგებელი არძინბას ბიძაშვილი, რუსლან იაზიჩბაა, მოადგილე – ჯონი ლატარია.
დაიწყეს ტყვარჩელის ქართული მოსახლეობის აწიოკება. ოჩამჩირეში და სოხუმში სროლებია. ჯარი გუმისთასთან არის გაჩერებული. ჯაბა იოსელიანი თბილისში ბრუნდება და გაფართოებულ პრეზიდიუმს სთავაზობს, რომ ყველა ღონისძიებები გატარდეს, რათა არ გაფართოვდეს საომარი მოქმედებები და ისევე დაიწყოს მოლაპარაკებები, პარალელურად მოხდეს ფსოუზე საზღვრის გამაგრება, გაგრაში გადაიკეტოს ბზიფის ხეობა, საიდანაც უკვე შემოსულები არიან ჩრდილო კავკასიელები და ისევ ელოდებიან შემატებას.
– მხედრიონი ამ დროს უკვე ჩართულია საომარ მოქმედებებში?
– მხედრიონი ამ დროისათვის აფხაზეთში ჯერ არაა ჩასული. პირიქით, ჯაბა იოსელიანი მხედრიონის დაშლა–დაბინავებას იწყებს, მაგრამ ახლა ამის დრო უკვე აღარაა. ცუდად მწვავდება ვითარება გაგრაში, იაზიჩბა გუდაუთაში გაიქცა, გაგრაშიც საომარი შეტაკებები დაიწყო და მხედრიონიც უკვე დაწყებულ ომში ჩაერთო. უკვე მთებისკენ გახიზნული სეპარატისტები მომატებული ძალებით ბრუნდებიან უკან. ტრასა – ოჩამჩირე სოხუმი დაიკავეს. იქვეა ხატაბი და მისი სისხლისმსმელები.
გაგრაში ვერტმფრენებით ჩავფრინდით. მამზიშხის მთებში განვლაგდით, ასევე ბასეინებთან, ტრასაზე. მოკლედ, რამდენიმე ასეული (სამას კაცამდე) მხედრიონელი სხვადასხვა პოზიციებზე გადავნაწილდით.
ჯონი ლატარია გამგებლად აირჩიეს, ქალაქის კომენდანტი ბადრი ფირცხელიანია, მხედრიონის უფროსი ლუხუმ ფალიანი.
მარიამობა დღეს, 28 აგვისტოს, ბზიფის გორაზე კურსანტები ჩახოცეს ჩრდილოკავკასიელმა კონფედერატებმა. მერე იქვე გამაგრდნენ. იციან, მთის დასაბრუნებლად და ბიჭების ცხედრების გამოსაყვანად აუცილებლად ავალთ.
მიშა ბურძგლა, ალექსანდრე სუხაშვილი (მავნე), ლაშა ქართველიშვილი (ბასტი), მიხო და ნიკუშა რაზმაძეები პირველები გავარდნენ ბზიფის გორისკენ, მათ ფეხდაფეხ ლევან ტატიშვილი, კოტე ანდრონიკაშვილი, ლაშა გიორგაძე მიყვნენ. ორი ჯავშანტრანსპორტიორი გაიყოლეს და ისე აუყვნენ აღმართს ალიკა ნაკანი, ბორჯომელი გელა გელაშვილი. გზად გოგია მღებრიშვილი (გოგია მეტყვიამფრქვევე) და გვარდიელები შემოხვდნენ. გასავათებულები არიან ბიჭები, აღარც ტყვიები აქვთ, აღარც ხელყუმბარები. ხევთან მიწვნენ სულის მოსათქმელად. მხედრიონელები გორას აუყვნენ, მათ უკვე ჯიმი ზუბიაშვილი, კობა არსენიშვილი, დათო დანელია, გია და დათო გეწაძეები და სხვები მიყვებიან. ჩასაფრებულები არიან მომხდურები. ცეცხლი გაუხსნეს ბიჭებს. სასწრაფოდ იკავებენ პოზიციებს ბიჭები, ლამის ხელჩართული ბრძოლაა, მაინც ანადგურებენ წინაღობას, სეპარატისტების გვამებს გზად ტოვებენ, ისე მიიწევენ ზემოთ. დაწინაურდა ჯავშანმანქანა. გიგა არველაძე და მიშა ჭაბუკიანი მიყვებიან გვერდით სროლით. ამირან პაპუნაშვილი ახალციხელებით ამოიჭრა ბრძოლის ველზე. იქვეა პავლიკა იოსელიანი. გორაკის შუაწელამდე ბრძოლით მიაღწიეს ბიჭებმა. იქ საზარელი სურათი დახვდათ: 17–18 წლის კურსანტები ყელგამოჭრილები ეყარნენ.
პირველ ჯავშანმანქანაში 4 ბიჭი დაასვენეს, მერე უკან დაიხია ჯავშანტრანსპორტიორმა. მისი ადგილი მეორე ჯავშანტრანსპორტიორმა დაიკავა. ამ დროს ჭურვი შეაგდეს პირველ ჯავშანმანქანაში, ჩასაფრებულმა სეპარატისტებმა. კურსანტებიც და ეკიპაჟის წევრებიც ცეცხლად იქცნენ. დასაბმელია ალიკა ნაკანი. ეკიპაჟის წევრები მისი მეგობრები არიან. ბრძოლით ადიან ბზიფის გორის წვერისკენ ბიჭები, მომხდურებისგან მთლიანად გასასუფთავებელია გორა, იქეთა მხარეს გადარეკონ იქნებ. მცირე ხნით სროლა შეჩერდა. ჩვენები მიწაზე გაწვნენ, რომ სული მოითქვან.
უცებ, ცხვირწინ აეტუზა ნაკანს ვიღაც ტიპი, მერე მოკურცხლა. გაედევნა ალიკა სროლით, სისხლის კვალს ხევში მიჰყავს ალიკა. ჩანს, ხევიდანაც არიან ამოხეტებულები. მთის წვერის სიგანე 7–8 მეტრია. იქით ხრამია, მერე ზემოთ ადის აქლემის კუზივით. იქაც სეპარატისტები არიან. ზვიად ფანგანი ძლივს არჩევს ყუმბარმტყორცნის სასროლ ადგილას. ჩანს, მიზანში ხვდება ზვიადის ნასროლი, ისეთი გამწარებით აამუშავეს ნაღმტყორცნები სეპარატისტებმა. ორ მთას შორის ხრამია, სოფლისკენ გზა ჩადის, მეორე გზა კლდისკენ მიდის, იქ არავინაა. სამი მხრით შემოესევიან ჩვენებს სეპარატისტები, ზურგიდანაც ცდილობენ ბიჭების ალყაში მოქცევას. იქ ბოხოხიანები გამოჩნდნენ. ოთხივე მხრიდან ალყაში არიან ბიჭები. ბიძინა პირველი, ჯამბულ ცინდელიანი, ემზარ ჩხეტიანი, გიო უდესიანი, სიკო ალექსიშვილი ზურგის ალყის განადგურებას ცდილობენ, რომ შიგნით შევიდნენ ჩვენებთან. გიო ხუციშვილი (შემდგომში ცნობილი მომღერალი) და რიჟა ცაგარეიშვილი ხევისკენ ჩასვლას ახერხებენ, მაგრამ თავში დაჭრილი რიჟა ისევ უკან გამოჰყავს გიოს. პავლიკა იოსელიანს როგორღაც კარგი პოზიცია ამოურჩევია, რკალისებურად ცხრილავს კონფედერატებს.
სურათი ასეთია: ალყაში არიან ჩვენები, ალყაში მოქცეულებს და ჩვენს დამხმარე ძალას შორის სეპარატისტები და ჩრდილოკავკასიელები არიან. იქვე არიან დაქირავებული ვანია რუსებიც. ხის ძირას ჩაწვა მავნე. მერე თავი ვეღარ წამოწია. თავს არ აწევინებს მტერი განუწყვეტელი ცეცხლით. ბაჭია და ბიჭები მის მიშველებას ცდილობენ, ვერ ხერხდება. წინაპრების და ჩვენი ბიჭების სისხლით მორწყულ მიწას დაადო შუბლი და ლოცვა დაიწყო თვალდახუჭულმა მავნემ. მერე თვალები გაახილა და წინ მიშიკო ბურძგლა დაინახა. “შენთან ვარ, მავნუშ”, – აუღელვებლად ეუბნება მიშიკო. ცოტა ხანში მიშიკოს ყვითელი მაისური სისხლით შეიღება, ყელიდან ფილტვამდე ჭრილობიდან გადმონახეთქმა. “მგონი დავიჭერი, იარაღს მიმიხედე, ბიჭო!” – მშვიდად ამბობს მიშიკო. მერე ლამაზი თავი გვერდით გადახარა. თბილი, მშვენიერი სხეულით მიწას შეერწყა. სახეზე მხოლოდ მონატრება აწერია. იქნებ ერთი წლის წინ გარდაცვლილი დედის, იქნებ მამის, ან უკვე დანიშნული, საყვარელი გოგონასი. იგი სულ რაღაც 21 წლისაა. გმირობას ასაკი კი არა, მიშიკოსავით მარადიული ბიჭები ქმნიან.
უფრო გამწარდნენ ბიჭები. დაღუპულები და უკვე მრავლად დაჭრილებიც გამოსაყვანი არიან. გეგმა შეიმუშავეს. ალყაში მოქცეულები ზურგში მოქცეულ კონფედერატებს დაარტყამენ, დამხმარე მხედრიონელებიც შტურმით მიაწვებიან. გამოარღვიეს ალყა ბიჭებმა. ფეხდაფეხ მოჰყვებიან სეპარატისტები. გზაზეც ჩასაფრებულები არიან პირსისხლიანები. ისევ ორ რაზმად იყოფიან ჩვენები, პირველი რაზმი ბრძოლით დაეშვება თავქვე, გაასუფთავებს იქაურობას, მერე მეორე რაზმი დაიჭერს პირველი რაზმის ადგილს და ასე მონაცვლეობით, გაშმაგებული ბრძოლით გამოდიან ბიჭები უკან, დაღუპულ–დაჭრილებიც მოჰყავთ. სიმაღლე ისევ ასაღებია.
პირველი სექტემბერია. დათო პავლოვიჩის (ვაშაკიძის) დაბადების დღე. “სუფრას ვაწყობთ” მამზიშხის პოზიციაზე (ბზიფის მთის გვერდით პოზიციაზე ვარ ბიჭებთან ერთად. ჩვენს პოზიციასაც დაარტყეს, კურსანტების გამოსაყვანად გასული ბიჭების წინააღმდეგ შტურმის პარალელურად). თევზის კონსერვები გვაქვს, მოგლეჯილი ბალახები (ვითომ მწვანილია), ბუჩქებზე დაკრეფილი რაღაც მარცვლები (ვითომ ზეთისხილია), მწვანე, მკვახე მანდარინები, პურის ნატეხები. მოკლედ, “მეფური სუფრაა”. ახლა იუბილარს საჩუქარი უნდა მივართვათ. “მოდით, ის მთა ვაჩუქოთ”, – ეშმაკური ღიმილით ამბობს გია ვაშაკიძე. “მერე რომელ ჯიბეში ჩაეტევა”? – ვეკითხები. “არა, ვაჩუქოთ”, – ისევ ღიმილით ამბობს გია. როგორც იქნა, მივხვდი: მთა უნდა ავიღოთ და გავასუფთავოთ სეპარატისტებისგან. შეტევას ვიწყებთ იმ მხედრიონელებთან ერთად, რომლებმაც ბურძგლა და კურსანტები გამოიყვანეს. კოწია იოსელიანი, ნუკრი ცისკაძე, ვალერი ვაშაკიძე ხევიდან მიუყვებიან და ხრიგინ–ხრიგინით ეშვებიან ხევში დაცხრილული კონფედერატები. ჩვენ მთის ზედა ზოლით შტურმით გავდივართ. დაღუპულებიც გვყავს, დაჭრილებიც; ფერდობის და ჩვენი ხაზის გათანაბრებას ვცდილობთ მაინც. როგორც იქნა, გავასწორეთ პოზიციები. ახლა უკვე უკანვე მივერეკებით სეპარატისტებს. სიმაღლეზე ბრძოლებით ავიჭერით. მოფენილია იქაურობა მტრის გვამებით. პოზიციებს ვაყენებთ. ღამდება. ღამით სნაიპერები არ გვაძლევენ საშველს, დილით ისევ შეტევაზე გადმოდიან.
ვხედავთ, “მეზობელი” მთიდან ორი ბიჭი ჩვენი მიმართულებით მოდის. მიზანში ვიღებთ. არ ისროლოთ, ყვირის კაკო ვაშაკიძე. მან შეამჩნია, რომ ბიჭებს გულზე რაღაც აუბრჭყვიალდათ. მზის სხივი დაეცა მედალიონს და იმან გადაარჩინა ჩვენი ტყვიისაგან კუსა ვაშაკიძე და ელდარ გოგბერაშვილი, რომლებიც გაუფრთხილებლად წასულან დაზვერვაზე. ლადო ქუთათელაძე ისეა გამწარებული, პირველად მესმის მისი ყვირილი. “თქვენ რომ დამეხოცეთ, თავი ხომ უნდა მომეკლა?!” გვერდითა მთიდან ესვრიან სეპარატისტები ჯაბა იოსელიანს. სასწაულით ცდება ტყვია იოსელიანს, მერე მისი დაცვის წევრი, საშკა ჯავახიშვილი იჭრება მუცელში. ექიმიც დაიღუპა იმ დროს. ფეხში დაჭრილ ლობჟანიძეს “შტიკნოჟით” შარვალს ვაჭრი ბარძაყის ირგვლივ, ვხსნი სანიტარულ ჩანთას, რომელსაც მხოლოდ იმიტომ დავათრევ, რომ შიგნით პირადი ნივთები მიწყვია: ძირითადად პარფიუმერია. ნაწილი პარფიუმერიისა ჯიბეში მიდევს. ტანზე კი, ტანსაცმლის შიგნით, შემოკრული მაქვს “მცირე ტანსაცმელი”. მოკლედ, ფრიად კომპეტენტური სახით ვუხვევ ჭრილობას ფეხში დაჭრილს, ხოლო თენგოს, რომელსაც არც თუ ღრმა ჭრილობა აქვს თავზე, ისე ვუბინტავ თავს მხრების ჩათვლით, მიწაში ჩარჭობილ თეთრ ქანდაკებას ჰგავს შორიდან (სხვათა შორის, გაგრის საავადმყოფოში მიყვანილი დაჭრილებიდან პირველი თენგო შეუყვანია ვირტუოზ ქირურგს, კოლიას). მძიმედ დაჭრილი ეგონა მსუქნად გადაბინტული. ბინტის გროვა დადგა, ჭრილობამდე ჯერ ვერ მივიდა ქირურგი. ერთი ამის “შემფუთავი” მანახეთო, – ამბობდა თურმე.
გაღმა პოზიციებიდან ამოხეტებული ქათამი შეწვეს მტრის ყუმბარისგან ამოთხრილ ორმოში ბორჯომელებმა. ბატონი ჯაბა და მე მიმიწვიეს “სუფრაზე” (მე ისე, უბრალოდ, თორემ იციან, ვეგეტარიანელი ვარ). “კარგი იქნებოდა, ქათამი ქოსა ყოფილიყო”, – სიცილით ამბობს ჯაბა იოსელიანი (ზედვე ეტყობა შემწვარ ქათამს შეტრუსული ბუმბული), მერე ჯიბიდან ხელისგულისოდენა ყველის ნაჭერს იღებს, ცელოფანში შეხვეულს და მაწვდის. გულში სითბო ჩამეღვარა. გაგანია ომის დროსაც არ ვავიწყდები. გაგრიდან ამოახრიგინა სიჭინავამ კასრით წყალი და თევზის კონსერვებიც ამოაყოლა. მეორე მთაზე გავიდა ახლა იოსელიანი, სადაც მხედრიონის რაზმი იბრძვის ისევ სტრატეგიული პოზიციების დაკარგვით გამწარებულ სეპარატისტებს. მცირე ხნით სროლა შეაჩერეს მომხდურებმა. ალბათ, დაჭრილები და მიცვალებულები გაჰყავთ.
ბაჭია ბრეგაძე, რომელიც მეორე მთაზეა, რაციით მიკავშირდება (რაღაც საცოდავი, პოლიციური რაციები გვქონდა ზოგიერთ პოზიციაზე, ყვლაზე რასაკვირველია, არა). ლექსი დაგიწერე, ყურადღებით იყავით, მაფრთხილებს ბაჭია. მართლაც, მესმის:
“შენ პატარა გოგო ხარ,
ლამაზი და ქერა,
აფხაზეთის მთებში ფრენ,
როგორც თეთრი ძერა.
მე კი შენსკენ მოვისწრაფი,
ჩემო დოდუნელა!”
ბაჭია რუსთაველი.
ამ “შედევრზე” ბევრს ვხალისობთ. როგორც ჩანს, გაიყვანეს მიცვალებულები და ერთდროულად დაგვარტყეს ორივე მთაზე კონფედერატებმა. აღარ გვყოფნის საბრძოლო მასალა. როგორც იქნა, შტაბს დავუკავშირდით, ვთხოვთ, ჭურვები და ტყვია გამოგვიგზავნონ. “გაგანია ომის დროს ლექსების დასაწერად რომ გცალიათ, ახლა თავს თვითონ მიხედეთო!” გვესმის “ელექტრო კუკურას” ხმა. შტურმზე გადმოდიან მომხდურები; კბილებით, დიდი დანაკარგის ფასად, ვიჭერთ სიმაღლეებს. როგორც იქნა, მივაგენით დაღუპულ მამუკა ბარათაშვილს. ეს დიდთვალება, დახვეწილი, შავტუხელა მაღალი ვაჟკაცი ოდნავ შეცვლილია.
მამამისი ჩამოფრინდა გაგრაში. სისხლგამშრალი დგას ბატონი ჯაბა უბედური მამის გვერდით. “სამშობლოსთვის გავზარდე შვილი, იმიტომ დაგიყენე გვერდში კაცურად. ერთს ვეხვეწებოდი მხოლოდ, ბავშვი დაეტოვებინა ჩვენთვის”, – ჩავარდნილი ხმით ამბობს მამუკას მამა. ცრემლგამშრალი მამის სიტყვებმა შემძრა. ნამდვილად გაზრდიდა ეს კაცი ამნაირ ვაჟკაცს. 80 დაჭრილი, 30 დაღუპული მხედრიონელის ფასად შევკარით რკალი. სხვათა შორის, სეპარატისტების ავტორობით გამოცემულ წიგნში “ვაინა ვ აფხაზიი” წერია, რომ ჩრდილოეთ კავკასიელები გააფთრებულები იბრძოდნენ ქართული შეიარაღებული ნაწილების წინააღმდეგ, მაგრამ განსაკუთრებით გაგვიჭირდაო მამზიშხის მთებში ომი, იქ მხედრიონი ისე იბრძოდა, რომ დამატებითი ძალების მობილიზაციის მიუხედავად, მათთან მოგება ვერ შევძელითო!
გაგრის ბრძოლებისას გმირულად დაეცა რატი კიკაჩეიშვილი. არ ამოუკვნესია, ისე გადავიდა მარადისობაში ეს მშვენიერი ბიჭი.
მამზიშხის მთებში დაიღუპნენ ახალციხის მხედრიონის მეთაური, უმამაცესი ამირან პაპუნაშვილი, თბილისელი ვაჟკაცი პავლიკა იოსელიანი და ბიჭები, რომელთა დარიც გმირულ ისტორიასაც ქმნიან და გმირულ მომავალსაც.
– რა ხდება ამ ბრძოლების დროს სხვა პოზიციებზე?
– ტრასიდან, რესტორნებისა და ფაცხების მიმართულებით (სადაც უამრავი უჯიშო გადამთიელი ბოევიკია თავმოყრილი), შეტევა იგეგმება. შეტევის დაწყებამდე წამოვიდა ნაღმტყორცნების და ყუმბარმტყორცნების გრიალი, თავსა და ხელში დაიჭრა გია სოკუროვი; ვაჟა ქრისტესაშვილი გოგი სესიაშვილთან (შავი გოგია), გია სისაურთან ერთად ბრძოლით შეიჭრება ტყვიების ქარ–ცეცხლში. ფეხში იჭრება შავი გოგია, აგრძელებს მაინც ბრძოლას. შავნაბადელების ჯავშანტრანსპორტიორს გაუსწრო წინ მალზახ ალადაშვილმა, დაუნდობლად ცელავს მომხდურთ. ორი პოსტი აქვთ ფაცხების მხარეს სეპარატისტებს და ჩრდილოკავკასიელებს. პირველსა და მეორე პოსტს შორის მანძილი 500 მეტრია. შამილ ბასაევი თავისი მომხდურებით და ადიღეელებ–ყაბარდოელებით პირველ პოსტზეა, მეორე პოსტს სეპარატისტები, კაზაკები, დაქირავებული ვანია რუსები და ყველა რჯულის ბოევიკები იცავენ. გააფთრებული ბრძოლებია ბლოკებით გადაკეტილ პირველ პოსტზე. მამუკა ყურაშვილი და შავნაბადელებიც უერთდებიან მხედრიონელებს და პოსტს ერთად იღებენ. თავუკუღმა ყრია მომხდურების გვამები. ბრძოლით მიიწევენ მეორე პოსტისკენ ბიჭები. ჩვენების ტექნიკიდან ოსტატურად ნასროლი ჭურვი სეპარატისტების ტექნიკას ხვდება. ამოძრომას ვერ ასწრებენ, ჩაიწვებიან შიგნით. მარცხნივ, ხევის მხარესაც არიან მომხდურები, იქედანაც ისვრიან, ტრასის მარჯვნივ მანდარინები და ეზოებია. იქ დანაღმულია ყველაფერი სეპარატისტებისგან. მრავლად აქვთ ხელყუმბარები ურჯულოებს. ზოგი ფითილზეა, ზოგიც ელექტროდეტონატორზე. ჩანს, ჯერ სათანადოდ ვერ ამარაგებენ რუსები.
ფილტვის მიდამოებში დაიჭრა მალხაზ ალადაშვილი, ვერ იგებს, ისე აგრძელებს ბრძოლას გავარვარებული. საოცარი სიზუსტით მუშაობს შავნაბადელ პავლიკას ნაღმტყორცნი, რომელიც მოწინააღმდეგის ნაღმტყორცნებისგან განსხვავებით, 120 მილიმეტრიანია (80 მილიმეტრიანი ნაღმტყოცრნი აქვთ სეპარატისტებს, რუსებისგან “ფეშქეშად” მიცემული). მძიმედ დაიჭრა შავნაბადელი პავლიკაც. დაიღუპა გიგა გელაშვილის სიძე კაპანაძე და უამრავი ჩვენი მეომარი. ორივე პოსტი გაანადგურეს ჩვენებმა, არ ეშვებიან მომხდურები, დაბრუნებას ცდილობენ გამწარებული ბრძოლით.
სეპარატისტებმა ვინმე ჭყონია გამოგზავნეს, გვამების გატანაზე მოსალაპარაკებლად. ულაპარაკოდ თანხმდებიან ბიჭები. იმ ვინმე ჭყონიას მისნაირი ვაიქართველები მოჰყავს და თავიანთი მიცვალებულები გაჰყავთ.
3 სექტემბერს ხელი მოეწერა ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებას, ჩრდილოკავკასიელების გასვლის და მოლაპარაკებების დაწყების შესახებ, ელცინის შუამავლობით. ელცინმა ძალად ჩამოართმევინა ხელი შევარდნაძესა და არძინბას, მაგრამ, ისევე როგორც ყველა შემდგომი შეთანხმება, 3 სექტემბრის შეთანხმებაც მაშინვე დაირღვა იქეთა მხრიდან.
ომის დაწყებისთანავე, ყველაზე მაღალ მწვერვალზე, კირიჩენკოს აგარაკის მთაზე პოსტებს აყენებს ჯაბა იოსელიანი. სტრატეგიული სიმაღლე ბევრ სირთულეს უქმნის მომხდურებს. რატომღაც არავინ უყურებს სამხედრო შტაბში სიმაღლეებს მნიშვნელოვნად, გარდა იოსელიანისა. საერთოდ კი, ბევრ რამეს არ აღიქვამენ სერიოზულად.
გაგრაში გამოფრენისას ამონალით სავსე ყუთები წამოიღო იოსელიანმა, როცა გაგრა ეცემოდა, არ შესრულდა ის, რისთვისაც ამონალი იყო ჩამოტანილი. არ ვიცი, რატომ. დაცემის დროს მე გაგრაში აღარ ვიყავი. მე და ბიჭები ბარჟით გამოვედით, რუსები მოგვდევდნენ, მაგრამ რატომღაც არ ჩაგვძირეს.
– რამ განაპირობა იქიდან მხედრიონის გამოსვლა?
– 300 მხედრიონელიდან 200 მწყობრიდან იყო გამოსული, ან დაღუპული, ან დაჭრილი. სხვათა შორის, ადრეც ვახსენე ის ფილმი აფხაზეთზე, რომელიც საზოგადოებრივ არხზე გადიოდა და ახლაც გაყიდვაშია. ერთი სიტყვითაც არაა იქ ნათქვამი აფხაზეთში მხედრიონის ბრძოლებზე. არც გაგრის დაცვისას, არც ოჩამჩირის, არც სოხუმის ბრძოლებისას არ უთითებენ, რომ რუსეთ–საქართველოს ომს აფხაზეთში, 800–მდე მხედრიონელი შეეწირა და უმეტესი ნაწილი ცოცხლად დარჩენილებისა, დაჭრილ–დაჩეხილები ვართ. არა გვაქვს ცოცხლებს ჩვენზე პრეტენზია, მაგრამ ომში დაცემული ბიჭების მშობლებს, ან შვილებს რას ეუბნებიან ისტორიის გამყალბებლები? ასეთი ადამიანები ერთხელაც არ ასულან საძმო სასაფლაოებზე მუხლის მოსაყრელად, თორემ იქნება გაყინული შუბლის ძარღვი შეტოკებოდათ!
ზღვა პრაქტიკულად ჩვენების მხრიდან რატომღაც გამოუყენებელი იყო. ჯაბა იოსელიანი ითხოვს გემებზე, კატერებზე, მსუბუქი არტილერიის დაყენებას. რატომღაც ამ საკითხსაც არ უდგებიან სერიოზულად. არადა, ზღვიდან შეიძლება სერიოზული დახმარება ჩვენი შენაერთებისადმი. გაგრის დაცემამდე თბილისში ჩამოსული ჯაბა იოსელიანი ხელახალ მობილიზაციას უკეთებს მხედრიონს მთელი საქართველოს მასშტაბით. გაგრაში ჩვენი შეიარაღებული ნაწილების საკმარისი რაოდენობა იყო. გია ვაშაკიძე ბატონ ჯაბას ატყობინებს, რომ კირიჩენკოს პოზიციები მოხსნილია და რომ ავადხარისკენ მიმავალი ავტობუსი ააფეთქეს, სადაც ჩვენი მზვერავთა და ძირითადად სვანებით დაკომპქლექტებული მესაზღვრეთა ახლად ჩამოყალიბებული ჯგუფი იმყოფება. ავტობუსში მყოფი 6 მხედრიონელი დაიღუპა, დანარჩენები მძიმედ დაიჭრნენ. ჯაბა იოსელიანმა მეთაურობა გია ვაშაკიძეს ვაჟა ქრისტესიაშვილისთვის გადააბარებინა (ვაჟა მხედრიონის მცირერიცხოვან რაზმთან ერთად ბოლომდე იცავდა გაგრას, წინა დღით კი მძიმედ დაცხრილეს მუცლის არეში სეპარატისტებმა; დაიღუპნენ ბიჭებიც, მათ შორის წაღვერელი სოსო მღებრიშვილი, გორელი როინ ძამაშვილი და სხვები). იოსელიანი ვაშაკიძეს სასწრაფოდ თბილისში წამოსვლას სთხოვს, რომ მხედრიონის მორიგ მასობრივ შეკრებაში დაეხმაროს…
1992 წლის 27 სექტემბერს მხედრიონის მცირერიცხოვანი რაზმი გაგრაში შესვლას ცდილობს. ქუთაისიდან უღელტეხილამდე ვერტმფრენით მიდიან, ფიქრობენ, ნისლში გაძვრებიან სოხუმამდე. ვერ ახერხებენ. ვერტმფრენში დათო წერეთელი (ვამპირა), დათო აბულაძე (ამჟამად, მამა ანდრია) და სხვები თავგამოდებით ცდილობენ გაგრაში ჩამოსვლას (ბიჭები წინა ხანებში გამოვიდნენ, დაღუპულები და დაჭრილები წამოიყვანეს თბილისში). პირველი მცდელობა, რომელიც ნისლზე იყო გათვლილი, არ გამოვიდა. როგორღაც ჩამოაღწიეს სოხუმამდე. სოხუმიდან კომეტაში ჩასხდნენ, გაგრისკენ აიღეს გეზი. რუსების სადესანტო ხომალდი დაედევნათ, ჩაძირვით დაემუქრათ. მობრუნდნენ სოხუმში. ისევ უღელტეხილებზე აბრუნდნენ. იქედან ცხენებით წამოვიდნენ. მიხვდნენ, უაზრობაა. დღეში 15 კილომეტრის მეტს ვერ გადიან. ცხენებს ისევ უბრუნებენ სვანებს და რაღაც ჯაბახანა მანქანებით ისევ სოხუმში ჩადიან. გაშავებული, მტვრით დაფარული ბიჭები სოხუმში ლამის ჩაცხრილეს, კონფედერატები ეგონათ.
– იქნებ გაგრიდან ჩვენი დაჭრილების და დაღუპულების გამოყვანის შესახებაც გვიამბოთ?
– ბარჟაზე დაასვენეს 100–მდე დაღუპული მავნემ, ანდრონიკაშვილმა, ბასტიმ და კიდევ ორმა ჩვენიანმა. ნეიტრალური წმთხლებით მოდიან. წამოეწივნენ რუსები. მიცვალებულებს შორის ჩაწვნენ ბიჭები, ბარჟაზე ამოსულმა რუსებმა ისინი ვერ იპოვეს. როგორც იქნა, ჩავიდნენ რუსები ბარჟიდან და გააგრძელა ბარჟამ გზა ფოთისკენ.
ბარჟით ფოთამდე, ფოთიდან თბილისამდე თვითმფრინავით მოდიან სისხლგამშრალი ბიჭები დაღუპულებთან ერთად. ილუმინატორიდან ხედავს მავნე, სავსეა თბილისის აეროპორტი სასწრაფოებით და შვილის ცხედრების მომლოდინე მშობლებითა და ნათესავებით. იქვე მავნეს ნათესავები და მიშა ბურძგლას მამა, მიშა ძია დგანან ერთად. არ იციან, განუყოფლად ერთად მყოფი ბიჭებიდან, რომელია ცოცხალი.
მარტო ზის უკვე მავნე თვითმფრინავში. მერე ძლივს წამოდგება ფეხზე და ტრაპზე ფეხებწართმეულივით ჩადის. დაინახა მიშა ძიამ მავნე, შეტრიალდა მიშა ძია, გადმოიჩეხა მისი თვალებიდან ცრემლი. არ ანახებს ცრემლებს მავნეს. თავზე შემოიჭდო ხელები მიშა ძიამ, შვილო, ამოიოხრა მხოლოდ და თვალის ჩინიც წაერთვა. დგას მეგობრის დამკარგავი პატარა, მაგრამ უკვე დიდი ბიჭი აეროპორტში, არ იცის, უნდა უხაროდეს, თუ სწყინდეს გადარჩენა. მხოლოდ ის იცის, გაუჭირდება დარჩენილი ცხოვრება მიშიკო ბურძგლას გარეშე.