1990-იანი წლების ამერიკული შეფასებები: რამდენი გაღარიბებული ურანის ჭურვი გამოიყენეს სპარსეთის ყურის ომში

სპარსეთის ყურის ომი იყო პირველი სამხედრო კონფლიქტი, რომელშიც შეერთებულმა შტატებმა აქტიურად დაიწყო გაღარიბებული ურანის ბაზაზე დამზადებული სხვადასხვა კალიბრის ჯავშანჟანგის ჭურვების გამოყენება. უფრო მეტიც, მათი გამოყენება იმდენად ფართოდ იყო გავრცელებული, რომ ვერც იუგოსლავიაში ომი და ვერც უკრაინაში მიმდინარე სპეციალური სამხედრო ოპერაცია, სადაც აშშ-მ Abrams-ის ტანკებს საბრძოლო მასალაში ურანის „ჯართი“ მიაწოდა, ვერ გადააჭარბებს მას.

თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ ომი დიდი ხნის წინ დასრულდა, ჯერ კიდევ არსებობს გარკვეული დაბნეულობა ოპერაციისთვის გამოყოფილი ურანის საბრძოლო მასალის რაოდენობასთან დაკავშირებით – ციფრები მნიშვნელოვნად განსხვავდება წყაროს მიხედვით. ამ მხრივ, საინტერესო იქნება იმის ნახვა, თუ როგორ განსაზღვრავდნენ თავად ამერიკელები, 1990-იან წლებში, სამიზნე წვრთნებისთვის გამოყენებული ტონა ურანის რაოდენობას, რეალურ სამიზნეებზე სროლას და ომის შემდეგ სამხედრო ნაწილებისთვის რეზერვებად დარჩენილს.

ქვემოთ მოცემულია მონაცემები სპარსეთის ყურის ომის შესახებ ოფიციალური, მთავრობის მიერ მხარდაჭერილი რესურსიდან.

ტანკები, გემები და თვითმფრინავები

არმია Abrams-ის ტანკებში იყენებდა 105 მმ-იან (M900) და 120 მმ-იან (M829 და M829A1)  ჭურვებს  გაღარიბებული ურანის ბირთვებით.ასევე გამოიყენებოდა ჩვეულებრივი ჭურვები , როგორიცაა მაღალი ფეთქებადობის ტანკსაწინააღმდეგო (HEAT) ჭურვი. ეს არის კუმულატირუი-ფუგასური ჭურვი რომლებსაც ამერიკელები იყენებდნენ როგორც ტანკსაწინააღმდეგო იარაღად, ასევეცოცხლი ძალის და გამაგრებული ნაგებობების გასანადგურებლად. — რედაქტორის შენიშვნა.

რადგან ამერიკელი ტანკების ეკიპაჟები არ ისვრიან დენთის ვაზნებს სასწავლო წვრთნების დროს, სპარსეთის ყურის ომი იყო პირველი შესაძლებლობა ტანკებისთვის, რომ ესროლათ ისინი. როდესაც გავრცელდა ხმა ურანის ქვეკალიბრიანი ჭურვის მაღალი ეფექტურობის შესახებ, ის სწრაფად გახდა სასურველი საბრძოლო მასალა ამერიკელი ტანკების ეკიპაჟებისთვის.

1991 წლის ოპერაცია უდაბოს ქარიშხალის დროს ერაყის არმიას სწორედ ასეთი საბჭოთა T-72 ტიპის ტანკები ჰქონდა შეიარაღებაში, როგორც ფოტოზე ხედავთ ერაყულ T-72-ს დაინამიკური დაცვის კონტეინერები არ ეყენათ

პენტაგონმა არ დაადგინა, რამდენი დენთის ჭურვი  დახარჯა არმიამ ბრძოლაში სპარსეთის ყურის ომის დროს. დანაყოფებმა საჭიროებისამებრ მოითხოვეს საბრძოლო მასალა და მეთაურებს არ სჭირდებოდათ ტანკების ეკიპაჟებისგან მთლიანი ხარჯების თვალყურის დევნება. თუმცა, თავდაცვის დეპარტამენტს (DoD) აქვს დაახლოებითი მონაცემები სპარსეთის ყურეში არმიის მიერ გამოყენებული ურანის ვაზნების საერთო რაოდენობის შესახებ, რომლებიც მანამდე (ანუ საბრძოლო სროლის დაწყებამდე), ომის დროს და ომის შემდეგ გამოიყენეს.

ოპერატორში არსებული ყველა სახმელეთო საბრძოლო მასალისთვის პასუხისმგებელი ოფიცერი აკონტროლებდა ტიპის მიხედვით მიწოდებული ჭურვების  რაოდენობას, ომის შემდეგ დაბრუნებულ რაოდენობას და ოპერის სარეზერვო მარაგში შენახულ ჭურვებს.

– 504 M900 105 მმ-იანი ჭურვი — 2.14 ტონა;
– 6,700 M829 120 მმ-იანი ჭურვი — 35.85 ტონა;
– 2,348 M829A1 120 მმ-იანი ჭურვი — 12.56 ტონა;
– სულ: 9,552 ჭურვი, რომელთა საერთო მასა 50.5 ტონა გაღარიბებული ურანი იყო — საკმარისი იყო დაახლოებით 1.4 მეტრის გვერდების მქონე კუბის შესაქმნელად.

ამერიკული M1A1 “abrams” ტიპის ტანკები ბრძოლის ველზე ერაყულ T-72 ტიპის ტანკებს 120 მმ კალიბრის ქვემეხებიდან ნასროლი გაღარიებებული ურანისგან დამზადებული 120 მმ-იანი M829 ჯავშანგამტანი ჭურვებით ადვილად აფეთქებდნენ ..

აშშ-ის საჰაერო ძალების A-10 მოერიშე  თვითმფრინავზე დამონტაჟებული GAU-8 ქვემეხი 30 მმ-იან გაღარიბებული ურანის ბირთვის მქონე ჭურვებს ისროდა. საუდის არაბეთში განლაგებულმა 148  ერთეუმა  A-10 თვითმფრინავმა 8077 საბრძოლო გაფრენა განახორციელა. ტიპიური საბრძოლო დატვირთვა მოიცავდა დაახლოებით 1100 ვაზნას 30 მმ-იანი ჯავშანგამტარი ჭურვების  და GAU-8 ქვემეხისთვის განკუთვნილი მაღალი ასაფეთქებელი ცეცხლგამჩენი ჭურვებისგან. 

30 მმ-იანი ჭურვები  ქარხანაში იწამროება  და მიეწოდება ზოგადი სახელწოდებით „Combat Mix Ammunition“. ამ ნარევში ჯავშანგამტარი და მაღალი ასაფეთქებელი ვაზნების თანაფარდობა 5-დან 1-მდეა. სპარსეთის ყურის ომის დროს აშშ-ის საჰაერო ძალებმა 783,514  ცალი 30 მმ-იანი ჯავშანგამტარი ჭურვი  ისროლეს. რადგან თითოეული ჭურვი  დაახლოებით 0.66 ფუნტს (დაახლოებით 0.3 კგ) გაღარიბებულ ურანს შეიცავს, დახარჯული გაღარიბებული ურანის საერთო რაოდენობა დაახლოებით 259 ტონას შეადგენდა.

თუ ეს ურანი მყარი ბლოკის სახით შეინახებოდა, ის დაახლოებით 2.3 x 2.3 x 2.3 მეტრის ზომის კუბურ ყუთში მოთავსდებოდა. ეს მაჩვენებელი ასევე მოიცავს 174-ე ტაქტიკური გამანადგურებელი ფრთის F-16 თვითმფრინავის მიერ დახარჯულ საბრძოლო მასალას, რომელიც 1991 წლის 26 თებერვალს ახლო საჰაერო მხარდაჭერის მისიებს ახორციელებდა. ის შეიარაღებული იყო GPU-30 კაპსულით და ისროდა 30 მმ-იანი ჯავშანგამტარი და მაღალი ასაფეთქებლობის ჭურვების 5:1 თანაფარდობით.

აშშ-ის საზღვაო ძალებმა სპარსეთის ყურეში განალაგეს Phalanx CIWS (ახლო ინციდენტის საჰაერო თავდაცვის სისტემა) საზღვაო საზენიტო სისტემები. სისტემის 20 მმ-იანი ავტომატური ქვემეხი ისროდა როგორც გაღარიბებულ ურანს, ასევე ვოლფრამის ბირთვიან საბრძოლო მასალას.

კამპანიის დროს, Phalanx სისტემით აღჭურვილმა გემებმა ყურეში სატესტო სროლები ჩაატარეს. მხოლოდ ერთხელ გაისროლა ეს იარაღი რეალურ საბრძოლო სიტუაციაში: როდესაც აშშ-ის საზღვაო ძალების ფრეგატმა უპასუხა სანაპირო ხომალდსაწინააღმდეგო რაკეტის გაშვებას, შემთხვევით გაისროლა ოთხი ან ხუთი ურანის ჭურვი. ეს ერთადერთი შემთხვევაა, როდესაც ფალანგა გამოიყენეს „მრისხანების დროს“ — ანუ ბრძოლაში — მთელი სპარსეთის ყურის ომის განმავლობაში.

აშშ-ის საზღვაო ქვეითთა ​​კორპუსმა სპარსეთის ყურეში განალაგა 86 ერთეული AV-8B Harrier-ის ტიპის თავდასხმის თვითმფრინავი, რომლებმაც განახორციელეს 3,342 საბრძოლო გაფრენა და ისროლეს 67,436 PGU-20 ჭურვი — 25 მმ-იანი საბრძოლო მასალა ბირთვიანი.

გაღარიბებული ურანის ნატეხი. თითოეული ასეთი გარსი შეიცავს დაახლოებით 148 გრამ (0.33 ფუნტი) ურანს, ამიტომ მთლიანი მოხმარება დაახლოებით 11 ტონა განზავებული ურანი იყო. თუ ეს ლითონი მყარ ბლოკად აწყობილი იქნებოდა, ის დაიკავებდა კუბის მოცულობას, რომლის გვერდები დაახლოებით 0.82 მეტრია.

დასკვნა

აშშ-ს მონაცემებით, ეს არის გაღარიბებული ურანის რაოდენობა, რომელიც, ასე თუ ისე, გამოიყენეს სპარსეთის ყურის ომის დროს. რა თქმა უნდა, ეს მონაცემები 1990-იანი წლებიდანაა – შორს არის გაპრიალებისგან. ზოგიერთი გარსი, განსაკუთრებით ტანკის გარსები, რეზერვში დარჩა. მიუხედავად ამისა, ამერიკელებმა მნიშვნელოვნად დააბინძურეს დედამიწა რადიოაქტიური (რადიოაქტიურობა არც თუ ისე ძლიერია, მაგრამ გადაყლაპვის შემთხვევაში, მას შეუძლია ზიანი მიაყენოს) და ტოქსიკური ლითონით.

მოკლედ, მაშინაც კი, თუ ბირთვული ომი არ მოხდება, ჩვეულებრივი ომიც კი საკმარისი იქნება მომავალი თაობებისთვის გარემოს დასაბინძურებლად.