საქართველოში მომხდარ კონფლიქტთან დაკავშირებული ფაქტების დამდგენი დამოუკიდებელი საერთაშორისო მისია  ტომი II

სექტემბერი, 2009

ტომი II სარჩევი

თავი 1: ისტორიული ფონი და საერთაშორისო გარემო

 

საქართველო-რუსეთის ურთიერთობები

ურთიერთობა საქართველოს, ამერიკის შეერთებულ შტატებსა და ნატოს შორის ურთიერთობა საქართველოსა და ევროკავშირს შორის

თავი 2: კონფლიქტები აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში: სამშვიდობო ძალისხმევა 1991- 2008

შესავალი აფხაზეთი სამხრეთ ოსეთი დაკვირვებები

თავი 3: შესაბამისი სამართლებრივი საკითხები

 

სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის იურიდიული სტატუსი თვითგამორკვევა და გამოყოფა

„პასპორტიზაცია“

თავი 4: კონფლიქტი: მხარეთა თვალთახედვა

 

ქართული ხედვა რუსული ხედვა სამხრეთ ოსური ხედვა აფხაზური ხედვა

თავი 5: 2008 წლის სამხედრო მოვლენები

 

უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული მოვლენები ქართულ-აფხაზურ კონფლიქტის ზონაში რომლებიც წინ უსწრებდა 2008 წლის აგვისტოს შეიარაღებული კონფლიქტის დაწყებას

ფართომასშტაბიანი საბრძოლო მოქმედებების დასაწყისი სამხედრო ოპერაციები მეორე (დასავლურ) ფრონტზე ქართული ოპერაციები

რუსული ოპერაციები კიბერ-ომი

ცეცხლის შეწყვეტის ხელშეკრულება მსხვერპლი და მატერიალური დანაკარგი

თავი 6: ძალის გამოყენება

 

ძალის გამოყენების მუქარა საქართველოს მიერ ძალის გამოყენება სამხრეთ ოსეთის მიერ ძალის გამოყენება რუსეთის მიერ ძალის გამოყენება აფხაზეთის მიერ ძალის გამოყენება

თავი 7: საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართალი და ადამიანის უფლებათა სამართალი

შესავალი

შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი

ძირითადი ფაქტები და მასთან დაკავშირებული სამართლებრივი შეფასება განცხადებები გენოციდის შესახებ

ძირითადი მიგნებები და მიღებული გამოცდილება საერთაშორისო სასამართლოებში წარდგენილი საქმეები

თავი 8: უკან დიპლომატიისაკენ

ტომი II

 

ტომი მოიცავს სხვადასხვა სამხედრო, იურიდიული, ჰუმანიტარული, ადამიანის უფლებათა, პოლიტიკური და ისტორიული სფეროს ექსპერტთა მიერ მოწოდებული ინფორმაციის ნაკრებს. ისინი ფაქტების დამდგენმა მისიამ შეაფასა და იგი წარმოადგენს საქართველოში მომხდარი კონფლიქტის შესახებ ანგარიშის საფუძველს.

ტექსტში მოცემული განმარტებები, დაკვირვებები და მოსაზრებები არ წარმოადგენს მისიის შეხედულებას. ამ მხრივ, ის მოსაზრებები და დაკვირვებები, რაც პირველ ტომში იქნა მოცემული, უპირატესი მნიშვნელობისაა.

წყარო: Fischer Weltalmanach, Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Main, 2009

წყარო: რუკა #3780, მე-5 გამოცემა, გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია, კარტოგრაფიული სამმართველო, 2004 წლის აგვისტო

წყარო: სამხრეთ ოსეთის რუკა, საერთაშორისო კრიზისის ჯგუფი

წყარო: შერეული სამშვიდობო ძალების რუკა, კრიზისის საერთაშორისო ჯგუფი

წყარო: დასავლეთ საქართველოს რუკა, კრიზისის საერთაშორისო ჯგუფი

წყარო: რუკა #3837, 61-ე გამოცემა, გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია, კარტოგრაფიული სამმართველო, მაისი, 2009 წ. (ფერადი)

თავი 1: ისტორიული ფონი და საერთაშორისო გარემო 1. საქართველო-რუსეთის ურთიერთობები

არაერთგვაროვანი ურთიერთობების ისტორია მზარდი დაპირისპირებ 2004-2008

სიმშვიდის ხანმოკლე პერიოდი

2004 წლის გაზაფხულის აჭარის კრიზისი

2004 წლის ზაფხულში სამხრეთ ოსეთის კრიზისი

დავა საქართველოს კონფლიქტის ზონებში რუსეთის სამშვიდობო როლის გარშემო მცოცავი „ანექსია“

2006 წლის შემოდგომაზე ჯაშუშების თემაზე ატეხილი სკანდალი საქართველოს საჰაერო სივრცეში შეჭრის ინციდენტები

დროის ათვლა შეიარაღებულ კონფლიქტამდე: გეოპოლიტიკური კონტექსტი საქართველოს სწრაფვა ჩრდილოატლანტიკურ ალიანსში გაწევრიანებისკენ რუსეთის „კოსოვოს პრეცედენტის“ ფორმულა

2008 წლის ესკალაცია დაკსვნა

2. ურთიერთობა საქართველოს, ამერიკის შეერთებულ შტატებსა და ნატოს შორის

 

შესავალი

1992-1995: აშშ-ს საქართველოში სერიოზული ინტერესები არ აქვს

1995-2001: ენერგოუსაფრთხოება და სამხედრო თანამშრომლობა

2001-2008: საქართველოს სახელმწიფოებრიობის გაძლიერება

3. ურთიერთობა საქართველოსა და ევროკავშირს შორის

 

შესავალი

1992-1995: არასტაბილურობის დაძლევა

1995 – 2003: პარტნიორობისა და თანამშრომლობის ჩამოყალიბება

2003 – 2008: საერთო ევროპული პოლიტიკისკენ

ტომი II

 

თავი 1: ისტორიული ფონი და საერთაშორისო გარემო 1.          საქართველო-რუსეთის ურთიერთობები

რუსეთსა და საქართველოს შორის 2008 წლის აგვისტოს შეიარაღებული კონფლიქტის ისტორიული და პოლიტიკური წინაპირობები ისტორიულად რთულ, ორ სხვადასხვა სახის ურთიერთობას მოიცავს, რომლებიც ერთმანეთს კვეთს – ერთი მხრივ, ეს არის ურთიერთობები საქართველოსა და რუსეთს შორის და, მეორე მხრივ, შიდა კონფლიქტური ურთიერთობები საქართველოს და სეპარატისტულ რეგიონებს სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთს შორის. აღნიშნულ კონტექსტს აღრმავებს კიდევ უფრო ფართო გეოპოლიტიკური გარემო, სადაც კავკასია წარმოდგენილია როგორც გარე ძალების ურთიერთსაპირისპირო გავლენის არეალი.

არაერთგვაროვანი ურთიერთობების ისტორია

 

საქართველოს იდენტობა ისტორიულად უკავშირდება პერიოდს, როდესაც IV საუკუნეში საქართველოს ეკლესიამ ავტოკეფალია მიიღო, ხოლო V საუკუნეში ჩამოყალიბდა ქართული ენა საკუთარი ანბანით. თუმცა, საუკუნეების მანძილზე საქართველო დაყოფილი იყო ცალკეულ ეთნიკურ ჯგუფებად, რომელთაგანაც თითოეულს ჰქონდა საკუთარი ტრადიციები, ჩვევები და დიალექტები; მეგრელების, ლაზებისა და სვანების შემთხვევაში ცალკე ენაც კი, რომელიც ქართულის მსგავსია. ეთნიკური კონსოლიდაციისა და ერის ჩამოყალიბების პროცესი არ იყო დასრულებული.1 ქართული სახელმწიფოებრიობის მშენებლობის პროცესი დასრულდა ერთიანი ქართული სამეფოს ჩამოყალიბებით XI-XIII საუკუნეებში, როდესაც საქართველო კავკასიაში რეგიონული მნიშვნელობის ძალას წარმოადგენდა. შემდგომში იგი დაიყო სხვადასხვა პოლიტიკურ ერთეულებად, როგორიც იყო, მაგალითად, აღმოსავლეთში ქართლ-კახეთის სამეფო, ხოლო იმერეთის სამეფო და სამეგრელოსა და სვანეთის სამთავროები – დასავლეთში. საქართველო საგრძნობლად დასუსტდა მონღოლებისა და თემურ ლენგის ხშირი თავდასხმების შედეგად. XVI საუკუნიდან, ოტომანთა თურქეთმა და სასანიანთა ირანმა დაიწყეს საქართველოს დასავლეთ და აღმოსავლეთ რეგიონების დაპყრობა. შავი ზღვის რეგიონში პოლიტიკური გავლენის გაძლიერების მიზნით, მე-18 საუკუნის მეორე ნახევრიდან რუსეთმა სამხრეთ კავკასიაში თავისი იმპერია გააფართოვა. იმ პერიოდისათვის საქართველო ერთობ რთულ მდგომარეობაში იყო. თურქეთისა და სპარსელების შეიარაღებული თავდასხმების შედეგად ქვეყანა გაპარტახდა. მეფე ერეკლე II-მ, რომელმაც აღმოსავლეთ

1 სტანდარტული ნამუშევარი ამ პროცესის შესახებ: Ronald Grigor Suny, The Making of Georgian Nation,( ქართული ერის ჩამოყალიბება), ბლუმინგტონი, ინდიანაპოლისი, 1994 წ.

საქართველოში ორი სამეფო წარმატებით გააერთიანა, რუსეთის იმპერატორს – ეკატერინე II-ს მფარველობა სთხოვა.შედეგად, 1783 წლის 24 ივლისს, გეორგიევსკში ხელი მოეწერა შეთანხმებას (ტრაქტატს), რომლის თანახმადაც აღმოსავლეთ საქართველო (ქართლ-კახეთის სამეფო) რუსეთის პროტექტორატი გახდა, რაც სპარსეთის წინააღმდეგ იყო მიმართული. ამის მიუხედავად, საქართველოს სპარსელების შემდგომი შემოსევის დროს, 1795 წელს, მარტოს მოუხდა მათთან გამკლავება, რასაც მისი დედაქალაქის განადგურება მოჰყვა. ერეკლეს ვაჟმა და მისმა მემკვიდრემ, გიორგი XII-მ კვლავ მიმართა რუსეთს დახმარებისათვის, ამავდროულად, იგი ცდილობდა სპარსეთთან ორმხრივი შეთანხმებისთვის მიეღწია. საპასუხოდ, რუსეთმა მისი სამეფოს ანექსია მოახდინა: 1801 წლის 8 იანვარს, რუსეთის მეფე პავლე I- მა ხელი მოაწერა ბრძანებას, რომლის თანხმადაც საქართველო რუსეთის იმპერიას მიუერთა.

ცარიზმის რეჟიმი საქართველოში შეიძლება სამ პერიოდად დაიყოს 2 : 1. 1801-1844 წლებში საქართველო რუსულ სამხედრო ადმინისტრაციას ექვემდებარებოდა (საქართველოს გუბერნია); 2. 1844-1881 წლებში კავკასიის მეფისნაცვლის ხელისუფლება არსებობდა; 3. 1881-1917 წლებში იგი სრულად იყო ინტეგრირებული რუსეთის იმპერიაში და ინტენსიურ რუსიფიკაციას განიცდიდა. ამ პერიოდში თბილისი კავკასიის არაოფიციალურ დედაქალაქად ჩამოყალიბდა და ქართველ დიდგვაროვნებს რუსული არისტოკრატიის ექვივალენტური სტატუსი მიენიჭათ. 1870-იან წლებში ქართული ინტელიგენციის წარმოშობამ ერის გამოღვიძებას მისცა ბიძგი.

საინტერესოა, ისტორიულად, როგორ ხედავენ ამგვარ ანექსიას საქართველო და რუსეთი? რუსეთი მას აღწერს, როგორც ,,ჰუმანიტარულ მისიას,“ დახმარებას, რომელიც მან ისლამური მეზობლებისაგან დასაცავად აღმოუჩინა უძველეს ქრისტიანულ ერს3. საბჭოთა, განსაკუთრებით კი, პოსტ-საბჭოთა რუსეთის მოსაზრება აღნიშნულთან დაკავშირებით, ხაზს უსვამს ცარიზმის დაქვემდებარების ქვეშ საქართველოს ტერიტორიების გაერთიანებას და ქვეყნის სტაბილიზაციას. პოსტ-საბჭოთა საქართველოს ისტორიოგრაფია, ნაწილობრივ, ანექსიის უარყოფით შედეგებს გამოკვეთს, ნაწილობრივ კი უფრო დაბალანსებულ მიდგომას არჩევს: უარყოფით მხარედ აღინიშნება 1811 წელს, საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის გაუქმება და მისი დაქვემდებარება რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიისათვის, ქვეყნის ეროვნულობის დეგრადირება და რუსიფიკაცია. დადებითად განიხილება რუსეთის მიერ საქართველოს დაცვა გარე (მუსულმანური) ძალებისგან, ქართული მიწების

2 ამ პერიოდიზაციისთვის იხილეთ Andrzej Furier: Droga Gruzji do niepodlegoi ( საქართველოს გზა დამოუკიდებლობისკენ, პოზნანი 2000 წ., გვ.36-39; ვოიცეხ მატერსკი Gruzja (საქართველო), ვარშავა 2000 წ., გვ. 19-20.

3 იხილეთ ვასილი კლიუჩევსკის კლასიკური ნამუშევარი (კლიუჩევსკი ვ.ო.: რუსეთის ისტორია, როსტოვი

დონზე 2000 წ., წიგნი მესამე, გვ. 437-440).

გაერთიანება ერთიან სახელმწიფო ორგანიზმად და სოციალური მდგომარეობის გაუმჯობესება, მაგალითად როგორიც იყო საგანმანათლებლო სისტემის რეფორმა. ანექსიის დადებითი და უარყოფითი მხარეები ხშირად იყო ურთიერთკავშირში იყო: მაგალითისთვის, რუსიფიკაციამ ბიძგი მისცა საქართველოს ეროვნული თვითშეგნების გამოღვიძებას. გარკვეულწილად, ქართველები პრივილეგირებულ ერად ითვლებოდნენ რუსეთის იმპერიაში. ამის მიუხედავად, საქართველოს ისტორიულ ნაშრომებში რუსეთი ქართველი ერის არსებობის საფრთხედ მოიხსენიება.

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის (1918-1921) დამოუკიდებლობა უფრო მეტად განპირობებეული იყო რუსეთის იმპერიის დაცემით, ვიდრე საქართველოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის ძალისხმევით. საქართველო თავის

,,საწყის დამოუკიდებლობას” თანამედროვე დემოკრატიული სახელმწიფოებრიობის მშენებლობის პროცესში მნიშვნელოვან მონაპოვრად მიიჩნევს. იმ დროისათვის ქართველ პოლიტიკოსებს არ ჰქონდათ განზრახული რუსეთთან კავშირის გაწყვეტა. ნოე ჟორდანიამ, ქართველი მენშევიკების ლიდერმა და მოგვიანებით, პრემიერ-მინისტრმა, 1917 წლის ნოემბერის ბოლოს განაცხადა, რომ საქართველომ აირჩია დასავლეთის გზა, რომელიც რუსეთზე გადიოდა. მიუხედავად ამისა, ბოლშევიკური იდეოლოგია იმ დროისთვის არ იყო პოპულარული საქართველოში. 1918-1920 წლებში ბოლშევიკური დაჯგუფებები ამბოხებებს აწყობდნენ შიდა ქართლის რეგიონში, რომელიც მეტწილად ოსური უმცირესობით იყო დასახლებული. 1920 წელს ქართულმა ჯარმა ეს ამბოხებები სასტიკად ჩაახშო. ოსებს მიაჩნიათ, რომ ქართული რეპრესიების სამიზნე ოსი ერი იყო, თუმცა ქართველები ამტკიცებენ, რომ ისინი ბოლშევიკებს ებრძოდნენ და არა ოსებს.

1921 წლის 25 თებერვალს, ბოლშევიკებმა შექმნეს საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა, რომელიც ერთი წლის შემდეგ ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერაციულ-სოციალისტურ რესპუბლიკაში გაერთიანდა (ასფსრ), სადაც სომხეთისა და აზერბაიჯანის საბჭოთა რესპუბლიკებიც შედიოდნენ. მოგვიანებით, 1936 წლის დეკემბერში, ეს ამიერკავკასიური ერთეული დაიშალა, სამივე რესპუბლიკა კი სსრკ-ში გაერთიანდა. საბჭოთა საქართველოს რთული ტერიტორიული სტრუქტურა ჰქონდა: მის საზღვრებში შედიოდა აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკები და სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი, რომელიც მისი ტერიტორიის დაახლოებით 22 პროცენტს შეადგენდა. საქართველოს ელიტა დარწმუნებული იყო, რომ აღნიშნული ერთეულები განზრახ იყო შექმნილი საბჭოთა (რუსეთის) ცენტრალური ხელისუფლების მიერ, საქართველოს იურისდიქციის შეზღუდვის მიზნით საკუთარ ტერიტორიაზე.

საქართველოში ბოლშევიკების პოლიტიკისადმი დაპირისპირებასა და წინააღმდეგობას 1924 წლის აგვისტოში ეროვნული აჯანყება მოჰყვა, რომელიც სასტიკად იქნა ჩახშობილი საბჭოთა ხელისუფლების მიერ, რომლის სამიზნეს ძირითადად, მართლმადიდებლური

ეკლესიის სამღვდელოება და ეროვნული ინტელიგენცია წარმოადგენდა.4 ამ მასობრივმა ტერორმა, ,,ქართველი ერის თავის მოკვეთამ,“ კულმინაციას მიაღწია 1930-იან წლებში. საქართველოს ეროვნული გამოცოცხლება პოსტ-სტალინისტური დეკადების პერიოდში იწყება. მაგალითად, 1978 წლის აპრილში, თბილისში ათასობით ადამიანმა გააპროტესტა კონსტიტუციური ცვლილებები, რომელიც ითვალისწინებდა რუსული და ქართული ენებისთვის თანაბარი სტატუსის მინიჭებას. საბჭოთა ხელისუფლება დათმობაზე წავიდა და ყურად იღო მოთხოვნა, ქართულ ენას შეენარჩუნებინა ერთადერთი სახელმწიფო ენის სტატუსი.

საქართველოში საბჭოთა რეჟიმი 1989 წლის 9 აპრილს ტრაგიკულად დასრულდა, რამაც განაპირობა ის, რომ განვითარებული მოვლენები პოსტ-საბჭოთა ქართული ნაციონალიზმის ,,არჩეულ ტრავმად“ გარდაიქმნა. საბჭოთა ჯარმა თბილისის ცენტრში მშვიდობიანი დემონსტრაცია დაარბია, რის შედეგადაც 19 ადამიანი დაიღუპა და ასეულობით დაშავდა. აღნიშნულმა ტრავმამ გამოიწვია საქართველოს ეროვნული მოძრობის რადიკალიზაცია ,,პერესტროიკის“ პერიოდში, რამაც ბევრ ქართველ კომუნისტსაც კი, უბიძგა იმისკენ, რომ ისინი დამოუკიდებლობას მათი ქვეყნისთვის ერთადერთ შესაძლო პერსპექტივად განიხილავდნენ.

ორი წლის შემდეგ, 1991 წელს, საქართველოს პარლამენტმა (უზენაესმა საბჭომ) დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. საბჭოთა მემკვიდრეობის ყველაზე პრობლემურ ასპექტად (ასევე ქართულ-რუსული ურთიერთობის კონტექსტში) კვლავაც საქართველოს ტერიტორიული სტრუქტურა რჩებოდა – სამი ავტონომიური ერთეულით (აფხაზეთი, სამხრეთ ოსეთი, აჭარა). პოსტ-საბჭოთა სუვერენიტეტის მოპოვების გარდამავალ პერიოდში ზვიად გამსახურდიას ხელმძღვანელობით ეროვნულმა მოძრაობამ ბევრი გააკეთა იმისათვის, რათა მოეხდინა აღნიშნული რეგიონებისა და ეროვნული უმცირესობების გაუცხოება საქართველოს  დამოუკიდებლობის პროექტისგან და დაამკვიდრა ეთნო–ცენტრისტული ლოზუნგი ,,საქართველო ქართველებისთვის.“

საბჭოთა კავშირის დამხობის შემდეგ, რუსეთმა ყოფილი საბჭოთა ტერიტორია თავისი სასიცოცხლო ინტერესის სფეროდ გამოაცხადა.5 იმის გათავლისწინებით, რომ რუსეთი მოელოდა მისი, როგორც რეგიონში მშვიდობისა და სტაბილურობის გარანტორის საერთაშორისო აღიარებას, მან იმ პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებს, რომლებმაც დამოუკიდებლობა ხელახლა მოიპოვეს მისცა ,,ახლო საზღვარგარეთის“ ფორუმულირება; ამით მან ხაზი გაუსვა რუსეთთან მათ სიახლოვეს და მჭიდრო კავშირებს. სავარაუდოდ, რუსეთისთვის მნიშვნელოვანი იყო სამხრეთ კავკასიაზე

4 ვალერი სილოგავა და კახა შენგელია, საქართველოს ისტორია, თბილისი, 2007 წ.,გვ. 228-229.

5 1993 წლის დასაწყისში მიღებული რუსეთის ფედერაციის საგარეო პოლიტიკის პრინციპები და მიმართულებები და შემდგომი დოკუმენტები

გავლენის მოპოვება, რათა შეენარჩუნებინა კონტროლი ირანისა და თურქეთის მეზობელ რეგიონებზე, აგრეთვე მის სახელმწიფოში შემავალი ჩრდილო კავკასიის მეზობელ რეგიონზე, სადაც უკვე შეინიშნებოდა სეპარატიზმის გარკვეული ტენდენციები.

1990-1993 წლებში, მოსკოვსა და თბილისს შორის ურთიერთობები საკმაოდ დაძაბული იყო, განსაკუთრებით, საქართველოს პირველი პრეზიდენტის, ზვიად გამსახურდიას მმართველობის პერიოდში და ედუარდ შევარდნაძის მმართველობის პირველ წლებში. მნიშვნელოვანი გაუმჯობესება 1990-იანი წლების ბოლომდე შეინიშნებოდა, რაც დაკავშირებული იყო 1993 წელს საქართველოს დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობაში შესვლასთან. 2000-იანი წლების ბოლოს ურთიერთობები კვლავ გაუარესდა. ზვიად გამსახურდია, რომელიც მალევე გახდა კრიტიკის ობიექტი თავისი ავტორიტარული რეჟიმის გამო, გამოხატავდა ძლიერ ანტი-რუსულ სენტიმენტებს რასაც იზიარებდა საქართველოს ელიტა.

1993 წლის ოქტომბერში, სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში საქართველოს ჯარების წარუმატებელი მოქმედებების შემდეგ ედუარდ შევარდნაძემ მოსკოვს მიმართა დახმარებისათვის, სამეგრელოს ჩრდილოეთ პროვინციებში ზვიად გამსახურდიას მომხრეების ამბოხის ჩასახშობად. რუსეთის ჯარებმა ეს დახმარება გაუწიეს საქართველოს, მისი საგარეო პოლიტიკური ორიენტაციის შეცვლის პირობით. 1993 წლის ოქტომბერში, ედუარდ შევარდნაძემ ხელი მოაწერა ბრძანებას დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობაში საქართველოს შესვლასთან დაკავშირებით. 1994 წელს, საქართველო ასევე შეუერთდა რუსეთის კონტროლქვეშ არსებულ კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულებას. საქართველოს ტერიტორიაზე შენარჩუნებული უნდა ყოფილიყო ოთხი რუსული სამხედრო ბაზა, რომლებიც აქ საბჭოთა პერიოდიდან იმყოფებოდა, ხოლო რუსული სასაზღვრო ჯარის ნაწილები განთავსდნენ საქართველო- თურქეთის საზღვარზე და მის საზღვაო საზღვარზე. რუსეთის სამხედრო კონტიგენტის არსებობა საქართველოში აგრეთვე ითვალისწინებდა აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში რუსებით დაკომპლექტებული სამშვიდობო ძალების განთავსებას.

თავის ტერიტორიაზე უცხო ქვეყნის სამხედრო ბაზების განთავსების შედეგად საქართველომ დაკარგა არამარტო დე-ფაქტო ტერიტორიული მთლიანობა, არამედ ნაწილობრივ, თავისი სუვერენიტეტიც. საქართველოს უკმაყოფილება რუსეთის მიმართ დაემთხვა დასავლეთის მზარდ ინტერესს სამხრეთ კავკასიის მიმართ 1990-იანი წლების შუა წლებიდან; ამ პერიოდში კავკასია-კასპიის რეგიონმა მზარდი მნიშვნელობა შეიძინა მსოფლიო ბაზარზე ნავთობისა და გაზის დამოუკიდებლად მიწოდების კუთხით. საქართველო მხარს უჭერდა როგორც ვაშინგტონის ინიციატივებს, ასევე ევროკავშირის ეგიდით განხორციელებულ მნიშვნელოვან სატრანსპორტო პროექტებს. რუსეთი ამგვარ პროექტებს კასპიის ფართო რეგიონში მისი გეო-ეკონომიკური პოზიციის შემაფერხებლ

გარმოებად აღიქვამდა. 1990-იანი წლების ბოლოსათვის საქართველომ დასავლეთთან ურთიერთობის გაძლიერება დაიწყო. 1999 წელს იგი შეუერთდა ევროსაბჭოს, გააძლიერა თავისი კავშირები ჩრდილო-ატლანტიკურ ალიანსთან და გამოვიდა რუსეთის კონტროლქვეშ მყოფი კოლექტიური უსაფრთხოების კავშირიდან. მოსკოვსა და საქართველოს შორის ურთიერთობები უარესდებოდა, სიტუაცია განსაკუთრებით დაიძაბა 1999 წლის ბოლოს, ჩეჩნეთში დაწყებული რუსეთის მეორე ომის შემდეგ, იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველომ რუსეთ-საქართველოს საზღვრის ჩეჩნეთის მონაკვეთზე რუსეთის სამხედრო ძალების დაშვებაზე უარი განაცხადა.

1990-იანი წლების ბოლოდან, საქართველოს ხელისუფლებამ ახალი ძალისხმევა გაიღო ქვეყანაში რუსეთის სამხედრო ძალების შესამცირებლად. 1993 წელს, საქართველოსა და რუსეთს ხელი ჰქონდათ მოწერილი შეთანხმებისათვის, რომელიც 1995 წლამდე საქართველოდან რუსეთის ჯარების გაყვანას ითვალისწინებდა, მაგრამ ეს შეთანხმება ძალაში არ შესულა. მომდევნო წლების განმავლობაში ხელი მოეწერა ორმხრივ შეთანხმებებს რუსეთის ბაზების განთავსების თაობაზე, მათგან განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო 1995 წლის სექტემბერში ხელმოწერილი დოკუმენტი. ამ შეთანხმების თანახმად, საქართველოში განთავსებული იყო ოთხი რუსული ბაზა: ბათუმში (აჭარა), გუდაუთაში (აფხაზეთი), ახალქალაქში (სომხებით დასახლებული სამცხე-ჯავახეთის რეგიონი) და ვაზიანში (თბილისის მახლობლად). 1998 წლის ნოემბერში ხელი მოეწერა შეთანხმებას რუსეთის სასაზღვრო ჯარების გაყვანაზე და 1999 წელს, რუსეთის სასაზღვრო ჯარებმა უკლებლივ დატოვეს საქართველოს ტერიტორია. 1999 წლის ეუთო-ს სტამბულის სამიტის დროს, რუსეთმა ვალდებულება აიღო გაეყვანა თავისი ბაზები საქართველოდან. 2001 წელს ვაზიანიდან გაყვანილი იქნა სამხედრო ბაზა, ხოლო გუდაუთის ბაზის ინფრასტრუქტურა გადაეცა აფხაზეთში განთავსებულ დსთ-ს (ფაქტობრივად, რუსეთის) სამშვიდობო ძალებს. დარჩენილი ორი ბაზის გაყვანა რთული მოლაპარაკებების საგანი გახდა და საბოლოოდ, 2007 წელს განხორციელდა.

რუსეთი, უფრო ზუსტად, გარკვეული ძალები რუსეთის ფედერაციიდან, (ძირითადად, კავკასიელ ხალხთა კონფედერაცია), ჩართული იყო საქართველოს კონფლიქტში აფხაზეთთან და სამხრეთ ოსეთთან 1990-იანი წლების დასაწყისიდან. საქართველოს ჯარებთან შეიარაღებული კონფლიქტის დროს მათი დახმარების გარეშე პრო-აფხაზური ძალების სამხედრო გამარჯვება ვერ განხორციელდებოდა. თუმცა, 1990-იანი წლების დასაწყისში რუსეთის ეს ჩარევა არათანმიმდევრული ხასიათის იყო. თავად რუსეთში არსებულმა პოლიტიკურმა კრიზისმა გავლენა მოახდინა რეგიონში მის მიერ წარმართულ პოლიტიკაზე. აფხაზეთში მყოფი ადგილობრივი რუსი სამხედრო მეთაურები აქტიურად უჭერდნენ მხარს აფხაზურ მხარეს. ალბათ სწორედ რუსეთის მთავრობაში არსებული უთანხმოება არის მიზეზი იმისა, რომ რუსეთისგან დახმარებას ერთდროულად იღებდნენ როგორც საქართველო, ასევე სეპარატისტული ძალები.

შემდგომში, სამშვიდობო პროცესებს აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში მეტწილად, რუსეთი წარმართავდა. დაახლოებით, 15 წლის განმავლობაში ხერხდებოდა რეგიონში სულ მცირე დონის სტაბილურობის შენარჩუნება, ანუ სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ფართომასშტაბიანი სამხედრო ოპერაციების შეჩერება. ფაქტობრივად, კონფლიქტები გაყინული იყო.

ათასწლეულის მიჯნაზე ნელ-ნელა ცხადი ხდებოდა, რომ აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში კონფლიქტების მოგვარება უახლოეს მომავალში არ მოხერხდებოდა. ათასწლეულის პირველივე წლებში, სერიოზულ გეოპოლიტიკურ ცვლილებებს ჰქონდა ადგილი, როდესაც მოხდა ამერიკის საგარეო პოლიტიკის რეორიენტაცია 2001 წლის 11 სექტემბრისა და ევროკავშირის გაფართოების შემდეგ, რამაც განაპირობა მისი ახალი პოლიტიკის ფორმულირება ახალ მეზობლებთან მიმართებაში. აღნიშნულმა ცვლილებებმა შემდგომში გამოიწვიეს ნატო-ს გაფართოება აღმოსავლეთის მიმართულებით. ვლადიმირ პუტინის პრეზიდენტობის პერიოდში რუსეთი გახდა უფრო მდიდარი, უფრო სტაბილური და უფრო დამაჯერებელი თავის მისწრაფებაში მოეხდინა გავლენა ,,ახლო საზღვარგარეთზე.“ რუსეთი სულ უფრო მეტად აღიქვამდა დასავლეთს თავის მეტოქედ სამხრეთ კავკასიაში და მის გარეთაც. ეს ახალი საერთაშორისო გარემო ხელს არ უწყობდა აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში კონფლიქტების მოგვარებას. ზემოაღნიშნულ პერიოდებში როგორც რუსეთს, ისე საქართველოს ჩამოუყალიბდათ ,,მტრის ხატი“ და უარყოფითი სტერეოტიპები ერთმანეთთან მიმართებით.

დაპირისპირების ზრდა 2004-2008 წლებში

 

ვლადიმირ პუტინისა და მიხეილ სააკაშვილის ხელმძღვანელობის პერიოდში ორმხრივმა ურთიერთობებმა არასტაბილურობის ისეთ ხარისხს მიაღწია, რასაც მანამდე ადგილი არ ჰქონია რუსეთის ფედერაციასა და მის რომელიმე მეზობელ სახელმწიფოსთან, რომელიც წარსულში საბჭოთა კავშირში შედიოდა. ჯერ კიდევ შევარდნაძის პერიოდში, მოსკოვსა და თბილისს შორის ადგილი ჰქონდა მთელ რიგ გამაღიზიანებელ ფაქტორებს. ორმხრივი ურთიერთობების გაუარესება  გამოწვეული იყო შემდეგი ფაქტორებით: საქართველოს მოთხოვნა რუსეთის ჯარის გაყვანისა და საქართველოს ტერიტორიაზე რუსეთის სამხედრო ბაზების გაუქმების შესახებ, როგორც ეს გათვალისწინებული იყო რუსეთის მიერ 1999 წელს სტამბულში გამართულ ეუთო-ს სამიტზე მიღებული ვალდებულებებით; საქართველოს მონაწილეობა ბაქო-თბილისი- ჯეიჰანის ნავთობსადენის მშენებლობაში (BTC); რუსეთის მოთხოვნა საქართველოს ტერიტორიის, კერძოდ კი მის კონტროლს მიღმა არსებული ტერიტორიების, მაგალითად პანკისის ხეობის, გამოყენებაზე სამხედრო მიზნებით, შეიარაღებულ ჩეჩენ

მეამბოხეებთან საბრძოლველად;; ასევე აშშ-ის გაძლიერებული სამხედრო მხარდაჭერა აქამდე სუსტი ქართული ჯარის მოდერნიზაციისათვის.

2004 წლის იანვარში, რუსეთის დუმის კომიტეტის თავმჯდომარემ დსთ-ის საკითხებზე ანდრეი კოკოშინმა, საქართველოს „ზედმეტი დამოკიდებულება დასავლეთის ქვეყნებზე ამ პრობლემების გადასაწყვეტად“ მოიხსენია, როგორც „საქართველოს წინა ხელისუფლების დიდი შეცდომა. 6 “ საქართველოს მიმართ რუსეთის უკმაყოფილების მთავარ მიზეზს წარმოადგენდა საქართველოს საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის

,,დასავლური კურსი“, რომელიც მიხეილ სააკაშვილის ხელისუფლების პირობებში კიდევ უფრო მკვეთრად იყო გაცხადებული. რუსეთის დიპლომატია ფორმალურად ცნობდა ყოფილი საბჭოთა ქვეყნების სუვერენიტეტსა და ტერიტორიულ მთლიანობას, თუმცა იგი ამ ქვეყნებს კვლავ რუსეთის „ახლო საზღვარგარეთად“ აღიქვამდა. ამგვარ სიტუაციაში კი, საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის თავისუფლება შეზღუდული იყო იმ ქვეყნებში, რომლებმაც დამოუკიდებლობა ხელახლა მოიპოვეს. რუსეთის პასუხი

,,დასავლურ კურსზე“ საქართველოს მიმართ ძალისმიერი პოლიტიკის სახით გამოვლინდა, რიგი ეკონომიკური და დიპლომატიური სადამსჯელო ზომების ამოქმედების გზით.

ამ კონტექსტში საქართველოს მოუგვარებელი კონფლიქტები აფხაზეთთან და სამხრეთ ოსეთთან გადამწყვეტი მნიშვნელობის საკითხი იყო. ქართველებისთვის მათი ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობა და აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის რეინტეგრაცია ეროვნული თანხმობის უპირობო საკითხს წარმოადგენდა. მიუხედავად იმისა, რომ ედუარდ შევარდნაძე ცდილობდა ამ მოუგვარებელი კონფლიქტების საკითხი უკანა პლანზე შეენარჩუნებინა, ისიც კი არ იყო მზად უარი ეთქვა აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთზე. ხოლო იმ შემთხვევაშიც კი როდესაც მის შემცვლელს, მიხეილ სააკაშვილს სხვადასხვა ქართული პოლიტიკური პარტიები ავტორიტარული ტენდენციებისთვის აკრიტიკებდნენ, ამ პარტიებს შორის მაინც მტკიცე იყო თანხმობა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის საკითხზე. „ყველა ეს პარტია სრულად უჭერდა მხარს პრეზიდენტის მიდგომას აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მიმართ.“ 7 რუსეთში მსგავსი თანხმობა არსებობდა იმის თაობაზე, რომ ორივე ტერიტორიის მაცხოვრებლებს (რომლებიც არ იყვნენ ქართული ეროვნების და ცხოვრობდნენ ანტი-ქართული და პრო-რუსული განწყობით), კრემლის მიერ მასობრივად ურიგდებოდათ რუსული პასპორტები, რის საფუძველზეც ისინი, როგორც „რუსეთის მოქალაქეები,“ ითხოვდნენ დაცვას, შესაძლო

„ქართული აგრესიისგან.“

6 ტელეარხი ნტვ, 2004 წლის 8 იანვარი

7 სერგეი მარკედონოვირუსეთის პოლიტიკის ქართული პარადოქსი, ჟურნალი რუსეთი გლობალურ პოლიტიკაში,

2007 წლის აპრილი-მაისი, გვ.6

რუსეთ-საქართველოს უთანხმოება ამ საკითხში იმდენად ღრმა იყო, რომ 2007 წელს, მოსკოვის პოლიტიკური და სამხედრო ანალიზის ინსტიტუტის შიდა-ეთნიკური კვლევების ფაკულტეტის ხელმძღვანელის, სერგეი მარკედონოვის შეფასებით, ორმხრივი ურთიერთობების გაუმჯობესება შესაძლებელი იყო მხოლოდ იმ საკითხებში, რომლებიც არ იყო პირდაპირ დაკავშირებული სამხრეთ ოსეთის ან აფხაზეთის პრობლემებთან.8 თუმცა, ასეთი ნეიტრალური საკითხები სულ უფრო მცირდებოდა მას შემდეგ, რაც მიხეილ სააკაშვილმა თავისი პოლიტიკის პრიორიტეტად საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა დაასახელა. იგი ახორციელებდა დაჩქარებულ, გაძლიერებულ რეინტეგრაციის პოლიტიკას, მაშინ როცა რუსეთი სულ უფრო მეტად უჭერდა მხარს აფხაზეთს და სამხრეთ ოსეთს. რუსეთი ჩართული იყო ამ კონფლიქტებში, როგორც მთავარი მშვიდობისმყოფელი, დამხმარე ძალა და გაერო-ს გენერალური მდივნის მეგობართა ჯგუფის წევრი, მაგრამ ამავდროულად, იგი აშკარა მიკერძოებას ავლენდა კონფლიქტის „სეპარატისტული“ მხარეების სასარგებლოდ. მისი პოლიტიკა საქართველოს მიმართ თბილისში აღიქმებოდა როგორც „არა სამშვიდობო, არამედ დამანაწევრებელი.“

გარდა თავისი სამშვიდობო როლისა, საქართველოს მოუგვარებელ კონფლიქტებში, რუსეთს ჰქონდა მძლავრი ეკონომიკური ბერკეტები საქართველოს მიმართ ძალისმიერი პოლიტიკის გასატარებლად. საქართველოს ალბათ არც გააჩნდა  შესაბამისი საშუალებები ადექვატური პასუხისთვის, გარდა მისი ვეტოს უფლებისა, რუსეთის ვაჭრობის მსოფლიო ორგანიზაციაში გაწევრიანებაზე.

თბილისში ხელისუფლების მშვიდობიანი შეცვლიდან სულ ცოტა ხანში, 2003 წლის დეკემბერში, საქართველოს მაშინდელი პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებელი პრეზიდენტი ნინო ბურჯანაძე ეწვია მოსკოვს, სადაც ნათლად განმარტა, რომ მისი ვიზიტის ძირითადი მიზანი რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობების ნორმალიზება იყო. რუსეთის აზრით, საქართველოსთან ურთიერთობის „ნორმალიზების“ მთავარ წინაპირობებს წარმოადგენდა შემდეგი9:

• უარის თქმა ცალსახა ორიენტაციაზე აშშ-სა და ნატო-სთან მიმართ;

• რუსეთის განსაკუთრებული ინტერესის აღიარება აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში, რომლებიც წარმოადგენენ სამშობლოს იმ ათეულ ათასობით ადამიანისთვის, რომლებმაც ცოტა ხნით ადრე მიიღეს რუსული პასპორტები;
• რუსეთის უსაფრთხოების ძალებისთვის ნების დართვა, საქართველოს ტერიტორიიდან, უმთავრესად პანკისის ხეობიდან, შეებრძოლონ ჩეჩენ მეამბოხეებს.

8 იგივე

9 ვლადიმერ პუტინი რუსულ-ქართული ურთიერთობების შესახებ, კომერსანტი, 2003 წლის 26 დეკემბერი, გვ.9 (

პოსტსაბჭოური პრესის თანამედროვე დაიჯესტი, #51, ტომი 55, 2004 წლის იანვარი, გვ.20)

საქართველოს ახალი ხელისუფლების ამ პირობებზე დათანხმების მთავარი არგუმენტი ეკონომიკური ხასიათის იყო. საქართველოს ვალი რუსეთის მიმართ 300 მილიონ აშშ დოლარს აჭარბებდა, რაც ძირითადად, ელექტროენერგიის დავალიანებას შეადგენდა.10 იმ დროისათვის, ზეწოლის სხვა ბერკეტებს წარმოადგენდა რუსეთში ქართველი მიგრანტი მუშაკების დიდი რაოდენობა, აგრეთვე, ვაჭრობასა და ენერგო რესურსების მიწოდებაში საქართველოს რუსეთზე დამოკიდებულება.

შესაბამისად, მოსკოვსა და თბილისს შორის ორმხრივი ურთიერთობები უკვე საკმაოდ დამძიმებული იყო, როცა პრეზიდენტი სააკაშვილი 2004 წლის იანვარში ხელისუფლებაში მოვიდა. თუ არ ჩავთვლით ხანმოკლე „ინტერმეცოს,“ ეს ურთიერთობები მომდევნო წლებში კიდევ უფრო გაუარესდა.

სიმშვიდის ხანმოკლე პერიოდი

 

საქართველოსა და რუსეთს შორის ორმხრივი ურთიერთობის ზოგადი გადმოსახედიდან, ჩანს, რომ ეს ურთიერთობა მას შემდეგ გაუარესდა, რაც „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ ხელისუფლებაში პრეზიდენტი მიხეილ სააკაშვილი მოვიდა, რომელიც იძლეოდა აშშ-სა და ევროკავშირთან უფრო მეტად დაახლოების დაპირებებს და ინტენსიურად ისწრაფვოდა ნატო-სკენ. თუმცა, 2003 წლის ნოემბერში თბილისში ხელისუფლების შეცვლიდან, 2004 წლის ზაფხულში სამხრეთ ოსეთთან ურთიერთობის დაძაბვამდე არსებულ პერიოდში „ინტერმეცო“ თითქოსდა, უკეთესობისაკენ მიანიშნებდა. ამ გაუმჯობესების ერთ-ერთი საწყისი მომენტი იყო რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის – იგორ ივანოვის შუამავლობა, 2003 წლის ნოემბერში საქართველოს პოლიტიკური კრიზისის დროს, რაც პრეზიდენტ შევარდნაძის გადადგომით დასრულდა. ამ მოვლენების შემდგომ საქართველოში გამართული საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნების პერიოდში (2004 წლის იანვარსა და მარტში) მიხეილ სააკაშვილის გარშემო არსებულმა პოლიტიკურმა ელიტამ ქვეყნის მოსახლეობის უმრავლესობის მტკიცე მხარდაჭერა მოიპოვა. ამ დამაჯერებელი გამარჯვების საშუალებით მოხერხდა შევარდნაძის ეპოქის ბოლო პერიოდისთვის დამახასიათებელი სუსტი სახელმწიფოს სინდრომის გადალახვა.

რუსეთისათვის ეს გახლდათ თბილისის ახალი ხელმძღვანელობის შეფასების პერიოდი. ამის ერთ-ერთი შესაძლებლობა იყო 2004 წლის თებერვალში მიხეილ სააკაშვილის მიერ საქართველოს ახალი პრეზიდენტის სტატუსით განხორციელებული ვიზიტი მოსკოვში. მან განაცხადა საქართველოს მზადყოფნის შესახებ, გაეთვალისწინებინა რუსეთის ინტერესები და ორმხრივი ურთიერთობების გაუმჯობესება დაასახელა თავის სამ

10 იგივე

უმთავრეს მიზანს შორის, რომელთაგან დანარჩენი ორი – კორუფციასთან ბრძოლა და მთავრობის რეორგანიზაცია-გაძლიერება იყო.

იმ ავტორიტეტის გათვალისწინებით, რომლითაც ახალი პრეზიდენტი, სააკაშვილი სარგებლობდა თავის სამშობლოში, რუსეთმა თბილისთან 11 მიმართებაში უფრო შემრიგებლური პოზიცია დაიჭირა. ორმხრივ ურთიერთობებში დათბობის ხანმოკლე პერიოდი მოიცავდა მოლაპარაკებებს რუსეთის მიმართ საქართველოს ენერგო ვალის რესტრუქტურიზაციაზე, აფხაზეთთან მოუგვარებელ კონფლიქტზე, სადაც ორივე მხარეს უნდოდა დაბრუნებოდა ე.წ. „სოჭის პროცესს12,“ შეთანხმებებზე მედიასთან და ინფორმაციის გაცვლასთან დაკავშირებით, ორმხრივი სავაჭრო კომისიის შექმნაზე და ენერგეტიკის სფეროში უფრო მჭიდრო თანამშრომლობაზე. 2004 წლის 3 აპრილს ხელმოწერილი ახალი ორმხრივი შეთანხმება ითვალისწინებდა საქართველო-რუსეთის თანამშრომლობას უსაფრთხოების საკითხებზე. საქართველოს თავდაცვის მინისტრმა და მისმა კოლეგამ რუსეთის მხრიდან განაცხადეს თავიანთ ორმხრივ, ერთობლივ ძალისხმევაზე საერთაშორისო ტერორიზმთან, ნარკოტიკების, ტრეფიკინგთან, არალეგალურ მიგრაციასთან და იარაღის კონტრაბანდასთან საბრძოლველად.

რიგი რუსი ანალიტიკოსებისა, თბილისში ძალაუფლების შეცვლას კავკასიაში რუსეთის პოლიტიკის გადაფასებისათვის სათანადო მომენტად მიიჩნევდნენ. სერგეი კარაგანოვმა, საგარეო და თავდაცვის პოლიტიკის გავლენიანი საბჭოს თავჯდომარემ, გამოთქვა აზრი, რომ რუსეთის კონფრონტაციული მიდგომა საქართველოსთან მიმართებაში მხოლოდდამხოლოდ კარგად გააზრებული მიდგომის არქონის შესანიღბად გამოიყენებოდა.13 მეორე პოლიტიკურმა მიმომხილველმა კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა რუსეთის პოლიტიკა შეენარჩუნებინა რეგიონული კონფლიქტები „კონტროლირებადი არასტაბილურობის“ სტატუსში, რომლის მიზანსაც სამხრეთ კავკასიაში თავისი ძალაუფლების დემონსტრირება წარმოადგენდა. მისი არგუმენტები: რუსეთის პოლიტიკურ ელიტებს არ გააჩნდათ არასტაბილური სისტემების კონტროლის უნარი14. ლიბერალურად განწყობილი ექსპერტები თბილისთან მიმართებაში პოლიტიკის შეცვლისაკენ მოუწოდებდნენ იმ არგუმენტით, რომ მიმდინარე ხისტი მიდგომა საქართველოს უბიძგებდა უფრო გაეღრმავებინა თავისი თანამშრმლობა დასავლეთთან. რუსეთში პოლიტიკურ და აკადემიურ წრეებში არსებული ტრადიციონალისტები

11 იგორ ტობარკოვი სააკაშვილის პოლიტიკურმა ძალამ იაძულა რუსეთი თავისი პოლიტიკის გადახედვისთვის: Eurasia Insight, 2004 წლის 7 აპრილი

12 ”სოჭის პროცესზე” მიღწეული იყო შეთანხმება საქართველოს, რუსეთსა და აფხაზეთს შორის მოლაპარაკებების

ჩატარების შესახებ შემდეგ საკითხებზე: ნდობის გაძლიერების ზომების მიღება, აფხაზეთში ქართველი იძულებით გადაადგილებული პირებისა და ლტოლვილების დაბრუნება, ომით დაზიანებული ინფრასტრუქტურის აღდგენა და აფხაზეთში ელექტროენერგიის მიწოდება.

13 იგორ ტობარკოვის ციტირება, რუსეთის პოლიტიკოსები ცდილობენ საქართველოში მომხდარ პოლიტიკურ

ცვლილებებთან გამკვლავებას, Eurasia Insight, 2004 წლის 11 იანვარი.

14 ვლადიმერ ინოზემცევი, ნეზავისიმაია გაზეტა, 2004 წლის 17 აგვისტო.

საწინააღმდეგოს ამტკიცებდნენ და ერთობ სკეპტიკურად უყურებდნენ საქართველოს მმართველი სამეულის ზრახვებს, კერძოდ კი თბილისის ახალ პოლიტიკურ ელიტას (მიხეილ სააკაშვილის, ნინო ბურჯანაძისა და ზურაბ ჟვანიას სახით). კონსტატინე ზატულინი, მოსკოვში დსთ-ის (დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა) კვლევების ინსტიტუტის დირექტორი დარწმუნებული იყო, რომ საქართველოს ადმინისტრაციას უნდოდა „საბოლოოდ გამოეყვანა საქართველო რუსეთის გავლენის სფეროდან და აშშ-ს საიმედო მოკავშირედ გადაექცია.“15 დიმიტრი ტრენინი მოსკოვის კარნეგის ცენტრიდან 2003 წლის ბოლოსთვის ორმხრივ ურთიერთობებს აღწერდა როგორც „ქარიშხლის წინ ჩამოწოლილ სიმშვიდეს.“16

ანალიტიკოსთა უმრავლესობის შეფასებით, რუსეთის ეკონომიკური გავლენა საქართველოში ამ ურთერთობათა სტაბილურობის ერთ-ერთ ფაქტორს წარმოადგენდა.17 კიდევ ერთი ფაქტორი იყო მათი ძლიერი, ცენტრალიზებული საპრეზიდენტო მმართველობის მსგავსება, რისკენაც ორივე სახელმწიფო ლიდერს ჰქონდა მიდრეკილება. გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ორივე მხარის რიტორიკა შეიცვალა და რუსეთ-საქართველოს პოლიტიკურმა დიალოგმა ახალი იმპულსი შეიძინა. ამავე დროს, მიხეილ სააკაშვილი საქართველოს ვაშინგტონის „ძირითად გეოპოლიტიკურ პარტნიორად“ წარმოაჩენდა და თავის დასავლელ პარტნიორებს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენაში დახმარებისაკენ მოუწოდებდა. მართალია რუსეთი ერთი შეხედვით, მხარს უჭერდა თბილისში ძალაუფლების მშვიდობიან გადაცემას, მაგრამ „ვარდების რევოლუცია“ აღქმული იქნა, როგორც გამოწვევა დსთ-ის სივრცეში რუსეთის ხელახლი დამკვიდრებისათვის. ეს „ფერადი რევოლუციების“ სერიის პირველი ნაწილი იყო, რომელსაც რუსეთი მის მიერ გაკეთებული კომენტარებიდან გამომდინარე, აღიქვამდა, როგორც პოსტ-საბჭოთა სივრცეში დასავლური ძალების მიერ რუსეთის სტრატეგიული პოზიციის წინააღმდეგ მიმართულ „გეოპოლიტიკურ აგრესიას.“ ამგვარად, თავდაპირველი მოჩვნებითი პოლიტიკური მსგავსება პრეზიდენტ პუტინსა და პრეზიდენტ სააკაშვილს შორის შეიცვალა და ჩამოყალიბდა ყველაზე უფრო რთულ და პრობლემურ პირად ურთიერთობებად დსთ-ის სახელმწიფო ლიდერებს შორის.

2004 წლის გაზაფხულის აჭარის კრიზისი

 

 

15 იგორ ტობარკოვი: რუსეთის პოლიტიკოსები ცდილობენ საქართველოში მომხდარ პოლიტიკურ ცვლილებებთან გამკვლავებას, Eurasia Insight, 2004 წლის 11 იანვარი.

16    Civil    Georgia,    2003    წლის  22   დეკემბერი,     ინტერვიუ დმიტრი ტრენინთან, მოსკოვის კარნეგის ცენტრი,

http://www.civil.ge/eng/article.php?id=5865&search=q&a%20with%20Dmitri%20Trenin

17 რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის პირველმა მოადგილემ ვალერი ლოშინინმა 2005 წლის თებერვალში განაცხადა: „ახალი ხელმძღვანელობის მოსვლის შემდგომ, ჩვენი ეკონომიკური ურთიერთობები საქართველოსთან

უფრო გაღმავდა. რუსეთის ეკონომიკური პოზიციები ახლა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ის ოდესმე ყოფილა; ჩვენი კაპიტალი ეკონომიკის ყველა მნიშვნელოვან სექტორში მიედინება”, ტელეარხ რუსთავი-2 ინტერვიუ, 2005 წლის 10 თებერვალი.

ამ პერიოდში სამხედრო ბაზების სადაო საკითხს დაემატა აჭარაში განვითარებული პოლიტიკური კონფლიქტი. საქართველოს ხელისუფლებას უნდოდა ამ ტერიტორიაზე კონტროლი აღედგინა. მას ადგილობრივი მოსახლეობის მხარდაჭერის იმედი ჰქონდა, თუმცა ამ კონფლიქტში რუსეთის შესაძლო ჩართვაც აფიქრებდა. რუსეთის პოტენციურ ბერკეტს ამ კრიზისში კიდევ უფრო აძლიერებდა ის ფაქტი, რომ „ბათუმში რუსეთის მეთორმეტე სამხედრო ბაზის კონტიგენტის 70 პროცენტს მართალია, ადგილობრივები შეადგენდნენ, მაგრამ მათ ყველას რუსეთის მოქალაქეობა ჰქონდათ.“18 აჭარის ლიდერს ასლან აბაშიძეს, ამ პოლიტიკურ დაპირისპირებაში თბილისის ახალ სახელისუფლებო ელიტასთან რუსეთის დახმარების იმედი ჰქონდა. მაგრამ მოსკოვმა ამ დაპირისპირებაში თბილისის ხელმძღვანელობასა და ბათუმის რეჟიმს შორის ფრთხილი პოზიცია აირჩია. 2004 წლის აპრილ-მაისის კრიზისის კულმინაციისას, როდესაც პრეზიდენტმა სააკაშვილმა ასლან აბაშიძეს ულტიმატუმი წაუყენა და 10-დღიანი ვადა მისცა, რათა ეს უკანასკნელი გადამდგარიყო და თავისი სამხედრო ფორმირებები დაეშალა, კრემლმა კონფლიქტის მშვიდობიანად მოგვარებაში თავისი როლი შეასრულა.

კრიზისი საქართველოს იურისდიქციაში აჭარის რეინტეგრირებით დასრულდა. საქართველოს ახალი საგარეო საქმეთა მინისტრი სალომე ზურაბიშვილი თავის რუს კოლეგასთან საუბრისას აღნიშნავდა, რომ აჭარის შემთხვევა არ გავრცელდებოდა აფხაზეთზე. თუმცა, საქართველოში არსებული სხვა წყაროების მიხედვით, აღნიშნული კრიზისის დადებითად გადაჭრა დანარჩენი გამოყოფილი ტერიტორიების მოკლე ვადაში შემოერთების მომასწავებელი იყო.

აჭარის კრიზისი არასდროს ყოფილა სეპარატისტული ან ეთნო-ტერიტორიული კონფლიქტი და, მართლაც, მისი შედარება აფხაზეთისა თუ სამხრეთ ოსეთის სცენარებთან მართებული არ არის. თბილისსა და ბათუმს შორის კონფლიქტს საფუძვლად არ ედო ღრმა ისტორიული და ეთნიკური კონტექსტი. აჭარლებსა და დანარჩენ ქართველებს შორის, არ არის ეთნო–ლინგვისტიკური განსხვავებები. მართალია, არსებობს რელიგიური განსხვავება, ვინაიდან აჭარლების საკმაოდ დიდი რაოდენობა მუსულმანია, მაგრამ ეს არასდროს ყოფილა მნიშვნელოვანი ფაქტორი აღიშნულ კონფლიქტში. აჭარას არასდროს განუცხადებია საქართველოსაგან გამოყოფის სურვილი; და, რაც მთავარია, დანარჩენ ქართველებსა და აჭარლებს შორის არასდროს ყოფილა ფართომასშტაბიანი შეიარაღებული შეტაკებები და ერთმანეთის მიმართ ძალადობისა და სისასტიკის გამოვლენა, რაც ქართულ-აფხაზური და ქართულ ოსური ურთიერთობების მნიშვნელოვან ფსიქოლოგიურ ელემენტსა და სიძულვილისა და შიშის წყაროს წარმოადგენს. აჭარის კრიზისის მშვიდობიანი მოგვარებიდან რამდენიმე კვირის შემდეგ სამხრეთ ოსეთის გამწვავებულმა კრიზისმა ყველას ნათლად აჩვენა, თუ

18 იტარ-ტასი, 2004 წლის 5 მაისი, 12:24 GMT

რამდენად განსხვავდებოდა აჭარის კრიზისი საქართველოს სეპარატისტული ტერიტორიების კონფლიქტებისაგან. ამ დროისათვის მოსკოვსა და თბილისს შორის ურთიერთობები უკვე ძალიან გართულებული იყო.

2004 წლის ზაფხულში სამხრეთ ოსეთის კრიზისი

 

თავისი პრეზიდენტობის დასაწყისში მიხეილ სააკაშვილმა პირობა მისცა ხალხს, რომ თავისი საპრეზიდენტო ვადის ამოწურვამდე საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას აღადგენდა. განცხადებებს, მსგავსი ფრაზისა – „სულ ცოტა ერთი წლის მანძლზე სამხრეთ ოსეთი საქართველოს შემოუერთდება, 19 “ მოსკოვში შემაშფოთებლად აღიქვამდნენ. აჭარის რეინტეგრაციიდან ცოტა ხნის შემდეგ, საქართველოს ახალმა ხელისუფლებამ კონტრაბანდის წინააღმდეგ შეტევა განახორციელა სამხრეთ ოსეთში, სადაც მდებარეობდა ერგნეთის ბაზრობა – არალეგალური ვაჭრობის ცენტრი მთელს კავკასიაში. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს სპეციალური დანიშნულების ძალები გაიგზავნა სამხრეთ ოსეთის რამდენიმე სოფელში, რომლებიც ძირითადად, საქართველოს ხელისუფლების კონტროლქვეშ იმყოფებოდნენ.

უსაფრთხოების გაძლიერების ზომები რუსეთში აღქმული იყო როგორც სამხრეთ ოსეთის მთლიან ტერიტორიაზე კონტროლის აღდგენის მცდელობა და მოსკოვსა და თბილისს შორის ახალი კონფლიქტის დასაწყისი. რამდენადაც ცნობილია, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრმა გიორგი ბარამიძემ განაცხადა, რომ საქართველო იარაღს გამოიყენებდა, თუკი რუსეთის სამშვიდობო ძალები შეეცდებოდნენ პოლიციის საგუშაგოს დახურვას, რომელიც ხელს უშლიდა სამხრეთ ოსეთის გავლით რუსეთიდან საქართველოში კონტრაბანდის შემოტანას. 20 კონტრაბანდის ნაკადები, მართლაც, შემცირდა მას შემდეგ, რაც ცხინვალის გარშემო სოფლებში და ერგნეთის ბაზრობის სიახლოვეს პოლიციის საგუშაგოები გაიხსნა. ამავე დროს თბილისი სამხრეთ ოსეთთან შერბილებული პოზიციის დაკავებას შეეცადა. პირველად ამდენი დროის განმავლობაში, მიხეილ სააკაშვილმა განაცხადა, რომ სამხრეთ ოსეთს ავტონომიის სტატუსი აღუდგებოდა. იგი ასევე დაპირდა სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობას, რომ დაურიგდებოდათ ქართული პენსიები, იმ შემთხვევებშიც კი, თუ მათ უკვე დანიშნული ჰქონდათ პენსია, როგორც რუსეთის მოქალაქეებს. კონფლიქტების დარეგულირების საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის, გიორგი ხაინდრავას სიტყვებით, საქართველო მზად იყო სამხრეთ ოსეთისათვის ავტონომიის ისეთივე ხარისხი მიენიჭებინა, როგორითაც ჩრდილოეთ ოსეთის რესპუბლიკა სარგებლობდა, რუსეთის ფედერაციაში.

19 საინფორმაციო ბრიფინგზე სააკაშვილმა განაცხადა: ” სამხრეთ ოსეთის კრიზისში დამნაშავე არის რუსეთი”, Eurasia Insight, 2004 წლის 12 ივლისი

20 გენადი სისოევისა და ვლადიმერ ნოვიკოვის ციტირება, კომერსანტი, 2004 წლის 1 ივნისი, გვ. 1,9.

მოსკოვსა და საქართველოს შორის სიტყვიერი შეხლა-შემოხლა გრძელდებოდა. საქართველოს აგრესიასთან დაკავშირებით რუსეთის ბრალდებებს საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა ზურაბ ჟვანიამ უპასუხა: „საქართველოს ტერიტორიაზე ვერავინ უკარნახებს საქართველოს ხელისუფლებას, როგორ აღადგინოს წესრიგი ან როგორ მოუღოს ბოლო კონტრაბანდას.“21 საქართველოს ხელისუფლება მიზნად ისახავდა იმავე სტრატეგიის გამოყენებას, რაც წარმატებული იყო აჭარის კრიზისის დროს. ასევე იყო მცდელობა განხეთქილება დაეთესათ სამხრეთ ოსეთის სეპარატისტულ  ხელისუფლებასა და ადგილობრივ მოსახლეობას შორის. მაგრამ საქართველოს მხრიდან რეგიონში კონტროლის აღდგენის მცდელობამ და რუსეთის მიერ სამხრეთ ოსეთის დე- ფაქტო პრეზიდენტის ედუარდ კოკოითის რეჟიმის მხარდაჭერამ მხარეები კონფლიქტამდე მიიყვანა, რომელიც ცხინვალის გარშემო შერეულად განლაგებულ ქართულ და ოსურ სოფლებში შეიარაღებულ შეტაკებებში გადაიზარდა. 2004 წლის 10 ივლისს, საქართველოს პრეზიდენტმა თავის სამხედრო ძალებს მოუწოდა, მზად ყოფილიყვნენ „ხანგრძლივი, სრულმასშტაბიანი ოპერაციების“ განსახორციელებლად და ქვეყნის ტერიტორიის დასაცავად. თავდაცვისათვის ყველა საჭირო რესურსი იქნებოდა გამოყენებული. 22 მეორე მხარეს, რამდენადაც ცნობილია, რუსეთის მოხალისეები ჩრდილო კავკასიიდან და მოლდავეთის სეპარატისტული დნესტრისპირეთიდან ჩამოდიოდნენ სამხრეთ ოსეთში, რათა ოსებს „ქართული აგრესიის“ წინააღმდეგ ბრძოლაში დახმარებოდნენ.

სამხრეთ ოსეთთან დაკავშირებული კონფლიქტი რუსეთსა და საქართველოს შორის დავის მთავარი საგანი გახდა და საერთაშორისო განზომილებები შეიძინა. საქართველო ცდილობდა სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში სამშვიდობო ძალების ინტერნაციონალიზაციას, რისი საშუალებითაც უნდა დასრულებულიყო არსებული ფორმატით რუსეთის დომინირება. აგვისტოს დასაწყისში სააკაშვილმა გამოსცა გაფრთხილება, რომ საქართველოს ნებართვის გარეშე აფხაზეთის პორტებში შემოსულ გემებს ცეცხლს გაუხსნიდნენ, მათ შორის რუსეთის ტურისტულ გემებსაც. საქართველოს სანაპირო დაცვამ უკვე გაუხსნა ცეცხლი სატვირთო გემს, რომელიც არსებული ინფორმაციით, თურქეთში იყო რეგისტრირებული. რუსმა პოლიტიკურმა მიმომხილველებმა საქართველოს ეს მოთხოვნები აშშ-ის სამხედრო მხარდაჭერასა და საქართველოს ჩრდილო-ატლანტიკურ ალიანსში გაწვრიანების ამბიციებს დაუკავშირეს. მაგრამ არც ვაშინგტონი და არც ბრიუსელი არანაირად არ უჭერდა მხარს და არ იზიარებდა ქართული მხარის „ანტაგონისტურ რიტორიკას.“23

21 გენადი სისოევისა და ვლადიმერ ნოვიკოვის ციტირება, კომერსანტი, 2004 წლის 3 ივნისი, გვ.9.

22 სვეტლანა გამოვას ციტირება, ნოვიე იზვესწია, 2004 წლის 12 ივლისი, გვ.4.

23 აშშ-ს კოორდინატრომა ნატო-ს აღმოსავლეთ ევროპისა და რუსეთის კომიტეტში ირა სტრაუსმა გააკეთა საკმაოდ კრიტიკული კომენტარი და განაცხადა, რომ აფხაზეთის და ოსეთის მშვიდობიანი რეინტეგრაცია არის შესაძლებელი მხოლოდ მოსკოვის ხელშეწყობით. ”სააკაშვილმა თავისი დემოკრატიული რევოლიცია უფსკრულის კიდესთან

2004 წლის აგვისტოს კრიზისმა პიკს მიაღწია ცხინვალისა და მიმდებარე სოფლების ღამღამობით დაბომბვითა და ესკალირებული შეიარაღებული შეტაკებებით. საქართველო თავის ყოფილ ავტონომიურ რესპუბლიკასთან ფართომასშტაბიანი შეიარაღებული კონფლიქტის პირას იყო. საქართველოს თავდაცვის მინისტრმა, გიორგი ბარმიძემ განაცხადა: „საქართველო მზად არის ომისათვის და არავის ურჩევს მის დაწყებას.“  24         მაგრამ საქართველოს მთავრობამ ძალიან კარგად იცოდა, რომ შეიარაღებული კონფლიქტი მარცხით დაასრულებდა საქართველოს გეგმებს სახელმწიფოსა და ეკონომიკის აღდგენასთან დაკავშირებით, რასაც უკავშირდებოდა მიხეილ სააკაშვილის ძირითადი წინასაარჩევნო დაპირებები. რუსეთი საქართველოს სრული სატრანსპორტო ბლოკადით იმუქრებოდა. სატვირთო გემის ინციდენტის შემდეგ, აფხაზეთმა უარი თქვა თბილისთან ნებისმიერ მოლაპარაკებებზე.

2004 წლის აგვისტოში მოხერხდა და სამხრეთ ოსეთში თავიდან იქნა აცილებული ღია ომი რუსეთის სამხედრო ძალების მონაწილეობით. საქართველოს უსაფრთხოების ძალებმა შეაჩერეს თავიანთი შეტევა კონფლიქტის ზონაში. მაგრამ ქართულ მხარეს ახლა სერიოზული პრობლემა ჰქონდა ახალ სამშვიდობო ინიციატივებთან და სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის კონფლიქტის მხარეებისათვის შეთავაზებული ავტონომიის აღებულ ვალდებულებებთან დაკავშირებით. საქართველოს სამხედრო ინიციატივამ გააცოცხლა სამხრეთ ოსეთის 1991-1992 წლებისა და აფხაზეთის 1992-1994 წლების ომების მოგონება და ნდობის აღდგენისთვის ისედაც მაღალი ფსიქოლოგიური ბარიერი კიდევ უფრო მაღალ ნიშნულზე აიყვანა. გარდა ამისა, კრიზისმა მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა საქართველოსა და რუსეთს შორის ურთერთობების შემდგომ გაუარესებაში.

2005 წლის ივლისში, მიხეილ სააკაშვილმა სამხრეთ ოსეთისთვის თავისი ახალი სამშვიდობო გეგმის შესახებ განაცხადა, რომელიც მაღალი ხარისხის ავტონომიასა და მორიგების სამეტაპიან პროცესს ითვალისწინებდა: დემილიტარიზაციას, ეკონომიკურ რეაბილიტაციასა და პოლიტიკურ მორიგებას. სამხრეთ ოსეთის დე-ფაქტო პრეზიდენტმა კოკოითმა უარი თქვა გეგმაზე, და 2005 წლის ოქტომბერში განაცხადა:

„ჩვენ რუსეთის მოქალაქეები ვართ.“ 25 2006 წლის ნოემბერში, სამხრეთ ოსეთში მოსახლეობის რეფერენდუმი გაიმართა საქართველოსაგან მისი „დამოუკიდებლობის“ განსამტკიცებლად. სამხრეთ ოსეთის ბევრმა მაცხოვრებელმა მიიღო მონაწილეობა 2007 წლის რუსეთის დუმის არჩევნებში და 2008 წლის რუსეთის საპრეზიდენტო არჩევნებში.

მიიყვანა და სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის საქართველოს კონტროლის ქვეშ დაბრუნებისთვის ის სამხედრო მეთოდებს ანიჭებს უპირატესობას”. ციტირებულია: პოსტ-საბჭოური პრესის თანამედროვე დაიჯესტი, #32, ტომი 56, 2004 წლის 8 სექტემბერი, გვ.4.

24 ვლადიმერ ნოვიკოვისა და ოლეგ ზორინის ციტირება, კომერსანტი, 2004 წლის 2 აგვისტო, გვ.9. (პოსტ-საბჭოური

პრესის მიმდინარე დაიჯესტი,#.31, ტომი 56, 2004 წლის 1 სექტემბერი, გვ.6-7).

25 დავების ეფექტური გადაჭრის ბრიტანული ცენტრი (CEDR), 2005 წლის 7 ოქტომბერი; ჯიმ ნიკოლი, რუსეთ- საქართველოს კონფლიქტი 2008 წლის აგვისტოში: კონტექსტი და დასკვნები აშშ-ს ინტერესებისთვის, კონგრესის კვლევითი სამსახური, 2009 წლის 3 მარტი, გვ.3

რეინტეგრაციის მიზნებისათვის საქართველომ სტრატეგია შეცვალა და სამხრეთ ოსეთში უსაფრთხოების ძალების გამოყენების ნაცვლად გამოყოფილ რეგიონში პოლიტიკური პლაცდარმი შექმნა. 2006 წლის ნოემბრის „საპრეზიდენტო“ არჩევნებში კვლავ დე-ფაქტო პრეზიდენტი კოკოითი იქნა არჩეული. პარალელურად ეთნიკურ ქართულ მოსახლეობაში (და სამხრეთ ოსეთიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა შორის) ალტერნატიული არჩევნები შედგა და არჩეული იქნა დიმიტრი სანაკოევი, ოსი პოლიტიკოსი, რომელიც თბილისთან პოლიტიკური დიალოგის მომხრე იყო და ედუარდ კოკოითის გარშემო შეკრებილ პოლიტიკურ ელიტას ეწინააღმდეგებოდა. მოსახლეობის ამ სექტორში რეფერენდუმმა მხარი საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას დაუჭირა. 2007 წელს, თბილისმა დიმიტრი სანაკოევი „სამხრეთ ოსეთის დროებითი ადმინისტრაციის“ ხელმღვანელად დანიშნა, მისი ოფიციალური რეზიდენცია სოფელ ქურთაში იყო. მგვარად, ამ მცირე ზომის რეგიონში, რომლის მთლიანი მოსახლეობა 70 000-ს შეადგენდა (აქედან 20 000-ზე მეტი ეთნიკური ქართველია) შეიქმნა ორხელისუფლებიანობა. თბილისი სანაკოევის ადმინისტრაციას იყენებდა 2+2+2 ფორმატში (საქართველო, რუსეთი, ევროკავშირი, ეუთო, კოკოითის ადმინისტრაცია, სანაკოევის ადმინისტრაცია) სამხრეთ ოსეთთან მოლაპარაკებათა ინტერნაციონალიზაციისთვის და ასევე სურვილი ჰქონდა დიმიტრი სანაკოევი საერთაშორისო ფორუმებში ჩაერთო. ამავე დროს თბილისმა წამოიწყო  საზოგადოებრივი კამპანია კოკოითის სეპარატისტული რეჟიმის წინააღმდეგ ცხინვალში, რომელიც შეფასებული იყო როგორც „კრიმინალური.“

დავა საქართველოს კონფლიქტის ზონებში რუსეთის სამშვიდობო როლის გარშემო

 

აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში რუსეთის სამშვიდობო როლი საქართველო-რუსეთის ორმხრივ ურთიერთობებში განხეთქილების თემას წარმოადგენდა და საქართველოს დიპლომატიური ძალისხმევა მუდმივად აქეთ იყო მიმართული. საქართველო სულ უფრო მეტად ითხოვდა მოლაპარაკებების არსებული ფორმატის გადახედვას და კონფლიქტის ზონებში განთავსებული სამშვიდობო ძალების ინტერნაციონალიზაციას. არსებული ფორმატები ეფუძნებოდა შეთანხმებებს ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ, რომლებმაც დაასრულეს 1991-1994 წლების შეიარაღებული კონფლიქტები საქართველოსა და ორ რეგიონს შორის.26 საქართველოში რუსეთის სამშვიდობო როლის პარადოქსი იმაში მდგომარეობდა, რომ რუსეთი საკუთარი ინტერსებიდან გამომდინარე და სამხრეთ კავკასიაში თავისი სტრატეგიული ზეგავლენის გასაძლიერებლად მოქმედებდა, მაგრამ ადგილობრივ დონეზე იქმნებოდა შთაბეჭდილება, რომ რუსეთის ყოფნა აუცილებელი იყო, რაც წარმოდგენილი იყო, როგორც ერთგვარი ვალდებულება,

26 იხილეთ თავი 2 “ კონფლიქტები სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში: სამშვიდობო ძალისხმევები 1991 – 2008 წლებში”

რომელიც ყოფილმა სუპერ სახელმწიფომ იტვირთა.27 მოსკოვსა და თბილისს შორის მზარდ დაპირისპირებამდე და კონფლიქტის ზონებში ვითარების ახალ ესკალაციამდე სამხრეთ ოსეთში რუსეთის სამშვიდობო ოპერაციები ზოგადად, წარმატებულად და ეფექტიანად ითვლებოდა, კონფლიქტის სტაბილიზაციისა და საქართველოსა და სამხრეთ ოსეთის მხარეებს შორის ინტერაქტიური მოლაპარაკებების ხელშეწყობის მხრივ.28 შესაბამისად, რაიმე მნიშვნელოვან საერთაშორისო ზეწოლას ამ სამშვიდობო ფორმატების გადასახედად, სადაც რუსეთი ცენტრალურ როლს ასრულებდა, ადგილი არ ჰქონია. ზოგიერთი დასავლელი პოლიტიკური მიმომხილველი აღიარებდა, რომ სამშვიდობო ძალები ხელს უშლიდნენ საქართველოს მთავრობას განეხორციელებინა სამხედრო ქმედებები გამოყოფილი ტერიტორიების შემოსაერთებლად.29

თუმცა, საქართველოს აღქმით, რუსეთის სამშვიდობო ძალები ფაქტობრივად, მესაზღვრეებად იქცნენ, რომლებიც საქართველოს სეპარატისტული ტერიტორიების საზღვრებს იცავდნენ. 2004 წლის სამხრეთ ოსეთის კრიზისის დროს საქართველოს პარლამენტმა სპეციალური განცხადება მიიღო. მოსკოვის მისამართით გამოთქმულ უმწვავეს ბრალდებაში, რაც კი, მიხეილ სააკაშვილის ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ გაკეთებულა, პარლამენტარები აცხადებდნენ: „რუსეთის ფედერაცია არ არის არც მშვიდობისმყოფელი და არც მომრიგებელი, ის კონფლიქტის ერთ-ერთ მხარეს წარმოადგენს.“ 30 სუამის ფარგლებში 31 საქართველოს მოთხოვნას არსებული სამშვიდობო ფორმატების ინტერნაციონალიზებასა და გადახედვასთან დაკავშირებით უკრაინამ მხარი დაუჭირა. თბილისის მსგავსად, კიევიც ამჯობინებდა, რომ პოსტ– საბჭთა სეპარატისტულ კონფლიქტებში მომრიგებლებად და სამშვიდობო ძალების წარმომადგენლად სხვა მოთამაშეები, მაგ. ევროკავშირი და ჩრდილო-ატლანტიკური ალიანსი ეხილა.

2005 წლის ოქტომბერში საქართველოს პარლამენტმა კიდევ ერთი დოკუმენტი მიიღო:

„რეზოლუცია საქართველოს კონფლიქტის ზონებში სამშვიდობო ოპერაციებისა და სიტუაციის თაობაზე.“ აღნიშნული დოკუმენტი მოიცავდა რუსეთის მოქალაქეების სიას, რომლებსაც     მაღალი     თანამდებობები     ეკავათ     სეპარატისტული   ხელისუფლების

27 ტიპური კომენტარი ამ ასპექტის შესახებ გაკეთდა 2004 წელს: ” რუსეთს არ აქვს უფლება თავი აარიდოს შუამავლობისა და სამშვიდობო ოპერაციებში მონაწილეობის პასუხისმგებლობას. უნდა იყოს აბსოლუტურად და მკვეთრად ნათელი, რომ რუსეთი შეუპოვრად იმოქმედებს, რათა ამ რეგიონშო არ დაუშვას გენოციდის განხორციელება. ეს იქნება სერიოზული ზიანი მოსკოვის პრესტიჟისთვის ჩრდილოეთ კავკასიაში, ასევე მთელ რეგიონში და დსთ-ს ქვეყნებში”. იხილეთ ა. ჩიგორინი: ქართული ტესტი. საერთაშორისო საქმეები #5, 2004 წ., გვ. 125- 138. საქართველოში ომის უკუთვლა, 2008 წ., გვ.497.

28 ჯონ მაკინლეი, ევგენი შაროვი: რუსეთის სამშვიდობო ოპერაციები საქართველში; ჯონ მაკინლეი, პიტერ კროსი

(რედაქტორი): რეგიონალური სამშვიდობი ძალები. რუსი სამშვიდობო ძალების პარადოქსი, გაეროს უნივერსიტეტის გამომცემლობა ტოკიო-ნიუ-იორკი-პარიზი 2003 წ., გვ. 64-111, გვ.72.

29 მაიკლ ა. ვანშტეინი საქართველოს ჩიხი. რუსეთის უპირატესობის ზრდა, Eurasia Insight, 2004 წლის 17 აგვისტო.

30 ვლადიმერ ნოვიკოვისა და გენადი სისოევის ციტირება, კომერსანტი, 2004 წლის 14 აგვისტო, გვ.1

31 1997 წლის ოქტომბერში საქართველომ, უკრაინამ, აზერბაიჯანმა და მოლდოვამ დაარსეს საკონსულტაციო ფორუმი

– სუამი.

სტრუქტურაში.“ პარლამენტმა 2006 წლის ივლისში კვლავ მიიღო რეზოლუცია რუსეთის სამშვიდობოების გაყვანასა და აღნიშნული ოპერაციის ფორმატის შეცვლასთან დაკავშირებით. მაგრამ დესტაბილიზაციის რისკის მოტივით საქართველოს დასავლელმა პარტნიორებმა თბილისს ამ რეზოლუციის განხორციელება გადაათქმევინეს. 2006 წლის სექტემბერში გაერო-ში გამოსვლისას პრეზიდენტმა სააკაშვილმა რუსეთი აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის „ანექსიასა“ და „ბანდიტურად ოკუპაციაში“ დაადანაშაულა. ამ უპრეცედენტოდ მწვავე გამოსვლაში მან მოსკოვს ორივე ტერიტორიიდან სამშვიდობო ძალების გაყვანა მოსთხოვა. რუსეთის მხარისათვის ერთობ სიმბოლური გახლდათ ის ფაქტი, რომ ნიუ-იორკში გაეროს გენერალური ასამბლეის 61-ე სხდომაზე ეს გამოსვლა ჩრდილო-ატლანტიკური ალიანსის საბჭოს სხდომიდან (რომელიც ასევე ნიუ იორკში გაიმართა) სწორედ მეორე დღეს დაემთხვა და იმის მანიშნებელი იყო, რომ მიღებული იყო გადაწყვეტილება საქართველოსთან გაძლიერებული დიალოგის დაწყების თაობაზე.32

აფხაზეთის უსაფრთხოების ზონაში რუსეთის სამშვიდობოების კრიტიკამ საქართველოს მხრიდან კიდევ ერთხელ 2007 წლის ოქტომბერში იფეთქა, როდესაც არსებული მონაცემებით, რუსეთის შენაერთები შეეცადნენ კონტროლი მოეპოვებინათ საქართველოს „ახალგაზრდულ პატრიოტულ ბანაკზე,“ რომელიც საქართველო- აფხაზეთის დემარკაციის ზოლთან ახლოს, განმუხურში, საქართველოს კონტროლირებად ტერიტორიაზე იყო განთავსებული. ამ ინციდენტის საპასუხოდ საქართველოს ეროვნული უშიშროების საბჭომ საგარეო საქმეთა სამინისტროს დაავალა გაეორმაგებინა ძალისხმევა სამშვიდო ოპერაციების ინტერნაციონალიზაციის (საერთაშორისო ფორმატში გადაყვანის) თაობაზე.

საქართველო მოელოდა, რომ მისი პარტნიორები – ჩრდილო-ატლანტიკური ალიანსი და ევროკავშირი, რეგიონული და საერთაშორისო ორგანიზაციები, უფრო აქტიურ მონაწილეობას მიიღებდნენ კონფლიქტის მოგვარებაში. კავშირს საქართველოს საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკასა და დასავლელი პარტნიორებისაგან „გამოყოფილი ტერიტორიების“ შემოერთებაში დახმარების მოლოდინს შორის საქართველოს ფართო საზოგადოებაც აღიქვამდა. 33 2007 წლის საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვის მონაცემებით, ქართველმა რესპონდენტებმა ამგვარი პასუხი გასცეს კითხვას: „რას ელოდებით ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის წევრობიდან?“ – უსაფრთხოების გარანტიას – 57%; ტერიტორიული მთლიანობას აღდგენას – 42%; სოციალურ კეთილდღეობას – 22%; დემოკრატიის გაძლიერებას – 16%.

32 პოსტ–საბჭოური პრესის თანამედროვე დაიჯესტი, #.39, ტომი 58, 2006 წლის 25 ოქტომბერი, გვ.1-3.

33 IRI (საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტი), USAID (აშშ-ს საერთაშორისო განვითარების სააგენტო)და სხვა: საქართველოს ეროვნული ამომრჩევლის შესწავლა. 2007 წლის თებერვალი.

საქართველოს მოთხოვნას აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში სამშვიდობო ფორმატის ინტერნაციონალიზაციასთან დაკავშირებით დასავლეთი თავშეკავებით შეხვდა. საერთაშორისო ორგანიზაციებმა და საქართველოს დასავლელმა პარტნიორებმა მშვიდობისმყოფლისა და მომრიგებლის როლი რუსეთს დაუთმეს იმ მოტივით, რომ რუსეთი, ყოველ შემთხვევაში ფორმალურად მაინც, ცნობდა საქართველოს სუვერენიტეტს. მხოლოდ 2008 წლის მარტიდან, მას შემდეგ რაც მოუგვარებელ კონფლიქტებთან დაკავშირებით ადგილი ჰქონდა საქართველო-რუსეთის ურთიერთობების ესკალაციას, მათ დაიწყეს იმის გააზრება, რომ რუსეთის როლი კონფლიქტის მხარის როლისაგან დიდად არ განსხვავდებოდა. არგუმენტი იმის თაობაზე, თითქოსდა, რუსეთი მიუკერძოებელი არბიტრი იყო, სულ უფრო და უფრო არადამაჯერებლად ჟღერდა. მიუხედავად ამისა, ამ გააზრების შედეგადაც არ განხორციელებულა ქმედებები, რომლებიც მოახერხებდა სამშვიდობო და მოლაპარაკებების ფორმატების რეალურ საერთაშორისო განზომილებაში გადაყვანას. ევროკავშირის საგანგებო წარმომადგენელმა სამხრეთ კავკასიაში პიტერ სემნებიმ დიდი სიფრთხილით აღნიშნა, რომ ევროკავშირი განიხილავდა ამ შესაძლებლობას იმის გათვალისწინებით, რომ არსებული სამშვიდობო ძალები, როგორც ჩანს, არ სარგებლობდა ყველა მხარის ნდობით და უთანხმოების წყაროს წარმოადგენდა.34 მაგრამ ბრიუსელი ერთობ პატივისცემით ეკიდებოდა რუსეთის უარყოფით დამოკიდებულებას

„გაყინულ კონფლიქტებში“ სამშვიდობო და მომრიგებლის არსებული ფორმატის ნებისმიერ ცვლილებასთან დაკავშირებით.35

ევროკავშირის ჩართულობას მოუგვარებელ კონფლიქტებში მისსა და რუსეთის საერთო მეზობლობაში    კარგად    ახასიათებს    კრიზისის    საერთაშორისო    ჯგუფი,    როგორც

„მუშაობას კონფლიქტის გარშემო“ და არა „კონფლიქტზე მუშაობას.“36 ეს იყო რბილი პოლიტიკა, რომელიც კონფლიქტის ტრანსფორმაციის ზომებით შემოიფარგლებოდა და ითვალისწინებდა კონფლიქტის მხარეებს შორის ნდობის ჩამოყალიბებას, სხვა მოთამაშეების (ეუთო სამხრეთ ოსეთში და გაერო აფხაზეთში) მიერ განხორციელებული მედიაციის მხარდაჭერას, ომისაგან დაზარალებული კონფლიქტის ზონების ეკონომიკურ რეაბილიტაციას და კონფლიქტის მხარეების გასაერთიანებლად

34 ინტერვიუ პიტერ სემნებისთან, რადიო თავისუფლება, 2008 წლის 2 მაისი; ვლადიემრ სოკორი: დასავლეთს  შეუძლია უფრო ეფექტური პასუხის გაცემა რუსეთის თავდასხმაზე საქართველოს ტერიტორიაზე, ნაწილი II, Eurasia Daily Monitor, ტომი 5, საკითხი 88, 2008 წლის 8 მაისი.

35       მოსკოვის   უნივერსიტეტ   მგიმო-ს   წამყვანი   კვლევარი  ანდრეი   ზაგორსკი ასე  აჯამებს   ამ მოვლენას თავის

ნამუშევარში რუსეთის მიერ ევროკავშირის 2008 წლის დასავლური პარტნიორობის ინიციატივის შეფასების შესახებ: ”ევროკავშირის ნებისმიერი მონაწილეობა ყოფილ საბჭოთა კავშირის ქვეყნებში კონფლიქტების გადაწყვეტაში არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს რუსულ სამშვიდობო ოპერაციებს ან რუსეთის შუამავლობით მიმდინარე მოლაპარეკებებს კონფლიქტის მოლაპარაკებებს. ეს მოთხოვნა არ გამორიცხავს რუსეთისა და ევროკავშირის თანამშრომლობას კონფლიქტის გადაწტვეტასა და მშვიდობის დაცვის ოპერაციებში, თუმცა ამ თანამშრომლობის პირობები არ უნდა ედავებოდეს რუსეთის წამყვან როლს”.

36 კონფლიქტის მოგვარება სამხრეთ კავკასიაში: ევროკავშირის როლი, საერთაშორისო კრიზისის ჯგუფის (ICG)

ევროპის ანგარიში #.173, 2006 წლის 20 მარტი

განხორციელებული ეკონომიკური პროექტების მხარდაჭერას, როგორიცაა, მაგალითად, ჰიდროელექტროსადგური ენგურზე. ევროკავშირი არ იყო ჩართული უსაფრთხოების მძლავრ საკითხებში, ვინაიდან რუსეთის ფედერაცია მხარს არ უჭერდა მის უფრო აქტიურ მონაწილეობას, როგორიც იყო, მაგალითად, სამშვიდობო ძალების შემოყვანა. მხოლოდ 2008 წლის აგვისტოს შეიარაღებული კონფლიქტის შემდეგ მოხდა ევროკავშირის უფრო აქტიურად ჩართვა ომის შემდგომი სიტუაციის სტაბილიზაციისათვის საქართველოში მისი შეუიარაღებელი სამოქალაქო მონიტორინგის მისიის საშუალებით (EUMM) ევროპის უსაფრთხოებისა და თავდაცვის პოლიტიკის ფარგლებში (ESDP).

მცოცავი „ანექსია“

 

საქართველოს მიერ კონფლიქტის ზონებში სამშვიდობო ოპერაციებში რუსეთის ცენტრალური როლის მიმართ გამოხატული წინააღმდეგობა ძირითადად მოტივირებული იყო იმით, რომ სამხრეთ კავკასიაში რუსეთის მთავარი წვლილი კონფლიქტის მართვაში იყო არა „სამშვიდობო, არამედ დამანაწევრებელი.“ რუსეთს უყურებდნენ, როგორც მთავარ მოქმედ პირს, რომლის ინტერესებში შედიოდა რეგიონში კონფლიქტების გაყინვა, რათა შეენარჩუნებინა „კონტროლირებადი არასტაბილურობა“ სამხრეთ კავკასიაში, საკუთარი გავლენის მიზნით. უფრო მეტიც, რუსეთი მხარს უჭერდა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის თანმიმდევრულ ანექსიას, ამ ტერიტორიების ინტეგრაციით ეკონომიკურ, იურიდიულ და უსაფრთხოების სივრცეში. ამ ტერიტორიების ღია ანექსიას ხელს რამდენიმე ფაქტორი უშლიდა, დაწყებული რუსეთის სამხედრო კონფლიქტით ჩეჩნეთში და დამთავრებული მისი ინტერესით,  თავი აერიდებინა დასავლეთთან მასშტაბური კონფლიქტისთვის.

თავისი მეზობელი სახელმწიფოების სეპარატისტული ტერიტორიების საკუთარ იურისდიქციაში ინტეგრაციის რუსეთის პოლიტიკის ყველაზე ნათელი მაგალითი იყო

„პასპორტიზაცია,“ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებლებისათვის რუსული პასპორტების გაცემა და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქეების სტატუსის მინიჭება.37

ამ კონტექსტში, 2007 წელს, რუსეთმა აფხაზეთის მცხოვრებლებს 590 მილიონი რუბლი გადაუხადა პენსიების სახით და 100 მილიონი რუბლი გამოყო სამხრეთ ოსეთისათვის, სადაც მოსახლეობის დიდ უმრავლესობას, რომლებიც არ იყვნენ ქართველები, უკვე რუსული პასპორტები ჰქონდა. 38 რუსი პოლიტიკური ანალიტიკოსების თანახმად,

37 ამ სამართლებრივი პრობლემის შესახებ იხილეთ თავი 3: “შესაბამისი სამართლებრივი საკითხები”.

38 ვედომოსტი, 2008 წლის 22 თებერვალი (პოსტ-საბჭოური პრესის თანამედროვე დაიჯესტი, #.7, ტომი 60, 2008 წლის

11 მარტი, გვ.5).

მოსკოვი ეკონომიკურ საშუალებებს იყენებდა, რათა „გაეფრთხილებინა საქართველო, არ ეცადა არაღიარებული რესპუბლიკების უკან დაბრუნება ძალის გამოყენებით.“39

„მცოცავი ანექსიის“ კიდევ ერთი ასპექტი იმაში მდგომარეობდა, რომ სეპარატისტული მთავრობები და უშიშროების ძალები რუსეთის ხელმძღვანელი პირებით იყო დაკომპლექტებული. რუსეთი თავის ყოფილ სამოქალაქო და სამხედრო ხელმძღვანელობას ყველაზე მნიშვნელოვან თანამდებობებზე ნიშნავდა აფხაზეთში და, განსაკუთრებით, სამხრეთ ოსეთში, მაგალითად, დე-ფაქტო თავდაცვის მინისტრები აფხაზეთში (სულთან სოსნალიევი) და სამხრეთ ოსეთში (ანატოლი ბარანკევიჩი), აგრეთვე აფხაზეთის დე-ფაქტო გენერალური შტაბის ხელმძღვანელი (გენერალ- ლეიტენანტი გენადი ზაიცევი). 40 რუსმა ჟურნალისტმა იულია ლატინინამ სამხრეთ ოსეთის ხელისუფლების ელიტა ერთხელ ერთობლივ საწარმოს შეადარა, სადაც სუკ-ის გენერლები და ოსი მეწარმეები მოსკოვის მიერ საქართველოსთან საბრძოლველად გამოყოფილ სახსრებს ერთად მოიხმარდნენ.41

2006 წლის შემოდგომაზე ჯაშუშების თემაზე ატეხილი სკანდალი

 

კიდევ ერთ ინციდენტი ნათლად მიუთითებს რუსეთ-საქართველოს კრიზისის სიღრმესა და მის ემოციურ განზომილებაზე. 2006 წლის 27 სექტემბერში საქართველოს ხელისუფლებამ ოთხი რუსი სამხედრო ოფიცერი დააპატიმრა და მათ ბრალად დასდო ჯაშუშური ქსელის წევრობაში, რომლის მთავარი მიზანი იყო ჩრდილო-ატლანტიკურ ალიანსში საქართველოს გაწევრიანებისათვის ხელის შეშლა. ამან კიდევ უფრო გააუარესა ორმხრივი ურთიერთობები და ურთიერთბრალდებების ახალ ნაკადს მისცა ბიძგი. რუსულ მხარეს ამ ინციდენტმა გაუძლიერა უკვე მომზადებული ჩანაფიქრი საქართველოს დასჯის თაობაზე. რუსეთმა მძიმე ფინანსური და სავაჭრო სანქციები დაადო საქართველოს და თბილისიდან თავისი დიპლომატები გაიწვია. საქართველოს ხელისუფლების მიერ „ჯაშუშების საქმისადმი“ მიდგომა მხოლოდ რუსეთს არ ეჩვენებოდა პროვოკაციულად. საქართველოს აშკარად ზედმეტი მოუვიდა: დაპატიმრებული ოფიცრები ფარულად კი არ გაუშვეს ქვეყნიდან – მიღებული და სტანდარტულიმოდუს ოპერანდი-ს შემთხვევებში, არამედ გაათავისუფლეს და ერთობ თეატრალიზებულ გარემოში გადასცეს ეუთო-ს ოფიციალურ პირებს.

რუსეთის უშიშროების საბჭოსთან შეხვედრისას, ვლადიმირ პუტინმა უკმაყოფილება გამოთქვა, რომ იმის მიუხედავად, რომ რუსეთი თანმიმდევრულად ასრულებდა თავის ვალდებულებებს საქართველოს ტერიტორიაზე თავისი ყოფილი ბაზებიდან სამხედრო

39 ციტირებულია გაზეთ ვედომოსტიში, 2008 წლის 22 თებერვალი.

40 სტეისი კლოსონი, საქართველოს სეპარატისტული დე-ფაქტო სახელმწიფოები: გაყინული მდგომარეობიდან დუღილამდე. რუსეთის ანალიტიკური დაიჯესტი, #.40, 2008 წლის 8 მაისი, გვ.2-5.

41 ციტირებულია გაზეთ Die Zeit, #.35, 2008 წლის 21 აგვისტო, გვ.1

ნაწილების გაყვანის თაობაზე, „ჩვენი სამხედრო მოსამსახურეები დააკავეს და ციხეში ჩაყარეს.“ მან ამ ქმედებებს „მძევლების აყვანის თანხლებით, სახელმწიფო ტერორი“ უწოდა და საქართველოს ანტირუსული თავდასხმების დახმარებაში აშშ დაადანაშაულა. მან განაცხადა: „ეს ადამიანები ფიქრობენ, რომ უცხოელი  მხარდამჭერების მფარველობის ქვეშ მათ შეუძლიათ თავი არხეინად და უსაფრთხოდ იგრძნონ.“ 42 რუსეთის თავდაცვის მინისტრმა სერგეი ივანოვმა, მსგავსი მინიშნება გააკეთა ნატო- რუსეთის შეხვედრისას, სლოვენიის ქალაქ პორტოროზში, სექტემბრის ბოლოს.43 მაგრამ დასავლეთის არც ერთი ქვეყანა არ იყო მზად საქართველოს საკითხზე რუსეთთან დაპირისპირებისათვის. ევროკავშირი, ჩრდილო-ატლანტიკური ალიანსი, გაერო, ეუთო და სხვა საერთაშორისო ინსტიტუტები ღრმა შეშფოთებას გამოთქვამდნენ მოსკოვსა და თბილისს შორის ორმხრივ ურთიერთობებში ამ ვერბალური მტრობის გამო, და მოუწოდებდნენ ორივე მხარეს, შეერბილებინათ ტონი და განემუხტათ დაძაბულობა.

რუსეთის ბრალდებების საპასუხოდ, პრეზიდენტმა სააკაშვილმა ხაზი გაუსვა საქართველოს სუვერენიტეტს, რაც რუსეთის ძალადობრივი მეთოდებისგან თავდაცვას ითვალისწინებდა. 44 28 სექტემბერს, რუსეთმა გაერო–ს უშიშროების საბჭოს მიმართა თხოვნით, დაეგმო საქართველო „სახიფათო და მიუღებელი“ ნაბიჯებისთვის, რასაც შეეძლო რეგიონის დესტაბილიზაცია გამოეწვია. ამგვარ დაგმობას ადგილი არ ჰქონია, მაგრამ საბჭოს წევრებმა მეტი ინფორმაცია მოითხოვეს სიტუაციაში გასარკვევად. 29 სექტემბერს კამათი კიდევ უფრო გამწვავდა, მას შემდეგ, რაც საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ გააკეთა განცხადება, რომ საქართველოს საზღვართან რუსეთის სამხედრო ნაწილების „მიმოსვლა“ დაიწყო. მან ჩრდილო ოსეთში განთავსებული რუსეთის 58-ე არმიის მობილიზაციის შესახებ განაცხადა.

რუსეთი კვლავაც ეძებდა მხარდაჭერას საქართველოს დამსჯელი ზომებისათვის. მაგრამ ამას სომხეთისა და აზერბაიჯანის მხრიდან უარყოფითი რეაქცია მოჰყვა. სომხეთში აღნიშნეს, რომ საქართველოსთან ურთიერთობების გარკვევისას რუსეთი საერთოდ არ ითვალისწინებდა საქართველოს მეზობლების ინტერესებს. საქართველოსთვის ბლოკადის დაწესებით, რომელიც სომხეთისათვის რუსეთისკენ მიმავალ მთავარ სახმელეთო მარშრუტს წარმოადგენს, კრემლმა თურქეთისა და აზერბაიჯანის მიერ სომხეთისათვის დაწესებული ბლოკადა გაამკაცრა. საქართველოს წინააღმდეგ რუსეთის ბლოკადის ზომებმა უარყოფითი შედეგი გამოიღო რუსეთის ფედერაციის ჩრდილოკავკასიური რესპუბლიკებისთვისაც, ვინაიდან ჩრდილო ოსეთსა და საქართველოს შორის მთავარი სასაზღვრო პუნქტი ჩაიკეტა. მაგრამ ყველაზე მეტად

42 ვლადიმერ სოლოვიოვის ციტირება, კომერსანტი, 2006 წლის 2 ოქტომბერი, გვ.1.

43 ინტერპრეს ნიუსი, საინფორმაციო სააგენტო იტარ-ტასი, 2006 წლის 29 სექტემბერი.

44 “ერთ წელიწადზე მეტია მე ღიად ვაცხადებ, რომ ჩვენი კონტრ-დაზვერვის სამსახური მუშაობს, რომ ჩვენ გვაქვს ინფორმაცია და ჩვენ ვმოქმედებთ ჩვენი დემოკრატიული სისტემის დასაცავად … ახლა ზუსტად დროა გაიგოთ, რომ ჩვენ ცარიელ სიტყვებს არ ვამბობთ”. Civil Georgia, www.civil.ge, , 2006 წლის 28 სექტემბერი.

კრიზისმა რუსეთის საშინაო საქმეებზე იმოქმედა და რუსეთში მცხოვრები ქართული დიასპორას მიმართ რუსეთის ხელისუფლების მოქმედებაზე იქონია გავლენა, რამაც დიდი ზიანი მოუტანა რუსეთის იმიჯს მთელს მსოფლიოში. „აქამდე თუ ხელისუფლებას თავისი წვლილი შეჰქონდა საზოგადოების ქსენოფობიურ განწყობაში, ეს ძირითადად, მისი უმოქმედობით, არაკომპეტენტურობითა და უპასუხისმგებლობით ხდებოდა. ახლა ეთნიკური მტრობის გაღვივება მთავრობის წევრების – როგორც საკანონმდებლო, ასევე აღმასრულებელი შტოს წარმომადგენლების წაქეზებით ხდება.“45 დიდი რაოდენობით ქართველები, მათ შორის ბავშვები, სატვირთო თვითმფრინავებში მოათავსეს და რუსეთიდან გამოდევნეს. რუსეთში მცხოვრებ გამოჩენილ ქართველ ინტელექტუალებს საგადასახადო პოლიცია ავიწროებდა, ქართული ბიზნესი მოსკოვში სამართალდამცავი ორგანოების მხრიდან ზეწოლას განიცდიდა. ქართველები წარმოსახული იყვნენ, როგორც რუსეთში მცხოვრები ყველაზე კრიმინალური ეთნიკური უმცირესობა. კამპანიამ განსაკუთრებით მახინჯი ფორმები მიიღო, როდესაც მოსკოვის რიგ სკოლებს პოლიციისათვის ქართული გვარის მქონე ბავშვების სიის გადაცემა მოსთხოვეს.

როდესაც ევროკავშირის საგარეო საქმეთა მინისტრებმა ღრმა შეშფოთება გამოთქვეს საქართველოსა და ქართველების წინააღმდეგ რუსეთის მიერ მიღებული ზომების პოლიტიკურ და ჰუმანიტარულ ასპექტებზე, კონსტანტინე კოსაჩევმა, სახელმწიფო დუმის საგარეო საქმეთა კომიტეტის თავმჯდომარემ აღიარა, რომ რუსეთში მცხოვრები ქართველების მიმართ აღმასრულებელი ორგანოების მიერ მიღებული გარკვეული ზომების კრიტიკა დამსახურებული იყო. 46 რუსეთში ხელისუფლების ქსენოფობიურ ქმედებებს საპროტესტო გამოსვლები მოჰყვა. 2006 წლის 8 ოქტომბერს მოსკოვის ცენტრში ათასამდე ადამიანი შეიკრიბა, ბევრი მათგანი ემბლემას ატარებდა წარწერით

„მე ქართველი ვარ.“47

2006 წლის 3 ოქტომბერს, ჯაშუშების სკანდალთან დაკავშირებით, რუსეთმა საქართველოსთან საჰაერო, სახმელეთო, საზღვაო, საფოსტო და საბანკო კავშირები გაწყვიტა. უფრო ადრე, 2006 წლის დასაწყისში, მან ემბარგო დაადო ქართულ ღვინოს, ხილს, ბოსტნეულსა და მინერალურ წყალს ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხოების მოტივით. საქართველოს ხელისუფლებამ ჯეროვნად ვერ შეაფასა ამ სანქციების შედეგები. მაგრამ ეკონომიკური განვითარების სამინისტრომ გამოაქვეყნა ანგარიში რუსეთთან ეკონომიკური ურთიერთობების შეჩერების შესაძლო შედეგებზე და აღნიშნა, რომ 2006 წელს რუსეთი კვლავ რჩებოდა საქართველოს მთავარ პარტნიორად, საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტების იმპორტზე შეზღუდვების

45 მაშა ლიპმანი, ვაშინგტონ პოსტი, 2006 წლის 21 ოქტომბერი.

46 Frankfurter Allgemeine Zeitung, 19.10.2006.

47 ინტერპრეს ნიუსი, 2006 წლის 9 ოქტომბერი.

მიუხედავად. გასულ წელს, აღნიშნული იყო ანგარიშში, რუსეთიდან იმპორტმა საქართველოში მოხმარებული ელექტროენერგიის 53% და ბუნებრივი აირის 95% შეადგინა.48

რუსეთის პარლამენტის სპიკერი ვიქტორ გრიზლოვი აღნიშნავდა, რომ სანქციები მიმართული იყო საქართველოს მთავრობის და არა ქართველი ხალხის წინააღმდეგ. მაგრამ ფაქტია, რომ ყოველივე ამის შედეგად სწორედ რიგით ქართველებს შეექმნათ პრობლემები. საქართველოს ხელისუფლება ცდილობდა, რუსეთიდან დეპორტირებული ქართველებისათვის დახმარების პროგრამა წამოეწყო, რათა თავიდან აეცილებინა საპროტესტო გამოსვლები მთავრობის წინააღმდეგ, რისკენაც სავარაუდოდ მიმართული იყო რუსეთის სანქციები. მაგრამ სანქციების შედეგად საქართველოში პოლიტიკური კლიმატი მმართველი ელიტის მიმართ არ შეცვლილა. 2007 წლის 5 ოქტომბრის თითქმის ყველა პოლიტიკურმა პარტიამ, ოპოზიციის ჩათვლით, განაცხადა, რომ შიდა დაყოფის მიუხედავად, ისინი სრულად იზიარებდნენ მთავრობის პოლიტიკას რუსეთის მიმართ. თუმცა, იყო გარკვეული კრიტიკული გამონათქვამები იმის თაობაზე, თუ როგორ მოიქცა საქართველოს მთავრობა ჯაშუშების საქმეში. გიორგი ხაინდრავამ, საქართველოს ყოფილმა სახელმწიფო მინისტრმა კონფლიქტების მოგვარების საკითხებში, ერთ-ერთი ადგილობრივი გაზეთისათვის მიცემულ ინტერვიუში განაცხადა, რომ ხელისუფლებას შეეძლო მეტი პროფესიონალიზმით, ზედმეტი ხმაურის გარეშე წაეყვანა საქმე რუსეთის ჯაშუშური ქსელის გახსნისას, რათა პრობლემები არ შეექმნა 800 000 ქართველისათვის, რომლებმაც თავის დროზე ქვეყანა ეკონომიკური სირთულეების გამო დატოვეს და ახლა რუსეთში საქმიანობას ეწეოდნენ.49

რუსეთის მიერ საქართველოს წინააღმდეგ განხორციელებული სანქციების შედეგად საქართველოს ექსპორტმა რუსეთში მხოლოდ 53 მილიონი აშშ დოლარი შეადგინა, რაც წინა წელთან შედარებით 30 %-ით ნაკლები იყო. სანქციებმა საქართველო აიძულა, გადაეხედა და შეეცვალა თავისი საექსპორტო პოლიტიკა. საბოლოოდ, ამან არ იქონია სერიოზული ზეგავლენა საქართველოს ეკონომიკური ზრდის ტემპებზე. ტემპი კვლავ მაღალი იყო, სავარაუდოდ მშპ-ს 12%.

ე.წ. „ჯაშუშების საქმე“ დასრულდა რუსეთის ელჩის დაბრუნებით თბილისში, 2007 წლის იანვარში და საქართველოს წინააღმდეგ მიმართული რუსეთის რიგი სანქციების მოხსნით. მაგრამ დარჩა საბოლოოდ გაფუჭებული ორმხრივი ურთიერთობები და აშკარა გახდა ღრმა ემოციური დაზიანება და გაღიზიანება ურთიერთდამოკიდებულებაში. საქართველოში, მომავალ წლებშიც გრძელდებოდა რუსეთის დადანაშაულება ჯაშუშურ

48 კავკაზ პრესი, 2008 წლის 24 ოქტომბერი.

49 ციტირებულია გაზეთ ვრემია ნოვოსტეი, 2006 წლის 3 ოქტომბერი, გვ.1-2.

საქმიანობასა და საქართველოს შიდა საქმეებში მუდმივად ჩარევაში. 50 მთავრობის ამ რიტორიკამ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა ოპოზიციის ძალებზე ხელისუფლების თავდასხმებში შიდა პოლიტიკური კრიზისის დროს. ეს კრიზისი ძალადობაში გადაიზარდა, როდესაც 2007 წლის 7 ნოემბერს, ქართულმა სპეციალური დანიშნულების პოლიციამ დემონსტრაციის მონაწილეები დაარბია. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ გამოაქვეყნა მასალები, სადაც მისივე თქმით, ჩაწერილი იყო მოლაპარაკებები ოპოზიციის სხვადასხვა ლიდერებსა და რუსეთის დაზვერვის სამსახურის აგენტებს შორის. პოლიტიკური ანალიტიკოსისა და მოგვიანებით, კონფლიქტების მოგვარების საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის,  თემურ იაკობაშვილის სიტყვებით, „რუსეთის ჯაშუშები ცდილობენ გავლენა მოახდინონ ჩვენს შიდა საქმეებზე… რუსები არც კი ფარავენ, რომ მათ სურთ საქართველოში რეჟიმის შეცვლა შიდა პოლიტიკური მოვლენების მანიპულირებით და სხვადასხვა პოლიტიკურ მოძრაობებსა და ლიდერებზე ზეგავლენით.“51

თუმცა, ეს ბრალდებები ეჭვქვეშ დააყენეს რუსეთშიც და მის ფარგლებს გარეთაც. „არ გვაქვს რეალური საფუძველი იმის სათქმელად, რომ რუსები სერიოზულად არიან ჩართული შიდა პოლიტიკურ მოვლენებში“ – განაცხდა თომას დე ვაალმა, ომისა და მშვიდობის გაშუქების ბრიტანული ინსტიტუტის ექსპერტმა კავკასიის საკითხებში. „თუ ქართულ ოპოზიციას შევხედავთ, უმეტესი მათგანი ისევე ანტირუსული განწყობით გამოირჩევა, როგორც თავად მთავრობა… პრეზიდენტ სააკაშვილისთვის აშკარად მოსახერხებელია რუსეთის დადანაშაულება კრიზისის პერიოდში. ვფიქრობ, ამ ხრიკს მეტისმეტად ხშირად იყენებს და ბევრ ადამიანს ეს ყველაფერი უკვე მობეზრდა.“52

საქართველოს მიერ მოსკოვისკენ თითის გაშვერა პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებში დამკვიდრებული ზოგადი სქემის მხოლოდ ნაწილს წარმოადგენს, როგორც ამას სერგეი მარკედონოვი ამბობს. „ბევრი რუსი პოლიტიკოსი სერიოზულად დარწმუნებულია, რომ ყველაფერი დასავლეთის ბრალია: დასავლეთმა მოახდინა ნარინჯისფერი რევოლუცია, დასავლეთმა მოახდინა ვარდების რევოლუცია და დასავლეთმა დაანგრია საბჭოთა კავშირი. საქართველოს ხელისუფლებაც ზუსტად ანალოგიურ მეთოდს იყენებს. ოღონდ, ამ შემთხვევაში, ბოროტი დასავლეთის მაგივრად ბოროტი რუსეთი გვყავს. საქართველოს, რუსეთსა და ბევრ პოსტ-საბჭოთა ქვეყანას მსგავსი მენტალიტეტი აქვს. მხოლოდ მტერი იცვლება.“53

50 კლეირ ბიგის ციტირება , დგას თუ არა მოსკოვი საქართველოში არეულობის უკან? რადიო თავისუფლება, 2007

წლის 15 ნოემბერი

51  იგივე

52 იგივე

53 სერგეი მარკედონოვი რუსეთის პოლიტიკის ქართული პარადოქსი: რუსეთი გლობალურ პოლიტიკაში, 2007 წლის აპრილი-მაისი, გვ.1

2007 წლის მარტში, გამოქვეყნებულ რუსეთის საგარეო პოლიტიკის მიმოხილვაში საქართველოს ყველაზე დაბალი შეფასება ჰქონდა რუსეთის საერთაშორისო პარტნიორებს შორის. იმ პერიოდში რუსეთის ელჩმა საქართველოში ვიაჩესლავ კოვალენკომ საქართველოდან დაბრუნებიდან ცოტა ხნის შემდეგ რუსულ გაზეთს

„ვრემია ნოვოსტი“ მისცა ინტერვიუ რუსეთ საქართველოს ურთიერთობების შესახებ. დასმულ კითხვას: „რა უნდა გააკეთოს საქართველომ ურთიერთობის ნორმალიზებისათვის?“ მან უპასუხა: „უპირველესად, თბილისმა თავიდან უნდა მოიცილოს აზრი, თითქოსდა, საქართველოს გარკვეული საფრთხე ემუქრება, რომელიც მისი ჩრდილო მეზობლიდან გამომდინარეობს და საკითხს ისე ნუ აყენებს, თითქოს კონკრეტულად რუსეთი უშლის ხელს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობას აღდგენას. თბილისმა ასევე უნდა გაიაზროს, რომ რუსეთს თავისი ინტერესები აქვს კავკასიაში უსაფრთხოების სფეროში, და ასევე საკუთარი მოსაზრებები აქვს იმის თაობაზე, თუ როგორ შეიძლება იყოს უზრუნველყოფილი ეს უსაფრთხოება. სამხრეთ კავკასია და ჩვენი ჩრდილო კავკასია ბევრი მხრივ ერთიან ორგანიზმს წარმოადგენს. და ბოლოს, საქართველომ უნდა გაიგოს, რომ რუსეთი არავითარ შემთხვევაში არ უშლის ხელს საქართველოს კურსს „ევროპული იდენტობის“ განხორციელებაში, რაზეც ასე ხშრად საუბრობენ თბილისში.“54 მაგრამ მომდევნო თვეების განმავლობაში რუსეთმა გააგრძელა ძალისმიერი პოლიტიკა საქართველოსთან მიმართებაში და არაფერი გაუკეთებია იმისათვის, რომ მეორე მხარეს გაჰქრობოდა „აზრი, თითქოსდა, საქართველოს გარკვეული საფრთხე ემუქრება,“ და რომ ვინმე ხელს უშლის საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენას.

საქართველოს საჰაერო სივრცეში შეჭრის ინციდენტები

 

საქართველოს მიერ ნატო-ს სტანდარტების მიღების საჭიროების დასაბუთებისათვის პრეზიდენტმა სააკაშვილმა თავის წლიური ანგარიშით პარლამენტთან წარდგენისას დასვა კითხვა: „გახსოვთ, როგორ დაიბომბა ჩვენი ტერიტორია შევარდნაძის პერიოდში?“55 აქ იგულისხმებოდა 2001-2002 წლებში საქართველოს საჰაერო სივრცეში შეჭრის შემთხვევები. 2001 წლის შემდეგ, საქართველოში ადგილი ჰქონდა დაბომბვის ხუთ მნიშნელოვან ფაქტს და რუსეთმა ყველა მათგანი უარყო. 2001 წლის ოქტომბერში, ცხრა დაუდგენელმა ვერტმფრენმა დაბომბა საქართველოს კონტროლქვეშ მყოფი კოდორის ხეობა. 2002 წლის აგვისტოში, საქართველომ რუსეთს ბრალი დასდო პანკისის ხეობის ჩრდილოეთი ნაწილის დაბომბვაში. 2007 წლის მარტში მიგ-24 ტიპის ვერტმფრენებმა დაბომბეს კოდორისა და ჩხალთას ხეობები და ჭუბერის გადასასვლელი. 2007 წელს საჰაერო თავდასხმა განხორციელდა სამხრეთ ოსეთის მახლობლად სოფელ წითებულანზე. 2008 წლის აპრილში ვიდეოკამერით იქნა გადაღებული თუ როგორ

54 ვრემია ნოვოსტეი, 2007 წლის 12 მარტი.

55 ციტირებულია გაზეთ კომერსანტში, 2006 წლის 16 თებერვალი, გვ.1.

ჩამოაგდო მიგ-20-ის ტიპის მოიერიშე თვითმფრინავმა საქართველოს შეუიარაღებელი სადაზვერვო საფრენი აპარატი გალის რეგიონის თავზე. გარდა ამისა, საქართველოს მხარის მტკიცებით, პერიოდულად ხდებოდა რუსეთის სამხედრო აღჭურვილობის მიმოსვლა აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში, რითაც რუსეთი არღვევდა 1992 და 1994 წლების შეთანხმებებს ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ. საქართველოს ამ ბრალდების პასუხად, რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა განაცხადა, რომ აფხაზეთში მყოფი სამშვიდობო ძალების მტკიცებით, მხოლოდ 2007 წლის განმავლობაში საქართველოს საბრძოლო ხომალდებმა 158-ჯერ გადაიფრინეს უსაფრთხოების ზონის თავზე.56

საქართველოს საჰაერო სივრცეში შეჭრა რუსეთმა პირველად 2008 წლის აგვისტოს კონფლიქტამდე ცოტა ხნით ადრე დაადასტურა. ამ დროისათვის რუსეთის მიერ საქართველოს ტერიტორიული ერთიანობის შესახებ გამოყენებული ტერმინოლოგია უკვე გამქრალი იყო ოფიციალური განცხადებებიდან. 10 ივლისს რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ დაადასტურა, რომ წინა დღეს რუსეთის საჰაერო ძალებმა მისია შეასრულეს სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიის თავზე. მათი მტკიცებით, ეს ფრენა გულისხმობდა საქართველოს მხრიდან სამხედრო თავდასხმის პრევენციას ამ კონფლიქტურ ზონაში.

დროის ათვლა შეიარაღებულ კონფლიქტამდე: გეოპოლიტიკური კონტექსტი

 

ვითარება საქართველოს მოუგვარებელი რეგიონული კონფლიქტებისა და რუსეთ- საქართველოს ორმხრივი ურთიერთობის კონტექსტში, 2008 წელს რეგიონის ორმა მთავარმა საერთაშორისო პრობლემამ დაჩრდილა. პირველი იყო კოსოვოს დამოუკიდებლობის დეკლარაცია და მისი ოფიციალური აღიარება დაახლოებით, 50 სახელმწიფოს მიერ. მეორე ნატო-ს საპროცედურო გადაწყვეტილება, რომელიც ითვალისწინებდა საქართველოსა და უკრაინისთვის ალიანსის წევრობის სამოქმედო გეგმის მინიჭებას. ორივე ეს პრობლემა შესაძლოა ყოფილიყო გამოწვევა რუსეთის მსოფლმხედველობისათვის, რომელიც მსოფლიო პოლიტიკის ბიპოლარული ხედვის შემდგომ ჩამოყალიბდა. ნატო-ს გაფართოება რუსეთს მრავალი წლის მანძილზე აღიზიანებდა. ემოციური ზემოქმედების თვალსაზრისით, დავამ კოსოვოს დამოუკიდებლობის თაობაზე, რუსეთი 1999 წლებში დააბრუნა, როდესაც ის ნატო-ს ომს იუგოსლავიაში აღიქვამდა როგორც ფუნდამენტურ გამოწვევას საერთაშორისო არენაზე მისი პოზიციისადმი.

საქართველოს სწრაფვა ჩრდილოატლანტიკურ ალიანსში გაწევრიანებისკენ

 

ყველა გარე ფაქტორს შორის რუსეთ საქართველოს კონფლიქტმა ყველაზე დიდი გავლენა ნატო-ს გაფართოების პოლიტიკაზე იქონია, კერძოდ, საქართველოსა და

56 ნეზავისიმაია გაზეტა, 2008 წლის 5 ივნისი, გვ.1.

უკრაინის შესაძლო ინტეგრაციაზე. რუსეთის ძალისმიერი პოლიტიკა საქართველოს მიმართ თავდაპირველად გულისხმობდა ნატო-ს გაფართოების შეჩერებას დსთ-ს ქვეყნებში. აღნიშნულმა პოლიტიკამ ხელსაყრელი მომენტი შექმნა საქართველოსა და უკრაინის გაწევრიანების სამოქმედო გეგმის განხილვისას. რუსეთის  მოქმედებები ორივე ქვეყნის წინააღმდეგ მიზნად ისახავდა, იმის დემონსტრირებას, რომ მოსკოვს შეეძლო მათი ნატოში გაწევრიანების შეჩერება.57

ჩრდილო-ატლანტიკურ ალიანსში გაერთიანება საქართველოში ეროვნული პროექტი გახდა. გეზი ნატო-საკენ არამარტო ელიტური ნაწილიდან მოდიოდა. საზოგადოების დაახლოებით 80% მხარს უჭერდა ნატო-ში გაწევრიანებას, რაც აპლიკანტ ქვეყნებს შორის ხმათა ყველაზე დიდ რაოდენობას წარმოადგენდა უკანასკნელი ათეული წლების განმავლობაში.58 საქართველოს მთავრობამ განმეორებით სცადა დაესახელებინა სრული გაწევრიანების ახლო ვადები. ამას ნატო ნაწილობრივ ძლიერი მხარადაჭერით, ნაწილობრივ კი, სკეპტიციზმით ხვდებოდა. ძლიერი მხარდაჭერა გამოიჩინა ვაშინგტონმა. ევროპის მხარდაჭერა მოდიოდა რვა ქვეყნის ცენტრიდან, რომლებივ მხარს უჭერდნენ ნატო-ს აქტიურ პოლიტიკას და ევროკავშირს აღმოსავლეთ ევროპაში.

„საქართველოს ახალი მეგობრების ჯგუფი,“ რომელიც 2005 წელს თბილისში, ბალტიისპირეთის სამმა სახელმწიფომ, პოლონეთმა, უკრაინამ, რუმინეთმა და ბულგარეთმა წამოიწყეს და რომელსაც შვედეთი და ჩეხეთის რესპუბლიკა შეუერთდნენ, მხარს უჭერდა საქართველოს მიზანს – წინსვლას გაწევრიანების სამოქმედო გეგმისაკენ, 2008 წლის გაზაფხულის ნატო-ს სამიტზე ბუქარესტში. მეორე მხრივ, ნატო-ს ზოგიერთი მაღალი რანგის წამომადგენლის განაცხადება მიუთითებდა ახლო მომავალში საქართველოს ნატო-ში გაწევრიანების პერსპექტივის მიმართ უფრო ფრთხილ მიდგომაზე.

რუსეთის „კოსოვოს პრეცედენტის“ ფორმულა

 

კოსოვოს დამოუკიდებლობის დეკლარაციამ განაახლა დებატები იმ კავშირის შესახებ, რომელიც არსებობს თვითგამორკვევის, სუვერენობისა და ტერიტორიული მთლიანობის საერთაშორისო სამართლის ფუნდამენტურ პრინციპებს შორის. დასავლეთის სახელმწიფოთა მთავრობებმა და რეგიონულმა ორგანიზაციებმა, რომელთაც აღიარეს კოსოვოს დამოუკიდებლობა,თავიანთი ქმედება გაამართლეს sui generis-ის საშუალებით (უნიკალური შემთხვევა) გაამართლეს, თუმცა, ამ არგუმენტს არ იზიარებდა ევროკავშირის ყველა წევრი სახელმწიფო და მათ არ გააჩნდათ ერთიანი მოსაზრება აღნიშნულთან დაკავშირებით. ზოგიერთი მათგანი შიშობდა, რომ კოსოვოს მაგალითი

57 სტეფან ბლანკი , რუსულ-ქართილი კრისიზი: რა უნდა მოსკოვს? 2008 წლის 11 ივნისი.

58 შედარებისთვის: ესტონეთში 69%, სლოვენიაში 66%, ლატვიაში 60%, ლიტვაში 46%.

შექმნიდა პრეცედენტს სეპარატისტული კონფლიქტებისათვის მათ ტერიტორიებზე.59 რუსეთმა უარყო sui generis არგუმენტი და მიანიშნა, რომ კოსოვოს საკითხი იქნებოდა პრეცედენტი გადაუჭრელი („გაყინული“) სეპარატისტული კონფლიქტებისათვის დსთ-ს სივრცეში, სადაც მოლდოვა, საქართველო და აზერბაიჯანი ჩართული იყვნენ კონფლიქტებში დნესტრისპირეთის, აფხაზეთის, სამხრეთ ოსეთისა და მთიანი ყარაბაღის გამოყოფილ რეგიონებთან.

მაგრამ რუსეთმა კოსოვოს პრეცედენტი შერჩევით გამოიყენა: ძირითადად, როგორც საქართველოზე ზეწოლის ინსტრუმენტი და შედარებით ნაკლებად _ აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის არსებული ყარაბაღის კონფლიქტის შემთხვევაში. რუსეთის ჩართულობა ამ კონფლიქტში განსხვავდებოდა მისი ჩართულობისაგან საქართველოს, კონფლიქტებში აფხაზეთთან და სამხრეთ ოსეთთან; ასევე, მისი პოლიტიკური პოზიციისაგან მოლდოვის კონფლიქტთან მიმართებაში დნესტრისპირეთთან. ყარაბაღის კონფლიქტში რუსეთის პირდაპირი ჩარულობა ნაკლები იყო, და მას არ ეკავა მშვიდობისმყოფელის დომინანტური პოზიცია, განსხვავებით, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთისაგან (ასევე – დნესტრისპირეთისაგან). მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთი სომხეთთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული უსაფრთხოების საკითხებთან მიმართებაში, აფხაზეთთან და სამხრეთ ოსეთთან შედარებით (სადაც მისი მხარდაჭერა მკაფიო იყო), ყარაბაღის კონფლიქტში ის ნაკლებად უჭერდა მხარს სომხეთის მოსაზღვრე მთიანი ყარაბაღისდე-ფაქტო სახელმწიფოს.

დნესტრისპირეთის კონფლიქტში რუსეთს, კონფლიქტის სეპარატისტული ბანაკის მხარე ეჭირა: დნესტრისპირეთის მთავრობას ფინანსურ და პოლიტიკურ მხარდაჭერას უწევდა, რუსეთის მე-14 არმია კი (დაახლოებით 1200 ქვედანაყოფი), სეპარატისტულ რეგიონში იყო დისლოცირებული; მაგრამ მოლდოვას მთავრობის ნეიტრალიტეტის ვალდებულების გამო, რაც საქართველოს საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკისგან არსებითად განსხვავებულია, რუსეთმა ამ კონფლიქტის მშვიდობიან გადაწყვეტას დაუჭირა მხარი.

ამგვარად, კოსოვოს პრეცედენტმა ყველაზე ძლიერი გავლენა მოახდინა საქართველოს მოუგვარებელ სეპარატისტულ კონფლიქტზე, ასევე, საქართველოსა და რუსეთს შორის ორმხრივ ურთიერთობებზე. უკვე 2006 წლის იანვარში, პრეზიდენტმა, ვლადიმერ პუტინმა, საყოველთაო პრინციპებს მიმართა დსთ-ს „გაყინული კონფლიქტების“ გადასაჭრელად. ის დაჟინებით ამტკიცებდა: „ამ პრობლემებისათვის ჩვენ საერთო პრინციპები გვესაჭიროება კონფლიქტით მოცულ ტერიტორიებზე მცხოვრები ყველა

59 ამანდა აკსაკოსა, თომას ვანჰუვერტი, რიჩარდ უიტმანი, სტეფან ვულფი: საქართველო: კონფლიქტის გადაჭრა ევროკავშირის სამეზობლო პოლიტიკის ფარგლებში, ევროპული პოლიტიკის ცენტრი, 2009, გვ.9

ხალხის საკეთილდღეოდ… თუკი ხალხი ფიქრობს, რომ კოსოვოს შეიძლება მიენიჭოს სრული დამოუკიდებლობა, მაშინ რატომ უნდა ვუთხრათ ამაზე უარი აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთს?“ 60 ეს არგუმენტაცია რუსეთის ოფიციალურ პოლიტიკად იქცა. 2006 წლის ივნისში, მონტენეგროს რეფერენდუმზე, იმის თაობაზე, დასრულდებოდა თუ არა მისი გაერთიანება სერბეთთან და ასევე, კოსოვოს დაჩქარებულ სვლაზე დამოუკიდებლობისაკენ, რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა, ამგვარი აზრი გამოთქვა: „მოსკოვი პატივს სცემს ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპს, მაგრამ ის აღნიშნავს, რომ სამხრეთ ოსეთის თვითგამორკვევის უფლება თანაბრად პატივსაცემი პრინციპია მსოფლიო საზოგადოებისათვის.“61

მოსკოვსა და მის პროტეჟეებს სოხუმსა და ცხინვალში ახლა უნდა ეპოვნათ გზა, რათა დასავლეთის მიერ კოსოვოს დამოუკიდებლობის სასარგებლოდ მოყვანილი მთავარი არგუმენტები აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთისთვის მიესადაგებინათ. ამ არგუმენტებიდან პირველი იყო, ის რომ დამოუკიდებლობის მოთხოვნას ამ ტერიტორიებზე მცხოვრები მოსახლეობის უმრავლესობა უჭერდა მხარს. მეორე არგუმენტი იყო გენოციდი, რომელიც მათი განცხადებით თბილისმა განახორციელა. მეორე არგუმენტის დასასაბუთებლად რუსეთის, ასევე ჩრდილოეთ და სამხრეთ ოსეთის პარლამენტებმა როგორც 1920 წელს, ასევე, 1989-1992 წლების კონფლიქტის დროს ოსების მიმართ განხორციელებული „გენოციდისათვის“ პასუხისმგებლობა საქართველოს დააკისრეს. 2008 წლის აგვისტოში, აღნიშნული პოზიცია კატეგორიულად იყო აღნიშნული რუსეთის პირველ განცხადებებში ცხინვალზე საქართველოს საარტილერიო შეტევისას; რუსეთისა და სამხრეთ ოსეთის მხარეების მიერ ეს აღწერილი იყო, როგორც საქართველოს მხრიდან ოსების „გენოციდი,“ რომელმაც 2000 ადამიანის სიცოცხლე იმსხვერპლა. შეტევის მომდევნო დღეებში მსხვერპლთა რაოდენობა გადამოწმდა და იგი მნიშვნელოვნად შემცირდა.

2008 წლის თებერვლის კოსოვოს დამოუკიდებლობის ცალმხრივი გამოცხადებით, ასევე, რამდენიმე ქვეყნის მიერ მისი შემდგომი ოფიციალური აღიარებით, პრეცედენტის ფორმულამ ძალა მოიკრიბა. მარტის დასაწყისში, აფხაზეთის, სამხრეთ ოსეთისა და დნესტრისპირეთისდე-ფაქტო პარლამენტებმა მიმართვები გაუგზავნეს რუსეთის პარლამენტს, გაერო-ს და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებს, მათი დამოუკიდებლობის აღიარების მოთხოვნით. 2008 წლის 6 მარტს, რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა განაცხადა, რომ რუსეთი აუქმებდა ყველა შეზღუდვას აფხაზეთის წინააღმდეგ, რაც განსაზღვრული იყო დსთ-ს 1996 წლის შეთანხმებით. 16 აპრილს, პრეზიდენტმა პუტინმა უბრძანა რუსეთის მთავრობას, „ეთანამშრომლა აფხაზეთისა და

60 ციტირება, Akcakoca etc. გვ. 26.

61 Nezavisimaja Gazeta, 6 ივნისი, 2006.

სამხრეთ ოსეთისდე-ფაქტო ხელისუფლებებთან სავაჭრო, ეკონომიკურ, სოციალურ, სამეცნიერო-ტექნიკურ, საინფორმაციო, კულტურულ და საგანმანათლებლო სფეროებში და ამ თანამშრომლობაში რუსეთის კონკრეტული რეგიონებიც ჩაერთო.“ 62 საერთაშორისო დონეზე გაჟღერებული კომენტარების მიხედვით, აღნიშნული ღონისძიებები შეფასდა როგორც რუსეთის დიპლომატიის საბოლოო უარი საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღიარებაზე. პრეზიდენტმა პუტინმა ეს შემდეგნაირად გაამართლა: „ეს არის მხოლოდდამხოლოდ სოციალურ-ეკონომიკური მიზნები, რომლებიც პრინციპულად განასხვავებს მათ რიგი ქვეყნების პოლიტიზირებული და უკანონო გადაწყვეტილებებისაგან კოსოვოს ცალმხრივად გამოცხადებული დამოუკიდებლობის აღიარების თაობაზე; გადაწყვეტილებებისაგან, რომლებიც, როგორც არაერთხელ იყო ხაზგასმული, თავისი არსით, პრეცედენტის შემქმნელები არიან“.63 აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთისდე-ფაქტო პრეზიდენტებმა ეს ფორმულა ამგვარი განცხადებებით გაამართლეს: „ჩვენ უფრო მეტი პოლიტიკური და სამართლებრივი საფუძველი გვაქვს აღიარებისთვის, ვიდრე კოსოვოს.“

რუსეთმა შეასრულა კოსოვოს დამოუკიდებლობის გამოცხადებისთანავე მიცემული დაპირება, გადაეფასებინა საკუთარი ურთიერთობები არაღიარებულ პოლიტიკურ ერთეულებთან; მაგრამ მან პრეცედენტის ეს ფორმულა შერჩევით გამოიყენა, კერძოდ, საქართველოს შემთხვევაში; იგი საქართველოს წინააღმდეგ რუსეთის მიერ წარმოებული ძალისმიერი პოლიტიკის ძირითად თავისებურებას წარმოადგენდა და მჭიდროდ იყო დაკავშირებული საქართველოს ნატო-სკენ სწრაფვასთან. მაგრამ რუსეთის მიერ კოსოვოს პრეცედენტის ფორმულის აქტიური გამოყენების პირობებშიც კი, რუსეთის, საქართველოსა და დასავლეთის ექსპერტები არ ელოდნენ კრემლის მიერ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის უპირობო აღიარებას. კოსოვოსთან დაკავშირებულ თავის ერთ- ერთ კომენტარში პრეზიდენტმა პუტინმა განაცხადა, რომ რუსეთი არ გაიმეორებდა იმ შეცდომას, რაც დასავლეთმა დაუშვა სეპარატიზმის ფორმალური ლეგალიზებით. საერთაშორისო არენაზე და განსაკუთრებით, ევრაზიის ისეთ რეგიონულ ორგანიზაციებში, როგორიც არის შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაცია (Shanghai Cooperation Organisation SCO), რუსეთმა ძლიერი წინააღმდეგობა გაუწია სეპარატიზმს და შეაფასა იგი (ჩინეთთან ერთად), როგორც ერთ-ერთი „ბოროტი ძალა,“ რომელიც მსოფლიო უსაფრთხოებას ემუქრება. რუსეთმა უდიდესი სამხედრო ძალადობით ჩაახშო სეპარატიზმის გამოვლინება საკუთარ ტერიტორიაზე, ჩეჩნეთში და უარყო უცხოეთის კრიტიკა ჩეჩნეთის ომების დროს ადამიანის უფლებათა მასობრივ დარღვევაზე, როგორც მისი სუვერენიტეტის ხელყოფა. რუსეთი მთელი ათწლეულის განმავლობაში თვლიდა, რომ გაერო–ს უშიშროების საბჭოს რეზოლუციები საქართველოს ტერიტორიულ

62  Vremja Novostej, 17 აპრილი, 2006.

63  Vremja Novostej, 22 აპრილი, 2006.

მთლიანობას ადასტურებდა. ამ კონტექსტში კრემლის მიერ სეპარატისტული პოლიტიკური ერთეულების ოფიციალური აღიარება „ორმაგი სტანდარტის“ თვალსაჩინო დემონსტრაცია იქნებოდა – ზუსტად ისეთი ქმედების, რომელშიც რუსეთი დასავლეთს ადანაშულებდა.

ეს შეზღუდვა საბოლოოდ 2008 წლის აგვისტოს შეიარაღებული კონფლიქტის დროს მოიხსნა. ჯერ კიდევ, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობის ოფიციალურ აღიარებამდე, 2008 წლის 26 აგვისტოს, რუსეთმა მნიშვნელოვნად გააძლიერა თანამშრომლობა არაღიარებულ პოლიტიკურ ერთეულებთან. რუსეთის ხელისუფლებისა და სოხუმსა და ცხინვალში მისი პარტნიორების თანამშრომლობის შესახებ პრეზიდენტ პუტინის 2008 წლის 16 აპრილის ბრძანებულებიდან ერთი დღის შემდეგ, რუსულ გაზეთში გამოქვეყნდა აფხაზეთისდე-ფაქტო საგარეო საქმეთა მინისტრის, შამბას საზეიმო კომენტარი: „ჩვენ უკვე ვხედავთ იმ ლენტს, რომელიც ჩვენი აღიარების გზის ფინიშთან არის გაბმული. ჩვენ გავჭრით ამ ლენტს. ჩვენ არ გვეშინია თბილისის ძლიერი უარყოფითი რეაქციის. ჩვენ მზად ვართ იმისთვის, რომ სიტუაცია კონფლიქტის ზონაში დაიძაბება და ეს შესაძლოა, საქართველოს მხრიდან იყოს გამოწვეული.“ 64 პრეზიდენტმა სააკაშვილმა ეს აღიქვა, როგორც ცხინვალზე შეტევის პროვოცირება, რითაც რუსეთს მისცა არგუმენტები მისი პოლიტიკის გასატარებლად საქართველოს სეპარატისტული კონფლიქტების მიმართ.

2008 წლის ესკალაცია

 

2008 წელი მიხეილ სააკაშვილის მეორე საპრეზიდენტო ვადით არჩევით დაიწყო, სადაც მან ხმების 53,4% მოიპოვა. ისევე, როგორც ოთხი წლის წინათ, ოფიციალურმა პირებმა, საქართველოსა და რუსეთში, გამოხატეს ორმხრივი ურთიერთობების გაუმჯობესების სურვილი. 2008 წლის 20 იანვარს, თავის საინაუგურაციო მიმართვაში, ხელმეორედ არჩეულმა პრეზიდენტმა სააკაშვილმა წამოაყენა წინადადება, „რუსეთისთვის პარტნიორობისა და თანამშრომლობის ხელი გაეწოდებინა.“ თავის პირველ პრესკონფერენციაზე მან საქართველოში სტუმრად მიიწვია პრეზიდენტი პუტინი და დაამატა: „მე ძალიან ვნანობ, რომ ჩემი პირველი ვადით პრეზიდენტობის დროს რუსეთთან ურთიერთობა გაფუჭდა.“ 65

64 ციტატა მიხეილ ვიგნანსკი „ვრემია ნოვოსტეი“, 2008 წლის 17 აპრილი, გვ.1

65 ციტატა რიჩარდ ვაიცი: თბილისი და მოსკოვი ფიქრობენ სააკაშვილის ინაუგურაციის შემდგომ გადასადგმელ ნაბიჯებზე, იხ. CACI (ცენტრალური აზიისა და კავკასიის ინსტიტუტი) ანალიტიკოსი, 2008 წლის 6 თებერვალი

ამის საპასუხოდ, რუსეთის მთავრობამ, იმ მოლოდინის საწინააღმდეგოდ, რომ მოსკოვი ბოიკოტს გამოუცხადებდა თბილისის ცერემონიას, ან იქ დაბალი რანგის დელეგაციას მიავლენდა, პრეზიდენტ სააკაშვილის ინაუგურაციაზე საგარეო საქმეთა მინისტრი, სერგეი ლავროვი, მიავლინა. საგარეო საქმეთა მინისტრი, ლავროვი იყო რუსეთის მთავრობის ყველაზე მაღალი რანგის ოფიციალური პირი, რომელიც საქართველოს 2006 წლის ჯაშუშების სკანდალის შემდეგ ეწვია. 21 თებერვალს, პრეზიდენტები – პუტინი და სააკაშვილი, ერთმანეთს რუსეთის პრეზიდენტის ნოვო-ოგარიოვოს რეზიდენციაში შეხვდნენ. პრეზიდენტმა სააკაშვილმა ინტერესი გამოხატა მიეღწიათ შერიგების თუნდაც შეზღუდულ ფორმას. უმაღლეს დონეზე შეხვედრისას, მხარეები შეთანხმდნენ პირდაპირი სამოქალაქო საჰაერო მიმოსვლის აღდგენაზე. გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, საუბარი შეეხო საზღვრების ერთობლივ კონტროლს მდინარე ფსოუზე და როკის გვირაბთან, რამაც აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ლიდერების პროტესტი გამოიწვია.

მიუხედავად ამისა, პრეზიდენტ სააკაშვილის მეორე ვადის განმავლობაში რუსეთ- საქართველოს ურთიერთობაზე მოქმედი ძირითადი ფაქტორი არ შეცვლილა. ხელმეორედ არჩეულმა პრეზიდენტმა კვლავ დაადასტურა თავისი მიზანი, გაეგრძელებინა „ევროატლანტიკური ორიენტაცია“ და გაეღრმავებინა კავშირი ნატო– სთან. საარჩევნო კამპანიის დროს, მისი ყველა მთავარი ოპონენტი, ასევე, აცხადებდა ამ ორიენტაციისადმი ერთგულებას საქართველოს საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკაში. განსხვავებული შეხედულება მხოლოდ ერთ კანდიდატს ჰქონდა. 66 რუსულ მიმოხილვებში საქართველოს სუვერენიტეტის შესახებ სულ უფრო მეტად ისმოდა კითხვები. სახელმწიფო დუმის საერთაშორისო საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარემ, კონსტანტინე კოსაჩევმა განაცხადა: „საქართველო არის კონსტრუქცია, რომელიც ტოტალიტარულ საბჭოთა კავშირში გამოჩნდა, კონსტრუქცია, რომლის ავტორი მაშინდელი დიქტატორი, იოსებ სტალინია.“ 67

2008 წლის მარტი-აპრილის შემდეგ, საომარი რიტორიკა კონფლიქტის ყველა მხარეს განუწყვეტლივ ძლიერდებოდა. სამხრეთ კავკასიის მოუგვარებელი რეგიონული კონფლიქტების ირგვლივ ამ აგრესიულ რიტორიკას თან სდევდა შეიარაღების პროცესი და თავდაცვის ბიუჯეტის მკვეთრი ზრდა რეგიონში, 2004-2008 წლებში. 2008 წელს, სამხრეთ კავკასიის სამ სახელმწიფოში სამხედრო ხარჯების ზრდამ მკვეთრად გადააჭარბა მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) ზრდას. ამ პერიოდში საქართველოს

66 იქვე, რიჩარდ ვაიცი

67 „ეხო მოსკვი“, 10 ივლისი; ვლადიმირ სოკორი: საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აუღიარებლობა ახდენს რუსეთის, როგორც „მშვიდობისმყოფელის“ დისკვალიფიკაციას, ევრაზიის ყოველდღიური მონიტორი, ტომი 5, გამოცემა 132, 2008 წლის 11 ივლისი

სამხედრო ხარჯმა, რომელიც მშპ-ის 1%-ზე ნაკლები იყო, მშპ-ის 8%-ს გადააჭარბა. მსგავსად ამისა, უფრო მილიტარიზებული გახდა სხვადასხვა სეპარატისტული პოლიტიკური ერთეული. საქართველომ სტანდარტად აქცია რუსეთის მიმართ ბრალდება, რომ ეს უკანასკნელი იყენებდა თავისი სამშვიდობო კონტინგენტის როტაციას კონფლიქტის ზონებში, დამატებითი სამხედრო ძალების განლაგების მიზნით. ამ კონტექსტში, გამუდმებით ისმოდა განცხადებები, რომ რუსეთ- საქართველოს ურთიერთობაში „დაძაბულობა საომარ ზღვრამდე იყო მისული.“

2008 წლის 6 მაისს, საქართველოს მინისტრმა კონფლიქტების მოგვარების საკითხებში, თემურ იაკობაშვილმა (პოსტი, რომელსაც ახლახანს სახელწოდება შეეცვალა და გახდა რეინტეგრაციის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრი), ბრიუსელში, პრესკონფერენციაზე განაცხადა, რომ საქართველო ძალიან ახლოს იყო საომარი მოქმედების დაწყებასთან:

„ჩვენ, პირდაპირი მნიშვნელობით თავიდან უნდა ავიცილოთ ომი.“ ასეთი განცხადების დაძაბულობის დონემ საერთაშორისო საზოგადოების შეშფოთება გამოიწვია. მომდევნო დღეებში ქართული მხარე მიესალმა საფრანგეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის მცდელობას, შეეჩერებინა შეიარაღებული კონფლიქტი.68 ევროკავშირმა გამოაცხადა, რომ საგარეო საქმეთა მინისტრების ჯგუფი გაემგზავრებოდა თბილისში, რათა მოეძებნა იმ უკიდურესად აგრესიული ქმედებებისა და რიტორიკის შეჩერების გზები, რომელიც გასული კვირების ქართულ-რუსულ ურთიერთობაში შეიმჩნეოდა. მიუხედავად იმისა, რომ ევროკავშირი მხარს უჭერდა თბილისს, ის კვლავაც ესწრაფოდა შეესრულებინა სამშვიდობო ფუნქცია, თუმცა არ სურდა რაიმე ისეთი ქმედების განხორციელება, რომლითაც იგი მოსკოვს დაუპირისპირებდა.69

რუსეთის თვითმფრინავთან დაკავშირებული ივლისის ინციდენტის შემდეგ, რომელიც როგორც დადასტურდა, სამხრეთ ოსეთის თავზე დაფრინავდა, საქართველომ რუსეთიდან თავისი ელჩი გამოიწვია. კრემლის პოლიტოლოგმა, გლებ პავლოვსკიმ, ეს საკითხი ამგვარად განმარტა: „პოტენციური წინა-საომარი მდგომარეობა რუსულ- ქართულ ურთიერთობაში.“70

ესკალაციასთან დაკავშირებით საყოველთაო ყურადღება პირველად, აფხაზეთისკენ იყო მიპყრობილი.71 მაისში, რუსეთმა აფხაზეთში თავისი სამშვიდობო ძალების დანაყოფთა რაოდენობა 2500-მდე გაზარდა და რეგიონში „ჰუმანიტარული მისიით“ სარკინიგზო

68 No War Thanks Kouchner – Georgian Minister Says, Civil Georgia, May 14, 2008.

69 On May 9, the Slovenian Foreign Minister Dmitri Rupel emphasised that the EU did not have “any intention

of supporting one side against the other now”. See Nina Akhmeteli: US and EU Support for Tbilisi Grows amid Escalating Tension with Russia, Eurasia Insight, May 9, 2008.

70 Interfax, July 11, 2008.

71 Georgia and Russia: Clashing over Abkhazia, International Crisis Group Policy Report, June 5, 2008.

დანაყოფები გაგზავნა. აფხაზი ლიდერები აცხადებდნენ, რომ ტერიტორიის თავდაცვის ძალებმა, გასული თვეების განმავლობაში, ხუთი ქართული უპილოტო სადაზვერვო თვითმფრინავი ჩამოაგდო.72 ნატო–ს გენერალურმა მდივანმა, იააფ დე ჰოოფ სხეფერმა, მოსკოვს სარკინიგზო დანაყოფების გაყვანა მოსთხოვა და ორივე მხარეს მოუწოდა,

„სასწრაფოდ დაეწყოთ მაღალი დონის ღია დიალოგი, დაძაბულობის დე-ესკალაციის მიზნით.“ 73 2008 წელს, გერმანიამ საფუძველი ჩაუყარა სამეტაპიან გეგმას ქართულ- აფხაზური კონფლიქტის დარეგულირების მიზნით. გეგმა შემუშავდა გაერო-ს გენერალური მდივნის მეგობართა ჯგუფის ფარგლებში. პირველი ეტაპი მოიცავდა ნდობის აღდგენას კონფლიქტის მხარეებს შორის, რომლის შედეგიც უნდა ყოფილიყო მათ მიერ ძალის გამოუყენებლობის შეთანხმებაზე ხელის მოწერა და იძულებით გადაადგილებული ქართული მოსახლეობის/ლტოლვილების აფხაზეთში დასაბრუნებლად პროცესის დაწყება. მეორე ეტაპი ითვალისწინებდა დონორი სახელმწიფოების მიერ დაფინანსებულ აღდგენით სამუშაოებს. მესამე ეტაპამდე აფხაზეთის პოლიტიკური სტატუსის საკითხზე მუშაობა დაგეგმილი არ ყოფილა. აფხაზეთისდე-ფაქტო პრეზიდენტმა, სერგეი ბაღაფშმა, ეს გეგმა უარყო და ქართულ მხარესთან საუბრის დასაწყებად საკუთარი პირობები წამოაყენა: „ჩვენ ვუთხარით გერმანიის საგარეო საქმეთა მინისტრს, რომ დოკუმენტისთვის ორი პუნქტი დაემატებინა: პირველ რიგში, საქართველომ აფხაზეთის ზემო კოდორის ხეობიდან საკუთარი სამხედრო ძალები უნდა გაიყვანოს. მეორე, მან ხელი უნდა მოაწეროს შეთანხმებას იმის თაობაზე, რომ არ განაახლებს სამხედრო ოპერაციებს.“74

ამასობაში, ადგილობრივ დონეზე კონფლიქტის ესკალაციამ აფხაზეთიდან სამხრეთ ოსეთში გადაინაცვლა. როგორც ქართველებმა, ისე ოსებმა, დაიწყეს საარტილერიო შეტევები ერთმანეთის სოფლებზე და საკონტროლო პუნქტებზე. თუმცა ივლისშიც კი, ექსპერტთა უმრავლესობას არ ჰქონდა იმის მოლოდინი, რომ კონფლიქტის რომელიმე მხარეს რაციონალურად ჰქონდა განზრახული საომარი მოქმედებების დაწყება. შეიარაღებული კონფლიქტის დაწყებამდე სულ რამდენიმე დღით ადრე, „ნოვაია გაზეტას“ პოლიტიკურმა მიმომხილველმა იწინასწარმეტყველა, რომ „ომი არ იქნება.“ ამ კომენტარის მიხედვით, კონფლიქტის არც ერთ მხარეს არ ჰქონდა ომის დაწყების ინტერესი. „ყველაზე ფართო წარმოსახვის ადამიანიც ვერ დაასახელებდა რაიმე მიზეზს, რომლის მიხედვითაც ცხინვალი, შესაძლოა, დაინტერესებული ყოფილიყო საომარ მოქმედებებში ქართველების წინააღმდეგ.“ ამ კომენტარის მიხედვით, არც თბილისს შეიძლებოდა ჰქონოდა რაიმე გეგმა ომის წარმოებისთვის. უპირველეს ყოვლისა, ნატო- სგან გაწევრიანების სამოქმედო გეგმის (MAP) მიღების მთავარი პირობა იყო

72 Interfax, May 8, 2008.

73 Quoted in Nezavisimaja Gazeta, June 5, 2008, p.1.

74 Quoted in Kommersant, July 19, 2008, p.1.

სტაბილურობა და არა საომარი მოქმედების დაწყება. „ბლიცკრიგი“ წარმოუდგენელი იყო; საქართველოს ეკონომიკა გაჭიანურებულ სამხედრო ოპერაციებს ვერ გაუძლებდა.75 ომის წარმოებით საქართველო დასავლეთის მხარდაჭერის დაკარგვის რისკის წინაშე დადგებოდა; ამ მხარდაჭერას უკვე ეცლებოდა ნიადაგი შიდა პოლიტიკური კრიზისისა და დემოკრატიის კუთხით ვარდების რევოლუციის საკამათო შედეგების გამო. სრულმასშტაბიანი შეიარაღებული კონფლიქტის საშიშროება აშკარა იყო მხოლოდ იმ სცენარის მიხედვით, რომლითაც კონფლიქტის ზონებში არსებული პროვოკაციიდან ერთ-ერთს „შეიძლებოდა ყველა მხარის გათვლებისთვის ხაზი გადაესვა.“76 ზოგიერთი სხვა რეგიონული და სამხედრო ექსპერტი სრულმასშტაბიან შეიარაღებულ კონფლიქტს წინასწარმეტყველებდა. იმ დროისათვის რაიმე სახის დიპლომატიური ჩარევის ეფექტურობაზე საუბარი უკვე ძალიან დაგვიანებული იყო.

დაკსვნა

 

ცნობილმა რუსმა ექსპერტმა კავკასიის საკითხებში, სერგეი მარკედონოვმა, რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობა „საკმაოდ პარადოქსულად“ დაახასიათა. ერთი მხრივ, არსებობს უამრავი ტრადიციული, უპირველესად, სოციალურ-კულტურული სახის კავშირი: 200 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში საქართველო იყო რუსეთისა და საბჭოთა იმპერიის ნაწილი. მისი პოლიტიკური კლასი ცარიზმის დამყარებაში იყო ჩართული. საქართველო იყო რუსეთის პლაცდარმი მე-19 საუკუნის კავკასიურ ომებში, იმპერიულ სადარაჯოზე, რუსეთის სამხედრო და ადმინისტრაციული ძალის დასამკვიდრებლად მთელს რეგიონში. მოგვიანებით, საქართველო იყო საბჭოთა რესპუბლიკა, რომელსაც გამოცდილი ჰქონდა სტალინური ტერორის სიმწვავე, მაგრამ სტალინის გარდაცვალების შემდეგ, მომდევნო ათწლეულების განმავლობაში სარგებლობდა შედარებით მაღალი სტანდარტის კულტურული ავტონომიით. საქართველოს ისტორიაში 1801 და 1921 წლების ორი ანექსია რუსეთის მხრიდან დიდ ეროვნულ ტრავმად აღიქმება. ურთიერთბრალდებები და წინააღმდეგობრივი ურთიერთოებების ტვირთი მას მემკვიდრეობით ერგო საბჭოთა და პოსტ-საბჭოთა პერიოდებიდან. 1989 წლის აპრილის მოვლენები, როდესაც საბჭოთა შეიარაღებულმა ძალებმა სასტიკად დაარბიეს დემონსტრაცია თბილისში, ერთგვარი შემობრუნების ეტაპი იყო საქართველოს დამოუკიდებლობისათვის შეუპოვარი ბრძოლის პროცესში. ზვიად გამსახურდიას პერიოდში, დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლის ეს კურსი საქართველოს ეთნო-ცენტრულ დამოკიდებულებად გარდაიქმნა, ეროვნული ლოზუნგების აქტიური გამოყენების გზით. ამან გააძლიერა ანტირუსული განწყობა და აიძულა ეთნიკურად არაქართველი უმცირესობები და ავტონომიური რეგიონები თავი

75 Yury Karlenovich Simonyan, in: Nezavisimaja Gazeta, July 28, 2008, p. 12.

76 CG Europe Report, Georgia and Russia: Clashing over Abkhazia, N°193, April 2008, S. 8.

შეეკავებინათ საქართველოს დამოუკიდებლობის გეგმებში მონაწილეობისგან. შევარდნაძისგან სააკაშვილზე ძალაუფლების მშვიდობიანი გადაცემის შემდეგ, საქართველოს სწრაფვა გათავისუფლებულიყო რუსეთის მფარველობისგან ახალი ძალით იფეთქა. „რუსეთის იმპერიისგან თავის დაღწევის“ იდეა, რომელიც ფაქტობრივად არ ასხვავებდა 1917 წლის წინა პერიოდის რუსეთს, საბჭოთა იმპერიას და პოსტ-საბჭოთა რუსეთს ფედერაციას, „მისი საგარეო პოლიტიკის ამოსავალი წერტილი გახდა.“77

ამდენად, საკითხი, თუ ვინ იყო პასუხისმგებელი 2008 წლის აგვისტოს შეიარაღებულ კონფლიქტზე, არ შეიძლება შემოიფარგოს მხოლოდ 7-დან 8 აგვისტოს ღამით და ქართული მხარის შეტევით ცხინვალის წინააღმდეგ. ის უნდა მოიცავდეს კონფლიქტის უფრო ფართო წინაპირობებს, უფრო ხანგრძლივ პროცესს, რომელიც მოიცავს ორმხრივ ბრალდებებს, სამხედრო მუქარებს, ძალადობრივ ინციდენტებს კონფლიქტის ზონებში, დიდი ძალაუფლების მქონე სახელმწიფოს ძალისმიერ პოლიტიკას მისი დაუმორჩილებელი მეზობლის მიმართ, ამ მეზობლის არარეალისტურად დაჩქარებულ რეინტეგრაციის პოლიტიკას და აგრეთვე იმას, რომ მისი დასავლეთზე ორიენტირებული საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკა წარმოსახული იყო, როგორც „რუსეთის იმპერიისგან თავის დაღწევა.“

ამ მზარდი კონფრონტაციის პირობებში, რუსეთსა და საქართველოს შორის უსაფრთხოებისა და ეკონომიკური თანამშრომლობის საკითხებში არსებული გამოწვევები და შესაძლებლობები იგნორირებული ან ხელიდან გაშვებული იყო.78 ორივე მხარეს გაცნობიერებული უნდა ჰქონოდა, რომ მათი საერთო ინტერესი იყო სტაბილური სამეზობლო. როგორც საქართველოში რუსეთის ელჩმა განაცხადა თბილისში დაბრუნებისას, ჯაშუშების სკანდალის შემდეგ, სამხრეთ და ჩრდილო კავკასია ერთიან ორგანიზმს შეადგენდა. ისეთი რეგიონი, როგორიც პანკისი იყო, წარმოადგენდა უსაფრთხოების ორმხრივი გამოწვევების ამგვარ სიმბოლოს, როგორც საქართველოსთვის, ისე რუსეთისთვის. საქართველოსა და რუსეთს შორის არსებული ზღვარი მთლიანად გადის იმ კრიტიკული ზონების გასწვრივ, სადაც იკვეთება ჩრდილო და სამხრეთ კავკასიის უსაფრთხოების გამოწვევები. ორივე მხარეს ჰქონდა საერთო ეკონომიკური ინტერესები. რუსეთი რჩებოდა საქართველოს უმნიშვნელოვანეს საექსპორტო ბაზრად და უდიდეს შრომის ბაზრად ქართული დიასპორისთვის. რუსეთისთვის საქართველო მნიშვნელოვანი იყო თავისი პოლიტიკური, სამხედრო და ეკონომიკური საქმიანობისთვის მთელს სამხრეთ კავკასიის რეგიონში. რუსეთის

77 Sergei Markedonov: The Paradoxes of Russia’s Georgia Policy, Russia in Global Affairs, April-June 2007. 78 Gulbaat Rzchiladse: Rußland und Georgien. Konfrontation statt Kooperation, in: Osteuropa, 7/2007, 71-80, the problem of missed cooperation, p. 78-79.

სადამსჯელო ქმედებებმა საქართველოს წინააღმდეგ არაერთხელ იქონია გავლენა სომხეთზე. საქართველოს დანაწევრებისა და აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად აღიარების პოლიტიკით, 2008 წლის აგვისტოს კონფლიქტის შემდეგ, რუსეთს არავითარი მხარდაჭერა არ მოუპოვებია თავისი უახლოესი მოკავშირეებისგანაც კი. მეორე მხრივ, საქართველომ ბევრი გააკეთა თავისი სეპარატისტული რეგიონების გაუცხოებისთვის და საკუთარი დამოუკიდებლობის გეგმიდან მათ ჩამოსაშორებლად. ყველა მხარეზე არსებულმა ნეგატიურმა სტერეოტიპებმა და ემოციებმა გადაწონა საერთო ინტერესები.

2. ურთიერთობა საქართველოს, ამერიკის შეერთებულ შტატებსა და ნატოს შორის შესავალი

ბუშის მეორე ადმინისტრაციამ განსაზღვრა აშშ-ის ინტერესეთა სამი ჯგუფი სამხრეთ კავკასიაში: პირველი, ინტერესები ენერგეტიკის სფეროში, რაც სტრატეგიულად ჩაითვალა; მეორე, უფრო ტრადიციული ინტერესები უსაფრთხოების საკითხებში, მაგალითად, ტერორიზმთან ბრძოლა, სამხედრო კონფლიქტის პრევენცია და რეგიონში არსებული სამი სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობის დაცვა; და მესამე, ამ სახელმწიფოების დემოკრატიული და ეკონომიკური რეფორმები, მათი სტაბილურობისა და ლეგიტიმურობის უზრუნველსაყოფად.79

საქართველოსა და აშშ-ის ურთიერთობის ისტორია, რომელიც 1992 წელს, მათ შორის დიპლომატიური ურთიერთობის დამყარებით დაიწყო, შეიძლება რამდენიმე ეტაპად დაიყოს; კერძოდ, იმის მიხედვით, თუ რა ძალისხმევა გასწია ამერიკამ ამ პოლიტიკური ამოცანების განსახორციელებლად საქართველოსთან ურთიერთობის თვალსაზრისით. პირველ პერიოდში, რომელიც 1992-1995 წლებს მოიცავდა, აშშ სერიოზულად არ ჩართულა ამ სამი მიზნიდან რომელიმეს მისაღწევად. 1993-1994 წლებში, ნავთობის საკითხზე ხელმოწერილმა რიგმა ხელშეკრულებებმა დასავლურ (ამერიკულის ჩათვლით) კომპანიებსა და ყაზახეთისა და აზერბაიჯანის ხელისუფლებებს შორის წამოჭრა საკითხი, თუ როგორ უნდა განხორციელებულიყო ამ ნავთობის

79 იხ. ევროპულ და ევრაზიულ საკითხებში აშშ–ის სახელმწიფო მდივნის თანაშემწის მეთიუ ბრაიზას ინტერნვიუ, “Caucasus: U.S. Says Aliyev, Kocharian Must Show ‘Political Will,’” Radio Free Europe/Radio

Liberty, 23 June 2006, http://www.rferl.org/articleprintview/1069418.html (accessed on 27 July 2009). See also Jim Nichol, “Armenia, Azerbaijan and Georgia: Political Developments and Implications for U.S. Interests,” CRS Report for Congress, Congressional Research Service, 13 August, 2008, pp. 2-5. On the history of US-Georgian relations see Svante E. Cornell, Small Nations and Great Powers. A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus, Curzon, Richmond, Surrey, 2001; Fiona Hill, “A Not-So-Grand Strategy: U.S. Policy in the Caucasus and Central Asia since 1991,” an English translation of an article of Politique étrangère, on the website of the Brookings Institute http://www.brookings.edu/articles/2001/02foreignpolicy_hill.aspx?p=1 (accessed on 28 July 2009).

ტრანსპორტირება მსოფლიო ბაზრებზე. აღნიშნულს მნიშვნელობა ჰქონდა ამერიკის ენერგეტიკული პოლიტიკის უსაფრთხოების თვალსაზრისით. ენერგეტიკული უსაფრთხოება ძირითადი მოტივი იყო, იმისა, რომ მეორე პერიოდში, რომელიც 1995– 2001 წლებს მოიცავდა, აშშ საქართველოთი უფრო მეტად დაინტერესდა. აშშ-ის მიერ საქართველოს უსაფრთხოებისა და თავდაცვის პოლიტიკის მხარდაჭერა, ნაწილობრივ, ნატო–ს თანამშრომლობის ჩარჩოს დახმარებით განხორციელდა, რაც ასევე, ქვემოთ იქნება განხილული. ამასობაში, აშშ-ის ბრძოლამ ტერორიზმის წინააღმდეგ, ამერიკის უსაფრთხოების ინტერესები საქართველოს მიმართ ახლებურად განსაზღვრა. ვაშინგტონის ზრუნვამ საქართველოს პოლიტიკურ სტაბილურობაზე გამოიწვია ის, რომ ამერიკამ უფრო მეტი ვალდებულება აიღო თავის თავზე სამხედრო რეფორმის სფეროში.

ერთი შენიშვნა: ის ფაქტი, რომ როგორც აშშ-ის, ისე ნატო–ს პოლიტიკა საქართველოსთან მიმართებით, განხილულია ამერიკა-საქართველოს ურთიერთობის კონტექსტსში, არ გულისხმობს იმას, რომ მათი პოლიტიკა იდენტურია. საქართველოს არ მიენიჭა გაწვერიანების სამოქმედო გეგმა ბუქარესტის შეხვედრაზე, 2008 წლის აპრილში. პირიქით, აღნიშნულმა მკაფიოდ დაადასტურა, რომ ნატო–ს წევრებს შორის რამდენიმე ძირეული პოლიტიკური სხვაობა არსებობდა. ნატოს პოლიტიკის წინამდებარე ნაწილში განხილვის საფუძველი არის ის, რომ საქართველოს ნატოში ინტეგრაცია ამერიკის პოლიტიკის ძირითადი საკითხი იყო, მეორე და განსაკუთრებით მესამე განსახილველ პერიოდში, რომელიც 2008 წლის აგვისტოს შეიარაღებული კონფლიქტით დამთავრდა.

1992-1995: აშშ-ს საქართველოში სერიოზული ინტერესები არ აქვს

 

1991 წლის დეკემბერში, საბჭოთა კავშირის დაშლამ საქართველო საერთაშორისო იზოლაციაში მოაქცია, რაც შიდა არეულობის შედეგი იყო. აშშ-სა და საქართველოს შორის დიპლომატიური ურთიერთობის დამყარება 1992 წლის აპრილამდე გადაიდო 80 – საქართველოს პირველი არჩეული პრეზიდენტის, ზვიად გამსახურდიას, ძალადობრივი გზით შეცვლისა და თბილისში საქართველოს ყოფილი ლიდერის, ედუარდ შევარდნაძის, ჩამოსვლის შემდგომი პერიოდისათვის. იმ დროს ამერიკის ყურადღება რუსეთზე იყო ორიენტირებული; ამ პოლიტიკას შემდგომში ეწოდა: „პირველ რიგში რუსეთი.“ ისეთი საკითხები, როგორებიც არის ყოფილი საბჭოთა ბირთვული არსენალის განადგურება ბელორუსში, უკრაინასა და ყაზახეთში და ყოფილი საბჭოთა სამხედრო ძალების გამოყვანა ბალტიისპირეთის ქვეყნებიდან, გაცილებით უფრო მნიშვნელოვნად იყო მიჩნეული ამერიკის უსაფრთხოების ინტერესებისათვის, ვიდრე შიდა არეულობა საქართველოში.

80 იხ. საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს ვებ–გვერდი http://www.mfa.gov.ge (accessed on 24 August 2009).

აღსანიშნავია, რომ ედუარდ შევარდნაძეს ჰქონდა ამერიკის მხარდაჭერა, იმისათვის,  რომ მიეღწია ეთნიკური და სამოქალაქო კონფლიქტების შედეგად დანაწევრებული სახელმწიფოს სტაბილიზაციისათვის. სახელმწიფო მდივანი, ჯეიმს ბეიკერი საქართველოს 1992 წლის მაისში ეწვია. 81 ახალ, დამოუკიდებელ სახელმწიფოებთან ურთიერთობისათვის აშშ-ის მიერ ამ პერიოდში შემუშავებული სახელმძღვანელო პრინციპები მხარს უჭერდა მათს დამოუკიდებლობას, საბაზრო ეკონომიკასა და დემოკრატიაზე გადასვლას, ასევე, რეგიონულ თანამშრომლობას. 82 აფხაზეთში საქართველოს წარუმატებელი სამხედრო ქმედების შემდეგ, პრეზიდენტმა კლინტონმა დაარწმუნა ბატონი შევარდნაძე, რომ აშშ მხარს უჭრდა მის ხელმძღვანელობას და დაიცავდა ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპებს.

რაც შეეხება აფხაზეთსა და ოსეთს, სამშვიდობო საკითხებში რუსეთს დომინანტისა და შუამავლის მანდატი მიენიჭა, მიუხედავად მისი, როგორც მეზობელი ქვეყნის, ინტერესებისა.

1992 წლის 24 ივლისს, „ქართულ-ოსური კონფლიქტის მოგვარების პრინციპების შესახებ“ სოჭის ხელშეკრულებაზე ხელმოწერის შემდეგ, სამხრეთ ოსეთში სამშვიდობო ძალები განლაგდა, სადაც შედიოდა რუსული, ქართული და ოსური დანაყოფები. ისევე, როგორც გაერო-მ აფხაზეთის შემთხვევაში, ეუთკ-მ (ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის კომისიამ) როგორც ქართულ-ოსურ კონფლიქტში შუამავალმა, მხარი დაუჭირა საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას; ეუთკ-ს მისიას, რომელიც 1992 წლის დეკემბერში დაარსდა თბილისში, მოგვიანებით, „მისია საქართველოში“ (დაწვრილებითი ინფორმაცია იხ. მე-2 თავში „კონფლიქტები აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში. სამშვიდობო ძალისხმევა 1991-2008“) ეწოდა. 1993 წლის აგვისტოში, გაერო-მ დააარსა სადამკვირვებლო მისია საქართველოში (UNOMIG), რომლის მიზანი იყო წინა თვეში მიღწეული ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმების შესრულების მონიტორინგი. მოლაპარაკებები აფხაზეთის კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარების შესახებ დაევალა გაერო-ს, რუსეთთან, როგორც შუამავალთან, ერთად. გაერო–ს უშიშროების საბჭოს 1994 წლის იანვრის 896-ე რეზოლუციით მკაფიოდ იყო დადგენილი, რომ აფხაზეთის სტატუსი უნდა განსაზღვრულიყო „საქართველოს რესპუბლიკის სუვერენირიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის“ დაცვით.

81 Norman Kempster, “In a Show of Support, Baker Visits Shevardnadze,” Los Angeles Times, 26 May1992.

82 Elizabeth Sherwood-Rendall, “U.S. Policy and the Caucasus,” in: Contemporary Caucasus Newsletter, Issue 5, Spring 1998, p.3.

1990-იანი წლების დასაწყისში, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მომავალ სტატუსთან დაკავშირებით, რუსეთის ფედერაციას, აშშ-სა და ევროპის სახელმწიფოთა მთავრობებს საერთო პოზიცია ჰქონდათ ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპის დაცვის საკითხში. ისინი იზიარებდნენ თვალსაზრისს, რომ იმ რესპუბლიკებში, რომლებიც საბჭოთა კავშირის დაშლის შედეგად წარმოიშვა, ეს პრინციპი აუცილებელი იყო სტაბილურობის შესანარჩუნებლად.83 მათ უარყვეს მოსაზრება, რომ ახალი, საერთაშორისო საზღვრები შეიძლებოდა წარმოქმნილიყო ძალის გამოყენების შედეგად. ჰელსინკის საბოლოო აქტის თანახმად, საერთაშორისო საზღვრების შეცვლა შესაძლებელია მხოლოდ სეპარატისტული კონფლიქტში მონაწილე მთავრობების ან მხარეების ერთობლივი თანხმობით. იმ დროს, როდესაც გაერო-ს უშიშროების საბჭოს მუდმივი წევრები დასავლეთიდან, სერიოზულად იყვნენ შეშფოთებულნი ბალკანეთში არსებული ვითარებით, რუსეთი საკუთარ საზღვრებში აღმოჩნდა არასტაბილურობის წინაშე, რუსეთის ფედერაციაში შემავალი თათარსტანიდან და ჩეჩნეთიდან შექმნილი სეპარატიზმის საფრთხის ჩათვლით. მისი აზრით, ჩრდილო და სამხრეთ კავკასია უსაფრთხოების თვალსაზრისით ერთ ერთეულს წარმოადგენდა. ამდენად, სამხრეთში შექმნილი დესტაბილიზაცია სავალალო გავლენას იქონიებდა პოლიტიკურ ვითარებაზე ჩრდილო კავკასიაში.

ამერიკის მთავრობა, ისევე, როგორც დასავლეთის სხვა მთავრობები, არ ეწინააღმდეგებოდა რუსეთის დომინანტურ სამშვიდობო როლს სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში. ის ფაქტი, რომ საქართველოს ხელისუფლებისათვის მისაღები იყო ასეთი შეთანხმება, ამავდროულად ის ფაქტიც, რომ კავკასიის რეგიონში სასიცოცხლო გეო- სტრატეგიული ინტერესები არ იყო დაცული, როგორც ჩანს, ამგვარი დამოკიდებულების მთავარი მიზეზებს წარმოადგენდა. ვაშინგტონი არ იზიარებდა მოსკოვის შეხედულებას იმის თაობაზე, რომ სამხრეთ კავკასია, პოლიტიკური თვალსაზრისით, რუსეთის „ახლო საზღვარგარეთის“ ნაწილი იყო; მაგრამ იგი დარწმუნებული იყო, რომ მათ, ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპის საფუძველზე, სტაბილურობის შენარჩუნების საერთო ინტერესი ჰქონდათ. 1990-იანი წლების ამერიკის ადმინისტრაციის თვალსაზრისით, რუსეთის ჩართულობას შეეძლო გაეზარდა გაერო-სა და ეუთო-ს მიერ განხორციელებული საშუამავლო ძალისხმევის ეფექტიანობა. რუსეთი განსაკუთრებულად კარგად იცნობდა ადგილობრივ პოლიტიკურ ვითარებას და  ძლიერი ბერკეტები გააჩნდა ყველა მხარეზე ზემოქმედებისათვის. რუსეთმა ხაზგასმით აღნიშნა თავის მზადყოფნა, ეთანამშრომლა სხვა ქვეყნებთან. უფრო მეტიც, მან გამოიყენა დსთ-ის ფორმატი აფხაზეთში თავისი სამშვიდობო ოპერაციების განსახორციელებლად,

83 On the legal principles underpinning the international recognition policies, see Chapter 3 “Related Legal Issues.”

რათა ხაზი გაესვა რეგიონული ორგანიზაციების მნიშვნელობისათვის ამგვარი კონფლიქტების მოგვარებაში.

სამუშაოს ამგვარი განაწილება რუს სამშვიდობოებსა და უსაფრთხოების საერთაშორისო და რეგიონულ ორგანიზაციებს შორის დროებით გადაწყვეტილებად ითვლებოდა, რომელსაც ეუთო-სა და გაერო-სთან შეთანხმების თანახმად, ნიადაგი უნდა მოემზადებინა კონფლიქტის მოსაგვარებლად. შესაძლებლობა იმისა, რომ ეს ძალისხმევა შეიძლებოდა დაახლოებით 15 წლით გაყინულიყო, რომ საერთო პოზიციას შეიძლებოდა საფუძველი გამოცლოდა, და განსაკუთრებით ის, რომ რუსეთს შეიძლებოდა პოზიცია შეეცვალა ტერიტორიულ მთლიანობასთან დაკავშირებით, როგორც ჩანს, არ იყო სათანადოდ გათვალისწინებული.

1993 წლის დეკემბერში, საქართველოს მეგობართა ჯგუფის შექმნა გაერო–ს გენერალური მდივნის მხარდასაჭერად, ქართულ-აფხაზურ სამშვიდობო პროცესში გარკვეული დაძაბულობის მაჩვენებელი იყო დასავლეთის მთავრობებსა და რუსეთს შორის. ჯგუფის წევრები დასავლეთიდან თვლიდნენ, რომ მათ უნდა გაეწონასწორებინათ რუსეთის მხრიდან აფხაზეთის ხელისუფლებისათვის გაწეული მხარდაჭერა საქართველოს მთავრობის მტკიცე მხარდაჭერით. მაგრამ ზოგადად, კლინტონის ადმინისტრაცია ინარჩუნებდა დადებით პოზიციას რუსეთის უსაფრთხოების ფუნქციასთან დაკავშირებით, სამხრეთ საზღვრებზე. 1994 წლის იანვარში, მოსკოვში ვიზიტის დროს პრეზიდენტმა კლინტონმა რუსეთის პოტენციალი სტაბილიურობის უზრუნველსაყოფად შეადარა ამერიკის პოლიტიკას პანამასა და გრენადაში.84

1995-2001: ენერგოუსაფრთხოება და სამხედრო თანამშრომლობა

 

1994 წლის სექტემბერში, ნავთობის დასავლური კომპანიებისა და აზერბაიჯანის მიერ

„საუკუნის ხელშეკრულებაზე“ ხელმოწერამ გამოიწვია ამერიკის პოლიტიკის რეორიენტაცია რეგიონში. ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის (BTC) პროექტი – ძირითადი ნავთობსადენი, რომლითაც უნდა განხორციელებულიყო ნავთობის ტრანსპორტირება აზერბაიჯანიდან თურქეთის ნავსადგურ ჯეიჰანში – ამ ენერგოსტრატეგიის სიმბოლო გახდა.

ამერიკის ენერგოუსაფრთხოების პოლიტიკა, როგორც ჩანს, საქართველოსთვის სარგებლობის მომტანი უნდა ყოფილიყო არა მხოლოდ ეკონომიკური თვალსაზრისით. თბილისს სურდა, დაეძლია ვაშინგტონისა და სხვა დასავლური სახელმწიფოების აშკარა

84 Carolyn McGiffert Ekedahl and Melvin A. Goodman, The Wars of Eduard Shevardnadze, London, Hurst & Company, 1997, p. 277.

ინდიფერენტულობა საქართველოს საშინაო პრობლემების მიმართ, საკუთარი გეოპოლიტიკური მნიშვნელობის გაზრდით. ამის მიღწევა ნაწილობრივ შესაძლებელი იყო, თუ საქართველო გახდებოდა მაკავშირებელი ხიდი ევროპასა და აზიას შორის და ნავთობის ტრანსპორტის სატრანზიტო ქვეყანა, ამერიკის ენერგოუსაფრთხოების ინტერესების შესაბამისად.

ამერიკის შეერთებული შტატებისათვის მალე აშკარა გახდა, რომ ენერგოუსაფრთხოება სამხრეთ კავკასიაში უნდა განმტკიცებულიყო პოლიტიკური და ეკონომიკური რეფორმებით და იმ განსხვავებული ეთნიკური კონფლიქტების მართვით, რომლებიც რეგიონის დაყოფას იწვევდა. აღნიშნულის მნიშვნელობა განსაკუთრებით გაიზარდა კლინტონის მეორე ადმინისტრაციის პერიოდში. 1997 წლის ივლისში, სახელმწიფო მდივნის მოადგილემ სტროუბ ტელბოტმა განაცხადა, რომ კონფლიქტის მოგვარება სამხრეთ კავკასიაში „უნდა იყოს ამერიკის პოლიტიკის პრიორიტეტული საკითხი რეგიონში.“85

ამერიკის მხარდაჭერა საქართველოს სახელმწიფოდ ჩამოყალიბების პროცესში ძირითადად, კონცენტრირებული იყო სამხედრო რეფორმებზე. ეს არ იყო მხოლოდ ორმხრივი მხარდაჭერა. იგი, ასევე, მოიაზრებოდა უფრო ფართო სამხედრო თანამშრომლობის ჩარჩოში, რომელიც შექმნილი იყო ნატო–ს პროექტით „პარტნიორობა მშვიდობისთვის“ (PfP). 1994 წლის მარტში, საქართველომ ხელი მოაწერა პროექტის –

„პარტნიორობა მშვიდობისთვის“ (PfP) ჩარჩო-დოკუმენტს.86 იგი, ასევე, მონაწილეობდა ევრო-ატლანტიკური პარტნიორობის საბჭოში (EAPC), რომელიც 1997 წლის მაისში შეიქმნა ნატოს მიერ, პროექტის – „პარტნიორობა მშვიდობისთვის“ (PfP) თანამშრომლობის გასაძლიერებლად.

ამ მონაწილეობამ საქართველოს შესაძლებლობა მისცა, საკუთარი მოუგვარებელი სეპარატისტული კონფლიქტებისა და რუსეთთან პრობლემური ურთიერთობის საკითხები დასავლეთის უსაფრთხოების დღის წესრიგში შეეტანა. საქართველოს უნდა გაეთვალისწინებინა, რომ ნატო–ს გაფართოების პოლიტიკის მოთხოვნა იყო მისი შიდა კონფლიქტების მშვიდობიანი გზით მოგვარება, რაც გაცხადდა ამ ორგანიზაციის 1995 წლის კვლევაში, ნატო–ს გაფართოების საკითხებზე: „სახელმწიფოებმა, რომლებსაც აქვთ ეთნიკური ან საგარეო ტერიტორიული დავები, მათ შორის – ირედენტისტული პრეტენზიები, ან შიდა იურისდიქციული დავები, უნდა მოაგვარონ ეს დავები

85 “A Farewell to Flashman: American Policy in the Caucasus and Central Asia,”, an Address by Deputy Secretary of State Strobe Talbott at the Johns Hopkins School of Advanced International Studies, 21 July, 1997. 86 On Georgia’s relationship with NATO see the paper on Georgia written by Marta Jaroszewicz in “NATO’s

New Role in the NIS Area, Interim Project Report: NATO and its Partners in Eastern Europe and the

Southern Caucasus,” Warsaw, Osrodek Studiow Wschodnich, Centre for Eastern Studies, December 2003, pp. 42-46.

მშვიდობიანი საშუალებებით, ეუთო-ს პრინციპების შესაბამისად. ამგვარი დავების მოგვარება განმსაზღვრელი ფაქტორი იქნებოდა, იმისთვის, მიეწვიათ თუ არა სახელმწიფო ალიანსში გასაერთიანებლად.87

ნატო არ იყო და არც გეგმავდა ჩაბმულიყო საქართველოს საშინაო კონფლიქტების მოგვარებაში. მაგრამ ის ფაქტის წინაშე აღმოჩნდა, რომ საქართველოს მთავრობას არათუ უნდოდა მისი ჩაბმა ქართულ–აფხაზური კონფლიქტის მოგვარებაში, არამედ იგი ასევე, ცდილობდა, თავისი მონაწილეობა ნატოს საქმიანობაში პირდაპირ დაეკავშირებინა ამ კონფლიქტის მოგვარებასთან. 1995 წელს, საქართველომ მხარი დაუჭირა ნატო-ს სამხედრო კამპანიას ბოსნიაში; ის ამ კამპანიას იმ მოდელად თვლიდა, რომელიც აფხაზეთში უნდა გამოყენებულიყო. პრეზიდენტმა შევარდნაძემ პარალელი გაავლო ბოსნიელი სერბებისა და აფხაზების მიერ განხორციელებული ეთნიკური წმენდის კამპანიებს შორის.88 ძალის გამოყენებით, სახელმწიფოს გაერთიანების ბოსნიის მოდელი განსაკუთრებით მიმზიდველი იყო საქართველოს ხელისუფლებისათვის. ეს იყო მოდელი, რომელიც საშუალებას აძლევდა ედუარდ შევარდნაძეს, ესაუბრა აფხაზეთის კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარების მისთვის პრინციპულ უპირატესობაზე, რაც უკიდურეს შემთხვევაში, ძალის გამოყენებას არ გამორიცხავდა. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ ეს მოდელი გულისხმობდა არა ცალმხრივ ჰუმანიტარულ ჩარევას ცენტრალური ხელისუფლების ნების გარეშე, არამედ სამხედრო ოპერაციას, რომელმაც ზუსტად განსაზღვრული მანდატი მიიღო გაერო–ს უშიშროების საბჭოსგან.

ედუარდ შევარდნაძეს, ასევე, უნდოდა ნათლად გამოეხატა, რომ დასავლეთის მიერ ეთნიკური წმენდის ან სეპარატიზმის ნებისმიერი სახით დაშვება მიუღებელი იყო. მისი მთავარი საზრუნავი იყო წინა პლანზე წამოეწია საქართველოს ინტერესები დასავლეთის და განსაკუთრებით, ნატოს უსაფრთხოების გეგმებში. მაგრამ მან ვერ შეძლო საერთაშორისო საზოგადოების დარწმუნება, მიჰყოლოდა მის კურსს. ამერიკის ადმინისტრაციამ ღიად უარყო ბოსნიის მაგვარი სამშვიდობო ოპერაციის გამოყენების შესაძლებლობა აფხაზეთში. 89 თბილისის მოწოდებამ, აფხაზეთის კონფლიქტის მშვიდობიანი დარეგულირების შესახებ, უარყოფითი გავლენა მოახდინა ქართულ- რუსულ ურთიერთობაზე: ბოსნიის მოდელის გამოყენებამ პირდაპირ დააკავშირა საქართველოს ნატოში ინტეგრაცია აფხაზეთის კონფლიქტის მოგვარების საკითხთან

87 See point 6 in Chapter 1: “Purposes and Principles of Enlargement, Study on NATO Enlargement,” September 1995, http://www.nato.int/docu/basictxt/enl-9502.htm (accessed on 28 August 2009).

88 See Tim Potier, Conflict in Nagorno-Karabakh, Abkhazia and South Ossetia. A Legal Appraisal, Kluwer Law International, The Hague, 2001, pp. 114, 123.

89 The US Special Envoy to the Newly Independent States, Stephen Sestanovich, said that he did not believe it

was appropriate to resolve the Abkhaz conflict through a Bosnia-style operation. RadioFree Europe/RadioLiberty, Newsline, 4 June, 1998.

რამაც, როგორც ჩანს, გააძლიერა რუსეთის უნდობლობა საქართველო-ამერიკისა და საქართველო-ნატოს შორის არსებული ურთიერთობის მიმართ.

გარდა ამისა, პრეზიდენტმა შევარდნაძემ პოლიტიკური მხარდაჭერა გაუწია ნატო–ს სამხედრო ინტერვენციას კოსოვოში 1999 წლის აპრილში. როგორც კოსოვოში, ისე აფხაზეთში, ეთნიკური წმენდა წარმოადგენდა მხოლოდ მიზეზს ძალის გამოსაყენებლად, რაც შევარდნაძემ უფრო მნიშვნელოვნად ჩათვალა, ვიდრე ის, რომ ნატო-ს სამხედრო ოპერაცია კოსოვოში არ იცავდა სერბიის ტერიტორიულ მთლიანობას.

თუმცა, ის ფაქტი, რომ გაერო–ს უშიშროების საბჭომ არ გასცა თანმხობა სერბიის წინააღმდეგ ნატო-ს სამხედრო ოპერაციის ჩასატარებლად, თავისთავად პრობლემას წარმოადგენდა. ედუარდ შევარდნაძემ დაუშვა, რომ კონკრეტულად, აფხაზეთის შემთხვევაში რუსეთს, როგორც ვეტოს უფლების მქონე ქვეყანას გაერო-ს უშიშროების საბჭოში, მხარი უნდა დაეჭირა ამგვარი ოპერაციისთვის. რუსეთის მხარდაჭერის გარეშე, ამგვარი სახის ინტერვენცია აფხაზეთში წარმოშობდა ახალ საერთაშორისო კონფლიქტს, რომელის სურვილიც ნატო-ს წევრებს არ ექნებოდათ. ამდენად, მან გამოიჩინა წინდახედულება და უარყო ცალმხრივი ქმედების აუცილებლობა.

არსებობს ალბათობა, რომ 1990-იანი წლების დასასრულისთვის, მოსკოვმა თავი უფრო მარგინალურად იგრძნო ევროპის უსაფრთხოების სტრუქტურებში. როგორც ჩანს, ეს იყო ნატოს აღმოსავლეთისკენ ეტაპობრივი გაფართოებისა და დსთ-ის რამდენიმე ქვეყანასთან პროექტის – „პარტნიორობა მშვიდობისთვის“ ფარგლებში მისი სამხედრო თანამშრომლობის შედეგი. რუსეთის ზოგიერთი ოფიციალური პირი იქამდეც მივიდა, რომ ეჭვი გამოთქვა, თითქოს დასავლეთის ქვეყნებს ჩრდილო კავკასიის რუსეთისგან გამოყოფა სურდათ.

სისუსტე უსაფრთხოების სექტორში ჩეჩნეთის მეორე შეიარაღებული კონფლიქტის დროს გამოაშკარავდა, რომელიც 1999 წლის დეკემბერში დაიწყო და სერიოზული გავლენა იქონია მეზობელ საქართველოზე. რუსეთ-საქართველოს საზღვარზე მდებარე პანკისის ხეობამ – ძირითადად, ჩეჩნეთის მონათესავე ქისტებით დასახლებულმა რეგიონმა დიდი რაოდენობით ჩეჩენი ლტოლვილები (დაახლოებით 7000 პირი  პირველი თვეების განმავლობაში) და ჩეჩენი მებრძოლები მიიღო 90 ტერიტორია არ ექვემდებარებოდა ეფექტიან სახელმწიფო კონტროლს. საქართველოს მთავრობა შიშობდა, რომ ამ რეგიონზე სახელმწიფო კონტროლის აღდგენის ნებისმიერი მცდელობა

90 On the Pankisi crisis see Ghia Nodia, “Georgia: Dimensions of Insecurity,” in Coppieters and Legvold (eds), Statehood and Security, op. cit, pp. 59-60 and Jaba Devdariani, “Georgia and Russia: The Troubled Road to Accommodation,” in Ibid., pp. 178-187.

გამოიწვევდა პირდაპირ ჩათრევას ჩეჩნეთის ომში, მას კი ამის თავიდან აცილება სურდა. ამ შეზღუდვას მოყვა ბრალდებები რუსეთის მხრიდან იმის შესახებ, რომ თბილისი თავისივე სურვილით ტერორისტებს თავშესაფარს აძლევდა. საქართველოს სახელმწიფო კონტროლის არარსებობა პანკისის ხეობაზე დასავლეთის ქვეყნებში არსებულ შეშფოთებასაც აღრმავებდა.

2001-2008: საქართველოს სახელმწიფოებრიობის გაძლიერება

 

2001 წლის 11 სექტემბრის ტერორისტულმა აქტებმა ამერიკის საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის რადიკალური რეორიენტაცია გამოიწვია, რამაც ასევე იქონია გავლენა აშშ-ის ურთიერთობაზე თბილისთან. საქართველო აშშ-ის მზარდი ყურადღების საგანი გახდა, ნაწილობრივ, მისი გეოგრაფიული მდებარეობის გამო, რომელსაც ზოგიერთი „უფრო ფართო ახლო აღმოსავლეთის“ ნაწილს უწოდებდა. საქართველო მნიშვნელოვანი გახდა, ასევე, როგორც სატრანზიტო ქვეყანა – ავღანეთის ომში მონაწილე ამერიკის სააჰერო სამხედრო ძალებისთვის. თუმცა, ამერიკა- საქართველოს პოლიტიკური კურსის ცვლილებაში როგორც ჩანს, გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანი იყო ვაშინგტონის მზარდი შეშფოთება საქართველოს პოლიტიკურ არასტაბილურობასთან დაკავშირებით. პრეზიდენტი შევარდნაძე არ ახორციელებდა საჭირო პოლიტიკურ რეფორმებს, მათ შორის – თავდაცვისა და სასაზღვრო კონტროლის სფეროებში. საქართველოს მთავრობას არ გააჩნდა იმის უნარი, რომ პანკისის ხეობაში შექმნილი ვითარება ემართა. ამან გამოიწვია ის, რომ 2002 წლის მარტში, ამერიკამ დაიწყო საქართველოს წვრთნისა და აღჭურვის პროგრამა (Georgia Train and Equip Program – GTEP) – ქართული ჯარის წვრთნის მიზნით შექმნილი სამხედრო პროგრამა. ეს პროგრამა ძირითადი საფუძველი გახდა იმ პოლიტიკისა, რომელსაც შეიძლება ეწოდოს სახელმწიფოს მშენებლობა. პანკისის ხეობაში, მდგომარეობის გამოსწორების მიზნით, მომზადდა ერთი ქართული რაზმი.

ნატო–ს საქმიანობაში საქართველოს მონაწილეობის ერთ-ერთი მიზანი იყო თავისი უსაფრთხოების   სექტორის   რეფორმირება.   მან   მონაწილეობა   მიიღო   პროგრამის   –

„პარტნიორობა მშვიდობისთვის“ ფარგლებში ჩატარებულ და ასევე, მთელ რიგ მსგავს ღონისძიებებსა და სწავლებებში; აგრეთვე, KFOR–ში (კოსოვოს ძალები) – ნატო–ს ხელმძღვანელობით მიმდინარე კოსოვოს სამშვიდობო მისიაში. 2002 წლის ნოემბერში, ნატო–ს სამიტზე პრაღაში, საქართველომ გაწევრიანებაზე ოფიციალური განაცხადი შეიტანა. 91 2003 წელს, ედუარდ შევარდნაძის საპრეზიდენტო მმართველობის უკანასკნელ წელს, საქართველოს ამოცანები, ნატო–ში მის ინტეგრაციასთან დაკავშირებით,       შეიძლება       შემდეგი       სახით       აღვწეროთ:       პირველი,       მისი

91 See “NATO’s New Role in the NIS Area,” op. cit., p. 43.

სახელმწიფოებრიობის გაძლიერება ეფექტიანი უსაფრთხოების ძალების შექმნით. მეორე, მისი საერთაშორისო პოზიციის გაძლიერება; მესამე, მისი პოზიციის გაძლიერება აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთთან მოლაპარაკებებში. საქართველოს ხელისუფლება იმედოვნებდა, რომ ნატო-რუსეთის ურთიერთობის დადებით განვითარებას მოჰყვებოდა დასავლეთის ქვეყნების უფრო სერიოზული ჩართულობა სეპარატისტულ კონფლიქტებთან დაკავშირებულ მოლაპარაკებებში და მათი მონაწილეობა სამშვიდობო ძალებში.

თუმცა, ნატო–ს ჩართულობა საქართველოს სეპარატისტული კონფლიქტების მოგვარებაში, არ იყო გათვალისწინებული ნატო-ს ან ამერიკის პოლიტიკური მიმართულებების მიხედვით. აშშ და ნატო-ს წევრი სხვა ქვეყნები გაცილებით მეტად იყვნენ დაინტერესებულნი საქართველოს სახელმწიფოებრიობის გაძლიერებით. საქართველოს თავდაცვის პოლიტიკასთან დაკავშირებული კონკრეტული პრობლემები მოიცავდა: დემოკრატიული კონტროლის ნაკლებობა შეიარაღებულ ძალებზე; ერთ- ერთი ყველაზე მცირე თავდაცვის ბიუჯეტი პოსტ-საბჭოთა სივრცეში; უსაფრთხოების სტრატეგიის, სამხედრო დოქტრინისა და დაგეგმვის არარსებობა; საგარეო სამხედრო დახმარების არაადექვატური გამოყენება; არასაკმარისი ზედამხედველობა სხვადასხვა სამხედრო ინსტიტუციებზე.92

2003 წლის სექტემბერში, როდესაც საქართველოს ხელისუფლებამ გამოამჟღავნა მზარდი წინააღმდეგობა პოლიტიკური და ეკონომიკური რეფორმების გატარების მიმართ, ამერიკამ საქართველოსთვის დახმარების შემცირების შესახებ განაცხადა, რითაც დაადასტურა საკუთარი იმედგაცრუება. 93 ამ კრიტიკამ, რომელსაც დასავლეთის სხვა მთავრობებიც იზიარებდნენ, საქართველოს შიდა ოპოზიცია გააძლიერა.

აშშ-სთან ურთიერთობა მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა 2003 წლის ნოემბრის ვარდების რევოლუციის შემდეგ. ახალმა მთავრობამ მტკიცედ შეუტია ქართულ არარეგულარულ სამხედრო ძალებს, რომლებიც შედიოდნენ აფხაზეთის ტერიტორიაზე გალის რაიონში საქართველოს მხრიდან და რომელთა ქმედებების მოთმენა შეუძლებელი იყო ტერორიზმის წინააღმდეგ საყოველთაო ბრძოლის ფონზე. ამერიკის მხრიდან სრული მხარდაჭერა მიიღო, ასევე, ბრძოლამ კორუფციის წინააღმდეგ; ახალმა ეკონომიკურმა პოლიტიკამ და სამხედრო რეფორმამ, რაც ძირითადად, ნაკარნახევი იყო ამერიკის შიშით, რომ საქართველო, როგორც სახელმწიფო, არ შედგებოდა. ამერიკის მხარდაჭერას სააკაშვილის მთავრობისადმი, როგორც ჩანს, დამატებითი, უპირატესად, იდეოლოგიური ხასიათის მოტივებიც ჰქონდა. საქართველო გახდა „რეჟიმის

92 Ibid., p. 44.

93 See Dov Lynch, “Why Georgia Matters,” Chaillot Paper No. 86, February 2006, p. 22.

ცვლილების“ თვალსაჩინო მაგალითი რეგიონში. 2005 წლის 10 მაისს, პრეზიდენტმა ბუშმა, თავისი ოფიციალური ვიზიტის დროს თბილისში, საქართველოს

„თავისუფლების შუქურა“ უწოდა. ამერიკის პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ საქართველოს მიმართვა „ექოსავით გაისმის მსოფლიოში – თავისუფლება იქნება ყველა ერისა და ყველა ადამიანის მომავალი დედამიწაზე.“94

ამერიკამ პოლიტიკური მხარდაჭერა გაუწია საქართველოს პროაქტიურ პოლიტიკას სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში. 2004 წლის შუა პერიოდში, მან საქართველოში ეუთო-ს მისიას მანდატის გაფართოებისკენ მოუწოდა. 2005 წლის მაისში, ამერიკის ელჩმა საქართველოში განაცხადა, რომ უნდა ეპოვათ ორივე კონფლიქტის მშვიდობიანი გადაწყვეტის გზა, თუმცა, ,,სტატუს-ქვო არ უნდა ყოფილიყო შენარჩუნებული.“95

2005 წელს, ამერიკამ დაიწყო სტაბილურობის შენარჩუნების ოპერაციების პროგრამა (Sustainment and Stability Operation Program – SSOP), რომელიც 2002 წლის საქართველოს წვრთნისა და აღჭურვის პროგრამას (GTEP) მოჰყვა. ამ პროგრამამ მოამზადა საქართველოს სამხედრო ძალები ერაყში ოპერაციებისთვის. სათანადოდ აღიჭურვა მსუბუქი ქვეითი ჯარი. 96 სტაბილურობის შენარჩუნების ოპერაციების პროგრამის გაგრძელება 2006 წლის ივლისსა და 2007 წლის ივლისში განხორციელდა.

2004 წლის ბოლოს, საქართველომ გააფორმა ინდივიდუალური პარტნიორობის სამოქმედო გეგმა (Individual Partnership Action Plan – IPAP) ნატოსთან, რომელიც საშუალებას აძლევდა ალიანსს, მეტი დახმარება გაეწია თავდაცვის ინსტიტუციურ და პოლიტიკურ   რეფორმებში.   აშშ-ში   პრეზიდენტ   სააკაშვილის   ვიზიტის   დროს,   2006 წლის 5 ივლისს, პრეზიდენტმა ბუშმა განაცხადა: „მჯერა, რომ ნატო–სთვის სასარგებლო იქნება, თუ საქართველო ნატოს წევრი გახდება. ვფიქრობ, ეს საქართველოსთვის ასევე სასარგებლო იქნება.“ 97 მან თავის საუბარში ასევე მოწონება გამოთქვა საქართველოს მიერ გაწევრიანების სამოქმედო გეგმის (MAP) მიღებაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ალიანსის ზოგიერთი წევრი სხვებთან შედარებით მეტად იყო დარწმუნებული საქართველოს შესაბამის წინსვლაში, 2006 წლის სექტემბერში წევრები შეთანხმდნენ, რომ საქართველოსთვის შეეთავაზებინათ „ინტენსიური დიალოგი;“ აღნიშნულის მიზანი იყო გააქტიურებული კონსულტაციების წარმოება, მიმდინარე

94 Lynch, op. cit., p. 51.

95 Quoted in Dov Lynch, op. cit., p. 53.

96 Lynch, pp. 52-53.

97 The White House “President Bush Welcomes President Saakashvili of Georgia to the White House,”

http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2006/07/20060705-4.html (accessed on 28 August 2009).

რეფორმების გატარებაში ქვეყნის დასახმარებლად და მისი ალიანსში გაწევრიანებისადმი მისწრაფების მხარდასაჭერად.

ნატოს იმ წევრებს, რომლებიც სკეპტიკურად უყურებდნენ საქართველოსთვის გაწვრიანების სამოქმედო გეგმის (MAP) შეთავაზებას, შესაძლოა, გააზრებული ჰქონდათ, რომ ეს შეიძლებოდა აღქმული ყოფილიყო, როგორც საქართველოსთვის ნატო–ს წევრად მიღების პოლიტიკური ვალდებულება და უარყოფითად ემოქმედა მათს ურთიერთობაზე რუსეთთან.98 ნატოს იმ წევრებმა, განსაკუთრებით კი, შეერთებულმა შტატებმა, რომლებიც მხარს უჭერდნენ საქართველოს ნატოში დაჩქარებულ შესვლას და მისი წევრობის პერსპექტივების გაუმჯობესებას, ხაზი გაუსვეს ნატო–ს გაფართოებისა და პარტნიორობის როლს სტაბილურობისა და უსაფრთხოების გავრცელების საკითხში, ახალი წევრი და პარტნიორი ქვეყნების თავდაცვის პოლიტიკის დემოკრატიზაციისა და დემოკრატიულ ქვეყნებს შორის უსაფრთხოების საკითხებზე თანამშრომლობის შეთანხმებებზე ხელმოწერის გზით. როგორც ჩანს, ისინი დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ შემდგომი წევრობის პერსპექტივა, სრული წევრობის ჩათვლით, შეაკავებდა საქართველოს მხრიდან ძალის გამოყენების ნებისმიერ სურვილს მისი შიდა კონფლიქტების მოსაგვარებლად, ვინაიდან ეს დამღუპველ გავლენას მოახდენდა ნატოში გაწევრიანების პერსპექტივაზე.

დებატების პროცესში წამოყენებული ერთ-ერთი არგუმენტის მიხედვით, რაც უკავშირდებოდა ნატო-ს პოლიტიკას საქართველოს მიმართ, მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს გაწევრიანების პერსპექტივები დამოკიდებული იყო მის ძალისხმევაზე მიეღწია კონფლიქტების მშვიდობიანი მოგვარებისთვის, ეს არ ნიშნავდა, რომ წევრობა აუცილებლად საბოლოო მოგვარებაზე იყო დამოკიდებული. ასეთი პირდაპირი კავშირი ნატო-საქართველოს ურთიერთობას მთლიანად დამოკიდებულს გახდიდა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის საკითხების მოგვარებაზე და საბოლოოდ, რუსეთის პოლიტიკაზე რეგიონში. ეს კი, თავის მხრივ, გარე ძალისთვის – რუსეთისთვის – ნატო–ს გადაწყვეტილებაზე ვეტოს დადების ტოლფასი იქნებოდა.

ნატო–ს პოზიტიური ინიციატივები, რაც ტრანსფორმაციის ფუნქციას ასრულებდა საქართველოს დემოკრატიზაციაში. ნეიტრალდებოდა საქართველოს შიდა კონფლიქტებისთვის ნეგატიური შედეგებით, რაც წინასწარ არ იყო განზრახული; ეს განსაკუთრებით ეხებოდა უსაფრთხოების დონეს. ნატო–ს შიდა-სახელმწიფოებრივ

98 On the debate on Georgia’s integration into NATO see the various contributions and particularly the presentations of Jan Henrik Van Thiel and James Mackey in “Georgian NATO Accession and Potential Impacts on the Georgian-Abkhaz Peace Process,” Istanbul, Turkey, 14-15 June 2007, 14th Conference in the Series Aspects of the Georgian-Abkhaz Conflict, Heinrich Böll Stiftung and University of California, Irvine,

http://georgien.boell-net.de/downloads/Georgian_NATO_Accession_ENG.pdf (accessed on 28 August 2009).

კონფლიქტებში სამხედრო ინტერვენციის დიდი გამოცდილება აქვს, რამაც გააძლიერა ეჭვი მოსკოვში, ასევე შიში სოხუმსა და ცხინვალში, რომ მომავალში, ნატო სეპარატისტული რეგიონების საქმეებში ჩაერეოდა. ამერიკის ადმინისტრაციას მძლავრი დიპლომატიური ძალისხმევა დასჭირდა რუსეთის დასარწმუნებლად, რომ საქართველოს ნატო–ში ინტეგრაცია არ ეწინააღმდეგებოდა მის უსაფრთხოების ინტერესებს. მან, ასევე, მხარი დაუჭირა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დელეგაციების ვიზიტს ბრიუსელში, ნატოს შტაბ-ბინაში, სადაც ისინი მიიღებდნენ პირველად ინფორმაციას ნატოს პოლიტიკის შესახებ.99

აფხაზეთის ლიდერებმა საქართველოს ნატო–ში ინტეგრაცია ორაზროვნად აღიქვეს – ერთი მხრივ, ეს ინტეგრაცია გააუმჯობესებდა საქართველოს სამხედრო პოტენციალს და ამდენად, აფხაზეთის ძალის გამოყენებით დაბრუნების საფრთხეს. ის შექმნიდა ახალ ბარიერებს აფხაზეთის საერთაშორისო აღიარებისთვის. ის, ასევე, გამოიწვევდა რუსეთის როლის მარგინალიზაციას სამხრეთ კავკასიაში და აფხაზეთის სამხედრო, პოლიტიკურ და ეკონომიკურ იზოლაციას. 100 მეორე მხრივ, საქართველოს ნატო–ში ინტეგრაციას პირდაპირი გავლენა ექნებოდა რუსეთის ინტერესებზე რეგიონში. ადრეულ ეტაპზე სოხუმი თვლიდა, რომ რუსეთის მონაწილეობას ქართულ-აფხაზურ კონფლიქტში განსაზღვრავდა მისი სტრატეგიული ინტერესები, რომლებიც აფხაზეთის ინტერესებისაგან განსხვავებული იყო. ის თვლიდა, რომ მათი რეჟიმის მხარდაჭერას რუსეთის მხრიდან ტაქტიკური გათვლები განაპირობებდა, რაც შესაძლებელია ერთ დღეს, აფხაზეთის დამოუკიდებლობის საწინააღმდეგოდ შემობრუნებულიყო. მაგრამ აფხაზეთის ხელმძღვანელობის აზრით, საქართველოს ნატო–ში ინტეგრაცია რუსეთისა და აფხაზეთის ტაქტიკურ ალიანსს თანდათანობით სტრატეგიულად გარდაქმნიდა, რასაც მოჰყვებოდა რუსეთის უფრო მყარი უსაფრთხოების გარანტიები აფხაზეთისდე- ფაქტო დამოუკიდებლობისთვის.101

საქართველოს ინტეგრაციას ნატო-ში განაპირობებდა მისი შემდგომი სვლა დემოკრატიზაციისკენ. პოლიტიკურმა კრიზისმა საქართველოში, რომელიც 2007 წლის შემოდგომაზე, მთავრობასა და ოპოზიციას შორის კონფრონტაციით დაიწყო, ასევე, პოლიციის სპეცრაზმების სასტიკმა შეტევებმა დემონსტრანტებზე და ოპოზიციური მედიის დახურვამ, ნატოს ზოგიერთ წევრში გააძლიერა სკეპტიციზმი, იყო თუ არა მიზანშეწონილი საქართველოს მიწვევა გაწევრიანების სამოქმედო გეგმაში (MAP) მონაწილეობის მისაღებად ნატო–ს მომავალ სამიტზე ბუქრესტში, 2008 წლის აპრილში. თუმცა, ნატო–ს სხვა წევრები აღიარებდნენ, რომ თბილისმა დიდი ძალისხმევა გასწია

99 Ibid., p. 31.

100 See Viacheslav Chirikba, “Abkhazia, Georgia, Russia and NATO,” in Ibid., p. 34.

101 Interviews in Sukhumi, July 2008.

ნატო–ში ინტეგრაციის მიზნით ამბიციური ინდივიდუალური პარტნიორობის სამოქმედო გეგმის (IPAP) შესრულების თვალსაზრისით. ამერიკის თვალთახედვიდან, საქართველო, 2000 ქვედანაყოფით ერაყის სამხედრო მოქმედებებში შეტანილი მნიშვნელოვანი წვლილით, უკვე აღიქმებოდა „უსაფრთხოების მომხმარებლიდან“

„უსაფრთხოების მომწოდებლად“ გარდამავალ პროცესში მყოფ ქვეყანად. კიდევ ერთი მოტივაცია საქართველოსთვის და უკრაინისთვის გაწევრიანების სამოქმედო გეგმის (MAP) მინიჭების შესახებ ის იყო, რომ აშშ-ს არ უნდოდა, რუსეთთან და ნატო–ს აღმოსავლეთ ევროპის წევრებსა და პარტნიორებთან სისუსტე გამოემჟღავნებინა.102

ამერიკის ადმინისტრაცია გრძნობდა კრიტიკას იმის თაობაზე, რომ საქართველოს დემოკრატიზაციის პროცესში სერიოზული დარღვევები იყო, მაგრამ მან ნატო–ს სხვა წევრებისაგან განსხვავებული დასკვნები გააკეთა. მან ძლიერი შეშფოთება გამოხატა მთავრობის მიმართ 2007 წლის შემოდგომაზე ოპოზიციისადმი განხორციელებულ ქმედებებზე და მოუწოდა საქართველოს მთავრობას, კვლავ გაეხსნა კერძო სატელევიზიო არხები.103 თუმცა, ვაშინგტონის აზრით, საქართველოს დემოკრატიზაციას ყველაზე მეტად ნატო–ში ინტეგრაცია წაადგებოდა.

2008 წლამდე დაძაბულობა საქართველოსა და რუსეთს შორის მატულობდა.

2008 წლის იანვარში, დიმიტრი როგოზინმა, რუსეთის დესპანმა ნატო-რუსეთის- საბჭოში, განაცხადა, რომ საქართველოს ნატოში გაწევრიანება გამოიწვევდა დესტაბილიზაციას კავკასიის რეგიონში. 104 რუსეთის სხვა ოფიციალური პირები გამოხატავდნენ მოსაზრებას, რომ ნატოს მიერ გაწევრიანების სამოქმედო გეგმაში (MAP) საქართველოს მონაწილეობის ხელშეწყობა, ,გამოიწვევდა რუსეთის მიერ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის აღიარებას – ამ რეგიონებში რუსეთის სამხედრო დანაყოფების განთავსების მიზნით.105

2008 წლის 14 თებერვალს, ნატოს გენერალურმა მდივანმა, იააფ დე ჰოოფ სხეფერმა, მიიღო ოფიციალური თხოვნა პრეზიდენტ სააკაშვილისგან, მიეწვია საქართველო გაწევრიანების სამოქმედო გეგმაში (MAP) მონაწილეობის მისაღებად ნატო-ს მომავალ სამიტზე ბუქარესტში, 3 აპრილს.106 ალიანსის ზოგიერთმა ევროპელმა წევრმა შეშფოთება გამოთქვა აღნიშნულის შესახებ და განაცხადა, რომ საჭირო იყო უფრო მნიშვნელოვანი

102 See Stefan Wagstyl, Stephen Fidler, and Chrystia Freeland, “Enlargement to the East Divides Nato Nations, Financial Times, 25 January, 2008.

103 Ambassador Arthur Hartman, “Democratic Governance in Georgia: Lost Promises and Missed Opportunities”, in Hug (ed.), Spotlight on Georgia, London, The Foreign Policy Centre, 2009, p. 88.

104 Jim Nichol, “Georgia (Republic) and NATO Enlargement. Issues and Implications”, CRS Report for Congress, 7 March 2008, p. 4.

105  Ibid., p. 5.

106  Ibid., p. 2.

წინსვლა დემოკრატიზაციისკენ. 2008 წლის 19 მარტს, პრეზიდენტ სააკაშვილთან შეხვედრაზე, ვაშინგტონში, პრეზიდენტმა ბუშმა თავისი მხარდაჭერა გამოხატა საქართველოს მიწვევაზე გაწევრიანების სამოქმედო გეგმაში (MAP). 107 საქართველოსთვის გაწევრიანების სამოქმედო გეგმის (MAP) მინიჭებას მხარს მტკიცედ უჭერდა არა მარტო ვაშინგტონი, არამედ საქართველოს ახალი მეგობრების ჯგუფი. 108

2008 წლის 6 მარტს, ნატო–ს საგარეო საქმეთა მინისტრების შეხვედრაზე ბრიუსელში, რამდენიმე ევროპელმა მონაწილემ გამოთქვა აზრი, რომ ფიქრობდნენ საქართველოსა და უკრაინისთვის წევრობის სამოქმედო გეგმის (MAP) მინიჭების გადავადებაზე. საქართველოს განაცხადი კიდევ უფრო საკამათო იყო, ვიდრე უკრაინის განაცხადი. წინააღმდეგობა გერმანიის, საფრანგეთის, ბელგიისა და ზოგიერთი სხვა მთავრობის მხრიდან, ძირითადად, დამყარებული იყო მათს შეშფოთებაზე რუსეთთან ურთიერთობის გამო. საფრანგეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი, ბერნარ კუშნერი დაჟინებით მოუწოდებდა ნატო–ს საბჭოს, რომ „მხედველობაში მიეღო რუსეთის სენსიტიურობა და ის მნიშვნელოვანი როლი, რომელსაც ეს ქვეყანა ასრულებდა.“ მისი აზრით, რუსეთთან ურთიერთობა უკვე საკმაოდ დაძაბული იყო კოსოვოსა და ასევე, ამერიკის გეგემების გამო განეთავსებინა სარაკეტო დაცვის სისტემები ცენტრალურ ევროპაში. საფრანგეთის მთავრობას, ასევე, მთლიანად ევროკავშირს, სჭირდებოდა რუსეთთან თანამშრომლობა. მსგავსი თვალსაზრისი გამოხატა გერმანიის საგარეო საქმეთა მინისტრმაც, ფრანკ-ვალტერ შტაინმაიერმა. 109 გერმანიის კანცლერმა, ანგელა მერკელმა, იმავე წლის 10 მარტს განაცხადა, რომ რეგიონულ ან შიდა კონფლიქტებში ჩართული ქვეყნები ალიანსის წევრები არ უნდა გამხდარიყვნენ.110

თბილისის აზრით, საქართველოს შესაძლოა პერიფერიულ ზონაში იმყოფებოდა ევროპის უსაფრთხოების საკითხებში, მაგრამ წარსულმა უკვე აჩვენა, რომ დიდი

107 The White House. Transcripts: President Bush and President Saakashvili Meet in the White House, 19 March 2008, http://georgia.usembassy.gov/tr-03192008.html (accessed on 28 August 2009).

108 See Vladimir Socor, Friends of Georgia Hold Strategy Session in Lithuania, Jamestown Eurasia Daily

Monitor, September 17, 2007, Vol.4, Issue 171, http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=33000 (accessed 28 August 2009).

109 Vladimir Socor, Hard Debates at NATO on Georgian Membership Action Plan,” Jamestown Foundation, Eurasia Daily Monitor, vol.5, issue 46, March 11, 2008, http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=33449 (accessed on 28 August

2009) ; Vladimir Socor, “Is NATO Facing a Russian Veto Through Franco-German Hands?”, Jamestown Foundation, Eurasia Daily Monitor, Vol.5, Issue 53, 20 March, 2008, http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=33477 (accessed on 28 August 2009).

110 Socor, Germany Torpedoes Ukrainian, Georgian Membership Action Plans Ahead of NATO Meeting, Jamestown Foundation, Eurasia Daily Monitor, Vol.5, Issue 48, 13 March 2008,

http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=33458 (accessed on 28 August 2009).

სახელმწიფოების მიერ პატარა სახელმწიფოების ინტერესების გათვალისწინების არარსებობა, მათივე ინტერესებისთვის იყო არასასურველი. ივლებოდა პარალელები მიმდინარე პოლიტიკასა (რუსეთის მიმართ მტკიცე, პრინციპული პოზიციის თავის არიდება) და დასავლეთის სახელმწიფოების პოლიტიკას შორის, მეორე მსოფლიო ომის წინ. საქართველოს ზომიერებისკენ მოწოდება დასავლეთის მიერ გატარებულ დაშოშმინების პოლიტიკას იქნა შედარებული, რომელსაც მიუნხენის 1938 წლის შეთანხმება და ჩეხოსლოვაკიის დანაწევრება მოჰყვა. დაშოშმინების პოლიტიკამ გამოიწვია ნაციზმის დიდი გამარჯვება და დასავლეთის მორალური დამარცხება. უფრო მეტიც, ის უძლური იყო შეეჩერებინა მეორე მსოფლიო ომის დაწყება. პრეზიდენტმა სააკაშვილმა ეს ისტორიული შედარება გამოიყენა Finanical Times-თან ინტერვიუში 2008 წლის 30 მარტს, ბუქარესტში ჩატარებულ შეხვედრამდე რამდენიმე დღით ადრე.111

ნატო–ს სამიტზე ალიანსის წევრები შეთანხმდნენ, რომ საქართველო და უკრაინა ერთ დღეს შეუერთდებოდნენ ალიანსს, მაგრამ რიგი ევროპული წევრი სახელმწიფოების წინააღმდეგობის გამო, მათ შეწყვიტეს საქართველოსთვის გაწევრიანების მყარი გრაფიკის შეთავაზება.

ამასობაში, რუსეთის სამხედრო ჩარევა საქართველოში გახშირდა (იხ. თავი 5,

„2008 წლის სამხედრო მოვლენები“). იმატა ძალადობრივმა შეტაკებებმა სამხრეთ ოსეთში. იმავე წლის მარტში დაიწყო აფხაზეთის ტერიტორიის თავზე მფრინავი ქართული უპილოტო თვითმფრინავების ჩამოგდება. რუსეთის ურთიერთობები აშშ-სა და ნატო–ს წევრ სხვა ქვეყნებთან, ასევე, თანდათან გაუარესდა. საქართველოს საკითხი იყო ერთ-ერთი თემა რუსეთისა და ამერიკის უსაფრთხოების განსხვავებული გეგმებისა, რაც მოიცავდა კოსოვოს აღიარებას და ცენტრალურ ევროპაში რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემების განთავსებას. მოსკოვი, შესაძლოა, ფიქრობდა, რომ ვაშინგტონი უარს არ იტყოდა საქართველოს ნატო-ში შემდგომ ინტეგრაციიაზე და საბოლოოდ მის გაწევრიანებაზე. ვაშინგტონმა საჯაროდ დაადასტურა, რომ აშშ მხარს დაუჭერდა საქართველოს და გააფრთხილა პრეზიდენტი სააკაშვილი, თავი შეეკავებინა სამხედრო დაპირისპირებისგან.

თავდაპირველად, თითქოსდა, აფხაზეთი იყო ის რეგიონი, სადაც კონფლიქტის ესკალაცია ყველაზე მეტად იყო მოსალოდნელი, მაგრამ შემდეგ დაძაბულობამ სამხრეთ ოსეთში გადაინაცვლა. 2008 წლის 8 ივლისს, სამხრეთ ოსეთის საჰაერო სივრცეს ოთხმა რუსულმა სამხედრო თვითმფრინავმა გადაუფრინა. რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ განაცხადა, რომ ამ შეჭრით მათ ხელი შეუშალეს საქართველოს, გარდაუვალი შეტევა დაეწყო სამხრეთ ოსეთზე. საქართველოს მთავრობამ სამხედრო

111 Interview Transcript: Mikheil Saakashvili, Financial Times, 30 March 2008.

სივრცეში შემოჭრას თავისი ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევის კვალიფიკაცია მისცა და 11 ივლისს, თავისი ელჩი გაიწვია მოსკოვიდან „კონსულტაციებისათვის.“

საჰაერო სივრცეში რუსეთის შემოჭრიდან ერთი დღის შემდეგ, საქართველოში ჩამოვიდა აშშ-ის სახელმწიფო მდივანი, კონდოლიზა რაისი. სამხრეთ ოსეთის თავზე რუსეთის სამხედრო თვითმფრინავების მანევრირების მიუხედავად, მან ჟურნალისტებს განუცხადა: „მე ვაპირებ ვესტუმრო მეგობარს და არ ვაპირებ ვრცელი კომენტარების გაკეთებას აშშ-ის მეგობართან სტუმრობის შესახებ“.112 გარდა ამისა, პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილთან ერთობლივ პრესკონფერენციაზე საქართველოში, სახელმწიფო მდივანმა, რაისმა განაცხადა: „დავიცავთ ჩვენს ინტერესებს, დავიცავთ ჩვენს მეგობრებს.“ 113 მან ასევე თქვა: „ჩვენ ძალიან, ძალიან სერიოზულად ვეკიდებით საკუთარ ვალდებულებას ჩვენი მეგობრების დაცვის შესახებ და ამან არავინ უნდა გააკვირვოს.“114 ეს შენიშვნები შეიძლება მიმართული ყოფილიყო ამერიკის იმ მეგობრებისადმი ახლო აღმოსავლეთში, რომლებიც ირანის ბირთვული პოლიტიკის საფრთხეს გრძნობდნენ; მაგრამ თბილისში, საქართველოსა და რუსეთს შორის მზარდი დაძაბულობის პერიოდში წარმოთქმული ეს განცხადებები, საქართველოს მთავრობისა და მისი პრეზიდენტის მიერ, შეიძლებოდა აღქმული ყოფილიყო, როგორც საქართველოსკენ მიმართული.

„ნიუ-იორკ თაიმსის“ მიხედვით, დახურულ ვახშამზე, ამერიკის სახელმწიფო მდივანმა გააფრთხილა პრეზიდენტი სააკაშვილი, არ ჩაბმულიყო რუსეთთან სამხედრო კონფლიქტში, რომელშიც მისი ქვეყანა ვერ გაიმარჯვებდა.115 მაღალი რანგის ამერიკელი ოფიციალური პირის გადმოცემით, „რაისმა არაორაზროვნად უთხრა მას, რომ მას ძალის გამოუყენებლობის პირობა უნდა დაედო.“116

თავდაპირველად, როგორც ჩანს, რუსეთი მხარს უჭერდა გერმანიის სამშვიდობო გეგმას აფხაზეთში დაძაბულობის დე-ესკალაციის თაობაზე. მაგრამ 18-19 ივლისს, მოსკოვში გერმანიის საგარეო საქმეთა მინისტრის, შტაინმაიერის ვიზიტის დროს, პრეზიდენტმა მედვედევმა, არსებული ინფორმაციის თანახმად, გაიმეორა რუსეთისა და აფხაზეთის მოთხოვნები, რომ საქართველოს ხელი მოეწერა შეთანხმებაზე აფხაზეთთან ძალის გამოუყენებლობის თაობაზე, რაც შემდგომი მოლაპარაკებების წინაპირობა უნდა გამხდარიყო. პრეზიდენტმა მედვედევმა, ასევე, მოუწოდა მოლაპარაკების არსებული ფორმატებისა და რუსეთის სამშვიდობო როლის შენარჩუნებისაკენ. 21 ივლისს, ამერიკის

112 Helene Cooper and Thom Shanker, “After Mixed U.S. Messages, a War Erupted in Georgia,” New York Times, 13 August , 2008.

113 Michael Schwirtz and William J. Broad, “Rice Warns Iran That U.S. Will Defend Allies”, New York Times, 11 July, 2008.

114 Ibid.

115  Cooper and Shanker, op. cit.

116  Cooper and Shanker, op. cit.

სახელმწიფო მდივნის თანაშემწემ, ბრაიზამ განაცხადა, რომ ძალის გამოუყენებლობის ვალდებულების განხილვა მოლაპარაკებების წინაპირობად მიუღებელი იყო. ეს საკითხი მოლაპარაკებების მაგიდასთან უნდა ყოფილიყო განხილული სხვა საკითხებთან ერთად და განსაკუთრებით, იძულებით გადაადგილებული ქართველების აფხაზეთში დაბრუნების საკითხთან ერთად, რათა შესაძლებელი ყოფილიყო მორიგება, რომელიც წინ წასწევდა სამშვიდობო პროცესს: „მოლაპარაკების ვერც ერთი მხარე  ვერ დაეთანხმება მორიგების იმ ძირითად ელემენტებს, რომელიც დასაწყები მოლაპარაკების წინაპირობაა. ეს არ არის კეთილსინდისიერი წინაპირობები.“117

2008 წლის მეორე ნახევარში, საქართველოს საზღვართან ახლოს, რუსეთმა ჩაატარა სამხედრო წვრთნები კოდური სახელწოდებით „კავკასია 2008.“ იმავე დროს საქართველოში, ვაზიანის სამხედრო ბაზაზე, ჩატარდა ერთობლივი საწვრთნელი ვარჯიში   სახელწოდებით   –   „დაუყოვნებელი   პასუხი   –   2008,“   დაახლოებით,    1000 ამერიკელი და 600 ქართული რაზმის მონაწილეობით; ამ წრთვნაში ასევე მონაწილეობდნენ მცირე ძალები სომხეთიდან, აზერბაიჯანიდან და უკრაინიდან. არსებული ინფორმაციით, სხვა მიზნებთან ერთად, ეს ვარჯიში მიზნად ისახავდა რაზმების ოპერატიული თავსებადობის გაზრდას ერაყის ოპერაციებისთვის. რაზმების უმრავლესობამ საქართველო კონფლიქტის დაწყებამდე დატოვა.118

არსებული ინფორმაციით, ამერიკის ადმინისტრაციამ არ ჩათვალა, რომ ეს მანევრები ეწინააღმდეგებოდა დასავლეთის დიპლომატიურ ძალისხმევას, მიეღწია სამხედრო დაძაბულობის დე-ესკალაციისათვის საქართველოსა და რუსეთს შორის.119 ამ ვარჯიშის შესახებ 2008 წლის 21 ივლისს, მეთიუ ბრაიზამ განაცხადა: „ვიმედოვნებ, ვარჯიში გააძლიერებს უსაფრთხოებას მთელ რეგიონში ყველა ამ სამხედრო ძალის პროფესიონალიზმისა                          და                                                    ურთიერთთანამშრომლობის                                                    გაძლიერებით; პროფესიონალიზმი, რა თქმა უნდა, მთავარია სამხედრო უსაფრთხოებისათვის.“ 120 ამერიკელი ოფიციალური პირების ინფორმაციით,121 ეს მანევრები წლინახევრის წინ იყო

117 See the interview with U.S. Deputy Assistant Secretary of State for European and Eurasian Affairs Matthew Bryza by Brian Whitmore: “Bryza: Does Russia Wish to be a Facilitator, or A Party to Conflict?”, RFE/RL,

21 July 2008,

http://www.rferl.org/content/Abkhazia_Bryza_Nagorno_Karabakh_Turkey_Armenia/1185188.html

(accessed on 28 August 2009).

118 Jim Nichol, “Russia-Georgia Conflict in South Ossetia: Context and Implications for U.S. Interests,” CRS

Report for Congress, 13 August, 2008, p. 3; Tea Kerdzevadze, “International Large-Scale Military Exercise ‘Immediate Response 2008,’” 1 August 2008, http://georgiandaily.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4981&Itemid=65 (accessed on 28 August 2009).

119 See the interview with Matthew Bryza, op. cit.

120 Ibid.

121 Interviews with senior officials and former senior officials of the White House, the US Ministry of Defense and the State Department in Berlin and Washington on 11-12 January 2009, 29 April 2009 and 13-19 July

დაგეგმილი. ამერიკელებს არ ეცოდინებოდათ ქართული მხარის სამხედრო მზადების შესახებ, ორ მთავრობას შორის შესანიშნავი ურთიერთობებისა და საქართველოში ამერიკელი მწვრთნელების ყოფნის მიუხედავად. როგორც ჩანს, ამერიკის ადმინისტრაციისთვის სამხედრო ესკალაციის მასშტაბი სრულიად მოულოდნელი იყო.

3. ურთიერთობა საქართველოსა და ევროკავშირს შორის შესავალი

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, ურთიერთობა ევროკავშირსა და საქართველოს შორის ორიენტირებული იყო სახელმწიფოს აღმშენებლობის პროცესზე, დემოკრატიზაციისა და კანონის უზენაესობის ჩათვლით, ასევე, საბაზრო რეფორმებსა და რეგიონული სტაბილურობის ზრდაზე. ეს უკანასკნელი ამოცანა მოიცავდა საქართველოს სეპარატისტულ კონფლიქტებში ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპისა და საქართველოს სუვერენიტეტის მხარდაჭერას, ასევე, რეგიონულ ინტეგრაციას.

გზები, რომლებსაც ევროკავშირმა მიმართა ამ სამი ამოცანის განსახორციელებლად, უნდა განიხილებოდეს მთელი პერიოდის გათვალისწინებით: დაწყებული 1992 წელს, დიპლომატიური ურთიერთობების დამყარებიდან ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებსა და საქართველოს შორის, დამთავრებული 2008 წლის აგვისტოს შეიარაღებული კონფლიქტით. აქ გაანალიზებულია ევროკავშირისა და მისი წევრი სახელმწიფოების მიერ 1992-1995, 1995-2003 და 2003-2008 წლებში გატარებული პოლიტიკა ამ სამ ამოცანასთან მიმართებით.

პირველი პერიოდი მთლიანად არასტაბილურობით ხასიათდებოდა. არც ევროკავშირს და არც მის წევრ ქვეყნებს არ გააჩნდათ საკმარისი ბერკეტები ზემოაღნიშნული სამი ამოცანის განსახორციელებლად. მეორე განსახილველი პერიოდი მოიცავს პერიოდს ედუარდ შევარდნაძის მმართველობის დაწყებიდან მისი რეფორმების პოლიტიკის ამოწურვამდე – 1995 წლიდან 2003 წლამდე, როდესაც საქართველოში პოლიტიკური ვითარების სტაბილიზაცია განხორციელდა. ამ პერიოდში ევროკავშირმა შექმნა სამართლებრივი სტრუქტურა საქართველოსთან ორმხრივი ურთიერთობებისთვის – პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შეთანხმებების გაფორმების გზით (Partnership and Cooperation Agreements, PCA). მიუხედავად ამისა, მისი დახმარების ეფექტიანობას

2009. On the presence of US military advisers in Georgia see John Vandiver, “U.S. Troops still in Georgia,”

Stars and Stripes, 12 August 2008, http://www.stripes.com/article.asp?section=104&article=56704 (accessed on 28 August 2009).

მნიშვნელოვნად აფერხებდა საქართველოს სახელმწიფო ინსტიტუტების დაბალი მიმღებლობის უნარი. მესამე პერიოდი დაიწყო ევროკავშირის სტრატეგიული რეორიენტაციით სამხრეთ კავკასიისკენ, მისი ახალი სამეზობლო პოლიტიკით; რეორიენტაციით, რომელიც წინ უძღოდა 2003 წლის ვარდების რევოლუციას და 2004 წელს, მიხეილ სააკაშვილის არჩევას საქართველოს პრეზიდენტად. ეს პერიოდი მთავრდება 2008 წლის აგვისტოს ომით, რომელმაც ბიძგი მისცა ევროკავშირს ახალი პასუხისმგებლობა აეღო კონფლიქტში.

1992-1995: არასტაბილურობის დაძლევა

 

რაც შეეხება პირველ პრიორიტეტს – სახელმწიფოს აღმშენებლობას – არც ევროკავშირი და არც მისი წევრი სახელმწიფოები არ იყვნენ წარმოდგენილი საქართველოში, ვიდრე ძალაუფლების სათავეში ზვიად გამსახურდია იდგა. მისი პოლიტიკა განიხილებოდა, როგორც დესტაბილიზაციის გამომწვევი, განსაკუთრებით ეროვნულ უმცირესობებთან დაკავშირებით. პრეზიდენტ გამსახურდიას ძალადობრივი დამხობის შემდეგ, 1991-92 წლების ზამთარში, ევროპის მთავრობებმა ცალსახად მხარი დაუჭირეს საბჭოთა კავშირის ყოფილ საგარეო საქმეთა მინისტრს, ედუარდ შევარდნაძეს, როდესაც 1992 წელს, ის მოსკოვიდან სამშობლოში დაბრუნდა პოლიტიკური ხელმძღვანელის პოსტის დასაკავებლად. ევროპაში შევარდნაძეს შეეძლო ჰქონოდა ბრიტანეთის, საფრანგეთის და განსაკუთრებით, გერმანიის მთავრობების მხარდაჭერის იმედი. ბერლინი, როგორც ჩანს, აფასებდა იმ წვლილს, რომელიც მან შეიტანა საბჭოთა კავშირის გადაწყვეტილებაში, არ აღდგომოდა წინ გერმანიის გაერთიანებას. იმავე წელს საქართველო გახდა გაერო-სა და ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის კომისიის (CSCE) წევრი.

მაგრამ ევროკავშირის ამ ქვეყნებს არ ჰქონდათ რეალური გავლენა პოლიტიკურ სიტუაციაზე საქართველოში. რუსეთმა აიღო მოწინავე როლი ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებაში სამხრეთ ოსეთსა (1992) და აფხაზეთში (1994), ხოლო ქართული ჯარების დამარცხების შემდეგ, 1993 წლის შემოდგომაზე აფხაზეთში – იმ სამხედრო ძალების დაშლაში, რომლებიც ყოფილი პრეზიდენტის, გამსახურდიას მიმართ ერთგული რჩებოდნენ. საქართველოს ხელისუფლებას გაუჭირდა უკანონო სამხედრო ფორმირებების საკუთარი კონტროლის ქვეშ მოქცევა. ეს პირობები არ იძლეოდა  საგარეო                           დახმარების           საშუალებას            სახელმწიფოს                           აღმშენებლობაში. 1992-1995 წლებში, პრეზიდენტ შევარდნაძის ხელმძღვანელობა ითვლებოდა სტაბილიზაციისა და მომავალი სახელმწიფო რეფორმის ძირითად იმედად.

რაც შეეხება ეკონომიკურ რეფორმებს, გასათვალისწინებელია, რომ საქართველო არ იყო ეკონომიკურად მიმზიდველი – მისი განადგურების მიზეზები იყო მრეწველობის

დანგრევა საბჭოთა კავშირის დაშლით გამოწვეული ეკონომიკური კავშირების გაწყვეტის გამო, სამოქალაქო ომი და ორი სეპარატისტული კონფლიქტი. დამოუკიდებლობის პირველი წლების განმავლობაში, საქართველოში შეუძლებელი იყო თანამიმდევრული ეკონომიკური ან საგადასახადო რეფორმის გატარება. ევროკომისიამ ეკონომიკური გაჭირვების შედეგების წინააღმდეგ საკვები პროდუქტებით დახმარების ფართომასშტაბიანი პროგრამა განახორციელა.122

მესამე, რაც შეეხება სტაბილურობას და საერთაშორისო უსაფრთხოებას, აქ შეიძლება აღინიშნოს ბრიტანეთის, საფრანგეთის, გერმანიის და ევროპის სხვა ქვეყნების მხარდაჭერა საქართველოს პოზიციისადმი ტერიტორიული მთლიანობის საკითხებთან დაკავშირებით გაერო-ში, ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის კომისიაში (CSCE)/ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციაში (OSCE) და სხვა დიპლომატიურ ორგანიზაციებში. იმ პერიოდში ევროკავშირი და მისი წევრი სახელმწიფოები გაცილებით უფრო მაღალ პრიორიტეტს ანიჭებდნენ რუსეთის ინტეგრაციას მრავალმხრივი თანამშრომლობის სტრუქტურაში, ვიდრე ნებისმიერი სხვა ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკის ინტეგრაციას – ბალტიისპირეთის რესპუბლიკების გარდა. ევროკავშირის და მისი წევრი სახელმწიფოების ეს პოლიტიკა სრულად ეთანხმებოდა აშშ-ის პოლიტიკას სახელწოდებით „პირველ რიგში რუსეთი.“ ეს არ ნიშნავდა, რომ ისინი მზად იყვნენ მიეღოთ საქართველოს არსებობა რუსეთის გავლენის სივრცეში, იმ ხარისხით, რამდენადაც ეს შეიძლებოდა ევროპის უსაფრთხოების ინტერესების წინააღმდეგ ყოფილიყო მიმართული.123 მაგრამ ევროპის დედაქალაქებმა ასეთი დამოკიდებულება არ გარდაქმნეს კონკრეტულ პოლიტიკად.

1995 – 2003: პარტნიორობისა და თანამშრომლობის ჩამოყალიბება

 

1995 წელს, შიდა პოლიტიკური სიტუაცია საქართველოში არსებითად გაუმჯობესდა. განხორციელდა უკანონო სამხედრო ფორმირებების მარგინალიზაცია და მათი წევრების ნაწილობრივი შეერთება ქართულ შეიარაღებულ ძალებთან. საქართველოს 1995 წლის კონსტიტუციით გათვალისწინებული იყო ფედერალური ალტერნატიული ვარიანტები კონფლიქტების სამომავლო მოგვარებისათვის აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში.

122 Thirty-six million euro for 1993 and 1994. See Commission of the European Communities, “Commission Staff Working Paper, Annex to ‘European Neighbourhood Policy’ Country Report Georgia”, Brussels,

SEC(2005) 288/3, http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/country/georgia_country_report_2005_en.pdf (accessed on 25 July 2009).

123 For instance, there was some concern among NATO members about the implications of the military

negotiations between Georgia and Russia for the implementation of the Treaty on Conventional Forces in Europe (CFE). See Bruno Coppieters, “Western Security Policies and the Georgian-Abkhazian Conflict”, in Bruno Coppieters, David Darchiashvili and Natella Akaba (eds), Federal Practice. Exploring Alternatives for Georgia and Abkhazia, Brussels, VUB University Press, 2000, pp. 26-27.

ეთნიკურ ტოლერანტობასა და პოლიტიკურ ფლურალიზმზე საუბრისას, იმ პერიოდის წამყვანი პოლიტიკოსები იყენებდნენ ტერმინოლოგიას, რომელსაც ვერ გაიგონებდით პრეზიდენტ გამსახურდიას მმართველობისას. ეს იმის მაჩვენებელი იყო, რომ ზედა პოლიტიკურ ფენებში უკვე შეეძლოთ ესაუბრათ იმ ფასეულობების შესაბამისად, რომლებსაც ევროპული ინსტიტუტები უჭერდნენ მხარს. შესაბამისად, გაჩნდა მოლოდინი, რომ პოლიტიკა, რომელიც ასეთ ფასეულობებს ემყარებოდა, სახელმწიფო ინსტიტუტების დონეზე გატარდებოდა.

პოლიტიკურმა სტაბილიზაციამ ხელი შეუწყო ევროკავშირთან თანამშრომლობას. პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შეთანხმება (PCA) საქართველოსა და ევროკავშირს შორის, ძალაში 1999 წელს შევიდა. ის წარმოადგენს იურიდიულ საფუძველს ორმხრივი ურთიერთობისათვის ევროკავშირსა და საქართველოს შორის და აყალიბებს რიგ ინსტიტუტებს, რომ ხელი შეეწყოს რეგულარულ პოლიტიკურ დიალოგს და გააძლიეროს თანამშრომლობა სხვადასხვა პოლიტიკურ მიმართულებებში.

ამ პერიოდში, ევროკომისიის პროგრამამ – „ტექნიკური დახმარება დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობისათვის“ (Technical Assistance for Commonwealth Of Independent States – TACIS) განახორციელა დახმარება ისეთ სფეროებში, როგორიცაა: საბაზრო რეფორმები და საქართველოს კანონმდებლობის ევროკავშირის კანონმდებლობასთან ჰარმონიზაცია.

1990-იანი წლების მეორე ნახევარში გაიზარდა დასავლეთის ინტერესი სამხრეთ კავკასიის მიმართ, განსაკუთრებით, ენერგეტიკის სფეროში. ეს ინტერესი ძირითადად, ეხებოდა აზერბაიჯანს, მაგრამ მას, ასევე, დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა საქართველოსთვისაც, როგორც ნავთობის ტრანსპორტირების სტრატეგიული დერეფნისათვის. ევროკომისიის 1995 წლის საკომუნიკაციო განცხადებაში, სათაურით

„ევროკავშირის სტრატეგიისკენ სამხრეთ კავკასიის რესპუბლიკებთან ურთიერთობისათვის,“ ნათქვამი იყო, რომ ევროკავშირი უნდა „ყოფილიყო გარანტი იმისა, რომ იგი შეასრულებდა მთავარ როლს საკონტრაქტო მოლაპარაკებებში  არსებული უზარმაზარი რეზერვების გამოსაყენებლად მილსადენების მარშრუტის განსაზღვრაში.“124 მაგრამ ევროკავშირმა არ განახორციელა კოორდინირებული, მაღალი დონის პოლიტიკა ენერგოუსაფრთხოების საკითხში.

1999 წლის აპრილში, საქართველო გახდა ევროსაბჭოს სრულუფლებიანი წევრი, რამაც ახალი შესაძლებლობები მისცა მისი მონაწილეობისთვის ევროპულ ინტეგრაციაში,

124 125 “Towards a European Union Strategy for Relations with the Transcaucasian Republics, Communication from the Commission”, Com (95) 205 final, 31/5/95, http://aei.pitt.edu/4329/ (accessed on 24 August 2009).

განსაკუთრებით, დემოკრატიზაციის, კანონის უზენაესობისა და უმცირესობათა უფლებების კუთხით.

მეტოქეობა რუსეთსა და აშშ-ს შორის, სადაც ევროკავშირი და ევროკავშირის წევრი ქვეყნები კვლავ უმნიშვნელო როლს ასრულებდნენ, ხელს არ უწყობდა გარე მონაწილეთა თანამშრომლობას რეგიონში უსაფრთხოების საკითხებზე. დასავლეთის ქვეყნები არ თვლიდნენ, რომ შესაძლებელი იქნებოდა აფხაზეთის საკითხის მშვიდობიანი გადაწყვეტა რუსეთის აქტიური მხარდაჭერის გარეშე, რაც პრეზიდენტი შევარდნაძის დროს კონფლიქტის გადაჭრის ძირითად პრიორიტეტად განიხილებოდა. ასევე, არსებობდა ზოგადი ვარაუდი, რომ საკითხის გადაწყვეტა საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის გათვალისწინებით, რუსეთის ეროვნულ ინტერესებში იქნებოდა და რუსეთს ჰქონდა აფხაზების კომპრომისზე დათანხმებისთვის საჭირო ბერკეტები. ამავდროულად, რუსეთსა და დასავლეთს საერთო ინტერესები ჰქონდათ დასაცავი;

მაგალითად, რეგიონული სტაბილურობა და ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპის შენარჩუნება იმისათვის, რათა მიეცათ მათთვის აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში საკუთარი პოლიტიკის კოორდინირების უფლება მინიმალურ დონეზე, მაგრამ სამშვიდობო მოლაპარაკებებში გამარჯვების მიღწევის გარეშე.

ევროკავშირი აქტიურად მონაწილეობდა ნდობის განმტკიცების პოლიტიკაში სამხრეთ ოსეთში, სადაც ვითარება შედარებით წყნარი იყო 1992 წლიდან – ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ ხელშეკრულების ხელმოწერიდან. აქ რუსეთი და ეუთო თანამშრომლობდნენ შერეული საკონტროლო კომისიის (Joint Control Commission – JCC) მრავალმხრივი ჩარჩოს ფარგლებში. 1997 წელს ევროკომისიამ დაიწყო შედარებით მოკრძალებული პროექტები სამხრეთ ოსეთში, მიაღწია შეთანხმებას თბილისთან, 125 და 2001 წლის აპრილში იგი, მონაწილისა და დამკვირვებლის სტატუსით, ესწრებოდა შერეული საკონტროლო კომისიის (JCC) შეხვედრებს.126

125 Dennis Sammut, “Background to the Georgia-Ossetia Conflict and Future Prospects for Georgian-Russian Relations,” Links Reports, 11 August 2008, p. 12, http://www.linkslondon. org/documents/ReportontheGeorgiaOssetiaConflictandfutureofGeorgianRussianRelations.pdf (accessed on 18 August 2009); On the EU’s policies towards South Ossetia see also Damien Helly and Giorgi Gogia, “Georgian Security and the Role of the West,” in Bruno Coppieters and Robert Legvold (eds),

Statehood and Security: Georgia After the Rose Revolution, Cambridge/Mass., MIT Press, 2005, pp. 290-291. 126 See Damien Helly, L’Action extérieure de l’Union européenne dans le Caucase du Sud, 1992-2002. Modes d’action, influence et légitimité, Institut d’Études politiques de Paris, thèse soutenue le 25 juin 2003, p. 367, on the Internet at http://ecoledoctorale.sciencespo. fr/theses/theses_en_ligne/helly_scpo_2003/helly_scpo_2003.pdf (accessed on 18 August 2009).

შესაძლოა, ევროკომისიამ ჩათვალა, რომ ამგვარი პროექტების განხორციელება სამხრეთ ოსეთში უფრო ადვილი იყო, ვიდრე აფხაზეთში, რადგან იქ ეთნიკურ ჯგუფებს შორის ნაკლები დაძაბულობა იყო. იმ პერიოდში სამხრეთ ოსეთს გაცილებით ნაკლები საერთაშორისო ყურადღება ექცეოდა, ვიდრე აფხაზეთს. საფრანგეთი, გერმანია და ბრიტანეთი აფხაზეთის კონფლიქტზე იყვნენ კონცენტრირებული და არ თვლიდნენ, რომ ევროკომისიის საქმიანობა სამხრეთ ოსეთში მათ როლს დააკნინებდა რეგიონში. ეკონომიკის აღდგენის პროგრამებით მხარეთა შორის ნდობის აღდგენის შესაძლებლობა იქმნებოდა, მიუხედავად იმისა, რომ ეს, შესაძლოა, განხილული ყოფილიყო, როგორც ნელი და ხანგრძლივი პროცესი. არ იყო არ იყო მოლოდინი იმისა, რომ ამას დაუყოვნებლივ მოჰყვებოდა ნაყოფიერი მოლაპარაკებები სტატუსთან დაკავშირებით, ან გადაიჭრებოდა რეგიონის სტატუსთან დაკავშირებული ძირითადი საკითხები, მაგალითად – საბაჟო კონტროლის საკითხი რუსეთის საზღვარზე.

იმ პერიოდის დასასრულს, საქართველო-ევროკავშირის ურთიერთობა ორი პარალელური მოვლენით აღინიშნა: ერთი მხრივ – 2003 წელს განხორციელდა ევროკავშირის პოლიტიკის ძირეული ცვლილება, რაც გამოიწვია 2004 წელს აღმოსავლეთ ევროპისკენ მისი გაფართოების მოლოდინმა და შესაბამისად, ახალი სასაზღვრო პოლიტიკის აუცილებლობამ. 2003 წლის დეკემბრის ევროკავშირის უსაფრთხოების სტრატეგიის დოკუმენტში, რეგიონული სტაბილურობა და დემოკრატია სამეზობლო პოლიტიკის ქვეყნებში, განისაზღვრა, როგორც ევროკავშირის ინტერესთა ერთ-ერთი ძირითადი. სფერო, 127 რაც მეტად მნიშვნელოვანი იყო ისეთი მეზობელი რეგიონისათვის, როგორც არის სამხრეთ კავკასია. საჭირო იყო კარგი მმართველობის შემოღება სახელმწიფო ინსტიტუტების რეფორმის გზით. მეორე მხრივ, პრეზიდენტ შევარდნაძის მთავრობა არ ახორციელებდა საჭირო რეფორმებს პოლიტიკის, ეკონომიკისა და უსაფრთხოების სფეროებში. ქართული სახელმწიფო ინსტიტუტების სისუსტეს უარყოფითი გავლენა ჰქონდა ევროკავშირთან ურთიერთობაზე, რადგან ევროკავშირი ფართო სამეზობლო პოლიტიკის ქვეყნებში სტაბილურიბისკენ მიისწრაფოდა.

1992 – 2004 წლებში საქართველოსთვის ევროკომისიის მიერ გაწეულმა დახმარებამ დაახლოებით 420 მილიონ ევროს მიაღწია.128 მაგრამ ევროკავშირმა რეტროსპექტულად დაახასიათა 2004 წლამდე არსებული ვითარება, როდესაც საქართველოს მხრიდან

127 “A Secure Europe in a Better World.”, European Security Strategy, Brussels, 12 December 2003, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/78367.pdf (accessed on 24 August 2009); See also Nicu Popescu and Andrew Wilson, “The Limits of Enlargement-Lite: European and Russian Power in the Troubled Neighbourhood,” Policy Report, European Council on Foreign Relations, June 2009, p. 13.

128 Commission of the European Communities, “Commission Staff Working Paper, Annex to ‘European Neighbourhood Policy’ Country Report Georgia”, op.cit.

ამგვარი დახმარების ათვისების უნარს ხელს უშლიდა „ინსტიტუციური და პოლიტიკური არასტაბილურობა, ფართოდ ფესვგადგმული კორუფცია, მძიმე საბიუჯეტო შეზღუდვები გადასახადების აკრეფის დაბალი მაჩვენებლების გამო და სახელმწიფო ფინანსების ცუდი მენეჯმენტი; ასევე, მართვის ფუნქციების სერიოზული მოშლა“.129

ამასთანავე, საზოგადოებრივი აზრი საქართველოში მოითხოვდა პოლიტიკურ და ეკონომიკურ რეფორმებს. მასების მობილიზაციამ არასწორად ჩატარებული არჩევნების წინააღმდეგ გამოიწვია პრეზიდენტ შევარდნაძის გადადგომა 2003 წლის ნოემბერში.

2003 – 2008: საერთო ევროპული პოლიტიკისკენ

 

2003 წლის ვარდების რევოლუციამ და მიხეილ სააკაშვილის მიერ საქართველოს პრეზიდენტის პოსტის დაკავებამ ევროკავშირის ქვეყნებში მოლოდინი გაამძაფრა. საქართველოს       პოსტ-საბჭოთა      ისტორიაში                                      ძალაუფლების           მეორედ არაკონსტიტუციურად შეცვლის ფაქტი (პირველი იყო პრეზიდენტ ზვიად გამსახურდიას წინააღმდეგ განხორციელებული პუტჩი 1991/92 წლების ზამთარში) უმნიშვნელოდ იქნა შეფასებული, რადგან ძველი რეჟიმის რევოლუციურ შეცვლას არ ჰქონდა ძალადობრივი ხასიათი, ხოლო ახალ ხელისუფლებას მხარს უჭერდა მოსახლეობის დიდი უმრავლესობა.

2003 წლის ივლისში, ევროკავშირმა დანიშნა სპეციალური წარმომადგენელი სამხრეთ კავკასიაში (EUSR) ისეთი მანდატით, რომელიც გულისხმობდა რეგიონის ქვეყნების დახმარებას რეფორმების პოლიტიკასთან დაკავშირებულ საკითხებში. 130 ევროკავშირის სპეციალურ წარმომადგენელს ასევე ევალებოდა დახმარება კონფლიქტების მოგვარებაში. ეს განხორციელებული უნდა ყოფილიყო კონფლიქტების მოგვარებაში არა უშუალო ჩარევით, არამედ საერთაშორისო ორგანიზაციების არსებული შუამავლობის მხარდაჭრით. 2006 წელს ევროკავშირის სპეციალური წარმომადგენლის მანდატი გაფართოვდა და მან მოიცვა „დახმარება კონფლიქტების მოგვარების საკითხებში წინსვლის მისაღწევად საჭირო პირობების შესაქმნელად.“ ამ გაფართოებულმა მანდატმა საშუალება მისცა ევროკავშირის ახალ სპეციალურ წარმომადგენელს პიტერ სემნების, გაეზარდა ევროკავშირის ეფექტიანობა, რაც გულისხმობდა საერთო ევროპული

129 European Commission, “European Neighbourhood and Partnership Instrument, Georgia, Country Strategy Paper 2007-2013”, p.17, http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/country/enpi_csp_georgia_en.pdf

130 See Nicu Popescu, “Europe’s Unrecognised Neighbours. The EU in Abkhazia and South Ossetia”, CEPS

Working document No 260, March 2007, pp.15-16, shop.ceps.eu/downfree.php?item_id=1476 (accessed on 24 August 2009).

პოზიციების გამოხატვას რეგიონში და მხარდაჭერას ევროკავშირის ინსტიტუტებში უფრო მრავლისმომცველი პოლიტიკის შემუშავებისათვის.

ევროკავშირის სპეციალური წარმომადგენლის დანიშვნამ და სამხრეთ კავკასიის ევროპის სამეზობლო პოლიტიკაში (ENP) ჩართვამ, ძირეულად ახალი საფუძველი შექმნა ევროკავშირისა და საქართველოს ურთიერთობებისთვის. მათი სტაბილიზაციის მიზნით ევროპის სამეზობლო პოლიტიკამ შესთავაზა თექვსმეტ მეზობელ ქვეყანას – საქართველოს ჩათვლით – ეკონომიკური ინტეგრაციის პერსპექტივები, ფინანსური დახმარება და პოლიტიკური დიალოგი. აღნიშნული პოლიტიკის მიზანია ამ ქვეყნების დაახლოება ევროკავშირთან საკანონმდებლო, ეკონომიკური და პოლიტიკური კუთხით, ევროკავშირიდან მათთვის გაწევრიანების რაიმე პერსპექტივის შეთავაზების გარეშე.131 ევროპის სამეზობლო პოლიტიკამ ასევე გახსნა შავი ზღვის რეგიონში თანამშრომლობის გაღრმავების ახალი პერსპექტივები. 2007 წელს, რუმინეთი და ბულგარეთი ევროკავშირის სრულუფლებიანი წევრი ქვეყნები გახდნენ.132

სასამართლო სისტემის სისუსტე საქართველოში ევროკავშირის შეშფოთების ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი იყო. კანონის უზენაესობის მისია 2004 წლის ივლისში ჩამოყალიბდა, ევროპის უსაფრთხოების და თავდაცვის პოლიტიკის (EDSP) ჩარჩოს ფარგლებში. EU JUST Themis ოპერაციის ამოცანა, რომელიც ერთი წლის განმავლობაში გრძელდებოდა – იყო რეფორმების მხარდაჭერა სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სექტორში. მისი ეფექტიანობა სადაო იყო, თუმცა პრეზიდენტი სააკაშვილის მმართველობის პირველ წლებში მას ჰქონდა მაღალი პოლიტიკური ღირებულება, რადგან გამოატავდა ევროკავშირის ერთგულებას დემოკრატიული რეფორმებისადმი. 133

ახალი მთავრობა ეფექტიანი იყო სამოქალაქო სამსახურის რეფორმირების და კორუფციასთან ბრძოლის საკითხებში, მაგრამ დამოუკიდებელი სასამართლოს არარსებობამ ევროპის სახელმწიფოები შეაშფოთა. არსებობდა უკმაყოფილება მედიის არასაკმარისი დამოუკიდებლობის გამო. 2005 წლის საქართველოს ანგარიშში

131 Wilson and Popescu, op. cit., p. 13. See also Nicu Popescu, “The EU and South Caucasus: Learning Lessons from Moldova and Ukraine,” in EuroJournal.org – Journal of Foreign Policy of Moldova, Issue 04/2006, http://eurojournal.org/more.php?id=212_0_1_0_M14 (accessed on 24 August 2009).

The lack of a prospect of full integration into the EU for Georgia and its breakaway territories weakened the EU’s leverage for influencing the sides in these conflicts and contrasts with the EU’s policies towards Bosnia, Kosovo and Macedonia. In the Balkans, such a membership prospect is an integral part of the EU’s conflict resolution policies.

132 Commission of the European Communities, Proposal for a Council Decision, Brussels, 24.10.2006, COM (2006) 623 final, p. 7.

133 On EUJUST Themis see Damien Helly, “EUJUST Themis in Georgia: an Ambitious Bet on the Rule of

Law”: in Agnieszka Nowak (ed.), “Civilian Crisis Management: the EU Way,” Chaillot Paper No 90, EU Institute for Security Studies, Paris, June 2006, pp. 87-102, http://www.iss.europa.eu/index.php?id=143 (accessed on 24 August 2009).

ევროკომისიამ აღნიშნა, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციების ინფორმაციით, აღინიშნებოდა წამების შემთხვევების საგულისხმო რაოდენობა ვარდების რევოლუციის შემდეგ.134

2008 წლის იანვრის საპრეზიდენტო არჩევნების წინა პერიოდში, ევროკავშირმა ჩამოაყალიბა ე.წ. მიხნიკის ჯგუფი, რომელსაც ხელმძღვანელობდა პოლონელი ინტელექტუალი და ჟურნალისტი ადამ მიხნიკი; ჯგუფს უნდა შეეფასებინა მდგომარეობა მედიაში. ჯგუფმა მონაწილეობა მიიღო საჯარო დისკუსიაში ამ საკითხზე.135 ევროკავშირმა შემდგომი ზეწოლა განახორციელა საქართველოზე, რათა ამ უკანასკნელს ხელი მოეწერა რეგიონული და უმცირესობების ენების ევროპულ ქარტიაზე (ECRML) და მოეხდინა მისი რატიფიცირება; 1999 წელს – ევროპის საბჭოში გაწევრიანების დროს საქართველომ აიღო ამ ქარტიის ერთი წლის განმავლობაში სისრულეში მოყვანის ვალდებულება.136

რაც შეეხება ეკონომიკას, გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, 2003 წელს საქართველოს რეალური მშპ იყო მის 1990 წლის მაჩვენებელზე 50%-ით დაბალი. 137 თუმცა, არსებობდა ასევე პოზიტიური მაჩვენებლები. 2003 წლისთვის უკვე შეიინიშნებოდა მძლავრი ეკონომიკური ზრდა, რაც ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის სამშენებლო სამუშაოებით იყო გამოწვეული, და ეს ზრდა მომდევნო წლებშიც გაგრძელდა. აღსანიშნავია, რომ ჩრდილოვანი ეკონომიკის წილმა კლება ჯერ კიდევ 2004 წელს დაიწყო. 2004 წლის ივნისში ევროკომისია მსოფლიო ბანკთან ერთად თანათავმჯდომარეობდა დონორების კონფერენციას, რომელზეც 2004-2006 წლებისთვის მთლიანობაში 850 მილიონი ევროს ოდენობის დახმარების ვალდებულება იყო აღებული. ამ მიზნის მისაღწევად ევროკომისიამ გააორმაგა საქართველოსთვის განკუთვნილი დახმარების მთლიანი ოდენობა წინა პერიოდთან შედარებით. 138 საქართველო ასევე თანდათან უფრო მიმზიდველი ხდებოდა უცხოური ინვესტიციებისთვის, და 2008 წლის პირველ ნახევარში მშპ-ს რეალურმა ზრდამ 9% შეადგინა. 139 მიუხედავად ამისა, სიღარიბისა და უმუშევრობის მაღალი დონე კვლავ სერიოზულ პრობლემად რჩებოდა.

134 See Commission of the European Communities, “Commission Staff Working Paper, Annex to ‘European Neighbourhood Policy’ Country Report Georgia”, op.cit.

135 Peter Semneby, “The EU’s Democracy Agenda in Georgia,” in Adam Hug (ed.), Spotlight on Georgia, London, The Foreign Policy Centre, 2009, p. 83.

136 Ibid., p. 85.

137 On the following see Commission of the European Communities, “Commission Staff Working Paper, Annex to ‘European Neighbourhood Policy’ Country Report Georgia”, op.cit.

138 European Commission, European Neighbourhood and Partnership Instrument, Georgia, Country Strategy Paper 2007-2013, op. cit., pp. 16-17.

139 Commission Staff Working Document Accompanying the Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, Implementation of the European Neighbourhood Policy in 2008,

სააკაშვილის დეკლარირებული მიზანი იყო საქართველოს სახელმწიფოებრიობის აღდგენა არა მხოლოდ კორუფციის აღმოფხვრით, კანონის უზენაესობის დამყარებით და ეკონომიკის მოდერნიზაციით, არამედ „საქართველოს მიწების შემოერთებითაც“. მიხეილ სააკაშვილი აცხადებდა, რომ გაატარებდა პროაქტიურ პოლიტიკას, რომელსაც მოკლე ვადაში კონკრეტული შედეგების მიღწევის უნარი ექნებოდა. მისი აზრით, პრეზიდენტმა შევარდნაძემ არა მარტო ვერ შეძლო სამხრეთ ოსეთის და აფხაზეთის შემოერთება, არამედ ასევე ვერ შეძლო იმ ფაქტზე რეაგირება, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა იქცეოდა ისე, როგორც დამოუკიდებელი ერთეული. მთავრობის აზრით, საქართველოს, როგორც სიცოცხლისუნარიანი სახელმწიფოს გადარჩენა, საფრთხის წინაშე აღმოჩნდებოდა, თუ სწრაფად არ დამყარდებოდა სრული კონტროლი მის ტერიტორიასა და საზღვრებზე.

ევროკავშირს და საქართველოს განსხვავებული მიდგომა ჰქონდათ კონფლიქტის მოგვარების მიმართ. ევროკავშირი არ ეწინააღმდეგებოდა პროაქტიური პოლიტიკის იდეას კონფლიქტის მოგვარებასთან დაკავშირებით, მაგრამ ის ხაზს უსვამდა, რომ კონფლიქტის მოგვარების პოლიტიკის შემუშავებისას საჭირო იყო სიფრთხილე და გრძელვადიანი პერსპექტივის გათვალისწინება. საქართველოს უპირველესი ინტერესი იყო სეპარატისტული კონფლიქტები, გამხდარიყო ევროპული გეგმების პრიორიტეტი; ეს ამოცანა კარგად არ ითვალისწინებდა ფრთხილ, გრძელვადიან მიდგომას.

ევროკავშირის ეს მიდგომა საქართველოში არსებული კონფლიქტების მიმართ თანხვედრაში იყო მის სამეზობლოში არსებული კონფლიქტებისადმი საერთო ევროპულ მიდგომასთან. ყველა ე.წ. გაყინული კონფლიქტი ევროკავშირის საზღვრებთან – დნესტრისპირეთი, აფხაზეთი, სამხრეთ ოსეთი, მთიანი ყარაბაღი – მოგვარებული უნდა ყოფილიყო გრძელვადიანი მიდგომის საფუძველზე, რომელსაც სრულად უნდა მოეცვა ინსტიტუციური და მართვის მექანიზმები და ხელი შეეწყო სტაბილიზაციისათვის. ევროკავშირს შეეძლო „შეეტანა მნიშვნელოვანი წვლილი კონფლიქტების პრობლემებზე მუშაობით, სასაზღვრო ხაზის ორივე მხარეს მსგავსი რეფორმების მხარდაჭერით, რათა ხელი შეეწყო პოლიტიკური, ეკონომიკური და საკანონმდებლო სისტემების დაახლოებისთვის სოციალური ჩართულობის გაზრდისა და ნდობის ჩამოყალიბების ხელშეწყობის მიზნით“.140

Brussels, 23/04/2009, SEC(2009) 513/2, p.8.

140 Commission of the European Communities, Communication from the Commission, “A Strong European Neighbourhood Policy,” Brussels 05/12/2007 COM (2007) 774 final.

ევროპული მთავრობები მიესალმნენ იმ ფაქტს, რომ საქართველოს ხელისუფლებამ წარმოადგინა კონკრეტული შემოთავაზებები სამხრეთ ოსეთთან და აფხაზეთთან ფედერალური ურთიერთობების ჩამოსაყალიბებლად, მაგრამ ასევე არსებობდა სერიოზული შიში, რომ მთავრობა ცდილობდა იძულებით ჩაერთო მოლაპარაკებებში სეპარატისტული რეჟიმები და დაეთანხმებინა ისინი დათმობებზე ძალის გამოყენების მუქარით.141 ამგვარი მცდელობები კონტრ-პროდუქტიულად იქნა შეფასებული.

გარდა ამისა, ევროკავშირი ძალიან იყო დაინტერესებული რუსეთსა და საქართველოს შორის კონფლიქტური ურთიერთობების დე-ესკალაციით. ძირითადად დასავლეთის (ევროპის ჩათვლით) ზეწოლის გამო, 2004 წლის აგვისტოში სააკაშვილი იძულებული გახდა, თავი შეეკავებინა კონფლიქტის ესკალაციისგან სამხრეთ ოსეთში, და ამან შესაძლო გახადა რუსეთის შეიარაღებული ძალების მონაწილეობით ომის წარმოების რისკის შემცირება. ევროკავშირის აზრით, არ არსებობდა საქართველოსა და რუსეთს შორის ურთიერთობების თანდათანობით გაუმჯობესების, ან სეპარატისტულ რეგიონებში კონფლიქტის მხარეებს შორის ნდობის ჩამოყალიბების რეალური ალტერნატივა. ამავე მიზეზით ევროკავშირმა და ევროკავშირის წევრმა სახელმწიფოებმა გამოხატეს შეშფოთება რუსეთის მიერ სეპარატისტულ ტერიტორიებზე გატარებული ცალმხრივი პოლიტიკის მიმართ, მაგ. რუსეთის ეკონომიკურ ინვესტიციებზე აფხაზეთში 2008 წელს.142

უფრო მეტიც, ევროკავშირსა და საქართველოს ჰქონდათ განსხვავებული შეხედულებები იმის თაობაზე, თუ რა ხარისხით უნდა ყოფილიყო კონფლიქტების მოგვარება პრიორიტეტიზებული ევროკავშირის საქმიანობაში საქართველოში. ევროკავშირ- საქართველოს თანამშრომლობის საბჭოს მიერ 2006 წლის ნოემბერში ხელმოწერილი ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის სამოქმედო გეგმა მიზნად ისახავდა ეკონომიკური ინტეგრაციის ხელშეწყობას და პოლიტიკური თანამშრომლობის გაღრმავებას. ეს სამოქმედო გეგმა წარმოადგენს ინსტრუმენტებს რომელიც შემუშავებულია იმისთვის, რომ ნათელი გახადონ პრიორიტეტები, გამოწვევები და მომდევნო ნაბიჯები. ისინი ასევე წარმოადგენს სტანდარტებს შემდგომი ინტეგრაციისთვის.143 საკითხი იმ ხარისხზე, რომლითაც კონფლიქტების მოგვარება უნდა ჩათვლილიყო პრიორიტეტად იყო ის საკითხი, რომელსაც შეხვდა ყველაზე მეტი წინააღმდეგობა ამ გეგმის საბოლოო

141 In May 2006, the then Defence Minister Okruashvili famously declared that he would resign from his position in the government if Georgia failed to reunite breakaway South Ossetia by the end of the year See “Okruashvili Reiterates S. Ossetia Reunification Deadline”, Civil Georgia, 1 May 2006; “Okruashvili Quits Government” Civil Georgia, 17 November 2006. This statement was generally understood as being achievable only through the use of force.

142 Reuters, “EU Concerned at Russian Moves on Abkhazia”, 10 March 2008,

http://www.reuters.com/article/asiaCrisis/idUSL10832593 (accessed on 24 August 2009).

143 Semneby, op. cit., pp. 80-81.

შეთანხმების მიღწევამდე. ევროკავშირს არ სურდა მისი ძირითად პრიორიტეტად მიღება, როგორც ამას თბილისი მოითხოვდა. 144 საბოლოოდ ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის 2006 წლის სამოქმედო გეგმაში შიდა კონფლიქტების მშვიდობიანი მოგვარების მხარდაჭერა განისაზღვრა, როგორც „მე-6 პრიორიტეტული სფერო“, და გეგმაში შეტანილი იქნა განსახორციელებელი ინიციატივების ვრცელი სია, დაწყებული

„კონფლიქტების მოგვარების ძალისხმევაში სამოქალაქო საზოგადოების აქტიური ჩართვით“, და დამთავრებული კონფლიქტების მოგვარების საკითხის წამოწევით ევროკავშირ-რუსეთის პოლიტიკური დიალოგის შეხვედრებში“.145

ქართული შეიარაღებული ძალების გაძლიერებამ გარკვეული შეშფოთება გამოიწვია ბრიუსელში. 2006 წლის 28 აგვისტოს სლოვენიაში კონფერენციაზე სიტყვით გამოსვლისას ევროკომისიის საგარეო ურთიერთობათა კომისარმა ბენიტა ფერერო- ვალდნერმა გაკიცხა ის ფაქტი, რომ თავდაცვაზე გაწეული ხარჯები აზერბაიჯანსა და საქრთველოში „უსასრულოდ იზრდებოდა“ – და რომ ეს არ იყო გამართლებული, იმის გათვალისწინებით, რომ უზარმაზარი ფინანსური რესურსი იყო საჭირო განათლებაზე, ჯანდაცვასა და მცირე ბიზნესზე“.146

ფრთხილი, გრძელვადიანი მიდგომის აუცილებლობა შემდგომში ისევ წამოიჭრა, როდესაც მიმდინარეობდა დისკუსია მოლაპარაკებების ფორმატის ცვლილებებსა და სამშვიდობო ძალების ინტერნაციონალიზაციაზე აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში – კონფლიქტის მოგვარების პროცესში აღნიშნული პრეზიდენტ სააკაშვილის ერთ-ერთი ძირითადი პრიორიტეტი იყო. რადგან „საქართველოს ტერიტორიის ანექსია ხდება ამ სამშვიდობო ჯარების ზურგსუკან,147 დრო იყო რუსეთის კონტიგენტი ჩანაცვლებულიყო, ან უკიდურეს შემთხვევაში, შესუსტებულიყო საერთაშორისო ჯარებით, მაგრამ ასეთ ცვლილებას სამშვიდობო სტრუქტურაში ძალზე ძლიერ ეწინააღმდეგებოდნენ აფხაზური და ოსური მხარეები. ისინი დარწმუნებულები იყვნენ, რომ რუსეთი იქნებოდა ერთადერთი გარე მოთამაშე, რომელიც მათ სასარგებლოდ იმოქმედებდა, თუ საქართველო გამოიყენებდა ძალას აფხაზეთის ან ოსეთის წინააღმდეგ. თავის მხრივ, რუსები ეწინააღმდეგებოდნენ საკუთარი საყრდენის დაკარგვას რეგიონში. ევროკავშირი მხარს უჭერდა უსაფრთხოების ძალების ინტერნაციონალიზაციას სეპარატისტულ ტერიტორიებზე, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც იცავდა იმ მოსაზრებას, რომ ეს მოითხოვდა

144 See Popescu, “Europe’s Unrecognised Neighbours”, op. cit., pp. 8-9.

145 EU/Georgia Action Plan, http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/action_plans/georgia_enp_ap_final_en.pdf

(accessed on 24 August 2009).

146 “EU Warns Georgia over Increasing Defense Budget”, Civil Georgia, 30 August 2006; Radio Free Europe/Radio Liberty, Newsline, 30 August 2006.

147 “Saakashvili reiterates peaceful approach to conflicts”, Civil Georgia, 11 July 2006.

მხარეთა თანხმობას, და რომ ეს საკითხი საჭიროებდა ფრთხილ მოპყრობასა და გრძელვადიან ხედვას.

ევროკავშირის გაფართოვებამ გამოიწვია რიგი ისეთი ქვეყნების ჩართვა, რომლებიც მხარს უჭერდნენ ევროკავშირის კიდევ უფრო გაფართოვებას საქართველოს ინტერესების გათვალისწინებით. 2005 წლის თებერვალში, ესტონეთმა, ლიტვამ, ლატვიამ, პოლონეთმა, რუმინეთმა და ბულგარეთმა დააარსეს საქართველოს მეგობართა ახალი ჯგუფი, რომლის მიზანი იყო საქართველოს ევრო-ატლანტიკური ორიენტაციის მხარდაჭერა. 148 ისინი მოქმედებდნენ, როგორც ევროკავშირის ფარგლებში არსებული ჯგუფი, და მაგალითად, 2007 წლის სექტემბერში, პორტუგალიაში ევროკავშირის მინისტრთა საბჭოს შეხვედრაზე გამოვიდნენ ევროკავშირის საქართველოსთან მოლაპარაკების გამართვის სასარგებლოდ სამგზავრო ვიზებისა და ვაჭრობის სფეროში, ასევე მოუწოდეს უფრო მტკიცე პოზიციის დაკავებისკენ რუსეთის მიმართ – საქართველოს საჰაერო სივრცეში შეჭრის გამო.149

ევროკავშირის პოლიტიკას ზოგჯერ აკრიტიკებდნენ, ვინაიდან მიჩნეული იყო რომ იგი მიმართული იყო რუსეთის დაშოშმინებისკენ. საქართველოს თვალსაზრისით, ევროპის სახელმწიფოთა მთავრობები უნდა დარწმუნებულიყვნენ, რომ მათი მოვალეობა იყო საქართველოში კონფლიქტის დროულად მოგვარება, და რომ ეს საკითხი უნდა გამხდარიყო მყარი პრიორიტეტი ევროკავშირის დიალოგის დროს მოსკოვთან.

რუსეთთან დამოკიდებულება უმნიშვნელოვანესი საკითხი იყო ევროკავშირის შიდა დებატებში საქართველოში მის საქმიანობასთან დაკავშირებულ ყველა საკითხზე. თბილისმა მიიწვია ევროკავშირი ეუთო-ს საზღვრის მონიტორინგის ოპერაციის (Border Monitoring Operation – BMO) ფუნქციების გასაგრძელებლად საქართველოში, მას შემდეგ, რაც 2004 წლის ბოლოს რუსეთმა ვეტო დაადო ეუთო-ს მისიის მიერ ამ ოპერაციის გაგრძელებას საქართველოში. 150 ევროკავშირი, რომელსაც არ სურდა რუსეთის გაღიზიანება, ასეთი ფართომასშტაბიანი ოპერაციის დაწყების წინააღმდეგი იყო, მაგრამ 2005 წელს გადაწყვიტა საქართველოში გაეგზავნა საზღვრის მხარდაჭერის პატარა გუნდი ევროკავშირის სპეციალური წარმომადგენლის ხელმძღვანელობის ქვეშ; თავიდან მხოლოდ სამი ექსპერტის შემადგენლობით. გუნდს უნდა გაეუმჯობესებინა საქართველოს საზღვრის მენეჯმენტი. ეს დაეხმარებოდა საქართველოს თავიდან აეცილებინა რუსეთის ბრალდებების იმის შესახებ, რომ საქართველო არ

148 Vladimir Socor, “New Group of Georgia’s Friends Founded” Eurasia Daily Monitor, 6 February 2005, Vol. 2, Issue 26.

149 Vladimir Socor, “Friends of Georgia hold Strategy Session in Lithuania,” Eurasia Daily Monitor, 17 September 2007, Vol. 4, Issue 171.

150 On the following see Popescu, Europe’s Unrecognized Neighbours, op. cit., pp. 11-12.

აკონტროლებდა საკუთარ საზღვრებს და ამდენად, წაადგებოდა საქართველო-რუსეთს შორის არსებული დაძაბულობის დე-ესკალაციას. ექსპერტების რაოდენობა თანდათან გაიზარდა.

ამ ოპერაციამ ცხადი გახადა ევროკავშირის განზრახვა, მიეღო ზომები საქართველო- რუსეთს შორის არსებული დაძაბულობის გადასაჭრელად მისი ესკალაციის შედარებით ადრეულ ეტაპზე. ის ფაქტი, რომ ოპერაცია დაიწყო პატარა ნაბიჯებით, და უნდა გაძლიერებულიყო დროთა განმავლობაში, ბრიუსელის მიერ არჩეულ ფრთხილ მიდგომაზე მიუთითებს. ეს ასევე დადასტურდა იმ ფაქტით, რომ ევროკავშირის სხვა მისიებისგან განსხვავებით ოპერაცია უმნიშვნელოდ იყო გასაჯაროებული. გარდა ამისა, საზღვრის მენეჯმენტის გაძლიერება გრძელვადიანი ამოცანაა, რომელიც დამახასიათებელია ევროკავშირისათვის და წარმოადგენს მის მიდგომას კონფლიქტის მოგვარებისადმი საქართველოში.

ევროკავშირის სიფრთხილე, გრძელვადიანი მიდგომა, როგორც აღმოჩნდა, არ იყო საკმარისი ისეთი ტიპის კონფლიქტის მოსაგვარებლად, რომელშიც საქართველო და რუსეთი იყვნენ ჩართულები. ის საჭიროებდა კომბინირებას მკაცრ პოლიტიკასთან, რადგან იყო სეპარატისტულ ტერიტორიებზე არსებული დაბალი ინტენსივობის კონფლიქტების ფართომასშტაბიან ომში გადაზრდის რისკი. 2008 წლის ივნისში, შეიარაღებული კონფლიქტის დაწყებამდე რამოდენიმე კვირით ადრე, ევროკავშირის უმაღლესი წარმომადგენელი ჰავიერ სოლანა ეწვია თბილისსა და სოხუმს ახალი სამშვიდობო მოლაპარაკებების მხარდაჭერის მიზნით. 2008 წლის ივლისში გერმანიის საგარეო საქმეთა მინისტრმა შტაინმაიერმა ხელისუფლებებს თბილისსა და სოხუმში წარუდგინა სამშვიდობო გეგმა. სამხრეთ ოსეთში ომის დაწყებისთანავე, ცეცხლის შეწყვეტის მისაღწევად, პრეზიდენტმა სარკოზიმ დაიწყო გადამჭრელი ზომების მიღება. ოქტომბრის დასაწყისში, ევროკავშირმა წარმატებით განათავსა „ადგილებზე 200-ზე მეტი მონიტორი 22 წევრი სახელმწიფოდან. ეს იყო მისიის უსწრაფესი დისლოცირება, რაც კი ოდესმე განუხორციელებია ევროკავშირს “.151

151 See EUMM – European Union Monitoring Mission in Georgia, What is EUMM?,

http://www.eumm.eu/en/about_eumm (accessed on 24 August 2009).

თავი 2

კონფლიქტები აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში: 1991 – 2008 წლების სამშვიდობო ძალისხმევა

 

1. შესავალი 62

საბჭოთა ფედერალიზმი 62

ურთიერთგამომრიცხავი ისტორიები: ქართველები და აფხაზები 66 ურთიერთგამომრიცხავი ისტორიები: ქართველები და ოსები 69 ოსეთის გამოყოფა 71

აფხაზეთის გამოყოფა 73

2. სამშვიდობო ძალისხმევა აფხაზეთში 74

დაძაბულობის ესკალაცია 1991-1992 წლებში 74

შეიარაღებული კონფლიქტის დაწყება და სამშვიდობო ძალისხმევა 2008 წლამდე

76

3. სამშვიდობო ძალისხმევა სამხრეთ ოსეთში 92

ზოგადი დებულებები 92

პირველი ფაზა: ნდობის აღდგენა (1992-1999) 93

ეკონომიკური საკითხები გამოდის, როგორც უმნიშვნელოვანესი ელემენტები კონფლიქტის მოგვარების პროცესში 97

ეუთო და ქართულ-ოსური კონფლიქტის მოგვარების პროცესი 98 ევროკავშირი და ქართულ-ოსური კონფლიქტის მოგვარების პროცესი 100 მეორე რიგის ინიციატივები 101

მეორე ფაზა: პროცესის „მიძინება“ (2000-2003) 102

ერგნეთის ბვაზრობა – კონტრაბანდა, როგორც „ნდობის აღდგენის ღონისძიება“

103

მესამე ფაზა: შეცდომები და მცდარი შეხედულება (2004-2008) 105

„მათრახისა და თაფლაკვერის“ პოლიტიკა 106 კავშირი ჩრდილოეთ ოსეთთან 114

ალტერნატიული ადმინისტრაციის შექმნა სამხრეთ ოსეთში 115 მდგომარეობის გაუარესება 2007 – 2008 წლებში 116

ეუთოს და ევროკავშირის სამშვიდობო ძალისხმევა 117

4. დაკვირვებები 119

1. შესავალი

 

წინამდებარე თავი აანალიზებს საქართველოში არსებულ კონფლიქტებს ისტორიული თვალსაზრისით, კერძოდ კი ყურადღებას ამახვილებს საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ დაწყებულ პრობლემებსა და ღრმა გავლენაზე, რომელიც ამ დაშლამ მოახდინა ერებსა და ეთნიკურ ჯგუფებს შორის არსებულ ურთიერთობებზე საქართველოში. 152 თავში ხაზგასმულია შეხედულებების როლი – ისტორიული ნარატივის, მუქარაზე და ეროვნულ ინტერესებზე არსებული შეხედულებების ჩათვლით – და მათს ტრანსფორმაციას მიიჩნევს კონფლიქტის მონაწილეებს შორის ურთიერთობის თანდათანობით გაუარესებად.

საბჭოთა ფედერალიზმი

 

საბჭოთა ფედერალურმა პოლიტიკამ რადიკალურად გარდაქმნა ერებს შორის ურთიერთობები. მან ფორმალურად აღიარა გარკვეული უფლებები და მიანიჭა ადმინისტრაციული ძალაუფლება ეროვნულ ელიტებს. ამან გააძლიერა მათი თვითშეგნება და პოლიტიკური მისწრაფებები, განსაკუთრებით საკუთარი პოლიტიკური სტატუსის მიმართ. მან ასევე მოაქცია სხვადასხვა ერები იერარქიულ ჩარჩოში, რომელმაც მათ თვითმმართველობის უთანასწორო უფლებები მიანიჭა. ამგვარად, ასეთმა პოლიტიკამ გააძლიერა დაძაბულობა ერებს შორის, და საბჭოთა ცენტრალური ხელმძღვანელობა იძულებული იყო გადაეჭრა ამ წინააღმდეგობრივი პოლიტიკის შედეგად წარმოშობილი ყველა კონფლიქტი მათი ღიად გამოხატვის, ან – კიდევ უარესის – ძალადობაში გადაზრდის პრევენციის საშუალებით.

საბჭოთა ფედერალიზმი ძირითადად განიხილებოდა, როგორც რუსეთის იმპერიაში მცხოვრები სხვადასხვა ერების მოთხოვნების დაკმაყოფილების მცდელობა, იმავდროულად კომუნისტური ხელმძღვანელობის მკაცრი კონტროლის შენარჩუნებით ხელისუფლების ყველა დონეზე. 153 დიდი ერები აღიარებულნი იყვნენ ამა თუ იმ კონკრეტული ტერიტორიის ,,ტიტულოვან ერებად“. მათ კომუნისტურ ელიტებს ეძლეოდათ მოცემული ტერიტორიების ადმინისტრირების პრივილეგია. ამგვარად,

152 The present analysis does go into the distinctions made in Soviet scholarship and law between nations, nationalities and national communities, but uses these terms interchangeably.

153 On Soviet federalism and its consequences for ethnic conflicts see Robert J. Kaiser, The Geography of

Nationalism in Russia and the USSR (Princeton, Princeton University Press, 1994); Valery Tishkov, Ethnicity, Nationalism and Conflict in and after the Soviet Union (London, Sage, 1997). Edmund Herzig, The New Caucasus: Armenia, Azerbaijan and Georgia (London and New York, Pinter, 1999); Svante Cornell, Small Nations and Great Powers: A Study of Ehtnopolitical Conflict in the Caucasus, Richmond/Surrey, Curzon, 2001.

მთავრობის მრავალდონიანი სისტემა მოიცავდა პოლიტიკურ ცენტრალიზაციას ნაწილობრივ ადმინისტრაციულ დეცენტრალიზაციასთან ერთად.

ეროვნული თვითგამორკვევის უფლება აღიარებული იყო იერარქიული მოდელის საფუძველზე, რომელიც აკეთებდა სხვადასხვა ერების რანჟირებას ისეთი კრიტერიუმების მიხედვით, როგორიცაა მოსახლეობის რაოდენობა და ეროვნული ელიტების ბერკეტები კომუნისტური პარტიის შიგნით. ამ სტრუქტურაში არსებული სხვადასხვა ტიპის შემადგენელი ერთეულებიდან საბჭოთა ფედერალიზმი უმაღლეს სტატუსს მოკავშირე რესპუბლიკებს ანიჭებდა. მათ სუვერენობა და გამოყოფის უფლება საბჭოთა კონსტიტუციით ჰქონდათ მინიჭებული, მიუხედავად იმ ფაქტისა, რომ ერთპარტიული სისტემა გამორიცხავდა ძალაუფლების გაყოფის რაიმე ფორმას ან ნებისმიერი ეროვნული მოთხოვნის გამოხატვას, რომელიც საბჭოთა წყობის წინააღმდეგ მიდიოდა. ეს აძლევდა მოკავშირე რესპუბლიკებს მნიშვნელოვან ადმინისტრაციულ ძალაუფლებას, განსაკუთრებით კულტურისა და განათლების სფეროებში. ავტონომიური რესპუბლიკები ადმინისტრაციული ხელისუფლების მომდევნო დონეს წარმოადგენდნენ. ყველა მათგანი ფიზიკურად მდებარეობდა იმ მოკავშირე რესპუბლიკაში, რომლის სამართლებრივ დაქვემდებარებაშიც იმყოფებოდა. მათ ჰქონდათ ნაკლები ძალაუფლება კულტურისა და განათლების სფეროში. ავტონომიური რესპუბლიკები არ იყვნენ ფორმალურად სუვერენული და ამდენად, არ შეეძლოთ გამოყოფა. თუმცა, მათ მაინც ჰქონდათ საკუთარი კონსტიტუცია და ნაწილობრივ, სახელმწიფოებრიობის სხვა ატრიბუტები, მაგ. აღმასრულებელი ორგანო პრეზიდენტის ხელმძღვანელობით და საკანონმდებლო ძალაუფლების მქონე უმაღლესი საბჭო. ავტონომიური რეგიონები ფედერალური იერარქიის უფრო დაბალი საფეხური იყო. ისინი ასევე, მდებარეობდნენ მოკავშირე რესპუბლიკების ტერიტორიაზე, მაგრამ ითვლებოდა, რომ მათ არ ჰქონდათ სახელმწიფოებრიობის დამახასიათებელი ნიშნები.

საკუთარი თვალთახედვით, საბჭოთა კავშირმა ღირებულ წარმატებას მიაღწია უამრავი ეროვნებისა და ეთნიკური ჯგუფის გამაერთიანებელი უზარმაზარი იმპერიის მართვასა და სახელმწიფოს შიგნით შედარებითი მშვიდობის შენარჩუნებაში. მიუხედავად ამისა, საბჭოთა კავშირმა ვერ შეძლო რადიკალურად შეეცვალა სხვადასხვა ეროვნული ელიტისა და მოსახლეობის მიერ საკუთარი იდენტობისა და ინტერესების აღქმა. უფრო მეტიც, მათი ურთიერთობების მარეგულირებელი კონსტიტუციური ჩარჩო არ აღიქმებოდა, როგორც სამართლიანი კომპრომისის შედეგი; ის სამართლიანი კომპრომისის მიღწევის ამოცანიდან გამომდინარე, შედეგადაც კი, არ აღიქმებოდა. სხვა სიტყვებით, საბჭოთა კავშირმა ვერ შეძლო მყარი საფუძველი ჩაეყარა იმპერიაში მცხოვრები უამრავი ეროვნებისა და ეთნიკური ჯგუფის ხანგრძლივ, მშვიდობიან თანაარსებობას. 1980-იანი წლების ბოლოს, როდესაც ცენტრალიზებული კომუნისტური

პარტიის ძალაუფლება დასუსტდა დემოკრატიზაციისა და ეროვნული გამოსვლების ორმაგი წნეხის ქვეშ, არ არსებობდა ისეთი ძლიერი პოლიტიკური სტრუქტურა, რომელიც წინააღმდეგობრივი ეროვნული მოთხოვნების გაერთიანებას შეძლებდა.

სწორედ საქართველოში, სადაც არაქართველი ეთნიკური ჯგუფები მოსახლეობის 30%-ს შეადგენდა, საბჭოთა ხელისუფლება ყველაზე დიდ სიძნელეებს წააწყდა ამ ფედერალური პოლიტიკის განხორციელებაში; განსაკუთრებით კი, როდესაც საქმე ქართველებს, აფხაზებსა და ოსებს შორის ურთიერთობებს ეხებოდა. მოსკოვი სასტიკად ახშობდა ნაციონალიზმის გამოვლინებებს. ამავე დროს, ის ითვალისწინებდა ადგილობრივი ეროვნული ელიტის ზოგიერთ მოთხოვნას სტატუსთან, კულტურასთან, განათლებასა და ეკონომიკურ პრივილეგიებთან დაკავშირებით. ეს ყველაფერი ნებაყოფლობით კეთდებოდა. სამივე ერი დარჩა უაღრესად უკმაყოფილო მიღებული გადაწყვეტილებებით. საბჭოთა ხელისუფლება საკმაოდ ეფექტური იყო რეგიონში კონფლიქტის პრევენციაში – არასოდეს მომხდარა ეროვნული კონფლიქტების ესკალაცია ფართო ძალადობრივ აქტებამდე, მაგრამ არა კონფლიქტების მოგვარებაში.

კონფლიქტები საქართველოში მმართველობის სისტემის სხვადასხვა დონეზე დაიწყო. იყო კონფლიქტი აფხაზეთში და სამხრეთ ოსეთში ეროვნული თემების უფლებებზე, ისევე როგორც იმ საკითხზე, უნდა განაწილებულიყო თუ არა მათ შორის სუვერენიტეტი ამ ერთეულების შიგნით, და როგორ უნდა მომხდარიყო ეს. იყო მეორე კონფლიქტი ამ ორი ტერიტორიის პოლიტიკურ სტატუსთან დაკავშირებით. ეს ორი კონფლიქტი მჭიდროდ იყო ურთიერთდაკავშირებული, და მოიცავდა როგორც იმ ტერიტორიებზე მცხოვრებ ხალხებს, ისე ცენტრალურ მთავრობას.

პოლიტიკური დისკუსია თვითმმართველობის, პოლიტიკური მონაწილეობისა და ტერიტორიული კონტროლის საკითხებზე ჩვეულებრივ, განმტკიცებული იყო ისტორიული არგუმენტებით. ამას მოსდევდა ქართველი, აფხაზი და ოსი ერების მიერ ურთიერთგამომრიცხავი ისტორიული ფაქტების მოყვანა; ეს ფაქტები წინ უძღოდა ეროვნულ გამოსვლებს, რომელსაც 1990-იან წლებში, მოჰყვა შეიარაღებული კონფლიქტები სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში.

უპირველეს ყოვლისა, არსებობდა მემკვიდრეობის უფლებების საკითხი აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიებზე. ჯერ კიდევ, „დესტალინიზაციის ტალღაზე“ 1950-იან წლებში, ეს წარმოადგენდა ეროვნული ელიტის შეხედულებათა შეუთანხმებლობის მთავარი საკითხი. ეს პოზიციები, რომელთა მიზანი ამ ტერიტორიებზე დომინანტური ან თუნდაც, ექსკლუზიური ხელისუფლების ლეგიტიმაცია იყო, ემსახურებოდა

ეროვნებათაშორისი დაძაბულობების გაძლიერებას; დაახლოებით, 1990 წელს მოხდა ამ დაძაბულობის ესკალაცია ღია პროპაგანდისტულ ომად.

მეორეც, ქართველი, აფხაზი და ოსი ერების ელიტა ღრმად იყო დარწმუნებული, რომ მათთან დაპირისპირებული ხალხები ემსახურებოდნენ მათს დაჩაგვრას, განსაკუთრებით, საქართველოს დამოუკიდებლობისა და საბჭოთა მმართველობის პერიოდებში.

ქვემოთ მოყვანილი ცხრილები გვიჩვენებს საქართველოს მთლიან ეთნიკურ შემადგენლობას, და ასევე, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ეთნიკურ შემადგენლობას საბჭოთა პერიოდში, 1989 წელს ჩატარებული მოსახლეობის აღწერის მიხედვით.

საქართველოს ეთნიკური შემადგენლობა 1989 წელს (საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა)154

 

 

 

 

ქართველები	3.787.393	70,13%
სომხები	437.211	8,10%
რუსები	341.172	6,32%
აზერბაიჯანელები	307.556	5,69%
ოსები*	164.055	3,04%
აფხაზები*	95.853	1,77%
სხვა	267.601	4,95%
სულ	5.400.841	100%

 

* 98.822 ოსი (ე.ი. საქართველოს სსრ-ში მცხოვრები ყველა ოსის 60% ) ცხოვრობდა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის გარეთ.

** მხოლოდ 2.586 აფხაზი (ე.ი.საქართველოს სსრ-ში მცხოვრები ყველა აფხაზის 2.7%) ცხოვრობდა აფხაზეთის ასსრ-ის გარეთ.

აფხაზეთის ეთნიკური შემადგენლობა 1989 წელს 1554

(აფხაზეთის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა)

 

 

ქართველები

239.872

45,68%

154 The last Soviet census (1989).

155 Ibid.

აფხაზები	93.267	17,76%
სომხები	76.541	14,58%
რუსები	74.913	14,27%
ბერძნები	14.664	2.80%
სხვა	25.804	4,91%
სულ	525.061	100%

სამხრეთ ოსეთის ეთნიკური შემადგენლობა 1989 წელს156 (სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი)

ოსები	65.233	66,21%
ქართველები	28.544	28.97%
რუსები	2.128	2,16%
სომხები	984	1,00%
ებრაელები	396	0,40%
სხვა	1.242	1,26%
სულ	98.527	100%

 

 

ურთიერთგამომრიცხავი ისტორიები: ქართველები და აფხაზები

 

აფხაზი ისტორიკოსების აზრით, მათი ხალხი ერთ-ერთი უძველესია კავკასიაში მცხოვრებ ერებს შორის, და ისინი აფხაზეთის ახლანდელ ტერიტორიაზე ცხოვრობდნენ, სულ ცოტა, ძველი წელთაღრიცხვის მე-5 საუკუნიდან.157 მისი ქართველი მოსახლეობის უმეტესობა, როგორც ისინი ამბობენ, გადმოსახლდნენ ამ რეგიონში შედარებით გვიან,

„გაქართველების“ ეროვნული პოლიტიკის შედეგად.

ამის საპირისპიროდ, ქართველი ისტორიკოსები ამტკიცებენ, რომ აფხაზეთი უძველესი დროიდან იყო რეგიონი, სადაც ქართულ ენაზე ლაპარაკობდნენ და იქ მცხოვრები მოსახლეობა იყო ქართული (ქართველური) წარმომავლობის. 158 ქართველი

156 Ibid.

157 T.M. Shamba, A.Iu. Neproshin, “Abkhazia. Pravovye osnovy gosudarstvennosti i suvereniteta” [Abkhazia. Legal foundations of statehood and sovereignty], Moskva: In-Oktavo, 2004, pp. 14-24. See also O.Kh.

Bgazhba, S.Z. Lakoba, “Istoria Abkhazii s drevnejshikh vrem�n do nashikh dnej” [The history of Abkhazia from ancient times to the present day], Sukhum: Alashara, 2007, pp. 51-98; V. Chiribka, “The origin of the Abkhazian people” and G. Shamba, “On the track of Abkhazia’s antiquity,” in G. Hewitt (ed.), “The Abkhazians,” Richmond, Surrey: Curzon, 1999, pp. 37-58.

158 E.g., I. Javakhishvili, “Kartveli eris istoria” [History of the Georgian People], vol. I, Tbilisi: Stalinis

sakhelobis Tbilisis sakhelmtsipo universitetis gamomcemloba, 19605, p. 427; N. Berdzenishvili, “Mtsire shenishvna didi sakitkhis gamo” [A small note about a big question], in Id., “Sakartvelos istoriis sakitkhebi” [Issues of the Georgian history], vol. 3, Tbilisi: Metsniereba, 1966, pp. 277-281 and “Apkhazetis shesakheb”

ისტორიკოსების ერთი ნაწილი იცავდა მოსაზრებას, რომ საწყის ეტაპზე მკვიდრი მოსახლეობა იყო მხოლოდდამხოლოდ ქართული, ხოლო მეორე, – ამ რეგიონში უძველესი დროიდან ბინადრობდნენ როგორც აფხაზები, ისე ქართველები – უფრო სწორად, პროტო-აფხაზი და პროტო-ქართველი ტომები. ამდენად, ქართველ ისტორიკოსებში არ იყო კონსენსუსი იმაზე, წარმოადგენდა თუ არა აფხაზი მოსახლეობა მკვიდრ მოსახელობას, მაგრამ ყველას აზრი ერთიანი იყო იმ დებულებასთან დაკავშირებით, რომ აფხაზეთში ქართველები (ან პროტო-ქართველი ტომები) უხსოვარი დროიდან დომინანტ კულტურულ ჯგუფს წარმოადგენდნენ.

1810 წელს, აფხაზეთი რუსეთის იმპერიამ დაიპყრო. 1864 წელს, ამ უკანასკნელმა გააუქმა ადგილობრივი ავტონომიები და 1883 წელს, აფხაზეთი სოხუმის რაიონად (ოკრუგად) გადაკეთდა, რომელიც ქუთაისის გუბერნატორის მმართველობის ქვეშ იყო. ამბოხებები სოფლებში სასტიკად ჩაახშეს. კავკასიის ომის შემდეგ, და განსაკუთრებით, 1877-78 წლების რუსეთ-თურქეთის ომის და აფხაზეთის აჯანყების შემდეგ ცარისტულმა ხელისუფლებამ აიძულა აფხაზი მოსახლეობის ნახევარზე მეტი ოსმალეთის იმპერიაში გაქცეულიყო. ემიგრაციის ეს პროცესი ცნობილია, როგორც „მუჰაჯირობა“ (არაბული სიტყვიდან „მუჰაჯირი“– ემიგრანტი). მათ დატოვეს უზარმაზარი თავისუფალი მიწები, რომლებიც აფხაზი ისტორიკოსების მიხედვით, სხვადასხვა ეროვნული წარმომავლობის განსაკუთრებით, ქართული (ძირითადად, მეგრული), სომხური, რუსული, და ბერძნული წარმომავლობის კოლონისტებმა დაიკავეს.159

რუსეთის ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ ბოლშევიკური ძალები აფხაზეთში განთავსდნენ. 1918 წლის აპრილში, მათ დაიპყრეს სოხუმი, მაგრამ მასზე ძალაუფლების შენარჩუნება მხოლოდ რამოდენიმე კვირის განმავლობაში მოახერხეს, ქართველ

„მენშევიკებთან“ დამარცხებამდე. 1921 წლის 4 მარტს, საქართველოში საბჭოთა არმიის შემოჭრის შემდეგ, აფხაზეთში აღდგა საბჭოთა წყობილება. 1921 წლის 28 მარტს, კომუნისტური პარტიის კავკასიის ბიუროს გაფართოებულმა სხდომამ მიიღო გადაწყვეტილება აფხაზეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის, როგორც მოკავშირე რესპუბლიკის შექმნის შესახებ. ქართველი ისტორიკოსებისთვის ეს გადაწყვეტილება წარმოადგენს კომუნისტების (ბოლშევიკების) მიერ აფხაზებისთვის გაკეთებულ დაუმსახურებელ „საჩუქარს“ – მათი პრობოლშევიკური პოლიტიკური განწყობისათვის და საქართველოს დასასჯელად.

[About Abkhazia], in Ibid., pp. 287-288; M. Lortkipanidze, “Apkhazebi da Apkhazeti” [The Abkhazians and Abkhazia], Tbilisi: Ganatleba, 1990, p. 22.

159 Istoriya �bkhazii (The History of Abkhazia). Lakoba S. Z. (ed.). Gudauda 1993, pp. 189, 205-217.

ადმინისტრაციული სტრუქტურის თვალსაზრისით, 1918 წლის 21 მაისს, საქართველოს რევოლუციურმა კომიტეტმა „აღიარა აფხაზეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის დაარსება და მიესალმა ამ ფაქტს“. 160 მაგრამ მისი საქართველოსგან დამოუკიდებლობა გაგრძელდა 1918 წლის დეკემბრამდე მხოლოდ, როდესაც თბილისში რატიფიცირებული იქნა სამოკავშირეო ხელშეკრულება საქართველოსა და აფხაზეთს შორის. ამ სამოკავშირეო ხელშეკრულების თანახმად, ორმა მთავრობამ გადაწყვიტა დაემყარებინა მჭიდრო სამხედრო, პოლიტიკური და ფინანსურ-ეკონომიკური თანამშრომლობა. 161 1922 წლის დეკემბერში, საქართველო, სომხეთი და აზერბაიჯანი ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტურ ფედერაციულ რესპუბლიკად გაერთიანდნენ. აფხაზეთი მას შეუერთდა არა როგორც კონსტიტუციურად დამოუკიდებელი ერთეული, არამედ საქართველოს საშუალებით და მის შემადგენლობაში.162 1931 წელს, აფხაზეთი გადაკეთდა ავტონომიურ რესპუბლიკად საქართველოს რესპუბლიკის ფარგლებში. 163 აფხაზ ისტორიკოსებს მათი რესპუბლიკის სტატუსის თანდათანობითი დაკნინების პროცესი ძირითადად, ქართულ, და არა საბჭოთა პოლიტიკად მიაჩნიათ. ზოგიერთი მათგანი აღნიშნულს თვლის იმ „საჩუქრად,“ რომელიც საბჭოთა ლიდერმა იოსებ სტალინმა საქართველოს, თავის მშობლიურ ქვეყანას გაუკეთა.

1930-იანი წლების ბოლოს, ლავრენტი ბერიამ, საქართველოს კომუნისტური პარტიის ლიდერმა, მხარი დაუჭირა ათობით ათასი ქართველის (განსაკუთრებით, მეგრელების) ნაწილობრივ იძულებით გადასახლებას აფხაზეთში. 164 აფხაზი ისტორიკოსების მიხედვით კი, ეს გაკეთდა არა მხოლოდ ეკონომიკური, არამედ პოლიტიკური მიზნებით, რაც „გაქართველების“ პოლიტიკის ნაწილს წარმოადგენდა. უფრო მეტიც, მათ არგუმენტად მოჰყავთ რეპრესიული ღონისძიებები აფხაზური კულტურის წინააღმდეგ 1930-იან, 1940-იან და 1950-იან წლებში, მაგ. ფაქტი, როდესაც მთელი საგანმანათლებლო პროცესი მიმდინარეობდა მხოლოდ ქართულ ენაზე, დაწყებითი სკოლის დონეზეც კი, და რომ ნებისმიერი აფხაზური გადაცემა აკრძალული იყო. აფხაზები ასევე აღშფოთებულები იყვნენ იმ ფაქტით, რომ ბევრი ადგილობრივი ტოპონიმი ქართული სახელებით შეიცვალა.

160 “Declaration of the Revolutionary Committee of the Soviet Socialist Republic of Georgia – May 21st 1921,” in Tamaz Diasamidze, Regional Conflicts in Georgia (The Autonomous Oblast’ of South Ossetia, The

Autonomous SSR of Abkhazia 1989-2008). Tbilisi 2008, p. 84.

161 “Union Treaty between the Soviet Socialist Republic of Georgia and the Soviet Socialist Republic of Abkhazia – December 16th 1921,” in: Tamaz Diasamidze… op. cit., p 89.

162 “Constitution of the Soviet Socialist Republic of Abkhazia – April 1st 1925,” in: Tamaz Diasamidze… op. cit., p. 110.

163 S. Lakoba, “History: 1917-1989,” in G. Hewitt… op. cit., p. 94.

164 T.M. Shamba, A.Iu. Neproshin, op. cit., p. 73.

1953 წელს, სტალინის გარდაცვალების შემდეგ, ამ დისკრიმინაციული ზომებიდან ბევრი გაუქმდა და რიგ დაწყებით სკოლებში განათლება აფხაზურ ენაზე წარიმართა. 1978  წელს სოხუმში გაიხსნა აფხაზეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი (ქართული, რუსული და აფხაზური განყოფილებებით), უმაღლეს განათლებაზე მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად დასავლეთ საქართველოში; ასევე დაიწყო აფხაზური სატელევიზიო გადაცემების მაუწყებლობა. აფხაზებს მიანიჭეს უფლება უფრო დიდი რაოდენობით ყოფილიყვნენ წარმოდგენილი მთავრობასა და ავტონომიური რესპუბლიკის ადმინისტრაციაში.

მიუხედავად ამისა, ავტონომიური რესპუბლიკების დაქვემდებარება მოკავშირე რესპუბლიკებისადმი საბჭოთა იერარქიულ სტრუქტურაში აფხაზურ ელიტას უფრო დაბალ საფეხურზე ტოვებდა, პოლიტიკური და ეკონომიკური გადაწყვეტილებების მიღებაზე ხელმისაწვდომობის კუთხით, საკავშირო დონეზე. ახალი პოლიტიკა, რომლის მიზანი იყო აფხაზური უმცირესობის (აფხაზეთის მთლიანი მოსახლეობის დაახლოებით 18%) მოთხოვნების გათვალისწინიება, არ იყო საკმარისი მათი მისწრაფებების დასაკმაყოფილებლად. 1970-იანი წლებიდან იყო რამდენიმე წარუმატებელი მიმართვა საბჭოთა ცენტრალური ხელისუფლებისადმი რესპუბლიკის იურიდიული სტატუსის მოკავშირე რესპუბლიკის სტატუსამდე ამაღლების თაობაზე, საქართველოსთან გათანაბრების მიზნით. საბოლოოდ, აფხაზმა ნაციონალისტებმა შექმნეს აფხაზეთის პოლიტიკური და კულტურული ისტორია, რომელიც ქართული ვერსიისაგან განსხვავებული ან მისი საწინააღმდეგო იყო.

ქართველები ასევე, აღიქვამდნენ საბჭოთა ფედერალურ პოლიტიკას, როგორც უაღრესად უსამართლოს, ხოლო აფხაზების წარმომადგენლობის სიჭარბე რესპუბლიკის სახელმწიფო ინსტიტუტებში ეწინააღმდეგებოდა მათ წარმოდგენას იმის შესახებ, თუ როგორი უნდა ყოფილიყო უმრავლესობის პრინციპი (ქართველები შეადგენდნენ რესპუბლიკის მთლიანი მოსახლეობის 46%-ს). 165 აფხაზები ამ დემოგრაფიულ არგუმენტს იმ განცხადებით აბათილებდნენ, რომ მათი უმცირესობაში ყოფნა რეპრესიული პოლიტიკის შედეგი იყო. აფხაზები, რომლებიც 1897 წელს აფხაზეთის მოსახლეობის 55%-ს შეადგენდნენ, დარწმუნებულები იყვნენ, რომ მათ ეს უმრავლესობა

165 In fact, both the Abkhaz and the Georgians enjoyed better positions at the expense of all the other nationalities. In 1990, 67% of the ministers of Abkhazia and 71% of regional communist party department heads were Abkhaz. In Georgia, in 1989, 89.3% of the administrative-managerial personnel were Georgian whereas the Georgians formed approx. 70% of the population of Georgia. Miminoshvili R., Pandzhikidze G, Pravda ob Abkhazii, Tbilisi, 1990, p.6, quoted in Slider Darrell, “Democratization in Georgia,” in Dawisha Karen, Parrott Bruce (eds.), Conflict, Cleavage and Change in Central Asia and the Caucasus, Cambridge, 1997, p.170; Mirsky Georgiy I., On Ruins of Empire, Ethnicity and Nationalism in the Former Soviet Union, Westport, Greenwood Press, 1997, p.6.

დაკარგეს რუსეთის იმპერიიდან მათი იძულებითი ემიგრაციის და შემდეგ ეთნიკურად არააფხაზი ერების ჩამოსახლებით აფხაზეთის ტერიტორიაზე.166

ქართული დისიდენტური მოძრაობა, რომელიც 1970-იანი წლების მეორე ნახევარში დაიწყო, ესწრაფვოდა ენისა და კულტურულ იმგვარი პოლიტიკის ჩამოყალიბებას, რომელიც აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობის ქართული ნაწილის სასარგებლოდ იქნებოდა მიმართული. ისინი აკრიტიკებდნენ საბჭოთა ფედერალურ პოლიტიკას, რომ ის ძალიან დიდ დათმობებზე წავიდა უმცირესობების მიმართ. ასეთი კრიტიკა ძალიან ესადაგებოდა ქართული საზოგადოების შეშფოთებას, რითაც შესაძლოა, აიხსნას ქართველი ეროვნული ლიდერების უზარმაზარი პოპულარობა და უპირველეს ყოვლისა, ყოფილი დისიდენტისა და შემდგომში საქართველოს პრეზიდენტის, ზვიად გამსახურდიას პოპულარობა.

ურთიერთგამომრიცხავი ისტორიები: ქართველები და ოსები

 

ოსების მოსაზრებით, ისინი კავკასიონის ქედის ორივე მხარეს ცხოვრობდნენ, როგორც რეგიონის ერთ-ერთი უძველესი ერი. სამხრეთ ოსეთში მცხოვრები ოსები საკუთარ თავს თვლიდნენ ოსი ერის სამხრეთ შტოდ; ერად, რომელიც უძველესი ხალხების მემკვიდრეა, კერძოდ, სკვითების, სარმატანებისა და ალანების. ისინი აცხადებენ, რომ უხსოვარი დროიდან, სამხრეთ ოსეთი ოსეთის ტერიტორია იყო, ხოლო ოსეთი რუსეთს მე-18 საუკუნეში შეუერთდა, საქართველოზე უფრო ადრე, თანაც მისგან დამოუკიდებლად.167 ქართველი ისტორიკოსები არ უარყოფენ ოსების ალანებისგან წარმომავლობას, მაგრამ აცხადებენ, რომ მათი სამშობლო კავკასიონის ქედის ჩრდილოეთით იყო და ოსებმა სამხრეთისკენ მიგრაცია რამდენიმე საუკუნის წინათ დაიწყეს. 168 ისინი ქართველი ფეოდალი თავადების, მათ შორის მაჩაბლების მიწებზე დასახლდნენ. ქართველები ამ ტერიტორიას უწოდებენ არა „სამხრეთ ოსეთს,“ არამედ „სამაჩაბლოს“ (ქართველი თავადების, მაჩაბლების მამულები) ან „შიდა ქართლს.“ ქართველებს უნდოდათ

166 For a graph of the demographic changes which occurred in Abkhazia since 1897, see http://www.c-r.org/ourwork/ accord/georgia-abkhazia/graph2.php.

167 The Republic of South Ossetia (Documents, Chronicles, Concise Historical Information), Tskhinval, Yuznaya Alania, 2007, pp.50-52.

168 See Helen Krag and Lars Funk, The North Caucasus, Minorities at a Crossroads, Minority Rights Group

International      London,      November      1994,      pp.       ,       http://www.minorityrights.org/4055/reports/the-north- caucasusminorities-

at-a-crossroads.html (accessed on 11 July 2009); Nikola Cvetkovski, The Georgian – South Ossetian Conflict. Dissertation under the supervision of Susanne Thorbek, Aalborg University, n.d., http://www.caucasus.dk/publication5.htm (accessed on 11 July 2009); Dennis Sammut and Nikola

Cvetkovski, The Georgia-South Ossetia Conflict” VERTIC Confidence-Building Matters Papers No 6, Vertic London, March 1996; A. Totadze, “The Ossets in Georgia: Myth and Reality,” Tbilisi: Universal, 2008, pp. 13-23.

გამოყენებული ტერმინოლოგიითაც კი, ნათლად ეჩვენებინათ, რომ მიუხედავად ოსების შესაძლო უმრავლესობისა ტერიტორიაზე, რეგიონი დასაბამიდანვე ქართული იყო.

ქართველი და ოსი ისტორიკოსების პოზიციები ასევე, ფართოდ განსხვავდება სხვა საკითხებზეც, საბჭოთა პერიოდიდან დაწყებული. როდესაც საქართველომ გამოაცხადა დამოუკიდებლობა 1918 წელს, ოსებმა უარი თქვეს, ყოფილიყვნენ გაყოფილები ახალი საერთაშორისო საზღვრებით. მათ მხარი რევოლუციურ რუსეთს დაუჭირეს. ოსი ისტორიკოსების აზრით, ეს მხარდაჭერა სამხრეთ ოსების ჩრდილო ოსეთთან გაერთიანების ერთადერთი გზა იყო. 169 მოხდა კონფლიქტი და ქართველებმა ტერიტორიაზე კონტროლი დაამყარეს სამხედრო ძალის გამოყენებით. ოსური წყაროების განცხადებით, ბრძოლაში დაიღუპა ხუთი ათასი ოსი.170 ქართველები აღწერენ ამ დრამატულ მოვლენას, როგორც საკუთარი ახალგაზრდა სახელმწიფოს დანაწევრების პირველ მცდელობას, ხოლო ოსები – როგორც მათი ერის მიმართ განხორციელებული

„გენოციდის“ პირველ აქტს.

ქართველი ისტორიკოსები ოსების მხრიდან ბოლშევიკების მხარდაჭერას სახელმწიფო ღალატად თვლიდნენ, რომელმაც 1921 წელს, საბჭოთა შემოსევას გაუღო კარი. ქართველების აზრით, მადლობის ნიშნად, 1922 წლის აპრილში მოსკოვმა სამხრეთ ოსეთს ავტონომიური რეგიონის (ოლქის) სტატუსი მიანიჭა.

სამხრეთ ოსები აპროტესტებენ მათ წინააღმდეგ ქართველების მიერ გატარებულ რეპრესიულ პოლიტიკას, ატარებდნენ საბჭოთა პერიოდში. 171 მათი აზრით, ავტონომიური ერთეულის შექმნა უბრალოდ, სიმბოლური იყო. ოსური ტოპონიმები ქართულით შეიცვალა. 1930 წელს, ოსების ლათინური ანბანი ქართული ანბანით შეიცვალა (1954 წელს ქართული ანბანი რუსული კირილიცათი შეიცვალა, როგორც სამხრეთ ოსეთში, ისე აფხაზეთში) და სკოლებში განათლების ენად ქართული იქნა შემოტანილი.172

169 I. Kochieva, A. Margiev, “Gruziia. Etnicheskie chistki v otnoshenii osetin” [Georgia. Ethnic cleansing in relation to the Ossetians], Moskva: Evropa, 2005, p. 8. The Ossetian argument was that when North Ossetia opted to join Soviet Russia, South Ossetia should have been included in that arrangement.

170 See Boris Chochiev, Chronicle of events of the Georgian Aggression 1988-1992, Tskhinvali, 1996 p.126. This narrative was used later by the South Ossetians to justify their secession from Georgia. Speaking after the

second conflict in 1989-92, the south Ossetian leader, Ludwig Chibirov, said “this is the second time in one generation that we have been the victims of genocide by the Georgians; in that way our demand for independence should not be seen as idealism but as pragmatism.” From a conversation with Ludwig Chibirov, July 1995, quoted in Dennis Sammut “Background to the Georgia-Ossetia conflict and future prospects for Georgian-Russian relations,” LINKS reports, 11 August 2008 (www.links-london.org).

171 Barbara A Andersen and Brian D. Silver, Equality, Efficiency and Politics in Soviet Bilingual Education Policy 1934-1980, The American Political Science review, Vol 78, Issue 4, 1984 pp 1019-1039.

172 The Republic of South Ossetia (Documents, Chronicles, Concise Historical Information), Tskhinval, Yuznaya Alania, 2007, p.54.

სამხრეთ ოსეთის გამოყოფა 173

 

1980-იანი წლების დასასრულს, საბჭოთა კავშირის დასუსტებასთან ერთად, სამხრეთ ოსეთის ლიდერებმა კიდევ ერთხელ, და კიდევ უფრო კატეგორიულად გააჟღერეს ჩრდილო ოსეთთან შეერთების საკითხი. 1988 წელს დაარსდა ოსეთის ეროვნული მოძრაობა „ადამონ ნიხასი“ („სახალხო ტაძარი;“ იმავე წელს მსგავსი მოძრაობა ჩამოყალიბდა აფხაზეთში). 1989 წლის 10 ნოემბერს, სამხრეთ ოსეთის რეგიონულმა საბჭომ საქართველოს უმაღლესი საბჭოსგან მოითხოვა, შეეცვალა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის სტატუსი ავტონომიურ რესპუბლიკის სტატუსზე საქართველოს ფარგლებში, რაც საქართველოს უმაღლესმა საბჭომ უარყო. 1989 წლის 23 ნოემბერს, ეროვნულმა ლიდერმა ზვიად გამსახურდიამ აქცია მოაწყო ცხინვალისკენ დაახლოებით, 20.000-30.000 ქართველის მონაწილეობით „ქართველი მოსახლეობის დასაცავად“ 174 სამხრეთ ოსეთში. სსრკ შინაგან საქმეთა სამინისტროს ძალებმა ხელი შეუშალეს დემონსტრაციის მონაწილეებს სამხრეთ ოსეთის დედაქალაქში ჩასვლაში, მაგრამ იყო შეტაკებები ქართველ და ოს დემონსტრანტებს შორის.

ამასობაში, საქართველო ემზადებოდა პირველი მრავალპარტიული არჩევნებისთვის. 1990 წლის აგვისტოში მიიღეს კანონი, რომლის მიხედვით არჩევნებში მონაწილეობა შეეძლოთ მხოლოდ იმ პარტიებს, რომლებიც მთელი საქართველოს ტერიტორიაზე ეწეოდნენ საქმიანობას. ამის საპასუხოდ, სამხრეთ ოსეთის რეგიონულმა საბჭომ, რომელმაც ეს კანონპროექტი მოძრაობა ,,ადამონ ნიხასის“ არჩევნებში მონაწილეობისგან გასარიცხად                                                       დაგებულ                                 მახედ                                                       აღიქვა, 1990 წლის 20 სექტემბერს მიიღო რეზოლუცია, რომელიც აცხადებდა სამხრეთ ოსეთის, როგორც საბჭოთა დემოკრატიული რესპუბლიკის, სუვერენიტეტს საბჭოთა კავშირის ფარგლებში.

ზვიად გამსახურდიას გესლიანი გამოსვლები ოსების, როგორც საქართველოს „უმადური სტუმრების“ მიმართ, ახლა კონსტიტუციურ პოლიტიკად გარდაიქმნა. 1990 წლის 11 დეკემბერს, საქართველოს პარლამენტმა პრეზიდენტ ზვიად გამსახურდიას ხელმძღვანელობით,                        რომლის                                                       კოალიციამ             1990                              წლის 28 ოქტომბრის არჩევნებში გაიმარჯვა, გააუქმა სამხრეთ ოსეთის ავტონომია. იმავე თვეში საქართველომ განახორციელა ტერიტორიული ბლოკადა, რომელიც 1992 წლის

173 South Ossetian perspectives on their history and justification of their claim to independence are to be found on the official website of the Tskhinvali authorities http://cominf.org/english/ (accessed on 9 February 2009).

There is also a special website accusing the Georgian authorities of a systematic policy of genocide of South Ossetia: http://osgenocide.ru/ (accessed on 9 February 2009).

174 S. Serrano, “Géorgie. Sortie d’empire,” Paris: CNRS Editions, 2007, p. 10.

ივნისამდე გაგრძელდა. ამ პერიოდში ქართული და ოსური შეიარაღებული ფორმირებები ულმობლად იბრძოდნენ, ახორციელებდნენ ძალადობას და სისასტიკეს სამოქალაქო მოსახლეობის მიმართ. 1991 წლის აპრილში, სამხრეთ ოსეთში გაიგზავნა საბჭოთა შენაერთები, მაგრამ ბრძოლები ქართულ და ოსურ შინაგან საქმეთა სამინისტროს ჯარებს შორის გრძელდებოდა. აღნიშნული ასევე, გაგრძელდა 1992 წლის იანვარშიც, ზვიად გამსახურდიას პუტჩის გზით ძალადობრივი ჩამოგდების შემდეგ და პუტჩის ლიდერების მიერ შევარდნაძის მოწვევით და მისი მოსკოვიდან საქართველოში დაბრუნების შემდეგ.

სსრკ-ის 1991 წლის 17 მარტის რეფერენდუმში სამხრეთ ოსეთის რეგიონის ოსმა მოსახლეობამ (ისევე, როგორც აფხაზეთის ეთნიკურად არაქართველმა მოსახლეობამ), ხმა მისცა საბჭოთა კავშირის შენარჩუნების სასარგებლოდ,175 მაშინ, როდესაც 1991 წლის 31 მარტს, საქართველომ ჩაატარა ცალკე რეფერენდუმი საკუთარი დამოუკიდებლობის საკითხზე. 1992 წლის 19 იანვარს, საბჭოთა კავშირის დაშლისთანავე, სამხრეთ ოსებმა მონაწილეობა მიიღეს მეორე რეფერენდუმში, სადაც მონაწილეთა უდიდესმა უმრავლესობამ მხარი დაუჭირა საქართველოსგან საკუთარ დამოუკიდებლობას და რუსეთთან შეერთებას. 176 საქართველოს მთავრობამ უარი თქვა რეფერენდუმის აღიარებაზე, რადგან ის უკანონოდ ჩათვალა. 19 იანვრის რეფერენდუმის შედეგების საფუძველზე, 1992 წლის 29 მაისს სამხრეთ ოსეთის დე-ფაქტო პარლამენტმა „საზეიმოდ გამოაცხადა სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობა“177 საქართველოსგან. „სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკის პარლამენტმა“ რამდენიმეჯერ მიმართა რუსეთს და ითხოვდა მისგან ქვეყნის დამოუკიდებლობის ცნობას და/ან მის მიღებას რუსეთის ფედერაციაში, მაგრამ რუსეთი ამ მოთხოვნას არ დაეთანხმა.

1992 წლის 24 ივნისის შეხვედრაზე, პრეზიდენტებს – ბორის ელცინსა და ედუარდ შევარდნაძეს, ასევე ჩრდილოეთ და სამხრეთ ოსეთის წარმომადგენლებს შორის, ხელი მოეწერა ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებას და შეიქმნა სამშვიდობო ძალები რუსული, ქართული და ოსური დანაყოფების შემადგენლობით.178

175 The exact results of the 1991 referendum in South Ossetia have never been published and the Soviet Central Commission for the Referendum did not include South Ossetia into its official Communiqué on the outcome

of the referendum.

176 A Political and Legal Assessment of the 1989-1992 Developments, Resolution of the Parliament of the Republic of South Ossetia, Tshhinval, 26 April 2006.

177 “Declaration of Independence of the Republic of South Ossetia – May 29th 1992,” in: Tamaz Diasamidze… op. cit., p. 120.

178 The 1992 Sochi Agreement “on principles of settlement of the Georgian-Ossetian conflict” between The

Republic of Georgia and the Russian Federation signed by Edward Shevardnadze and Boris Yeltsin on 24 June 1992. Newspaper “Svobodnya Gruzia” issue 82, 27 June 1992; informal English translation available on www.rrc.ge

აფხაზეთის გამოყოფა 179

 

აფხაზეთის               ეროვნული               მოძრაობა               „აიდგილარა“                                    (ერთობა) 1988 წელს ჩამოყალიბდა. 1989 წლის 18 მარტს, მასობრივ შეკრებაზე სოფელ ლიხნში

30.000-ზე მეტმა ადამიანმა მოითხოვა აფხაზეთის იურიდიული სტატუსის აღდგენა, რომელიც მას ჰქონდა 1921 წელს, როგორც მოკავშირე რესპუბლიკას.

1989 წლის 14 მაისს, ხელისუფლებამ თბილისში გადაწყვიტა აფხაზეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართული განყოფილება თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოხუმის ფილიალად გადაეკეთებინა. ქართული უნივერსიტეტის ცალკე ფილიალის შექმნა აფხაზების მიერ აღქმული იქნა, როგორც მათი საგანმანათლებლო სისტემისთვის ძირის გამოთხრის მცდელობა და „პრაქტიკული, გონივრული და მშვიდობიანი დიალოგის უბადრუკი ხრიკებით“ ჩანაცვლების მცდელობა.180 ამან გამოიწვია აფხაზების საპროტესტო დემონსტრაციები, რასაც 1989 წლის ივლისში შეიარაღებული შეტაკებები მოჰყვა სოხუმსა და ოჩამჩირეში, სადაც რამდენიმე ადამიანი გარდაიცვალა და ბევრი დაიჭრა.

1990 წლის 25 აგვისტოს, აფხაზეთის უმაღლესმა საბჭომ მიიღო „აფხაზეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის სახელმწიფო სუვერენიტეტის დეკლარაცია,“ ქართველი დეპუტატების დაუსწრებლად. 181 დოკუმენტის წმინდა დეკლარაციული ხასიათი არ ცვლიდა აფხაზეთის პოლიტიკურ სტატუსს, 182 მაგრამ ახდენდა დემონსტრირებას აფხაზეთის მისწრაფებისა, განეხილათ აფხაზეთი სუვერენულ რესპუბლიკად,

179 Darrell Slider, ‘Georgia’, in Glenn Eldon Curtis (ed.), Armenia, Azerbaijan and Georgia: Country Studies (Washington, DC, Library of Congress,1995),149-230; Jürgen Gerber, Georgien: Nationale Opposition und kommunistische Herrschaft seit 1956 (Baden-Baden, Nomos Verlag, I997); Naira Gelaschwili, Georgien: Ein Paradies in Trümmern (Berlin, Aufbau Taschenbuch Verlag, I993); Svetlana Chervonnaya, Conflict in the Caucasus: Georgia, Abkhazia and the Rusian Shadow (London, Gothic Image, 1994); Jonathan Cohen (ed), A Question of Sovereignty: The Georgia-Abkhazia Peace Process, Accord: An International Review of Peace Initiatives, 7 (1999); For an Abkhaz view of the history of Georgian–Abkhaz relations see Stanislav Lakoba, Ocherki politicheskoi istorii Abkhazii (Sukhum, Alashara, 1990), and Abkhazia. Posle dvukh okkupatsii, (Gagra, Assotsiatsiya ‘Intelligentsia Abkhazii’, 1994).

180 “Decree issued by the Presidium of the Supreme Council of the Abkhaz ASSR on the substantive exacerbation of the inter ethnic relations in the Abkhaz ASSR because of the unlawful attempt to establish a Sukhumi

branch of the Tbilisi State University – July 15th 1989,” in: Tamaz Diasamidze… op. cit., p. 3.

181 The Declaration was denounced the day after by the Georgian Supreme Soviet, and resulted in numerous

protest rallies and the blockade of the railway in Sukhumi. A week later, the deputies who were absent during the vote of the declaration met and rescinded it. Chumalov, op. cit. pp. 218-19.

182 Indeed, the Supreme Council of Abkhazia decreed that ”before the resolution of this issue by the Supreme

Council of the USSR and concluding the new union treaties, the current state-legal relations between Georgia and Abkhazia shall remain in force.” “Decree issued by the Supreme Council of the Abkhaz SSR on Legal Guarantees of Protection of the Statehood of Abkhazia” in: Tamaz Diasamidze… op. cit., pp.29-31. Such declarations of sovereignty were far from extraordinary at that time: 28 other entities, including autonomous republics, autonomous oblasts, Transdniestria, Crimea and Gagauzia declared their sovereignty from December 1989 to September 1991. Walker Edward W., Dissolution. Sovereignty and the Breakup of the Soviet Union, Lanham, Rowman and Littlefield Publishers, 2003, p.96.

რომელსაც შეეძლო ახალი ხელშეკრულება გაეფორმებინა საქართველოსთან სახელმწიფო/სამართლებრივ ურთიერთობებთან დაკავშირებით. მეორე დღესვე საქართველოს უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმმა გადაწყვეტილება უკანონოდ გამოაცხადა. 1991 წლის 17 მარტს ქართველი, მათ შორის, აფხაზეთის ქართველი მოსახლეობის მიერ ბოიკოტირებული იყო რეფერენდუმი საბჭოთა კავშირის შენარჩუნების საკითხზე. თუმცა, აფხაზეთის ეთნიკურად არაქართველი მოსახლეობის დიდმა უმრავლესობამ (ისევე, როგორც სამხრეთ ოსეთში) მონაწილეობა მიიღო რეფერენდუმში (ხმის უფლების მქონე ამომრჩევლების 52%), და ეთნიკურად არაქართველი მოსახლეობის 99%-მა ხმა საკითხის დადებით გადაწყვეტას მისცა.183 ეს ნიშნავდა, რომ საკანონმდებლო ომმა წარმოშვა აფხაზეთის საქართველოდან გამოყოფის საკითხი.