ტრაქტორისტი ტანკისტები, ანუ რატომ იწყებოდა შეტევები საღამოობით

ტრაქტორისტი ტანკისტები, ანუ რატომ იწყებოდა შეტევები საღამოობით

15.08.2017

9784n
ნინო ხაჩიძე

გვარდიის ექს-სარდალი, გენერალ-მაიორი ჯემალ ჭუმბურიძე მეოთხედი საუკუნის წინათ ეროვნული გვარდიის მთავარ სამმართველოში მუშაობდა და მისი სატანკო ნაწილი გახლდათ ის შენაერთი, რომელიც ერთ-ერთი პირველი შევიდა 1992 წლის 14 აგვისტოს სოხუმში.

როდის მიიღეთ ინფორმაცია, რომ 14 აგვისტოს აფხაზეთში უნდა შესულიყავით?

12 აგვისტოს მივიღეთ ბრძანება, რომ უნდა მოვმზადებულიყავით აფხაზეთში შესასვლელად. არანაირი მძიმე ტექნიკა არ გაგვაჩნდა, თუ არ ჩავთვლით 3-4 „ბერდეემს“, მაგრამ ზუსტად იმ დღეებში რუსეთის თავდაცვის მინისტრის ბრძანებით, მაქვს კიდევ ის წერილი, რომელსაც გრაჩოვის რეზოლუცია ადევს, 32 ერთეული ტანკი გადმოგვეცა ახალქალაქის ბაზიდან.

ეს ბრძანება როდის გაიცა, ანუ როდის წამოიყვანეთ ტანკები?

13 აგვისტოს და 14-ში სამტრედიაში გავანაწილეთ ბატალიონებზე.

წინასწარ გქონდათ მოლაპარაკება რუსებთან, თუ რატომ დაემთხვა ტანკების გადმოცემა აფხაზეთში შესვლას?

რუსეთს ისედაც უნდა გადმოეცა ჩვენთვის საბჭოთა კავშირის შეიარაღებიდან ჩვენი კუთვნილი ტექნიკა, მაგრამ, რატომღაც, მხოლოდ 32 ტანკით შემოიფარგლა, თუმცა იარაღი უფრო ადრე მოგვცა.

დავაზუსტებ, ბატონო ჯემალ, ესე იგი, რუსებს რომ არ გადმოეცათ ეს ტანკები, ტექნიკა არ გქონდათ, აბა, სად მიდიოდით?

თითქმის არავითარი ტექნიკა არ გაგვაჩნდა და გადმოცემის ეს ფაქტი ერთგვარ სტიმულად იქცა ეიფორიისათვის, ტანკებზე დავსვით ტრაქტორისტები, რის შედეგადაც, ზოგი ვაგონიდან გადმოგვიცვივდა და ზოგიც – ხიდიდან…

ტანკისტები საერთოდ არ გყავდათ?

საქართველოში იყვნენ ტანკისტები, მაგრამ ჩვენ ძლივს დავაკომპლექტეთ 32 ტანკის ეკიპაჟი. ასე იყო, თუ ისე, 14 აგვისტოს დავიძარით სამტრედიიდან და საღამო ხანს აღმოვჩნდით სოხუმში. იმავე დღეს მოგვივიდა ბრძანება: არც ერთი ნაბიჯი წინ!

რა ბრძანება გქონდათ, რა უნდა გაგეკეთებინათ აფხაზეთში?

ბრძანება ასეთი იყო — არ უნდა გავჩერებულიყავით ქალაქში, უნდა დაგვეცვა ხიდები, გზები და, საერთოდ, უზრუნველგვეყო ტვირთების უსაფრთხო მოძრაობა რუსეთიდან საქართველოში და სომხეთში. არც ვაპირებდით ქალაქში გაჩერებას, თავად შეგვაჩერეს სოხუმში.

ვინ შეგაჩერათ, აფხაზებმა?

აფხაზებმაც, რუსებმაც.. რადგან სოხუმში საღამოს შევედით, გზა აღარ გავაგრძელეთ, მეორე დღისთვის გადავდეთ გადაადგილება, მაგრამ მოგვივიდა ბრძანება, რომ არცერთი ნაბიჯი აღარ გადაგვედგა წინ.

ვისგან მოგივიდათ ბრძანება?

ვისგან, არ ვიცი… მაღალი ეშელონებიდან…

ეს ბრძანება სიტყვიერი იყო?

დიახ, სიტყვიერი…

სოხუმში თუ იყვნენ მზად თქვენს მისაღებად?

გვარდიის ნაწილი ლიტერატორების სახლში დაბანაკდა, ნაწილი — კომპოზიტორების, ნაწილი აეროპორტში წავიდა, ზოგი — უგაძერაში. სოხუმში გვყავდა გვარდიის ერთი ბატალიონი, რომლის მეთაური ახალაია იყო, ის და სოხუმის ადგილობრივი ხელისუფლება დაგვეხმარა ხალხის განაწილებაში… ერთი სიტყვით, ასე შევედით აფხაზეთში და უნდა გითხრათ, რომ ეს პროცესი კარგად მომზადებული არ იყო. იმ დროს, მოგეხსენებათ, გატაცებული ჰყავდათ რომან გვენცაძე და საქართველოს ნახევარი პოლიცია წამოგვყვა, ვითომ გვენცაძის გასათავისუფლებლად. სოხუმში რომ ჩავედით, გავიგეთ, რომ უკვე გაუთავისუფლებიათ, ამიტომაც „მვდ“-ს ხალხი მთლიანად მოიხსნა და უკან დაბრუნდა.

შესვლის ერთ-ერთ მოტივად გვენცაძის გათავისუფლებას ასახელებენ, თქვენ გქონდათ მათი გათავისუფლების ბრძანება?

სიმართლე რომ გითხრათ, გვენცაძე და კავსაძე არაფერ შუაში არ იყვნენ… არეულობა იყო აფხაზეთში, ძალიან ცუდი დამოკიდებულება ჰქონდათ ქართველებისადმი და იმაზეც იყო ლაპარაკი, რომ მათ აყრას აპირებდნენ.

თქვენ შეგაჩერეს სოხუმში იმავე საღამოს. სწორი იყო ეს ბრძანება? როგორ იმოქმედა მან შემდგომ ომის მსვლელობაზე?

რომ არ შევჩერებულიყავით სოხუმში (მართალია, იქ იყო ერთი ხელისშემშლელი ფაქტორი — ეშერის ლაბორატორია, რომლისთვისაც არავითარ შემთხვევაში არ უნდა გვეხლო ხელი), ულაპარაკოდ გავიდოდით ლესელიძემდე და, სხვათა შორის, უბრძოლველად, რადგან აფხაზებს არავითარი ძალა არ გააჩნდათ…

რამდენი კაცი შეხვედით სოხუმში?

თითქმის მთელი გვარდია, სამი ათასამდე ვიქნებოდით. მაგალითად, გია ყარყარაშვილი სოხუმში სამი დღის შემდეგ ჩამოვიდა და კელაურში დაბანაკდა. თანდათანობით გვეწეოდნენ დანარჩენები, იმიტომ, რომ ტექნიკა გაფანტული იყო სამეგრელოს გზაზე, ზოგი გზაში გაიჭედა, ზოგს საწვავი გაუთავდა. სხვათა შორის, გალის გამგებელმა მოგვცა ერთი ცისტერნა დიზელის საწვავი.

ტანკებისათვის საწვავი თუ არ მიგქონდათ, რა, გზაში უნდა გეშოვნათ?

საწვავი არ გვქონდა…

არც საჭმელი? რამდენადაც ვიცი, ნაწილებს საველე სამზარეულოები არ მიჰყვებოდა?

ძალიან დაბალ დონეზე იყო საკვებით უზრუნველყოფა. ბატალიონებს შემდეგ თავად მიჰქონდათ თავიანთი სურსათი; გამგებლებსაც ჩამოჰქონდათ; მაგალითად, გორის ბატალიონს გორის გამგებელი ამარაგებდა და ასე შემდეგ. მერე თანდათან მოგვარდა ეს საკითხი…

პირველი შეტაკება როდის მოგიხდათ?

იმავე დღეს, 14-ში, აგუძერასთან… პირადად მე ვიყავი იქ, საჩხერის ბატალიონი და საწყალი გია გულუა თავისი ხალხით. საათნახევარს გასტანა ბრძოლამ. გზაზე ვიყავით ჩაწოლილები, ისინი კი ჩაის პლანტაციებიდან გვესროდნენ… რამდენიმე გვარდიელი დაგვეღუპა…

სოხუმელი აფხაზები როგორ შეგხვდნენ?

საერთოდ არ შემხვედრია აფხაზი. გაიქცნენ. როდესაც ძველ კინდღში მივედით, კაციშვილის ჭაჭანება არ იყო, მიეტოვებინათ ყველაფერი… შესვლიდან მეორე კვირასვე დაიწყო მოლაპარაკებები. აფხაზები და ქართველები ვხვდებოდით ერთმანეთს სოხუმში. საკმაოდ არასასიამოვნო შეხვედრები იყო, ერთმანეთს ვადანაშაულებდით და კომპრომისების სახით დიდი შეცდომები დავუშვით ქართველებმა, ძალიან ბევრ დათმობაზე წავედით ჩვენდა საზიანოდ…

ომის წარმოების რამე გეგმა გქონდათ?

არანაირი გეგმა არ არსებობდა…

ანუ ყველა ისე იბრძოდა, როგორც საჭიროდ მიიჩნევდა?

ხომ იცით, როგორია ქართველი კაცის ბუნება? სულ მე-მე-ს გაიძახის, ჩვენო — არავინ ამბობს, საერთო არაფერი არ გვინდა და ამან დაგვაკარგვინა აფხაზეთი. კურდღლებივით გამოვიქეცით.

წინასწარ მაინც თუ იცოდით, რომ ომში მოგიწევდათ მონაწილეობის მიღება?

საომარი განწყობა არ გვქონია. ვიცოდით, რომ კონფლიქტი იქნებოდა, მაგრამ ომი წარმოუდგენლად გვეჩვენებოდა… ხიდები უნდა დაგვეცვა, ჩავაყენებდით ხალხს და უკან წამოვიდოდით. ამიტომ ყველანი ხომ არ წავსულვართ? მხოლოდ 3000 კაცი ვიყავით.

იმ სამი ათასიდან ბრძოლა რამდენმა იცოდა?~

მაშინ გვარდია მოხალისეებისგან შედგებოდა; ახალწვეულები სახლში გავუშვით და უფრო გამოცდილი ხალხი წავიყვანეთ.

გამოცდილებაში რას გულისხმობთ?

თავის თავის მოვლა რომ შეეძლო და არ მოაკვლევინებდა სხვას თავს, თორემ ომი 200 წელია თვალითაც არ გვენახა…

როდესაც პოლიტიკოსები მოლაპარაკებებზე მიდიოდნენ, თუ გეკითხებოდნენ აზრს?

შენ თოფი უნდა გჭეროდა ხელში და თუ ვინმე მოვიდოდა, გესროლა. ოღონდ ის იყო, წინ არ გვიშვებდნენ…

მახსოვს, რომ 1992 წლის დეკემბერში მაშინდელმა სახელმწიფო მეთაურმა თქვა ასეთი რამ: ტყვია-წამალი გვითავდება და დროებით საომარი მოქმედებები უნდა შევწყვიტოთო…

ტყვია-წამლის მეტი რა იყო?! 200 ეშელონი ტყვია-წამალი გვქონდა. ნაწილი ახლაც მაქვს მორჩენილი გვარდიის სამმართველოს საწყობში. ტყვია-წამალზე კი არ იყო საქმე, არამედ იმაზე, რომ არ გვქონდა „გრადის“ „სნარიადები“… აი, ღალატი თუ არ იყო, ოჩამჩირეს შევუთვალე, რომ ხალხს თუ არ მაძლევთ, ტანკის „სნარიადები“ მაინც გამომიგზანეთ–მეთქი. გამომიგზავნეს და დააღო ტანკის ლულამ პირი, გაიფურჩქნა ყვავილივით. თურმე, ტანკის კი არა, „ს-18“-ის „სნარიადები“ გამოუგზავნიათ, ზომა ერთნაირი აქვთ, მაგრამ ამაში დენთი მეტია და დაგვიხეთქა ტანკების ლულები. ღალატია, აბა, რა არის ეს?!

და ვისთვის იყო ხელსაყრელი ეს ღალატი?

ვინც ფიქრობდა, რომ ჩვენი დამარცხებით ხელისუფლებაში მოვიდოდა.

იმას არავინ ფიქრობდა, რომ თქვენი დამარცხებით ხელისუფლებაში დარჩებოდა?

მაგას ნაკლებად, რადგან ხუნტას არავინ დატოვებდა ხელისუფლებაში.

ხომ დარჩნენ?

მაგრამ ზვიადისტები არ დარჩნენ ხელისუფლებაში. … თუმცა მივქარეთ, ზვიადის წინააღმდეგ იარაღი რომ ავიღეთ ხელში, ნაღდად გეუბნებით, ამის ბრალია ყველაფერი! არ გვინდოდა ზვიადის ჩამოგდება, მაგრამ გვაიძულეს. ისეთი ამბავი იყო თბილისის ზღვაზე… ახლა რომ გაჰყვირიან პოლიტიკოსები — იარაღი არ ამიღია ხელშიო, ყველა პარტიის ხელმძღვანელისთვის სათითაოდ მაქვს იარაღი მიცემული. გენერალიც კი არის ასეთი — ამბობს, თბილისის ომის დროს თოფი არ მჭერიაო… ახლა სპეკულიანტობენ ამ თემით. ზოგი გენერალი აფხაზეთში არც ყოფილა და გორგასლის სამივე ორდენის კავალერია. დიდი ღალატი იყო აფხაზეთში და ჩვენი დიდი უნიათობაც გამოვაჩინეთ. კურდღლები ვართ ქართველები.

რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, აფხაზეთის ომის დროს იყო ისეთი კურიოზებიც, როდესაც შეტევა შუადღეს იწყებოდა, რაც სამხედრო თვალსაზრისით, გაუმართლებელია, რატომ აკეთებდით ამას?

როცა საჭიროდ მივიჩნევდით, მაშინ ვიწყებდით შეტევას. ღამითაც შეგვიტევია და დღისითაც. ეს იმ კონკრეტულ შემთხვევაში შექმნილ ვითარებაზე იყო დამოკიდებული, თორემ არავითარი მნიშვნელობა არ ჰქონდა, როდის დავიწყებდით შეტევას… უკუნეთ ღამეში საომარი მოქმედებების დაწყება ისედაც წამგებიანი იქნებოდა, თანაც, როდესაც თავდამსხმელი თავზე გაზის და იქიდან გესვრის.

რა იყო დამარცხების მიზეზი, თქვენი აზრით, მხოლოდ ის, რომ ვერ ვიომეთ, ანუ, როგორც ტქვენ ამბობთ, კურდღლები ვართ?

დღესაც ჩანს, რა იყო. აბა, გახედეთ, რა სახლებია წამოჭიმული. სად იყო ეს ხალხი მაშინ? იბრძოდა? რა თქმა უნდა, არა! „მაყუთს“ აკეთებდა და ფეხებზე ეკიდა, ვინ კვდებოდა აფხაზეთში.

ბიჭები სულ ცეკვა-ცეკვით მიდიოდნენ შეტევაზე

მე და ყურაშვილი „კაშეევკაში“ ვსხედვართ, საშტაბო მანქანაა, საიდანაც ხელმძღვანელობ სამხედრო ოპერაციას, რაციებით უკავშირდები ნაწილებს და აძლევ მითითებებს. 25-26 სექტემბერი იყო… არც საჭმელი გვაქვს, არც სასმელი, არადა, გვერდით ქართული სოფელია და ერთი პომიდორიც კი არ მოუტანია არავის. სხვათა შორის, მხოლოდ ერთმა რუსის ქალმა მოგვიტანა ერთი ვედრო პომიდორი. დათო თევზაძის ერთ-ერთმა ბიჭმა ქათამი მოკლა, შიოდა და ქართველებმა სოფლის კრება მოიწვიეს, ნახეთ, რას აკეთებენ, საქონელს გვიხოცავენო…ერთი სიტყვით, ვსხედვართ ამ „კაშეევკაში“, გამწარებული ვარ, ვერ ვუკავშირდები ჩვენებს, აფხაზები გვახშობენ. ოპერაციის დაწყების წინ, ხუთ სიხშირეს „ვიბევებდით“, ერთით თუ ვერ დავუკავშირდებოდით, მეორეზე გადავდიოდით და ასე შემდეგ. ყოველ 15 წუთში ერთხელ გვახშობდნენ აფხაზები, რატომ ხდებოდა ეს, არ ვიცი, ალბათ, ჩვენგან აწვდიდნენ მათ ინფორმაციას… პოლემიკა მაქვს გაჩაღებული აფხაზთან, მე აქედან ვაგინებ, ის იქიდან მაგინებს დედას, თან სიგარეტი მინდა, ვკვდები. საიდანღაც მომიტანეს ბიჭებმა ერთი კოლოფი, მიშკა ოძელაშვილმა და პავლიკ გიორგობიანმა. ძალიან ცოცხალი ბიჭები იყვნენ. სხვათა შორის, მაგათ გამოჰქონდათ ვაზიანისა და ახალციხის ბაზებიდან იარაღი, მართალია, „ნარიადები“ გვქონდა, მაგრამ ესენი იპარავდნენ და ვიდრე გვეკუთვნოდა, იმაზე მეტი მოჰქონდათ… მოკლედ, შეტევაზე ვართ და ყურაშვილმა ათი ბიჭი გზაზე გაუშვა, ტანკებს რომ მიხმარებოდნენ. ერთი ბოთლი არაყი გვქონდა, დავლევთ ცოტას, უფრო მოვალთ „დუხზეო“, გვთხოვეს. ან რა დალევა იყო, ათმა კაცმა გაინაწილა ერთი ბოთლი არაყი. სულ ცეკვა-ცეკვით წავიდნენ შეტევაზე. „დაჩებამდე“ მიაღწიეს, მაგრამ იქ ჩახოცეს, ვინ, არ ვიცი, შესაძლოა, ისევ ჩვენებმა. აი, ისინი იყვნენ გმირები… თუმცა ზოგი, მართლაც, გმირი იყო, ზოგიც ჩირგვებში იჯდა. იყო ასეთი შემთხვევებიც. ვუშვებ ამა თუ იმ პოზიციაზე ხალხს, შემდეგ ვერაფრით ვერ ვუკავშირდები რაციით, გვგონია, რომ ნაღდად დაიღუპნენ. გადის რამდენიმე დღე და ბრუნდებიან. ვეკითხები, რატომ არ გვპასუხობდით–მეთქი, რაციის ელემენტები დაგვიჯდაო… სხვათა შორის, იმ ნაწილში, სადაც ხშირად „უჯდებოდათ“ ელემენტები, ერთი კაციც კი არ ეჭრებოდათ, ყველა საღ-სალამათი რჩებოდა. სად იყვნენ ისინი? ალბათ, ბუჩქებში ისვენებდნენ და თავისიანები, ფლანგებზე მიატოვეს

error: სტატიის დაკოპირება აკრძალულია!!!